Allt fyrir alla Hörður Ægisson skrifar 1. desember 2017 07:00 Ríkisstjórn Sjálfstæðisflokks, Vinstri grænna og Framsóknar tekur við þegar efnahagsstaða Íslands hefur sjaldan verið betri í lýðveldissögunni. Sáttmáli stjórnarinnar, sem virðist ekki á því að stundum sé minna betra en sáttmálinn er settur fram í skjali sem telur 40 blaðsíður, ber þess augljós merki. Stjórnin hyggst nýta sér efnahagsuppsveifluna til að auka enn ríkisútgjöld en á sama tíma er áformað að lækka að einhverju marki skatta á heimili og fyrirtæki. Með öðrum orðum er stefnt að því að gera allt fyrir alla. Slíkt var viðbúið með hliðsjón af því að ríkisstjórnin er mynduð á grunni málamiðlunar þriggja flokka sem spanna allt pólitíska litrófið. Ekkert er minnst á ráðdeild og sparnað í rekstri ríkisins á toppi hagsveiflunnar. Margt ágætt er auðvitað hins vegar að finna í stjórnarsáttmálanum. Lækka á tryggingagjald og tekjuskatt til að tryggja farsæla niðurstöðu í komandi kjaraviðræðum. Þá verður stofnaður Þjóðarsjóður utan um arð af auðlindum, þar sem byrjað verður á orkuauðlindum, en hlutverk hans verður að byggja upp viðnám til að mæta fjárhagslegum áföllum. Í stað þess að horfa aðeins til arðs af auðlindum mætti ganga lengra og skoða að ráðstafa hluta af gjaldeyrisforða Seðlabankans inn í slíkan sjóð. Fagna ber þeirri áherslu sem lögð er á hvers konar nýsköpun – orðið kemur átján sinnum fyrir í sáttmálanum – en meðal annars á að afnema þak á endurgreiðslu kostnaðar vegna rannsókna og þróunar og efla nýsköpun á öllum skólastigum. Ísland hefur í þeim málum verið eftirbátur annarra ríkja en stóran hluta hagvaxtar á Vesturlöndum má rekja til rannsókna og þróunar. Níu árum eftir fjármálaáfallið er nánast allt bankakerfið í fangi ríkissjóðs. Þessi staða er einsdæmi á Vesturlöndum en í stjórnarsáttmálanum er kveðið á um „leita leiða til að draga úr“ eignarhaldi ríkisins á fjármálafyrirtækjum. Áður en slík skref verða tekin á að vinna hvítbók um framtíðarskipan fjármálakerfisins. Sú stefnumörkun er ágæt, svo langt sem hún nær. Núverandi fyrirkomulag – óhagkvæmt bankakerfi sem er að stórum hluta í eigu ríkisins og rekið með of mikið eigið fé – felur í sér slæma meðferð á fjármunum. Tíminn vinnur hér ekki með stjórnvöldum en bankar standa frammi fyrir gerbreyttu umhverfi með uppgangi fjártæknifyrirtækja og aukinni samkeppni í greiðsluþjónustu. Ríkið er ekki rétti aðilinn til að leiða bankana í gegnum þessar breytingar sem kunna að óbreyttu að rýra verulega verðmæti þeirra. Þótt ríkisstjórnin taki við á góðæristímum, þá bíða hennar þess vegna margar áskoranir. Opinber hagstjórn, ekki hvað síst stefnan í ríkisfjármálum, og niðurstaða kjarasamninga á vinnumarkaði mun ráða úrslitum um hvort það takist að verja efnahagslegan stöðugleika og um leið þá fordæmalausu kaupmáttaraukningu sem náðst hefur á undanförnum árum. Áform um að skila mun minni afgangi á fjárlögum næsta árs hjálpa þar ekki til og minnka líkur á að vextir lækki frekar. Aukin ríkisútgjöld og uppnám á vinnumarkaði getur því hæglega stefnt efnahagsárangrinum í hættu með þekktum afleiðingum. Stærsta verkefni nýrrar stjórnar verður að koma í veg fyrir að sú atburðarás – gengislækkun, aukin verðbólga og hærri vextir – endurtaki sig. Það er ekkert víst að þetta klikki. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Hörður Ægisson Mest lesið Sjö staðreyndir í útlendingamálum Þorbjörg S. Gunnlaugsdóttir Skoðun Sjálfstæðisstefnan og frelsið Helgi Áss Grétarsson Skoðun Svargrein: Ísland á víst að íhuga aðild að ESB Ágúst Ólafur Ágústsson Skoðun Sumarfríinu aflýst Sigurður Helgi Pálmason Skoðun „Er allt í lagi?“ Olga Björt Þórðardóttir Skoðun Um mýkt, menntun og von Sigurður Árni Reynisson Skoðun Einmanaleiki: Skortir þig tengsl við þig eða aðra? Sigrún Þóra Sveinsdóttir Skoðun Gerir háskólanám þig að grunnskólakennara? Davíð Már Sigurðsson Skoðun Úr skotgröfum í netkerfin: Netárásir á innviði Vesturlanda Ýmir Vigfússon Skoðun Fordómar gagnvart hinsegin fólki – Reynslusaga Geir Gunnar Markússon Skoðun
