ChatGPT um íslenska húsnæðismarkaðinn Yngvi Ómar Sighvatsson skrifar 24. september 2024 12:02 Afsakið beygingar og stafsetningu, en ChatGPT er ekki fullkomin í íslensku. Eitt af grundvallarlögmálum hins svokallaða frjálsa markaðar er að vara seljist á því verði sem kaupandinn getur og vill greiða fyrir hana. En á íslenskum húsnæðismarkaði virðist þetta lögmál ekki virka. Húsnæðisverð hefur hækkað þrisvar sinnum meira en laun frá aldamótum, og draumurinn um eigið húsnæði hefur fjarlægst heilu kynslóðina. Á sama tíma hefur eignarhlutfall Íslendinga hrunið. Um aldamót bjuggu um 90% Íslendinga í eigin húsnæði, en árið 2022 var þessi tala komin niður í um 61%. Færri hafa nú tök á að kaupa, en í staðinn fjölgar leigjendum, sem stuðlar að aukinni eftirspurn á leigumarkaði og þrýstir verðlagi enn hærra upp. Fáir einstaklingar geta keypt íbúðir í dag, enda fer langstærsti hluti þeirra til fjárfesta. Þeir sem þó geta það, þurfa sérstaka aðstoð frá ríkinu. Sérstök hlutdeildarlán hafa orðið nýtt norm, þar sem ríkið leggur fram hluta af kaupverðinu svo fólk eigi möguleika á að komast inn á markaðinn. Þetta er ekki lausn, heldur plástur á djúpan sár. Húsnæðisverðið heldur áfram að hækka, og með því stækkar bilið á milli þeirra sem eiga og þeirra sem aldrei komast inn á markaðinn. Á sama tíma er leigumarkaðurinn sífellt erfiðari þeim sem ekki geta keypt sér eigin húsnæði. Leiga hækkaði t.d. um 137% frá 2011 til 2022, en á sama tíma í Evrópu um 5.3%. Og nú ríða yfir rosalegar hækkanir þar, þar sem algengt verð á 3 herbergja íbúð er farið að slaga vel í 400 þúsund krónur á mánuði. Tæplega helmingur leigjenda á Íslandi fær leigubætur frá ríkinu til að geta staðið undir leigu, sem hljómar á yfirborðinu eins og hjálp. Húsnæðisbætur til leigjenda eru áætlaðar 9,6 milljarðar króna fyrir árið 2023 – skattur á almenning til að viðhalda of háu leiguverði, sem aftur stuðlar að hækkun húsnæðisverðs. Þarna erum við bara að tala um venjulegar húsaleigubætur, ekki félagslegar húsaleigubætur sem sveitarfélögin greiða. Þessi stuðningur hefur reynst lymskuleg lausn, því leiguverð hækkar í takt við þessar bætur. Þegar ríkið gefur meira, hækkar leigan meira. Þannig er markaðurinn ekki stjórnast af framboði og eftirspurn, heldur stjórnast af því hversu mikið ríkið getur niðurgreitt. Þessi vítahringur birtist skýrt í samanburðinum á milli fjölskyldna og fjárfesta. Fjárfestar kaupa íbúðir til að leigja út og greiða ekki fyrir þær sjálfir – leigan borgar afborganirnar. Venjulegar fjölskyldur, hins vegar, reyna að safna fyrir útborgun og þurfa að telja hverja krónu. Þær keppa við fjárfesta sem hafa engar áhyggjur af því hvort þeir geti staðið undir mánaðarlegum greiðslum – því leigutekjurnar sjá um það. Þá er rétt að minnast á annað grundvallarvandamál: Íslendingar hafa lægsta hlutfall félagslegs húsnæðis í Evrópu. Um aldamótin var hlutfallið um 11%, en í dag er það aðeins 3.7%. Þetta þýðir að tekjulágt fólk hefur enn minni möguleika á að komast yfir öruggt og viðráðanlegt húsnæði. Skorturinn á félagslegu húsnæði ýtir enn frekar undir leiguverð og gerir markaðinn að leikvelli fjárfesta. Niðurstaðan er sú að hinn svokallaði frjálsi markaður virkar ekki fyrir alla. Hann er í raun brotinn. Það sem átti að vera lausn fyrir alla – markaður sem stjórnast af framboði og eftirspurn – hefur í staðinn breyst í kerfi sem þjónar fjárfestum og markaðsöflum. Ríkisvaldið hefur reynt að grípa inn með hlutdeildarlánum og leigubótum, en þessar aðgerðir hafa ekki bara viðhaldið vandanum, heldur aukið við hann. Við þetta má síðan bæta að vextir af lánum hér eru margfaldir á við annars staðar í Evrópu, en það er of langt mál að fara út í hér og nú. Skrifað af ChatGPT undir leiðsögn Yngva Ómars Sigvatssonar, varaformanns Leigjendasamtakanna og tölvuleikjahönnuðar. