Glæðum von og eflum forvarnir gegn sjálfsvígum Sigríður Björk Þormar skrifar 15. október 2021 09:01 Í kvöld hefst söfnunarátak hjá Pietasamtökunum með fræðslu og forvarnaþætti sem sýndur verður í opinni dagskrá á Stöð2 kl. 18:55. Þar munu syrgjendur koma fram og segja sögu sína ásamt aðilum sem deila reynslu sinni af sjálfsvígshugsunum eða tilraunum. Sjálfsvíg eru skilgreind sem dauðsföll sem framkvæmd eru af einstaklingnum sjálfum með einbeittum vilja, með þá ósk í huga að atvikið endi með andláti. Á heimsvísu falla á hverju ári rúmlega 700.000 einstaklingar fyrir eigin hendi eða um 1.3% þeirra sem látast á ársgrundvelli og eru sjálfsvíg að jafnaði þrisvar sinnum algengari meðal karla heldur en kvenna og er sú tala nokkuð stöðug milli landa. Fleiri falla þó líklega fyrir eigin hendi og er þessi tala því sennilega hærri því í sumum samfélögum eru sjálfsvíg skilgreind með þeim hætti að erfitt getur reynst að viðurkenna að um sjálfsvíg hafi verið að ræða og jafnvel geta þau verið ólögleg. Því er ekki víst að dauðsföll allra sem falla fyrir eigin hendi séu skráð sem slík. Hvert dauðsfall er harmleikur sem hefur mikil og oft langvarandi áhrif á þá sem eftir sitja, heilu fjölskyldurnar og stundum heilu samfélögin. Þó að sýnt hafi verið fram á sterk tengsl milli sjálfsvíga og andlegra sjúkdóma eins og þunglyndis eða neyslu þá gerast mörg sjálfsvíg í samhengi við tímabundnar lífskreppur þar sem einstaklingurinn eigir litla eða enga von eða upplifir vanmátt til að geta stigið aftur styrkur í fæturna. Þetta geta til að mynda verið fjárhagslegir erfiðleikar, sambandsslit eða slit á öðrum nánum tengslum, krónískir verkir eða önnur veikindi. Sterkasti spáþáttur sjálfsvígs er þó fyrri tilraun til þess að enda eigið líf. Fordómar gagnvart andlegum vanda og sér í lagi sjálfsvígshugsunum hafa ráðið ríkjum í samfélögum gegnum árin en horfir nú til betri vegar með aukinni fræðslu og innsýn og hafa Pietasamtökin lyfti Grettistaki í þeim málum. Fordómar hafa í gegnum tíðina orðið til þess að margir sem stríða við þessar hugsanir hafa ekki leitað sér aðstoðar fyrr en í óefni er komið eða leita sér aldrei aðstoðar og enda með því að taka eigið líf. Forvarnir í sjálfsvígsmálum eru sífellt að aukast, aukin umræða í samfélaginu og eyðing fordóma er lykilatriði í því að opna umræðuna og styrkja þannig einstaklinga í því að leita sér viðeigandi aðstoðar. Mikilvægt er að lönd hafi yfirlýsta stefnu í sjálfsvígsforvarnamálum. Síðastliðinn áratug hefur árlegur fjöldi sjálfsvíga verið að meðaltali 39 á ári. Sé litið til tíu ára þar á undan (2001-2010) voru sjálfsvíg að meðaltali 35 á ári en erfitt er að staðhæfa að um marktæka breytingu sé að ræða. Ef litið er á tíðni sjálfsvíga í mismunandi aldurshópum undanfarinn áratug (2011-2020) sést að sjálfsvíg karla voru tíðust í aldurshópnum 30-44 ára og hjá konum tíðust meðal 60 ára og eldri. Áratuginn á undan, var dreifing sjálfsvíga eftir aldri aðeins önnur. Þá voru sjálfsvíg tíðust hjá körlum á aldrinum 45-59 ára og hjá konum í sama aldurshópi. Meðalaldur sjálfsvíga hefur því færst nokkuð niður hjá báðum kynjum en athygli vekur að ungir karlmenn virðast nú vera í meiri áhættuhópi en áratuginn á undan. Við erum því að sjá alvarlega þróun í sjálfsvígum síðastliðin 10 ár þar sem sjálfsvígum ungra karlmanna fer fjölgandi. Sjálfsvíg í yngstu aldurshópunum 15 – 29 ára eru hlutfallslega færri heldur en hjá þeim sem eldri eru en hlutdeild sjálfsvíga í öllum andlátum þessa aldurshóps er mun