Kaup Landsbankans á TM: Um banka og samfélagið Guðmundur D. Haraldsson skrifar 30. mars 2024 22:31 Fyrirhuguð kaup Landsbankans á TM Tryggingum kom mörgum á óvart. Í kjölfar frétta af fyrirætlunum bankans fóru á flug gamalkunnugar yfirlýsingar um að ríkið eigi ekki að standa í fjármálastarfsemi – og sumir vilja alls ekki að fyrirtæki í eigu ríkisins auki við starfsemi sína. Einn ráðherra lýsti því yfir að verði af kaupunum þurfi að einkavæða Landsbankann, væntanlega í flýti. En þessi kaup eru rökrétt í ljósi þess hvernig bankar hafa almennt þróast eftir að reglum um þá var breytt fyrir um þremur áratugum, og einnig í ljósi þess hvernig Landsbankinn er rekinn af eiganda sínum, íslenska ríkinu. Fremur en að undrast yfir tilætlunum stjórnenda Landsbankans og krefjast tafarlausrar einkavæðingar ættum við að spyrja okkur tveggja lykilspurninga: Hvert er markmiðið með rekstri banka í nútímasamfélagi? Og: Ætti Landsbankinn að þjóna öðru hlutverki fyrir samfélagið en nú er? Bankar fyrr og nú Í samtímanum er markmiðið með rekstri banka oftast fólgið í að hámarka hagnað og greiða veglegan arð til hluthafa. Þetta þykir mörgum eðlilegt. Í þessu augnamiði veita bankar hefðbundna bankaþjónustu – veita lán og bjóða upp á bankareikninga – og rukka fyrir það þjónustugjöld og hagnast á vaxtamun. Á liðnum árum og áratugum hefur tilhneigingin verið að þjónustan fari minnkandi og gjöldin hækkandi. En bankar eru líka fjárfestar í eigin nafni og fjárfesta í öðrum fyrirtækjum – þannig stendur einn banki á Íslandi í uppbyggingu íbúðarhúsnæðis og annar á hlut í fasteignafélagi. Fjárfestingahlutinn hefur þanist út á meðan hefðbundin bankaþjónusta hefur skroppið saman. Fyrir banka er væntanlega freistandi að stunda fjárfestingar, enda bankar í góðri aðstöðu til. Þeir hafa aðgang að fjármagni sem aðrir hafa ekki – innistæðum viðskiptavina – og hafa aðgang að upplýsingum sem aðrir hafa ekki – um skuldir og viðskiptafærslur aðila sem þeir vilja fjárfesta í og tengdra aðila. Þessi aðstöðumunur skiptir máli. Landsbankinn – eins og aðrir bankar – stundar fjárfestingar, enda hefur eigandinn uppálagt við stjórn og stjórnendur bankans að hann eigi að reka eins og hvern annan banka. Hann skal hámarka hagnað eins og hinir. Þess vegna finnum við okkur í þeirri stöðu að banki í eigu ríkisins hefur gert skuldbindandi tilboð í tryggingafélag. Flóknara er það ekki. En bankar hafa ekki alltaf verið fjárfestar. Á um sextíu ára tímabili – frá því í seinni heimsstyrjöld þar til á tíunda áratug síðustu aldar – voru fjárfestingarheimildir banka takmarkaðar með lögum í vestrænum ríkjum. Tilgangurinn var að koma í veg fyrir fall banka, en þau höfðu verið tíð áratugina á undan vegna glæfralegra fjárfestinga, en jafnframt var dregið úr hagsmunaárekstrum (s.s. eins og að hafa aðgang að upplýsingum sem aðrir fjárfestar hafa ekki). Bankar högnuðust, en hann var hófstilltari en nú, og hlutverk þeirra var afmarkaðra en nú er. Fall banka