Til aðvörunar ungu fólki og friðþægingar fullorðnu

Í bók sinni „Skáldað í skörðin“ segir þjóðskáldið Ási í Bæ söguna á bak við Göllavísur, lagið um Gölla Valdason. Ási segir frá erfiðu lífi Gölla og öllum hans góðu mannkostum, en getur þess að hófsemi í neyslu áfengis hafi ekki verið meðal þeirra helstu.

Svo gerðist það, sem varð tilefni textans fræga, að „einn af siðferðispostulum Eyjanna verður fyrir því slysi að birta mynd af Gölla í blaði sínu—ég segi slysi því ég hef löngum vonað að manninum hafi ekki verið sjálfrátt. Á myndinni var Göllinn í sínu versta ásigkomulagi og undir stóð: Til aðvörunar ungu fólki.“ Þessari meðferð reiddist Ási heiftarlega og skrifaði sinn ódauðlega texta með viðlaginu:

Og þó þeir væru að segja

sem sjálfir eitt sinn deyja

hve svakalegur værir þú, ó Gölli Valdason,

þá vil ég bara segja

að sumir ættu að þegja,

það saknar þeirra enginn, ó Gölli Valdason.

Annarlegt ástand

Nú í vikunni birtust myndir í flestum fjölmiðlum heims af golfgoðsögninni Tiger Woods. Hann hafði verið handtekinn grunaður um ölvunarakstur. Af myndinni að dæma er ekki ósennilegt að grunurinn sé á einhverjum rökum reistur; Tiger lítur út fyrir að vera nývaknaður eftir slæmt fyllerí—þótt ekki sé hægt að útiloka að hann sé svona útleikinn eftir að hafa étið eitt meterslangt Toblerone súkkulaðistykki úr Costco. Lögreglan í heimabæ hans bætti svo um betur í gær og setti á netið myndskeið sem sýnir handtökuna; þar sem hann svarar spurningum út í hött og rambar veiklulega um malbikið eins og í leiðslu. Hugtakið „annarlegt ástand“ gæti allt eins hafa fengið sína endanlegu skilgreiningu í myndbandinu.

Það er rétt að geta þess, áður en lengra er haldið, að samband mitt við Tiger Woods er flókið. Hann er sá jafnaldri minn sem var fljótastur að komast á toppinn og verða bestur í heimi í einhverju sem skiptir fólk máli. Ástæða þess að þetta er flókið er sú að fram að þeim tíma að Tiger Woods varð langbesti kylfingur heims þá var mér óhætt að líta með barnslegri aðdáun upp til heimsklassa íþróttamanna. Þetta var erfitt að leyfa sér þegar um var að ræða manneskju sem hefði alveg eins getað verið með mér í bekk.

Reyndar hef ég aldrei hitt hann—eða réttara sagt þá hefur hann aldrei hitt mig. Sambandið er sem sagt mjög einhliða. En þetta gildir almennt um ofurstjörnur; öll heimsbyggðin á í flóknu en einhliða tilfinningalegu sambandi við þær. Við höldum með þeim eða hötum þær; dáum þær eða fyrirlítum; og þegar eitthvað bjátar á hjá þeim þá veltum við okkur upp úr vandamálum þeirra og höfum jafnvel áhyggjur af þeim, eins og þetta séu frændur okkar og frænkur eða gamlir vinir.

Dósastrákurinn

Og Tiger Woods var einmitt maðurinn sem enginn hafði áhyggjur af. Hann var eins og dósastrákur sem hafði enga sýnilega galla eða lesti. Svo mjög var hann dáður að faðir hans gaf út metsölubók með ráðleggingum til foreldra um hvernig ala ætti upp slík óaðfinnanleg eintök. Sú bók (Raising a Tiger) fæst enn á Amazon og er í sjö hundruð og sautján þúsund fjögur hundruð nítugasta og fyrsta sæti yfir mest seldu bækur verslunarinnar.

Ef samband okkar Tiger hefði verið gagnkvæmt fyrir tuttugu árum þá hefði klárlega verið miklu meiri ástæða fyrir hann að hafa áhyggjur af mér heldur en mig að hafa áhyggjur af honum.

Þannig fer stundum um veraldarfrægðina. Á tuttugu árum hafa spilin snúist við. Þá var það Tiger sem hafði tök á tilverunni og jafnaldrar hans flestir í mesta basli. Nú er það afreksmaðurinn sem hefur misst alla stjórn á sjálfum sér.

Þetta skrýtna samband okkar við frægt afreksfólk er einmitt ástæða þess að við sogumst svo ómótstæðilega að „fréttaflutningi“ um persónuleg vandræði þess.

Það saknar þeirra enginn

Þegar myndin af Gölla var birt í Vestmannaeyjum var það gert undir því yfirskini að það gæti haft einhvers konar forvarnaráhrif, og öll umfjöllunin um Tiger er réttlætt með því að hann sé frægðarmenni og að um hann gildi því aðrar reglur en okkur. En hvort tveggja er í raun hluti af sömu lágkúrunni, þar sem einstaklingar eru sýndir í sínu versta ljósi til þess að öðrum gefist færi á að hneykslast og líða ögn betur með sig sjálfa.

Þegar öllu er á botninn hvolft þá er líklega mikið til í því hjá Ása í Bæ að þeir sem kjósa sífellt að hneykslast og hossa sér á vanköntum og mistökum annarra séu einmitt þeir sem enginn kemur til með að sakna mikið á meðan blessaðir gallagripirnir gleymast seint.

 

Höfundur er pistlahöfundur Fréttablaðsins.