hærri. Þannig skýrðu sjálfsvíg ríflega þriðjung andláta einstaklinga í þessum aldurshópi undanfarinn áratug og er þar ein algengasta dánarorsökin. Þarna er mikilvægt að samfélagið, heilbrigðis og félagsþjónustan og félagasamtök eins og Pietasamtökin taki höndum saman til að sporna við þessari þróun. Center for Disease Control í Bandaríkjunum birti á dögunum rannsókn þar sem fram kemur að sjálfsvíg ungs fólks í Bandaríkjunum hefur aukist um 30% milli áranna 2000 til 2016 og lýsa þau yfir sérstökum áhyggjum af unglingum með tilkomu aukinni notkunar samfélagsmiðla og þar með aukins kvíða og þunglyndis hjá þessum aldurshópi. Frekari rannsóknar er þörf til að skoða hvort þessi þróun viðhaldist og hverjar séu nákvæmlega orsakirnar. Sjálfsvíg eru því alvarlegur lýðheilsuvandi sem jafnframt ætti að vera fyrirbyggjanlegur með góðum forvörnum og sannreyndum meðferðarinngripum. Til að slík nálgun sé sem árangursríkust er mikilvægt að ólíkar einingar í samfélaginu starfi vel saman. Alþjóða Heilbrigðismálastofnunin mælir með eftirfarandi til að stuðla að velgengni sjálfsvígsforvarna; að gætt sé að því að takmarka aðgengi að skaðandi tólum eða efnum s.s. vopnum, eitri eða lyfjum í óeðlilegum skömmtum, að samstarf sé haft við fjölmiðla um ábyrgðarfullan fréttaflutning og unnið sé markvisst að því að styrkja unga fólkið okkar í lífsleikni og stuðla að uppbyggingu félagslegrar færni og tilfinningatjáningar. Jafnframt er lögð áhersla á að ekki sé bið eftir greiningu á vanda, mati á honum eða úrræðum til að meðhöndla hann ásamt góðri eftirfylgni. Með árangursríkri samvinnu á milli eininga samfélagsins, kynningu og fræðslu á málefninu, uppbyggingu sérhæfðra úrræða, aðgengi að fjármagni til uppbyggingar forvarna ásamt árangursríku eftirliti, stöðu og endurmati má sporna við þessari lýðheilsuvá. Engin ein eining getur mætt þessum flókna og viðkvæma vanda á fullnægjandi hátt. Pieta samtökin taka árlega á móti um 600 manns sem leita eftir stuðningi á myrkustu stundum lífs síns. Um er að ræða einstaklinga sem finna fyrir erfiðum hugsunum og jafnvel bugun og enn fleiri leita stuðnings í gegnum Píetasímann. Pietasamtökin hafa því mætt þarna þörf í samfélaginu sem er sýnileg, áríðandi og mikilvæg. Hjá samtökunum fer enginn á biðlista og starfsfólk leggur sig fram um að vera til staðar þegar lífið er erfitt. Píeta er alltaf á vaktinni til að hjálpa þér að glæða von. Í þessu söfnunarátaki Pietasamtakanna tökum við á móti frjálsum framlögum einstaklinga á reikningnum 0301-26-041041 og er kennitala samtakanna 410416-0690 www.iasp.info www.landlaeknir.is Miron O, Yu K, Wilf-Miron R, Kohane IS. Suicide Rates Among Adolescents and Young Adults in the United States, 2000-2017. JAMA. 2019;321(23):2362–2364. doi:10.1001/jama.2019.5054 OECD (2021), Suicide rates (indicator). doi: 10.1787/a82f3459-en (Accessed on 14 October 2021). www.nimh.nih.gov www.who.org Höfundur er doktor í sálfræði og formaður stjórnar Pietasamtakanna. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Geðheilbrigði Mest lesið Ísland: Landið sem unga fólkið flýr Einar Jóhannes Guðnason Skoðun Ísland: Landið sem unga fólkið flykkist til Kristófer Már Maronsson Skoðun Hver er ábyrgð Icelandair? Sævar Þór Jónsson Skoðun Ofhugsanir: orsök & afleiðing Sara Pálsdóttir Skoðun Almenningssamgöngur á höfuðborgarsvæðinu - Samanburður við nágrannalöndin Þórarinn Hjaltason Skoðun Fást engin svör Hjörtur J. Guðmundsson Skoðun Ýmislegt um rafmagnsbíla og reiðhjól Valur Elli Valsson