Umræða um kólesteról á villigötum Oddur Ævar Gunnarsson skrifar 10. desember 2024 10:02 Axel F. Sigurðsson segir að ýmsu að huga þegar komi að kólesteróli, það tengist ekki bara óhollustu. Axel F. Sigurðsson sérfræðingur í hjarta- og lyflækningum til þrjátíu ára segir umræða um kólesteról hér á landi hafi verið á villigötum undanfarin ár. Lyf sem notuð séu í forvarnarskyni hafi verið ofnotuð, kólesteról sé lífsnauðsynlegt fyrir eðlilega frumustarfsemi. Þetta er meðal þess sem kemur fram í öðrum þætti Heilsuhlaðvarps Lukku og Jóhönnu Vilhjálms Þar ræddi Axel F. Sigurðsson, sérfræðingur í hjarta- og lyflækningum til þrjátíu ára um áhrif mataræðis og lífsstíls á hjartaheilsu, mikilvægi fræðslu til almennings og notkun blóðfitulækkandi lyfja sem hann telur að hafi verið ofnotuð í forvarnarskyni. Axel undirstrikar þó mikilvægi þessara lyfja þar sem þau eiga við og vill meina að þau gegni lykilhlutverki í baráttunni við hjarta-og æðasjúkdóma. Axel hefur verið leiðandi í umræðu um forvarnir gegn hjarta- og æðasjúkdómum og heldur úti vefsíðunum mataræði.is og docsopinion.com þar sem hann miðlar fróðleik um næringu, lífsstíl og hjartaheilsu. Í þættinum útskýrði Axel hvers vegna kólesteról er lífsnauðsynlegt fyrir eðlilega frumustarfsemi auk þess sem kólesteról gegnir lykilhlutverki við framleiðslu mikilvægra efna eins og D-vítamíns og ýmissa hormóna. Í raun væri ekkert líf eins og við þekkjum það ef ekki væri til kólesteról. Hann benti á hvernig hugtökin „gott“ og „slæmt“ kólesteról hafi valdið misskilningi. „Þetta er allt sama kólesterólið, en það er flutt um líkamann í mismunandi próteinum,“ sagði hann og notaði skemmtilega samlíkingu þar sem hann líkir lág- og háþéttni lípóprótínum við vörubíla sem flytja farminn kólesteról um æðakerfið til og frá lifrinni. Þetta er allt sama kólesterólið en það ferðast í mismunandi „vörubílum.“ Jóhanna Vilhjálms og Lukka eru stjórnendur Heilsuhlaðvarpsins sem kemur út alla mánudaga. Lífsstílsbreytingar urðu kveikjan Sem ungur sérfræðingur í hjartalækningum hafði Axel mestan áhuga á bráðalækningum og lýsir því hvernig áherslur hans breyttust þegar hann upplifði eigin heilsu taka breytingum. „Þegar maður er ungur þá spáir maður ekki mikið í þetta. Hins vegar kemur að því hjá flestum að huga þarf að lífsstílnum í því skyni að halda góðri heilsu. Það var ekki síst mín eigin reynsla sem vakti áhuga minn á áhrifum mataræðis og lífsstíls á heilsu." Hann sökkti sér í fræðin og komst að því að hefðbundnar ráðleggingar lækna um mataræði hefðu á sumum sviðum verið á villigötum. Ráðleggingar um mettaða fitu – ranghugmyndir eða staðreyndir? Axel telur ráðleggingar um að draga úr neyslu mettaðrar fitu löngum hafa verið villandi, en samkvæmt leiðbeiningum landlæknisembættisins er mælt með því að skipta mettaðri fitu út fyrir ómettaðar fitusýrur. Embættið leggur jafnframt áherslu á að draga úr neyslu mjólkurvara með mikilli mettaðri fitu, eins og rjóma og feitum ostum. Hins vegar telur hann að til séu mis hollar fitur en það byggist ekki endilega á því hvort fitusýrurnar séu mettaðar eða ómettaðar. Frekar snýst þetta um matinn sjálfan, hráefnið, hvernig það er unnið og eldað. „Mér finnst ráðleggingar um mettaða fitu vera vitleysa. Mettuð fita er margs konar og ekki hægt að setja hana alla undir einn hatt.