ChatGPT um íslenska húsnæðismarkaðinn Yngvi Ómar Sighvatsson skrifar 24. september 2024 12:02 Afsakið beygingar og stafsetningu, en ChatGPT er ekki fullkomin í íslensku. Eitt af grundvallarlögmálum hins svokallaða frjálsa markaðar er að vara seljist á því verði sem kaupandinn getur og vill greiða fyrir hana. En á íslenskum húsnæðismarkaði virðist þetta lögmál ekki virka. Húsnæðisverð hefur hækkað þrisvar sinnum meira en laun frá aldamótum, og draumurinn um eigið húsnæði hefur fjarlægst heilu kynslóðina. Á sama tíma hefur eignarhlutfall Íslendinga hrunið. Um aldamót bjuggu um 90% Íslendinga í eigin húsnæði, en árið 2022 var þessi tala komin niður í um 61%. Færri hafa nú tök á að kaupa, en í staðinn fjölgar leigjendum, sem stuðlar að aukinni eftirspurn á leigumarkaði og þrýstir verðlagi enn hærra upp. Fáir einstaklingar geta keypt íbúðir í dag, enda fer langstærsti hluti þeirra til fjárfesta. Þeir sem þó geta það, þurfa sérstaka aðstoð frá ríkinu. Sérstök hlutdeildarlán hafa orðið nýtt norm, þar sem ríkið leggur fram hluta af kaupverðinu svo fólk eigi möguleika á að komast inn á markaðinn. Þetta er ekki lausn, heldur plástur á djúpan sár. Húsnæðisverðið heldur áfram að hækka, og með því stækkar bilið á milli þeirra sem eiga og þeirra sem aldrei komast inn á markaðinn. Á sama tíma er leigumarkaðurinn sífellt erfiðari þeim sem ekki geta keypt sér eigin húsnæði. Leiga hækkaði t.d. um 137% frá 2011 til 2022, en á sama tíma í Evrópu um 5.3%. Og nú ríða yfir rosalegar hækkanir þar, þar sem algengt verð á 3 herbergja íbúð er farið að slaga vel í 400 þúsund krónur á mánuði. Tæplega helmingur leigjenda á Íslandi fær leigubætur frá ríkinu til að geta staðið undir leigu, sem hljómar á yfirborðinu eins og hjálp. Húsnæðisbætur til leigjenda eru áætlaðar 9,6 milljarðar króna fyrir árið 2023 – skattur á almenning til að viðhalda of háu leiguverði, sem aftur stuðlar að hækkun húsnæðisverðs. Þarna erum við bara að tala um venjulegar húsaleigubætur, ekki félagslegar húsaleigubætur sem sveitarfélögin greiða. Þessi stuðningur hefur reynst lymskuleg lausn, því leiguverð hækkar í takt við þessar bætur. Þegar ríkið gefur meira, hækkar leigan meira. Þannig er markaðurinn ekki stjórnast af framboði og eftirspurn, heldur stjórnast af því hversu mikið ríkið getur niðurgreitt. Þessi vítahringur birtist skýrt í samanburðinum á milli fjölskyldna og fjárfesta. Fjárfestar kaupa íbúðir til að leigja út og greiða ekki fyrir þær sjálfir – leigan borgar afborganirnar. Venjulegar fjölskyldur, hins vegar, reyna að safna fyrir útborgun og þurfa að telja hverja krónu. Þær keppa við fjárfesta sem hafa engar áhyggjur af því hvort þeir geti staðið undir mánaðarlegum greiðslum – því leigutekjurnar sjá um það. Þá er rétt að minnast á annað grundvallarvandamál: Íslendingar hafa lægsta hlutfall félagslegs húsnæðis í Evrópu. Um aldamótin var hlutfallið um 11%, en í dag er það aðeins 3.7%. Þetta þýðir að tekjulágt fólk hefur enn minni möguleika á að komast yfir öruggt og viðráðanlegt húsnæði. Skorturinn á félagslegu húsnæði ýtir enn frekar undir leiguverð og gerir markaðinn að leikvelli fjárfesta. Niðurstaðan er sú að hinn svokallaði frjálsi markaður virkar ekki fyrir alla. Hann er í raun brotinn. Það sem