Skoðun Eru sumir íslenskir stjórnmálamenn að bergmála áróður Kremlar? Guðni Freyr Öfjörð Skoðun ChatGPT um íslenska húsnæðismarkaðinn Yngvi Ómar Sighvatsson Skoðun Eiga íbúðir að vera heimili fólks eða fjárfestingarkostur og munaðarvara? Magnea Marinósdóttir Skoðun Skoðun Skoðun Virkjum lýðræðið Jórdís Skúladóttir skrifar Skoðun Ráðstefna um þjóðarátak í húsnæðismálum Ámundi Loftsson skrifar Skoðun Íslenski skorturinn Björg Eva Erlendsdóttir skrifar Skoðun Ofhugsanir: orsök & afleiðing Sara Pálsdóttir skrifar Skoðun Ísland: Landið sem unga fólkið flykkist til Kristófer Már Maronsson skrifar Skoðun Öldrunarþjónustan – tækifæri og áskoranir Sandra B. Franks skrifar Skoðun ChatGPT um íslenska húsnæðismarkaðinn Yngvi Ómar Sighvatsson skrifar Skoðun Milljónir úr launaumslögum til vopnakaupa Ástþór Magnússon skrifar Skoðun Í orði en ekki á borði - stuðningur Íslands við Úkraínu Erlingur Erlingsson skrifar Skoðun Hvað lærum við af hinum sem er ósammála? Samtal um loftslagsmál Haukur Logi Jóhannsson skrifar Skoðun Fatlað fólk á Íslandi Alma Ýr Ingólfsdóttir skrifar Skoðun Tölum um það sem er í boði fyrir ungt fólk Bjarney Rún Haraldsdóttir,Eva Rós Ólafsdóttir skrifar Skoðun Hver er ábyrgð Icelandair? Sævar Þór Jónsson skrifar Skoðun Gervigreindin og atvinnulífið Þorsteinn Siglaugsson skrifar Skoðun Eiga íbúðir að vera heimili fólks eða fjárfestingarkostur og munaðarvara? - Seinni hluti Magnea Marinósdóttir skrifar Skoðun Það sem við vökvum, það vex: Taktu stjórn á algóritma samfélagsmiðla og huga þínum Steindór Þórarinsson skrifar Skoðun Almenningssamgöngur á höfuðborgarsvæðinu - Samanburður við nágrannalöndin Þórarinn Hjaltason skrifar Skoðun Eins og þú kallar í skóginn….. – við þurfum að þora að ræða viðkvæmu málin Björn Bjarki Þorsteinsson,Unnur Valborg Hilmarsdóttir skrifar Skoðun Hinn stóri pakki ósýnilegrar reynslu Matthildur Björnsdóttir skrifar Skoðun GOGG, GOGG, GOGG og aftur GOGG Guðrún Njálsdóttir skrifar Skoðun Eru sumir íslenskir stjórnmálamenn að bergmála áróður Kremlar? Guðni Freyr Öfjörð skrifar Skoðun Beðið eftir orkumálaráðherra Eggert Valur Guðmundsson,Gunnar Aron Ólason skrifar Skoðun Ísland: Landið sem unga fólkið flýr Einar Jóhannes Guðnason skrifar Skoðun „Við verðum að fylgja lögum“ Hópur listafólks skrifar Skoðun Ég er ekki alki Þorgerður María Þorbjarnardóttir skrifar Skoðun Eiga íbúðir að vera heimili fólks eða fjárfestingarkostur og munaðarvara? Magnea Marinósdóttir skrifar Skoðun „Þetta reddast“ og heilsan að húfi? Alexander Aron Guðjónsson,Ásta Logadóttir skrifar Skoðun Nauðsyn námsgagna Álfhildur Leifsdóttir,Hólmfríður Jennýar Árnadóttir skrifar Skoðun Hvort er ánægjulegra, kynlíf eða verslunarleiðangur? Gró Einarsdóttir skrifar Skoðun Fást engin svör Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Sjá meira
Í kvöld hefst söfnunarátak hjá Pietasamtökunum með fræðslu og forvarnaþætti sem sýndur verður í opinni dagskrá á Stöð2 kl. 18:55. Þar munu syrgjendur koma fram og segja sögu sína ásamt aðilum sem deila reynslu sinni af sjálfsvígshugsunum eða tilraunum. Sjálfsvíg eru skilgreind sem dauðsföll sem framkvæmd eru af einstaklingnum sjálfum með einbeittum vilja, með þá ósk í huga að atvikið endi með andláti. Á heimsvísu falla á hverju ári rúmlega 700.000 einstaklingar fyrir eigin hendi eða um 1.3% þeirra sem látast á ársgrundvelli og eru sjálfsvíg að jafnaði þrisvar sinnum algengari meðal karla heldur en kvenna og er sú tala nokkuð stöðug milli landa. Fleiri falla þó líklega fyrir