“ Hann bendir á að við ættum miklu frekar að forðast sykur og gjörunninn mat. Við höfum ofnotað blóðfitulækkandi lyf í forvarnarskyni Í þættinum var einnig vikið að aukinni notkun blóðfitulækkandi lyfja, svokallaðra statínlyfja, en á Íslandi hefur dagskammtur á hverja 1.000 íbúa farið úr 2,9 árið 1993 í rúmlega 100 árið 2023. „Við höfum haft tilhneigingu til að ofnota statínlyf í forvarnarskyni, sérstaklega hjá fólki sem hefur ekki hjarta- og æðasjúkdóm,“ sagði Axel og bætti við að fræðslan til almennings um kólesteról hefði „gjörsamlega mislukkast.“ Hann svaraði því neitandi hvort hann myndi gefa einstaklingi með hátt LDL kólesteról blóðfitulækkandi lyf ef allar aðrar mælingar væru í lagi og sagði að heildarkólesteról segi ekki mikið um áhættu á hjarta- og æðasjúkdómum. Þá segir hlutfallið milli HDL „góða“ kólesterólsins og þríglýseríða líka talsvert um áhættu á þrengingum í æðakerfi og best er að hlutfallið sé undir 1.0. Axel leggur þó áherslu á mikilvægi lyfjanna fyrir einstaklinga sem hafa greinst með hjarta- og æðasjúkdóm og hjá þeim sem hafa arfgenga blóðfituröskun (familial hypercholesterolemia). Upplýst samþykki mikilvægt Aukaverkanir lyfjanna hafa fengið aukna athygli á undanförnum misserum en þær geta verið meðal annars vöðvaverkir, þreyta, minnisleysi og risvandamál. Spurður út í reynslu hans sjúklinga segir hann að þær séu vissulega til staðar en alvarlegar aukaverkanir eins og vöðvaniðurbrot séu mjög sjaldgæfar. Hins vegar er mjög mikilvægt að að sjúklingar séu upplýstir um mögulegar aukaverkanir af lyfjunum og það eigi að sjálfsögðu við um lyf almennt. Við eigum ekki að borða til að lækka kólesteról Axel lagði áherslu á að lífsstílsbreytingar séu lykillinn að því að fyrirbyggja hjarta- og æðasjúkdóma. „Við eigum ekki að borða til að lækka kólesteról heldur til að viðhalda góðri heilsu“ sagði hann og benti á að það væri ekki til nein rannsókn sem sýndi fram á betri lífshorfur með því að lækka kólesteról með breyttu mataræði. Hann ráðlagði hlustendum að drekka ekki hitaeiningar og borða ekki eftir kvöldmat. „Við þurfum að einblína meira á að borða hreinan og óunninn mat. Ég ráðlegg fólki að forðast gjörunnin matvæli og velja kjöt, fisk, egg, grænmeti og ávexti.