Ríkisstjórn Sjálfstæðisflokks, Vinstri grænna og Framsóknar tekur við þegar efnahagsstaða Íslands hefur sjaldan verið betri í lýðveldissögunni. Sáttmáli stjórnarinnar, sem virðist ekki á því að stundum sé minna betra en sáttmálinn er settur fram í skjali sem telur 40 blaðsíður, ber þess augljós merki. Stjórnin hyggst nýta sér efnahagsuppsveifluna til að auka enn ríkisútgjöld en á sama tíma er áformað að lækka að einhverju marki skatta á heimili og fyrirtæki. Með öðrum orðum er stefnt að því að gera allt fyrir alla. Slíkt var viðbúið með hliðsjón af því að ríkisstjórnin er mynduð á grunni málamiðlunar þriggja flokka sem spanna allt pólitíska litrófið. Ekkert er minnst á ráðdeild og sparnað í rekstri ríkisins á toppi hagsveiflunnar. Margt ágætt er auðvitað hins vegar að finna í stjórnarsáttmálanum. Lækka á tryggingagjald og tekjuskatt til að tryggja farsæla niðurstöðu í komandi kjaraviðræðum. Þá verður stofnaður Þjóðarsjóður utan um arð af auðlindum, þar sem byrjað verður á orkuauðlindum, en hlutverk hans verður að byggja upp viðnám til að mæta fjárhagslegum áföllum. Í stað þess að horfa aðeins til arðs af auðlindum mætti ganga lengra og skoða að ráðstafa hluta af gjaldeyrisforða Seðlabankans inn í slíkan sjóð. Fagna ber þeirri áherslu sem lögð er á hvers konar nýsköpun – orðið kemur átján sinnum fyrir í sáttmálanum – en meðal annars á að afnema þak á endurgreiðslu kostnaðar vegna rannsókna og þróunar og efla nýsköpun á öllum skólastigum. Ísland hefur í þeim málum verið eftirbátur annarra ríkja en stóran hluta hagvaxtar á Vesturlöndum má rekja til rannsókna og þróunar. Níu árum eftir fjármálaáfallið er nánast allt bankakerfið í fangi ríkissjóðs. Þessi staða er einsdæmi á Vesturlöndum en í stjórnarsáttmálanum er kveðið á um „leita leiða til að draga úr“ eignarhaldi ríkisins á fjármálafyrirtækjum. Áður en slík skref verða tekin á að vinna hvítbók um framtíðarskipan fjármálakerfisins. Sú stefnumörkun er ágæt, svo langt sem hún nær. Núverandi fyrirkomulag – óhagkvæmt bankakerfi sem er að stórum hluta í eigu ríkisins og rekið með of mikið eigið fé – felur í sér slæma meðferð á fjármunum. Tíminn vinnur hér ekki með stjórnvöldum en bankar standa frammi fyrir gerbreyttu umhverfi með uppgangi fjártæknifyrirtækja og aukinni samkeppni í greiðsluþjónustu. Ríkið er ekki rétti aðilinn til að leiða bankana í gegnum þessar breytingar sem kunna að óbreyttu að rýra verulega verðmæti þeirra. Þótt ríkisstjórnin taki við á góðæristímum, þá bíða hennar þess vegna margar áskoranir. Opinber hagstjórn, ekki hvað síst stefnan í ríkisfjármálum, og niðurstaða kjarasamninga á vinnumarkaði mun ráða úrslitum um hvort það takist að verja efnahagslegan stöðugleika og um leið þá fordæmalausu kaupmáttaraukningu sem náðst hefur á undanförnum árum. Áform um að skila mun minni afgangi á fjárlögum næsta árs hjálpa þar ekki til og minnka líkur á að vextir lækki frekar. Aukin ríkisútgjöld og uppnám á vinnumarkaði getur því hæglega stefnt efnahagsárangrinum í hættu með þekktum afleiðingum. Stærsta verkefni nýrrar stjórnar verður að koma í veg fyrir að sú atburðarás – gengislækkun, aukin verðbólga og hærri vextir – endurtaki sig. Það er ekkert víst að þetta klikki.