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Leigumarkaður Mest lesið Grafarvogsgremjan Þorlákur Axel Jónsson Skoðun Gremjan í Grafarvogi Davíð Már Sigurðsson Skoðun Í skjóli hinna hugrökku Lóa Hlín Hjálmtýsdóttir Skoðun Í minningu Frans páfa - sem tók sér nafn verndardýrlings dýra og náttúru Árni Stefán Árnason Skoðun Ekki lofa einhverju sem þú ætlar ekki að standa við Ágústa Árnadóttir Skoðun Flottu kjötauglýsingarnar í blöðunum... Ole Anton Bieltvedt Skoðun Stöðvum glæpagengi á Íslandi Hjalti Vigfússon Skoðun Halldór 19.04.2025 Halldór Þegar mannshjörtun mætast Jóna Hrönn Bolladóttir,Bjarni Karlsson Skoðun Kristján á Sprengisandi lendir í ágjöf Björn Ólafsson Skoðun Skoðun Skoðun Í minningu Frans páfa - sem tók sér nafn verndardýrlings dýra og náttúru Árni Stefán Árnason skrifar Skoðun Flottu kjötauglýsingarnar í blöðunum... Ole Anton Bieltvedt skrifar Skoðun Grafarvogsgremjan Þorlákur Axel Jónsson skrifar Skoðun Er ég að svindla? – Um sambýli manns og gervigreindar í sköpun og þekkingu Björgmundur Örn Guðmundsson skrifar Skoðun Fjármögnuðu stríðsvél Rússlands Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Hugleiðingar á páskum Ámundi Loftsson skrifar Skoðun Gremjan í Grafarvogi Davíð Már Sigurðsson skrifar Skoðun Samlokan á borðinu: Hugleiðingar á föstudeginn langaum sjónvarpsþættina Adolescence Skúli Ólafsson skrifar Skoðun Móttaka skemmtiferðaskipa - hlustað á íbúa Þórdís Lóa Þórhallsdóttir skrifar Skoðun Námsfærni nemenda í íslenskum skólum: Eigum við að lækka rána? Sigríður Ólafsdóttir skrifar Skoðun Snorri byggir skoðun á skólakerfinu á reynslusögum annarra en Guðrún vitnar í ritrýndar heimildir Davíð Routley skrifar Skoðun Þegar mannshjörtun mætast Jóna Hrönn Bolladóttir,Bjarni Karlsson skrifar Skoðun Horft til einkunna og annarra þátta við innritun í framhaldsskóla Guðmundur Ingi Kristinsson skrifar Skoðun Kristján á Sprengisandi lendir í ágjöf Björn Ólafsson skrifar Skoðun Unglingar eiga skilið heildstætt mat frá framhaldsskólum Sigurður Kári Harðarson skrifar Skoðun Stöðvum glæpagengi á Íslandi Hjalti Vigfússon skrifar Skoðun Jafnlaunavottun - „Hverjir græða á jafnlaunavottun“ Gunnar Ármannsson skrifar Skoðun Gervigreind í skólum: Tækifæri sem fáir eru að ræða? Björgmundur Örn Guðmundsson skrifar Skoðun Hvernig húsnæðismarkað vill Viðskiptaráð? skrifar Skoðun Enginn matur og næring án sérfræðiþekkingar Ólöf Guðný Geirsdóttir,Ólafur Ögmundarson skrifar Skoðun Öll endurhæfing er í eðli sínu starfsendurhæfing Sveindís Anna Jóhannsdóttir skrifar Skoðun „Bíddu, varst þú ekki að biðja um þessa greiðslu?“ Heiðrún Jónsdóttir skrifar Skoðun Rétta leiðin til endurreisnar menntakerfisins? Birgir Finnsson skrifar Skoðun Tvær dætur á Gaza - páskahugvekja Viðar Hreinsson skrifar Skoðun Ef það líkist þjóðarmorði – þá er það þjóðarmorð! Ólafur Ingólfsson skrifar Skoðun Vinnustaðir fatlaðs fólks Atli Már Haraldsson skrifar Skoðun Þjónustustefna sveitarfélaga: Formsatriði eða mikilvægt stjórntæki? Jón Hrói Finnsson skrifar Skoðun Blóð, sviti og tár Jökull Jörgensen skrifar Skoðun Ertu knúin/n fram af verðugleika eða óverðugleika? Sigrún Þóra Sveinsdóttir skrifar Skoðun Er hægt að stjórna bæjarfélagi með óskhyggju? Sigurþóra Bergsdóttir skrifar Sjá meira
Afsakið beygingar og stafsetningu, en ChatGPT er ekki fullkomin í íslensku. Eitt af grundvallarlögmálum hins svokallaða frjálsa markaðar er að vara seljist á því verði sem kaupandinn getur og vill greiða fyrir hana. En á íslenskum húsnæðismarkaði virðist þetta lögmál ekki virka. Húsnæðisverð hefur hækkað þrisvar sinnum meira en laun frá aldamótum, og draumurinn um eigið húsnæði hefur fjarlægst heilu kynslóðina. Á sama tíma hefur eignarhlutfall Íslendinga hrunið. Um aldamót bjuggu um 90% Íslendinga í eigin húsnæði, en árið 2022 var þessi tala komin niður í um 61%. Færri hafa nú tök á að kaupa, en í staðinn fjölgar leigjendum, sem stuðlar að aukinni eftirspurn á leigumarkaði og þrýstir verðlagi enn