“ Heilsa Hlaðvörp Mest lesið Stjörnum prýtt brúðkaup landsliðsmanns í Grikklandi Lífið Heillandi heimili á Kársnesinu fyrir 236 milljónir Lífið Ástardúett Stuðmanna í nýjum búning Tónlist „Fallegur fjölskyldusamruni“ Lífið Feneyjabúar æfir yfir glæsibrúðkaupi Bezos Lífið 90% þeirra sem upplifa hárlos meðhöndla það ekki - það er þó hægt Lífið samstarf Öðruvísi líf: „Veistu Hrund, þú ert eiginlega eins og Forrest Gump“ Áskorun Stjörnulífið: Laufey á Íslandi og stjörnubrúðkaup í Grikklandi Lífið Trúlofuðu sig á sama stað og þau byrjuðu saman Tónlist 50+: Þegar börnin búa enn heima hátt í þrítugt Áskorun Fleiri fréttir Heillandi heimili á Kársnesinu fyrir 236 milljónir „Fallegur fjölskyldusamruni“ Feneyjabúar æfir yfir glæsibrúðkaupi Bezos Stjörnum prýtt brúðkaup landsliðsmanns í Grikklandi Barnahátíðin Kátt snýr aftur Stjörnulífið: Laufey á Íslandi og stjörnubrúðkaup í Grikklandi Þegar stjórnvöld úðuðu efnum yfir almenning Málaði loftið í lit sem minnir á skólajógúrt Umbreyta Þjóðleikhúskjallaranum í kabarettklúbbinn Kit Kat „Þetta er bara það sem mig hefur langað alla ævi“ Krakkatían: Leðurblökumaðurinn, Elli Egils og 17. júní Eitt lag með eiginmanninum varð að vínylplötu „Eini maðurinn sem er bókaður í golf undir dauðahótunum“ Íslensk áhöfn tekur þátt í endurvakningu Pan Am Þingkonur hlutu blessun Leós páfa Bregðast við bakslagi með Hinsegin Hrísey Fréttatía vikunnar: Fálkaorður, friðlýsing og húðflúr Myndaveisla: Þær voru fjallkonur um land allt í ár Færa Vestur-Íslendingum rausnarlega afmælisgjöf Kemst ekki inn í landið og Hafdís þarf að bíða Matreiðslubókin hlaut eftirsótt alþjóðleg verðlaun Aðstandendur Secret Solstice standa að nýrri hátíð sem hefst með almyrkvanum Einlæg skellibjalla sem stefnir á stóra sviðið Gerðu sumarfríið að heitasta ástarævintýri ársins Eftirrétturinn sem Espresso Martini-aðdáendur elska Katrín Odds og Þorgerður eignuðust sólardreng Ragga Gísla og Hipsumhaps á Innipúkanum sem færir sig um set Væb fara í tónleikaferð um Evrópu Unnur Birna og Pétur keyptu einbýlishús í Garðabæ „Þetta var eins og draumur sem ætlaði aldrei að taka enda“ Sjá meira
Þetta er meðal þess sem kemur fram í öðrum þætti Heilsuhlaðvarps Lukku og Jóhönnu Vilhjálms Þar ræddi Axel F. Sigurðsson, sérfræðingur í hjarta- og lyflækningum til þrjátíu ára um áhrif mataræðis og lífsstíls á hjartaheilsu, mikilvægi fræðslu til almennings og notkun blóðfitulækkandi lyfja sem hann telur að hafi verið ofnotuð í forvarnarskyni. Axel undirstrikar þó mikilvægi þessara lyfja þar sem þau eiga við og vill meina að þau gegni lykilhlutverki í baráttunni við hjarta-og æðasjúkdóma. Axel hefur verið leiðandi í umræðu um forvarnir gegn hjarta- og æðasjúkdómum og heldur úti vefsíðunum mataræði.is og docsopinion.com þar sem hann miðlar fróðleik um næringu, lífsstíl og hjartaheilsu. Í þættinum útskýrði Axel hvers vegna kólesteról er lífsnauðsynlegt fyrir eðlilega frumustarfsemi auk þess sem kólesteról gegnir lykilhlutverki við framleiðslu mikilvægra efna eins og D-vítamíns og ýmissa hormóna. Í raun væri ekkert líf eins og við þekkjum það ef ekki væri til kólesteról. Hann benti á hvernig hugtökin „gott“ og „slæmt“ kólesteról hafi valdið misskilningi. „Þetta er allt sama kólesterólið, en það er flutt um líkamann í mismunandi próteinum,“ sagði hann og notaði skemmtilega samlíkingu þar sem hann líkir lág- og háþéttni lípóprótínum við vörubíla sem flytja farminn kólesteról um æðakerfið til og frá lifrinni. Þetta er allt sama kólesterólið en það ferðast í mismunandi „vörubílum.