átti að vera lausn fyrir alla – markaður sem stjórnast af framboði og eftirspurn – hefur í staðinn breyst í kerfi sem þjónar fjárfestum og markaðsöflum. Ríkisvaldið hefur reynt að grípa inn með hlutdeildarlánum og leigubótum, en þessar aðgerðir hafa ekki bara viðhaldið vandanum, heldur aukið við hann. Við þetta má síðan bæta að vextir af lánum hér eru margfaldir á við annars staðar í Evrópu, en það er of langt mál að fara út í hér og nú. Skrifað af ChatGPT undir leiðsögn Yngva Ómars Sigvatssonar, varaformanns Leigjendasamtakanna og tölvuleikjahönnuðar. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Leigumarkaður Mest lesið Mega einhverf hverfa? Ármann Pálsson,Björg Torfadóttir,Sigrún Ósk,Sigurjón Már,Halldóra Hafsteins,Guðlaug Svala Kristjánsdóttir,Mamiko Dís Ragnarsdóttir Skoðun Við fylgjum þér frá getnaði til grafar Benedikt S. Benediktsson Skoðun Ef þið bara hefðuð séð heiminn út frá mínum augum: Börn & ADHD Stefán Þorri Helgason Skoðun Konur á örorku Sigríður Ingibjörg Ingadóttir,Steinunn Bragadóttir Skoðun Ekki sama hvaðan gott kemur Magnea Gná Jóhannsdóttir Skoðun Börn í meðferð eiga rétt á fagfólki orð duga ekki lengur! Steindór Þórarinsson Skoðun Greindarskerðing eða ofurgáfur með gervigreind Björgmundur Örn Guðmundsson Skoðun Að hafa hemil á nýjum ófjármögnuðum útgjöldum er lykillinn að sjálfbærum rekstri sveitarfélaga Jón Ingi Hákonarson Skoðun Homo sapiens að öðrum toga: Af hverju ætti ég eiginlega að mæta á PIFF-kvikmyndhátíðina? Ólafur Guðsteinn Kristjánsson Skoðun 112. liðurinn í aðgerðaáætlun í menntamálum? Ingólfur Ásgeir Jóhannesson Skoðun Skoðun Skoðun Við fylgjum þér frá getnaði til grafar Benedikt S. Benediktsson skrifar Skoðun Mega einhverf hverfa? Ármann Pálsson,Björg Torfadóttir,Sigrún Ósk,Sigurjón Már,Halldóra Hafsteins,Guðlaug Svala Kristjánsdóttir,Mamiko Dís Ragnarsdóttir skrifar Skoðun Ef þið bara hefðuð séð heiminn út frá mínum augum: Börn & ADHD Stefán Þorri Helgason skrifar Skoðun 112. liðurinn í aðgerðaáætlun í menntamálum? Ingólfur Ásgeir Jóhannesson skrifar Skoðun Konur á örorku Sigríður Ingibjörg Ingadóttir,Steinunn Bragadóttir skrifar Skoðun Drambið okkar Júlíus Valsson skrifar Skoðun Við vitum Guðrún Jónsdóttir skrifar Skoðun Ekki sama hvaðan gott kemur Magnea Gná Jóhannsdóttir skrifar Skoðun Börn í meðferð eiga rétt á fagfólki orð duga ekki lengur! Steindór Þórarinsson skrifar Skoðun Greindarskerðing eða ofurgáfur með gervigreind Björgmundur Örn Guðmundsson skrifar Skoðun Að hafa hemil á nýjum ófjármögnuðum útgjöldum er lykillinn að sjálfbærum rekstri sveitarfélaga Jón Ingi Hákonarson skrifar Skoðun Homo sapiens að öðrum toga: Af hverju ætti ég eiginlega að mæta á PIFF-kvikmyndhátíðina? Ólafur Guðsteinn Kristjánsson skrifar Skoðun Stöndum saman gegn fjölþáttaógnum Bryndís Haraldsdóttir skrifar Skoðun Hagræðing á kostnað fjölbreytni og gæðamenntunar Ida Marguerite Semey skrifar Skoðun Umbúðir en ekkert innihald í Hafnarfirði Einar Geir Þorsteinsson skrifar Skoðun Við viljum tala íslensku, en hvernig Ólafur Guðsteinn Kristjánsson skrifar Skoðun Mansalsmál á Íslandi Kristján Þórður Snæbjarnarson skrifar Skoðun Hættur heimsins virða engin landamæri Tótla I. Sæmundsdóttir skrifar Skoðun Tímamót í sjálfsvígsforvörnum