hærra upp. Fáir einstaklingar geta keypt íbúðir í dag, enda fer langstærsti hluti þeirra til fjárfesta. Þeir sem þó geta það, þurfa sérstaka aðstoð frá ríkinu. Sérstök hlutdeildarlán hafa orðið nýtt norm, þar sem ríkið leggur fram hluta af kaupverðinu svo fólk eigi möguleika á að komast inn á markaðinn. Þetta er ekki lausn, heldur plástur á djúpan sár. Húsnæðisverðið heldur áfram að hækka, og með því stækkar bilið á milli þeirra sem eiga og þeirra sem aldrei komast inn á markaðinn. Á sama tíma er leigumarkaðurinn sífellt erfiðari þeim sem ekki geta keypt sér eigin húsnæði. Leiga hækkaði t.d. um 137% frá 2011 til 2022, en á sama tíma í Evrópu um 5.3%. Og nú ríða yfir rosalegar hækkanir þar, þar sem algengt verð á 3 herbergja íbúð er farið að slaga vel í 400 þúsund krónur á mánuði. Tæplega helmingur leigjenda á Íslandi fær leigubætur frá ríkinu til að geta staðið undir leigu, sem hljómar á yfirborðinu eins og hjálp. Húsnæðisbætur til leigjenda eru áætlaðar 9,6 milljarðar króna fyrir árið 2023 – skattur á almenning til að viðhalda of háu leiguverði, sem aftur stuðlar að hækkun húsnæðisverðs. Þarna erum við bara að tala um venjulegar húsaleigubætur, ekki félagslegar húsaleigubætur sem sveitarfélögin greiða. Þessi stuðningur hefur reynst lymskuleg lausn, því leiguverð hækkar í takt við þessar bætur. Þegar ríkið gefur meira, hækkar leigan meira. Þannig er markaðurinn ekki stjórnast af framboði og eftirspurn, heldur stjórnast af því hversu mikið ríkið getur niðurgreitt. Þessi vítahringur birtist skýrt í samanburðinum á milli fjölskyldna og fjárfesta. Fjárfestar kaupa íbúðir til að leigja út og greiða ekki fyrir þær sjálfir – leigan borgar afborganirnar. Venjulegar fjölskyldur, hins vegar, reyna að safna fyrir útborgun og þurfa að telja hverja krónu. Þær keppa við fjárfesta sem hafa engar áhyggjur af því hvort þeir geti staðið undir mánaðarlegum greiðslum – því leigutekjurnar sjá um það. Þá er rétt að minnast á annað grundvallarvandamál: Íslendingar hafa lægsta hlutfall félagslegs húsnæðis í Evrópu. Um aldamótin var hlutfallið um 11%, en í dag er það aðeins 3.7%. Þetta þýðir að tekjulágt fólk hefur enn minni möguleika á að komast yfir öruggt og viðráðanlegt húsnæði. Skorturinn á félagslegu húsnæði ýtir enn frekar undir leiguverð og gerir markaðinn að leikvelli fjárfesta. Niðurstaðan er sú að hinn svokallaði frjálsi markaður virkar ekki fyrir alla. Hann er í raun brotinn. Það sem átti að vera lausn fyrir alla – markaður sem stjórnast af framboði og eftirspurn – hefur í staðinn breyst í kerfi sem þjónar fjárfestum og markaðsöflum. Ríkisvaldið hefur reynt að grípa inn með hlutdeildarlánum og leigubótum, en þessar aðgerðir hafa ekki bara viðhaldið vandanum, heldur aukið við hann. Við þetta má síðan bæta að vextir af lánum hér eru margfaldir á við annars staðar í Evrópu, en það er of langt mál að fara út í hér og nú. Skrifað af ChatGPT undir leiðsögn Yngva Ómars Sigvatssonar, varaformanns Leigjendasamtakanna og tölvuleikjahönnuðar.
Skoðun Í minningu Frans páfa - sem tók sér nafn verndardýrlings dýra og náttúru Árni Stefán Árnason skrifar
Skoðun Er ég að svindla? – Um sambýli manns og gervigreindar í sköpun og þekkingu Björgmundur Örn Guðmundsson skrifar
Skoðun Samlokan á borðinu: Hugleiðingar á föstudeginn langaum sjónvarpsþættina Adolescence Skúli Ólafsson skrifar
Skoðun Námsfærni nemenda í íslenskum skólum: Eigum við að lækka rána? Sigríður Ólafsdóttir skrifar
Skoðun Snorri byggir skoðun á skólakerfinu á reynslusögum annarra en Guðrún vitnar í ritrýndar heimildir Davíð Routley skrifar
Skoðun Horft til einkunna og annarra þátta við innritun í framhaldsskóla Guðmundur Ingi Kristinsson skrifar
Skoðun Enginn matur og næring án sérfræðiþekkingar Ólöf Guðný Geirsdóttir,Ólafur Ögmundarson skrifar
Skoðun Þjónustustefna sveitarfélaga: Formsatriði eða mikilvægt stjórntæki? Jón Hrói Finnsson skrifar