var sjaldgæft – stöðugleiki var meiri. Þegar reglunum var aflétt tók það banka í vestrænum heimi áratug að koma bankakerfi þess í þrot, það gerðist á árunum 2007 til 2010. Skattgreiðendur þurftu að bjarga bankakerfunum og taka á sig lífsgæðaskerðingu, óstöðugleiki jókst. Eftirlit með bönkum var stóraukið í kjölfarið. Einnig má segja að bankar hafi færst frá hefðbundnu hlutverki sínu – að veita bankaþjónustu – með stórauknum fjárfestingum. Landsbankinn og framtíðarhlutverk Að Landsbankinn hafi ákveðið að kaupa annað fyrirtæki, í þráðbeinni andstöðu við vilja eiganda síns, undirstrikar að endurhugsun á hlutverki bankans er nauðsynlegt. Áhættusækni í fjárfestingum banka og að víðfeðmt eftirlit með þeim sé nauðsynlegt til að tryggja stöðugleika hagkerfa og samfélaga undirstrikar enn fremur að við þurfum að endurhugsa hvað við teljum eðlilegt í rekstri banka. Við þurfum að láta af þeirri hugsun að bankar eigi að hámarka hagnað fyrst og síðast og að þeir eigi að fjárfesta eins og hver önnur fyrirtæki. Við þurfum að hugsa öðruvísi um banka vegna þess að þeir eru ekki eins og hver önnur fyrirtæki. Bankar eiga fyrst og fremst að hafa það hlutverk að veita örugga, góða og ódýra bankaþjónustu – sérhæfðir aðilar geta séð um fjárfestingarnar, og þá á eigin ábyrgð. Með þessu móti er öryggi innistæða banka meiri, áhætta samfélagsins minni og þjónusta við notendur bankanna höfð í fyrirrúmi. Þetta er einmitt kjarninn í samfélagsbönkum. Í heiminum eru mörg dæmi um slíka banka, svo sem Sparkasse í Þýskalandi og NationWide í Bretlandi. Þeir einbeita sér að því að veita góða þjónustu. Við höfum nú tækifæri til að umbreyta Landsbankanum í samfélagsbanka, kljúfa út fjárfestingahlutann og efla bankaþjónustuhlutann. Bankann má t.d. reka sem sjálfseignarstofnun. Með því að gera Landsbankann að samfélagsbanka getum við tryggt aukna samkeppni í bankaþjónustu á Íslandi, aukna þjónustu og stöðugleika. Við sem samfélag þurfum að vera viljug til að nýta tækifærið sem nú er til staðar og nota ríkisvaldið til að þróa bankamarkaðinn í þessa átt. Það er hagur almennings og samfélagsins. Höfundur er stjórnarmaður í Öldu – félagi um sjálfbærni og lýðræði. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Guðmundur D. Haraldsson Landsbankinn Kaup Landsbankans á TM Mest lesið Þjónn, það er bakslag í beinasoðinu mínu Hlédís Maren Guðmundsdóttir Skoðun Þöggun, hroki og afneitun voru móttökur Samfylkingarinnar til okkar Elín A. Eyfjörð Ármannsdóttir Skoðun Kvöld sem er ekki bara fyrir börnin Alicja Lei Skoðun Er loftslagskvíðinn horfinn? Sonja Huld Guðjónsdóttir Skoðun Aðförin að einkabílnum eða bara meira frelsi? Kristín Hrefna Halldórsdóttir Skoðun Hagsmunir flugrekstrar á Íslandi eru miklir Jóhannes Bjarni Guðmundsson Skoðun Refsa fyrst, spyrja svo? Jakob Frímann Magnússon Skoðun Börn eiga ekki heima í fangelsi Tótla I. Sæmundsdóttir Skoðun Málið er dautt (A Modest Proposal) Skoðun Er yfirvöldum alveg sama um fólk á