Ingibjörg Isaksen skrifar Skoðun Yfirgangur, yfirlæti og endastöð Strætó Axel Hall skrifar Skoðun Hugsum fíknivanda upp á nýtt - Ný nálgun í meðhöndlun fíknivanda og áhættuhegðunar Svala Jóhannesdóttir,Lilja Sif Þorsteinsdóttir skrifar Skoðun Háskólinn á Bifröst – Öflugur og sjálfstæður fjarnámsskóli Sólveig Hallsteinsdóttir skrifar Skoðun Það eru fleiri fiskar í sjónum og fleiri sjónarmið í hafstjórn Guðbjörg Ásta Ólafsdóttir skrifar Skoðun Skapandi menntun skilar raunverulegum árangri Bryngeir Valdimarsson skrifar Skoðun Sex ára sáttmáli Davíð Þorláksson skrifar Skoðun Af hverju kynjafræði? Og hvaða greinar hafa fengið svipaðar mótbárur í gegnum tíðina? Guðrún Elísa Friðbjargardóttir Sævarsdóttir skrifar Skoðun Stjórnendur sem mega ekki stjórna Stefán Vagn Stefánsson skrifar Skoðun Stokkhólmseinkenni sem við ættum að forðast Aðalsteinn Júlíus Magnússon skrifar Skoðun Eflum iðnlöggjöfina og stöðvum brotin Hilmar Harðarson skrifar Skoðun Pjattkratar taka til Þorsteinn Sæmundsson skrifar Sjá meira
Afsakið beygingar og stafsetningu, en ChatGPT er ekki fullkomin í íslensku. Eitt af grundvallarlögmálum hins svokallaða frjálsa markaðar er að vara seljist á því verði sem kaupandinn getur og vill greiða fyrir hana. En á íslenskum húsnæðismarkaði virðist þetta lögmál ekki virka. Húsnæðisverð hefur hækkað þrisvar sinnum meira en laun frá aldamótum, og draumurinn um eigið húsnæði hefur fjarlægst heilu kynslóðina. Á sama tíma hefur eignarhlutfall Íslendinga hrunið. Um aldamót bjuggu um 90% Íslendinga í eigin húsnæði, en árið 2022 var þessi tala komin niður í um 61%. Færri hafa nú tök á að kaupa, en í staðinn fjölgar leigjendum, sem stuðlar að aukinni eftirspurn á leigumarkaði og þrýstir verðlagi enn hærra upp. Fáir einstaklingar geta keypt íbúðir í dag, enda fer langstærsti hluti þeirra til fjárfesta. Þeir sem þó geta það, þurfa sérstaka aðstoð frá ríkinu. Sérstök hlutdeildarlán hafa orðið nýtt norm, þar sem ríkið leggur fram hluta af kaupverðinu svo fólk eigi möguleika á að komast inn á markaðinn. Þetta er ekki lausn, heldur plástur á djúpan sár. Húsnæðisverðið heldur áfram að hækka, og með því stækkar bilið á milli þeirra sem eiga og þeirra sem aldrei komast inn á markaðinn. Á sama tíma er leigumarkaðurinn sífellt erfiðari þeim sem ekki geta keypt sér eigin húsnæði. Leiga hækkaði t.d. um 137% frá 2011 til 2022, en á sama tíma í Evrópu um 5.3%. Og nú ríða yfir rosalegar hækkanir þar, þar sem algengt verð á 3 herbergja íbúð er farið að slaga vel í 400 þúsund krónur á mánuði. Tæplega helmingur leigjenda á Íslandi fær leigubætur frá ríkinu til að geta staðið undir leigu, sem hljómar á yfirborðinu eins og hjálp. Húsnæðisbætur til leigjenda eru áætlaðar 9,6 milljarðar króna fyrir árið 2023 – skattur á almenning til að viðhalda of háu leiguverði, sem aftur stuðlar að hækkun húsnæðisverðs. Þarna erum við bara að tala um venjulegar húsaleigubætur, ekki félagslegar húsaleigubætur sem sveitarfélögin greiða. Þessi stuðningur hefur reynst lymskuleg lausn, því leiguverð hækkar í takt við þessar bætur. Þegar ríkið gefur meira, hækkar leigan meira. Þannig er markaðurinn ekki stjórnast af framboði og eftirspurn, heldur stjórnast af því hversu mikið ríkið getur niðurgreitt. Þessi