eigin hendi og er þessi tala því sennilega hærri því í sumum samfélögum eru sjálfsvíg skilgreind með þeim hætti að erfitt getur reynst að viðurkenna að um sjálfsvíg hafi verið að ræða og jafnvel geta þau verið ólögleg. Því er ekki víst að dauðsföll allra sem falla fyrir eigin hendi séu skráð sem slík. Hvert dauðsfall er harmleikur sem hefur mikil og oft langvarandi áhrif á þá sem eftir sitja, heilu fjölskyldurnar og stundum heilu samfélögin. Þó að sýnt hafi verið fram á sterk tengsl milli sjálfsvíga og andlegra sjúkdóma eins og þunglyndis eða neyslu þá gerast mörg sjálfsvíg í samhengi við tímabundnar lífskreppur þar sem einstaklingurinn eigir litla eða enga von eða upplifir vanmátt til að geta stigið aftur styrkur í fæturna. Þetta geta til að mynda verið fjárhagslegir erfiðleikar, sambandsslit eða slit á öðrum nánum tengslum, krónískir verkir eða önnur veikindi. Sterkasti spáþáttur sjálfsvígs er þó fyrri tilraun til þess að enda eigið líf. Fordómar gagnvart andlegum vanda og sér í lagi sjálfsvígshugsunum hafa ráðið ríkjum í samfélögum gegnum árin en horfir nú til betri vegar með aukinni fræðslu og innsýn og hafa Pietasamtökin lyfti Grettistaki í þeim málum. Fordómar hafa í gegnum tíðina orðið til þess að margir sem stríða við þessar hugsanir hafa ekki leitað sér aðstoðar fyrr en í óefni er komið eða leita sér aldrei aðstoðar og enda með því að taka eigið líf. Forvarnir í sjálfsvígsmálum eru sífellt að aukast, aukin umræða í samfélaginu og eyðing fordóma er lykilatriði í því að opna umræðuna og styrkja þannig einstaklinga í því að leita sér viðeigandi aðstoðar. Mikilvægt er að lönd hafi yfirlýsta stefnu í sjálfsvígsforvarnamálum. Síðastliðinn áratug hefur árlegur fjöldi sjálfsvíga verið að meðaltali 39 á ári. Sé litið til tíu ára þar á undan (2001-2010) voru sjálfsvíg að meðaltali 35 á ári en erfitt er að staðhæfa að um marktæka breytingu sé að ræða. Ef litið er á tíðni sjálfsvíga í mismunandi aldurshópum undanfarinn áratug (2011-2020) sést að sjálfsvíg karla voru tíðust í aldurshópnum 30-44 ára og hjá konum tíðust meðal 60 ára og eldri. Áratuginn á undan, var dreifing sjálfsvíga eftir aldri aðeins önnur. Þá voru sjálfsvíg tíðust hjá körlum á aldrinum 45-59 ára og hjá konum í sama aldurshópi. Meðalaldur sjálfsvíga hefur því færst nokkuð niður hjá báðum kynjum en athygli vekur að ungir karlmenn virðast nú vera í meiri áhættuhópi en áratuginn á undan. Við erum því að sjá alvarlega þróun í sjálfsvígum síðastliðin 10 ár þar sem sjálfsvígum ungra karlmanna fer fjölgandi. Sjálfsvíg í yngstu aldurshópunum 15 – 29 ára eru hlutfallslega færri heldur en hjá þeim sem eldri eru en hlutdeild sjálfsvíga í öllum andlátum þessa aldurshóps er mun hærri. Þannig skýrðu sjálfsvíg ríflega þriðjung andláta einstaklinga í þessum aldurshópi undanfarinn áratug og er þar ein algengasta dánarorsökin. Þarna er mikilvægt að samfélagið, heilbrigðis og félagsþjónustan og félagasamtök eins og Pietasamtökin taki höndum saman til að sporna við þessari þróun. Center for Disease Control í Bandaríkjunum birti á dögunum rannsókn þar sem fram kemur að sjálfsvíg ungs fólks í Bandaríkjunum hefur aukist um 30% milli áranna 2000 til 2016 og lýsa þau yfir sérstökum áhyggjum af unglingum með tilkomu aukinni notkunar samfélagsmiðla og þar með aukins kvíða og þunglyndis hjá þessum aldurshópi. Frekari rannsóknar er þörf til að skoða hvort þessi þróun viðhaldist og hverjar séu nákvæmlega orsakirnar. Sjálfsvíg eru því alvarlegur lýðheilsuvandi sem