bifhjólum? Njáll Gunnlaugsson Skoðun Skoðun Skoðun Vísindin geta læknað krabbamein en ekki grænmetissafar og kaffistólpípur Dögg Guðmundsdóttir,Guðrún Nanna Egilsdóttir,Vilborg Kolbrún Vilmundardóttir skrifar Skoðun Þöggun, hroki og afneitun voru móttökur Samfylkingarinnar til okkar Elín A. Eyfjörð Ármannsdóttir skrifar Skoðun Er yfirvöldum alveg sama um fólk á bifhjólum? Njáll Gunnlaugsson skrifar Skoðun Ekki mamman í hópnum - leiðtoginn í hópnum Katrín Ásta Sigurjónsdóttir skrifar Skoðun Rannsóknarnefnd styrjalda Gunnar Einarsson skrifar Skoðun Börn eiga ekki heima í fangelsi Tótla I. Sæmundsdóttir skrifar Skoðun Aðförin að einkabílnum eða bara meira frelsi? Kristín Hrefna Halldórsdóttir skrifar Skoðun Kvöld sem er ekki bara fyrir börnin Alicja Lei skrifar Skoðun Verkakonur samtímans – og nýtt skeið í kvennabaráttu! Guðrún Margrét Guðmundsdóttir,Aleksandra Leonardsdóttir skrifar Skoðun Málið er dautt (A Modest Proposal) skrifar Skoðun Femínísk utanríkisstefna: aukin samstaða og aðgerðir Guillaume Bazard skrifar Skoðun Hagsmunir flugrekstrar á Íslandi eru miklir Jóhannes Bjarni Guðmundsson skrifar Skoðun Þjónn, það er bakslag í beinasoðinu mínu Hlédís Maren Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Samhljómur á meðal ÍSÍ og Íslandsspila um endursköpun spilaumhverfisins Ingvar Örn Ingvarsson skrifar Skoðun Kvennabarátta á tímum bakslags Tatjana Latinovic skrifar Skoðun Líttupp - ertu að missa af einhverju? Skúli Bragi Geirdal skrifar Skoðun Betri hellir, stærri kylfur? Ingvar Þóroddsson skrifar Skoðun Er loftslagskvíðinn horfinn? Sonja Huld Guðjónsdóttir skrifar Skoðun Okur fákeppni og ofurvextir halda uppi verðbólgu Þorsteinn Sæmundsson skrifar Skoðun Óverjandi framkoma við fyrirtæki Ólafur Stephensen skrifar Skoðun Viljum við læra af sögunni eða endurtaka hana? Arndís Anna Kristínardóttir Gunnarsdóttir skrifar Skoðun Réttlæti hins sterka. Þegar vitleysan í dómsal slær allt út Jörgen Ingimar Hansson skrifar Skoðun Sameiginlegt sundkort fyrir höfuðborgarsvæðið – löngu tímabært Þórdís Lóa Þórhallsdóttir skrifar Skoðun Frá Peking 1995 til 2025: Samstarf, framþróun og ný heimsskipan Karl Héðinn Kristjánsson skrifar Skoðun Ástarsvik ein tegund ofbeldis gegn eldra fólki Kolbrún Áslaugar Baldursdóttir skrifar Skoðun Lítil bleik slaufa kemur miklu til leiðar Halla Þorvaldsdóttir skrifar Skoðun Fræ menntunar – frá Froebel til Jung Kristín Magdalena Ágústsdóttir skrifar Skoðun 1500 vanvirk ungmenni í Reykjavík Magnea Gná Jóhannsdóttir skrifar Skoðun Hvað eiga kaffihúsin á 18. öld á Englandi og gervigreind sameiginlegt? Stefán Atli Rúnarsson skrifar Skoðun Að hafa trú á samfélaginu Hjálmar Bogi Hafliðason skrifar Sjá meira