vítahringur birtist skýrt í samanburðinum á milli fjölskyldna og fjárfesta. Fjárfestar kaupa íbúðir til að leigja út og greiða ekki fyrir þær sjálfir – leigan borgar afborganirnar. Venjulegar fjölskyldur, hins vegar, reyna að safna fyrir útborgun og þurfa að telja hverja krónu. Þær keppa við fjárfesta sem hafa engar áhyggjur af því hvort þeir geti staðið undir mánaðarlegum greiðslum – því leigutekjurnar sjá um það. Þá er rétt að minnast á annað grundvallarvandamál: Íslendingar hafa lægsta hlutfall félagslegs húsnæðis í Evrópu. Um aldamótin var hlutfallið um 11%, en í dag er það aðeins 3.7%. Þetta þýðir að tekjulágt fólk hefur enn minni möguleika á að komast yfir öruggt og viðráðanlegt húsnæði. Skorturinn á félagslegu húsnæði ýtir enn frekar undir leiguverð og gerir markaðinn að leikvelli fjárfesta. Niðurstaðan er sú að hinn svokallaði frjálsi markaður virkar ekki fyrir alla. Hann er í raun brotinn. Það sem átti að vera lausn fyrir alla – markaður sem stjórnast af framboði og eftirspurn – hefur í staðinn breyst í kerfi sem þjónar fjárfestum og markaðsöflum. Ríkisvaldið hefur reynt að grípa inn með hlutdeildarlánum og leigubótum, en þessar aðgerðir hafa ekki bara viðhaldið vandanum, heldur aukið við hann. Við þetta má síðan bæta að vextir af lánum hér eru margfaldir á við annars staðar í Evrópu, en það er of langt mál að fara út í hér og nú. Skrifað af ChatGPT undir leiðsögn Yngva Ómars Sigvatssonar, varaformanns Leigjendasamtakanna og tölvuleikjahönnuðar.
Mega einhverf hverfa? Ármann Pálsson,Björg Torfadóttir,Sigrún Ósk,Sigurjón Már,Halldóra Hafsteins,Guðlaug Svala Kristjánsdóttir,Mamiko Dís Ragnarsdóttir Skoðun
Að hafa hemil á nýjum ófjármögnuðum útgjöldum er lykillinn að sjálfbærum rekstri sveitarfélaga Jón Ingi Hákonarson Skoðun
Homo sapiens að öðrum toga: Af hverju ætti ég eiginlega að mæta á PIFF-kvikmyndhátíðina? Ólafur Guðsteinn Kristjánsson Skoðun
Skoðun Mega einhverf hverfa? Ármann Pálsson,Björg Torfadóttir,Sigrún Ósk,Sigurjón Már,Halldóra Hafsteins,Guðlaug Svala Kristjánsdóttir,Mamiko Dís Ragnarsdóttir skrifar
Skoðun Að hafa hemil á nýjum ófjármögnuðum útgjöldum er lykillinn að sjálfbærum rekstri sveitarfélaga Jón Ingi Hákonarson skrifar
Skoðun Homo sapiens að öðrum toga: Af hverju ætti ég eiginlega að mæta á PIFF-kvikmyndhátíðina? Ólafur Guðsteinn Kristjánsson skrifar
Skoðun Hugsum fíknivanda upp á nýtt - Ný nálgun í meðhöndlun fíknivanda og áhættuhegðunar Svala Jóhannesdóttir,Lilja Sif Þorsteinsdóttir skrifar
Skoðun Háskólinn á Bifröst – Öflugur og sjálfstæður fjarnámsskóli Sólveig Hallsteinsdóttir skrifar
Skoðun Það eru fleiri fiskar í sjónum og fleiri sjónarmið í hafstjórn Guðbjörg Ásta Ólafsdóttir skrifar
Skoðun Af hverju kynjafræði? Og hvaða greinar hafa fengið svipaðar mótbárur í gegnum tíðina? Guðrún Elísa Friðbjargardóttir Sævarsdóttir skrifar
Mega einhverf hverfa? Ármann Pálsson,Björg Torfadóttir,Sigrún Ósk,Sigurjón Már,Halldóra Hafsteins,Guðlaug Svala Kristjánsdóttir,Mamiko Dís Ragnarsdóttir Skoðun
Að hafa hemil á nýjum ófjármögnuðum útgjöldum er lykillinn að sjálfbærum rekstri sveitarfélaga Jón Ingi Hákonarson Skoðun
Homo sapiens að öðrum toga: Af hverju ætti ég eiginlega að mæta á PIFF-kvikmyndhátíðina? Ólafur Guðsteinn Kristjánsson Skoðun