jafnframt ætti að vera fyrirbyggjanlegur með góðum forvörnum og sannreyndum meðferðarinngripum. Til að slík nálgun sé sem árangursríkust er mikilvægt að ólíkar einingar í samfélaginu starfi vel saman. Alþjóða Heilbrigðismálastofnunin mælir með eftirfarandi til að stuðla að velgengni sjálfsvígsforvarna; að gætt sé að því að takmarka aðgengi að skaðandi tólum eða efnum s.s. vopnum, eitri eða lyfjum í óeðlilegum skömmtum, að samstarf sé haft við fjölmiðla um ábyrgðarfullan fréttaflutning og unnið sé markvisst að því að styrkja unga fólkið okkar í lífsleikni og stuðla að uppbyggingu félagslegrar færni og tilfinningatjáningar. Jafnframt er lögð áhersla á að ekki sé bið eftir greiningu á vanda, mati á honum eða úrræðum til að meðhöndla hann ásamt góðri eftirfylgni. Með árangursríkri samvinnu á milli eininga samfélagsins, kynningu og fræðslu á málefninu, uppbyggingu sérhæfðra úrræða, aðgengi að fjármagni til uppbyggingar forvarna ásamt árangursríku eftirliti, stöðu og endurmati má sporna við þessari lýðheilsuvá. Engin ein eining getur mætt þessum flókna og viðkvæma vanda á fullnægjandi hátt. Pieta samtökin taka árlega á móti um 600 manns sem leita eftir stuðningi á myrkustu stundum lífs síns. Um er að ræða einstaklinga sem finna fyrir erfiðum hugsunum og jafnvel bugun og enn fleiri leita stuðnings í gegnum Píetasímann. Pietasamtökin hafa því mætt þarna þörf í samfélaginu sem er sýnileg, áríðandi og mikilvæg. Hjá samtökunum fer enginn á biðlista og starfsfólk leggur sig fram um að vera til staðar þegar lífið er erfitt. Píeta er alltaf á vaktinni til að hjálpa þér að glæða von. Í þessu söfnunarátaki Pietasamtakanna tökum við á móti frjálsum framlögum einstaklinga á reikningnum 0301-26-041041 og er kennitala samtakanna 410416-0690 www.iasp.info www.landlaeknir.is Miron O, Yu K, Wilf-Miron R, Kohane IS. Suicide Rates Among Adolescents and Young Adults in the United States, 2000-2017. JAMA. 2019;321(23):2362–2364. doi:10.1001/jama.2019.5054 OECD (2021), Suicide rates (indicator). doi: 10.1787/a82f3459-en (Accessed on 14 October 2021). www.nimh.nih.gov www.who.org Höfundur er doktor í sálfræði og formaður stjórnar Pietasamtakanna.
Almenningssamgöngur á höfuðborgarsvæðinu - Samanburður við nágrannalöndin Þórarinn Hjaltason Skoðun
Eiga íbúðir að vera heimili fólks eða fjárfestingarkostur og munaðarvara? Magnea Marinósdóttir Skoðun
Skoðun Hvað lærum við af hinum sem er ósammála? Samtal um loftslagsmál Haukur Logi Jóhannsson skrifar
Skoðun Tölum um það sem er í boði fyrir ungt fólk Bjarney Rún Haraldsdóttir,Eva Rós Ólafsdóttir skrifar
Skoðun Eiga íbúðir að vera heimili fólks eða fjárfestingarkostur og munaðarvara? - Seinni hluti Magnea Marinósdóttir skrifar
Skoðun Það sem við vökvum, það vex: Taktu stjórn á algóritma samfélagsmiðla og huga þínum Steindór Þórarinsson skrifar
Skoðun Almenningssamgöngur á höfuðborgarsvæðinu - Samanburður við nágrannalöndin Þórarinn Hjaltason skrifar
Skoðun Eins og þú kallar í skóginn….. – við þurfum að þora að ræða viðkvæmu málin Björn Bjarki Þorsteinsson,Unnur Valborg Hilmarsdóttir skrifar
Skoðun Eru sumir íslenskir stjórnmálamenn að bergmála áróður Kremlar? Guðni Freyr Öfjörð skrifar
Skoðun Eiga íbúðir að vera heimili fólks eða fjárfestingarkostur og munaðarvara? Magnea Marinósdóttir skrifar
Almenningssamgöngur á höfuðborgarsvæðinu - Samanburður við nágrannalöndin Þórarinn Hjaltason Skoðun
Eiga íbúðir að vera heimili fólks eða fjárfestingarkostur og munaðarvara? Magnea Marinósdóttir Skoðun