“ Jóhanna Vilhjálms og Lukka eru stjórnendur Heilsuhlaðvarpsins sem kemur út alla mánudaga. Lífsstílsbreytingar urðu kveikjan Sem ungur sérfræðingur í hjartalækningum hafði Axel mestan áhuga á bráðalækningum og lýsir því hvernig áherslur hans breyttust þegar hann upplifði eigin heilsu taka breytingum. „Þegar maður er ungur þá spáir maður ekki mikið í þetta. Hins vegar kemur að því hjá flestum að huga þarf að lífsstílnum í því skyni að halda góðri heilsu. Það var ekki síst mín eigin reynsla sem vakti áhuga minn á áhrifum mataræðis og lífsstíls á heilsu." Hann sökkti sér í fræðin og komst að því að hefðbundnar ráðleggingar lækna um mataræði hefðu á sumum sviðum verið á villigötum. Ráðleggingar um mettaða fitu – ranghugmyndir eða staðreyndir? Axel telur ráðleggingar um að draga úr neyslu mettaðrar fitu löngum hafa verið villandi, en samkvæmt leiðbeiningum landlæknisembættisins er mælt með því að skipta mettaðri fitu út fyrir ómettaðar fitusýrur. Embættið leggur jafnframt áherslu á að draga úr neyslu mjólkurvara með mikilli mettaðri fitu, eins og rjóma og feitum ostum. Hins vegar telur hann að til séu mis hollar fitur en það byggist ekki endilega á því hvort fitusýrurnar séu mettaðar eða ómettaðar. Frekar snýst þetta um matinn sjálfan, hráefnið, hvernig það er unnið og eldað. „Mér finnst ráðleggingar um mettaða fitu vera vitleysa. Mettuð fita er margs konar og ekki hægt að setja hana alla undir einn hatt.“ Hann bendir á að við ættum miklu frekar að forðast sykur og gjörunninn mat. Við höfum ofnotað blóðfitulækkandi lyf í forvarnarskyni Í þættinum var einnig vikið að aukinni notkun blóðfitulækkandi lyfja, svokallaðra statínlyfja, en á Íslandi hefur dagskammtur á hverja 1.000 íbúa farið úr 2,9 árið 1993 í rúmlega 100 árið 2023. „Við höfum haft tilhneigingu til að ofnota statínlyf í forvarnarskyni, sérstaklega hjá fólki sem hefur ekki hjarta- og æðasjúkdóm,“ sagði Axel og bætti við að fræðslan til almennings um kólesteról hefði „gjörsamlega mislukkast.“ Hann svaraði því neitandi hvort hann myndi gefa einstaklingi með hátt LDL kólesteról blóðfitulækkandi lyf ef allar aðrar mælingar væru í lagi og sagði að heildarkólesteról segi ekki mikið um áhættu á hjarta- og æðasjúkdómum. Þá segir hlutfallið milli HDL „góða“ kólesterólsins og þríglýseríða líka talsvert um áhættu á þrengingum í æðakerfi og best er að hlutfallið sé undir 1.0. Axel leggur þó áherslu á mikilvægi lyfjanna fyrir einstaklinga sem hafa greinst með hjarta- og æðasjúkdóm og hjá þeim sem hafa arfgenga blóðfituröskun (familial hypercholesterolemia). Upplýst samþykki mikilvægt Aukaverkanir lyfjanna hafa fengið aukna athygli á undanförnum misserum en þær geta verið meðal annars vöðvaverkir, þreyta, minnisleysi og risvandamál. Spurður út í reynslu hans sjúklinga segir hann að þær séu vissulega til