Fyrirhuguð kaup Landsbankans á TM Tryggingum kom mörgum á óvart. Í kjölfar frétta af fyrirætlunum bankans fóru á flug gamalkunnugar yfirlýsingar um að ríkið eigi ekki að standa í fjármálastarfsemi – og sumir vilja alls ekki að fyrirtæki í eigu ríkisins auki við starfsemi sína. Einn ráðherra lýsti því yfir að verði af kaupunum þurfi að einkavæða Landsbankann, væntanlega í flýti. En þessi kaup eru rökrétt í ljósi þess hvernig bankar hafa almennt þróast eftir að reglum um þá var breytt fyrir um þremur áratugum, og einnig í ljósi þess hvernig Landsbankinn er rekinn af eiganda sínum, íslenska ríkinu. Fremur en að undrast yfir tilætlunum stjórnenda Landsbankans og krefjast tafarlausrar einkavæðingar ættum við að spyrja okkur tveggja lykilspurninga: Hvert er markmiðið með rekstri banka í nútímasamfélagi? Og: Ætti Landsbankinn að þjóna öðru hlutverki fyrir samfélagið en nú er? Bankar fyrr og nú Í samtímanum er markmiðið með rekstri banka oftast fólgið í að hámarka hagnað og greiða veglegan arð til hluthafa. Þetta þykir mörgum eðlilegt. Í þessu augnamiði veita bankar hefðbundna bankaþjónustu – veita lán og bjóða upp á bankareikninga – og rukka fyrir það þjónustugjöld og hagnast á vaxtamun. Á liðnum árum og áratugum hefur tilhneigingin verið að þjónustan fari minnkandi og gjöldin hækkandi. En bankar eru líka fjárfestar í eigin nafni og fjárfesta í öðrum fyrirtækjum – þannig stendur einn banki á Íslandi í uppbyggingu íbúðarhúsnæðis og annar á hlut í fasteignafélagi. Fjárfestingahlutinn hefur þanist út á meðan hefðbundin bankaþjónusta hefur skroppið saman. Fyrir banka er væntanlega freistandi að stunda fjárfestingar, enda bankar í góðri aðstöðu til. Þeir hafa aðgang að fjármagni sem aðrir hafa ekki – innistæðum viðskiptavina – og hafa aðgang að upplýsingum sem aðrir hafa ekki – um skuldir og viðskiptafærslur aðila sem þeir vilja fjárfesta í og tengdra aðila. Þessi aðstöðumunur skiptir máli. Landsbankinn – eins og aðrir bankar – stundar fjárfestingar, enda hefur eigandinn uppálagt við stjórn og stjórnendur bankans að hann eigi að reka eins og hvern annan banka. Hann skal hámarka hagnað eins og hinir. Þess vegna finnum við okkur í þeirri stöðu að banki í eigu ríkisins hefur gert skuldbindandi tilboð í tryggingafélag. Flóknara er það ekki. En bankar hafa ekki alltaf verið fjárfestar. Á um sextíu ára tímabili – frá því í seinni heimsstyrjöld þar til á tíunda áratug síðustu aldar – voru fjárfestingarheimildir banka takmarkaðar með lögum í vestrænum ríkjum. Tilgangurinn var að koma í veg fyrir fall banka, en þau höfðu verið tíð áratugina á undan vegna glæfralegra fjárfestinga, en jafnframt var dregið úr hagsmunaárekstrum (s.s. eins og að hafa aðgang að upplýsingum sem aðrir fjárfestar hafa ekki). Bankar högnuðust, en hann var hófstilltari en nú, og hlutverk þeirra var afmarkaðra en nú er. Fall banka var sjaldgæft – stöðugleiki var meiri. Þegar reglunum var aflétt tók það banka í vestrænum heimi áratug að koma bankakerfi þess í þrot, það gerðist á árunum 2007 til 2010. Skattgreiðendur þurftu að bjarga bankakerfunum og taka á sig lífsgæðaskerðingu, óstöðugleiki jókst. Eftirlit með bönkum var stóraukið í kjölfarið. Einnig má segja að bankar hafi færst frá