staðar en alvarlegar aukaverkanir eins og vöðvaniðurbrot séu mjög sjaldgæfar. Hins vegar er mjög mikilvægt að að sjúklingar séu upplýstir um mögulegar aukaverkanir af lyfjunum og það eigi að sjálfsögðu við um lyf almennt. Við eigum ekki að borða til að lækka kólesteról Axel lagði áherslu á að lífsstílsbreytingar séu lykillinn að því að fyrirbyggja hjarta- og æðasjúkdóma. „Við eigum ekki að borða til að lækka kólesteról heldur til að viðhalda góðri heilsu“ sagði hann og benti á að það væri ekki til nein rannsókn sem sýndi fram á betri lífshorfur með því að lækka kólesteról með breyttu mataræði. Hann ráðlagði hlustendum að drekka ekki hitaeiningar og borða ekki eftir kvöldmat. „Við þurfum að einblína meira á að borða hreinan og óunninn mat. Ég ráðlegg fólki að forðast gjörunnin matvæli og velja kjöt, fisk, egg, grænmeti og ávexti.“
Heilsa Hlaðvörp Mest lesið Stjörnum prýtt brúðkaup landsliðsmanns í Grikklandi Lífið Heillandi heimili á Kársnesinu fyrir 236 milljónir Lífið Ástardúett Stuðmanna í nýjum búning Tónlist „Fallegur fjölskyldusamruni“ Lífið Feneyjabúar æfir yfir glæsibrúðkaupi Bezos Lífið 90% þeirra sem upplifa hárlos meðhöndla það ekki - það er þó hægt Lífið samstarf Öðruvísi líf: „Veistu Hrund, þú ert eiginlega eins og Forrest Gump“ Áskorun Stjörnulífið: Laufey á Íslandi og stjörnubrúðkaup í Grikklandi Lífið Trúlofuðu sig á sama stað og þau byrjuðu saman Tónlist 50+: Þegar börnin búa enn heima hátt í þrítugt Áskorun Fleiri fréttir Heillandi heimili á Kársnesinu fyrir 236 milljónir „Fallegur fjölskyldusamruni“ Feneyjabúar æfir yfir glæsibrúðkaupi Bezos Stjörnum prýtt brúðkaup landsliðsmanns í Grikklandi Barnahátíðin Kátt snýr aftur Stjörnulífið: Laufey á Íslandi og stjörnubrúðkaup í Grikklandi Þegar stjórnvöld úðuðu efnum yfir almenning Málaði loftið í lit sem minnir á skólajógúrt Umbreyta Þjóðleikhúskjallaranum í kabarettklúbbinn Kit Kat „Þetta er bara það sem mig hefur langað alla ævi“ Krakkatían: Leðurblökumaðurinn, Elli Egils og 17. júní Eitt lag með eiginmanninum varð að vínylplötu „Eini maðurinn sem er bókaður í golf undir dauðahótunum“ Íslensk áhöfn tekur þátt í endurvakningu Pan Am Þingkonur hlutu blessun Leós páfa Bregðast við bakslagi með Hinsegin Hrísey Fréttatía vikunnar: Fálkaorður, friðlýsing og húðflúr Myndaveisla: Þær voru fjallkonur um land allt í ár Færa Vestur-Íslendingum rausnarlega afmælisgjöf Kemst ekki inn í landið og Hafdís þarf að bíða Matreiðslubókin hlaut eftirsótt alþjóðleg verðlaun Aðstandendur Secret Solstice standa að nýrri hátíð sem hefst með almyrkvanum Einlæg skellibjalla sem stefnir á stóra sviðið Gerðu sumarfríið að heitasta ástarævintýri ársins Eftirrétturinn sem Espresso Martini-aðdáendur elska Katrín Odds og Þorgerður eignuðust sólardreng Ragga Gísla og Hipsumhaps á Innipúkanum sem færir sig um set Væb fara í tónleikaferð um Evrópu Unnur Birna og Pétur keyptu einbýlishús í Garðabæ „Þetta var eins og draumur sem ætlaði aldrei að taka enda“ Sjá meira