hefðbundnu hlutverki sínu – að veita bankaþjónustu – með stórauknum fjárfestingum. Landsbankinn og framtíðarhlutverk Að Landsbankinn hafi ákveðið að kaupa annað fyrirtæki, í þráðbeinni andstöðu við vilja eiganda síns, undirstrikar að endurhugsun á hlutverki bankans er nauðsynlegt. Áhættusækni í fjárfestingum banka og að víðfeðmt eftirlit með þeim sé nauðsynlegt til að tryggja stöðugleika hagkerfa og samfélaga undirstrikar enn fremur að við þurfum að endurhugsa hvað við teljum eðlilegt í rekstri banka. Við þurfum að láta af þeirri hugsun að bankar eigi að hámarka hagnað fyrst og síðast og að þeir eigi að fjárfesta eins og hver önnur fyrirtæki. Við þurfum að hugsa öðruvísi um banka vegna þess að þeir eru ekki eins og hver önnur fyrirtæki. Bankar eiga fyrst og fremst að hafa það hlutverk að veita örugga, góða og ódýra bankaþjónustu – sérhæfðir aðilar geta séð um fjárfestingarnar, og þá á eigin ábyrgð. Með þessu móti er öryggi innistæða banka meiri, áhætta samfélagsins minni og þjónusta við notendur bankanna höfð í fyrirrúmi. Þetta er einmitt kjarninn í samfélagsbönkum. Í heiminum eru mörg dæmi um slíka banka, svo sem Sparkasse í Þýskalandi og NationWide í Bretlandi. Þeir einbeita sér að því að veita góða þjónustu. Við höfum nú tækifæri til að umbreyta Landsbankanum í samfélagsbanka, kljúfa út fjárfestingahlutann og efla bankaþjónustuhlutann. Bankann má t.d. reka sem sjálfseignarstofnun. Með því að gera Landsbankann að samfélagsbanka getum við tryggt aukna samkeppni í bankaþjónustu á Íslandi, aukna þjónustu og stöðugleika. Við sem samfélag þurfum að vera viljug til að nýta tækifærið sem nú er til staðar og nota ríkisvaldið til að þróa bankamarkaðinn í þessa átt. Það er hagur almennings og samfélagsins. Höfundur er stjórnarmaður í Öldu – félagi um sjálfbærni og lýðræði.
Þöggun, hroki og afneitun voru móttökur Samfylkingarinnar til okkar Elín A. Eyfjörð Ármannsdóttir Skoðun
Skoðun Vísindin geta læknað krabbamein en ekki grænmetissafar og kaffistólpípur Dögg Guðmundsdóttir,Guðrún Nanna Egilsdóttir,Vilborg Kolbrún Vilmundardóttir skrifar
Skoðun Þöggun, hroki og afneitun voru móttökur Samfylkingarinnar til okkar Elín A. Eyfjörð Ármannsdóttir skrifar
Skoðun Verkakonur samtímans – og nýtt skeið í kvennabaráttu! Guðrún Margrét Guðmundsdóttir,Aleksandra Leonardsdóttir skrifar
Skoðun Samhljómur á meðal ÍSÍ og Íslandsspila um endursköpun spilaumhverfisins Ingvar Örn Ingvarsson skrifar
Skoðun Viljum við læra af sögunni eða endurtaka hana? Arndís Anna Kristínardóttir Gunnarsdóttir skrifar
Skoðun Sameiginlegt sundkort fyrir höfuðborgarsvæðið – löngu tímabært Þórdís Lóa Þórhallsdóttir skrifar
Skoðun Frá Peking 1995 til 2025: Samstarf, framþróun og ný heimsskipan Karl Héðinn Kristjánsson skrifar
Skoðun Hvað eiga kaffihúsin á 18. öld á Englandi og gervigreind sameiginlegt? Stefán Atli Rúnarsson skrifar
Þöggun, hroki og afneitun voru móttökur Samfylkingarinnar til okkar Elín A. Eyfjörð Ármannsdóttir Skoðun