Til varnar fjölmenningu

Hugmyndin um fjölmenningu hefur alltaf verið mjög umdeild, en upp á síðkastið hefur komist aukin harka í deilurnar um hugmyndina. Orsök þess, líkt og svo margs annars, er hryðjuverkastarfsemi sem knýr okkur til aðgerða, hryðjuverkastarfsemi sem hefur það að markmiði að auka enn frekar bilið milli fólks sem kemur úr ólíkum menningarheimum. Svo er bilið milli þjóðfélagshópa notað sem réttlæting fyrir hryðjuverkastarfseminni.

Það er ekki spurning að það er erfiðara að hampa hugmyndinni um fjölmenningu þegar jafnvel belgískar konur eru talaðar inn á það, af karlmönnum frá Norður-Afríku, að sprengja sjálfar sig í loft upp ásamt öðru fólki til dýrðar einhverri trú. Bretland, það land í Evrópu sem er hvað fjölmenningarlegast, er mjög mikilvægt í þessari umræðu. Samkvæmt nokkrum skoðanakönnunum hafa breskir borgarar lýst yfir áframhaldandi stuðningi sínum við hugmyndina um fjölmenningu, og það jafnvel stuttu eftir sprengjuárásirnar þann 7. júlí. Margir þeirra sem hafa tjáð sig um ástand mál eru hins vegar ekki eins bjartsýnir. David Goodhart, ritstjóri tímaritsins Prospect, hefur spurt hinnar gömlu heimspekilegu spurningar: "Hver er bróðir minn?" og hefur lýst því yfir að of fjölbreytt samfélag kunni að vera alveg ómögulegt samfélag.

Fyrsti þeldökki erkibiskup Bretlands, séra John Sentamu sakar fjölmenninguna um að hafa slæm áhrif á þjóðareiningu á Englandi. Og breska ríkisstjórnin hefur tilkynnt að héðan af þurfi þeir sem sækja um enskan ríkisborgararétt að ganga í gegnum "próf í breskleika" þar sem verður kannað hversu breskir þeir eru. Breskt vegabréf nýrra ríkisborgara mun því votta að þeir hafi lært nýju leikreglurnar í samfélagi sem einkennist af aukinni þjóðernishyggju. Karen Couhan, félagi í mannréttindasamtökunum 1990 Trust, sem stjórnað er af blökkumönnum, er á öndverðum meiði og segir: "Við þurfum að horfa fram veginn með alvarlegri umræðu um hversu langt við við þurfum að fara til að takast á við kynþáttabundið misrétti á hinum ýmsu sviðum samfélagsins, ekki taka skref til baka með því að þröngva alla til að vera breskari (hvítari)." Menningarlegir blendingar Prófessor Bhikhu Parekh endurskilgreinir fjölmenningu sem trúna á það að "enginn menningarheimur sé fullkominn eða sé tákn fyrir lífið eins og á að lifa því, og þess vegna er það sérhverjum menningarheimi til hagsbóta að eiga í gagnrýnni samræðu við aðra menningarheima [...] Bretland er, og á að halda áfram að vera, líflegt og lýðræðislegt fjölmenningarsamfélag þar sem virðing fyrir fjölbreytni þarf að fara saman við sameiginleg gildi."

Það er ómögulegt fyrir mann eins og mig, sem hef lifað lífi sem gerbreyttist við það að ég flutti frá einu landi til annars, að vera algerlega hlutlægur er ég met gildi slíkra aðgerða. Ég hef varið meirihluta ferils míns sem rithöfundar í það að fanga möguleika hugmyndaflugsins og auk þess að reyna að stuðla að áframhaldandi samræðum og núningi milli ólíkra menningarheima sem orðin eru næsta hversdagsleg fyrirbæri í nútímanum. Aftur á móti hef ég aðra ástæða til að taka þátt í þessari umræðu, eins og fólk bendir iðulega á, vegna þess að deilurnar sem spruttu upp eftir að Söngvar Satans kom út þjónaðu mikilvægu hlutverki í myndun einingar og pólitískrar stefnumörkunar hjá breskum múslímum. Ég komst ekki hjá því að koma auga á kaldhæðnina í þeim deilum vegna þess að þar var um að ræða veraldlegt listaverk sem ýtti undir að gríðarlega sterk félagsleg, and-veraldleg öfl risu upp og mótmæltu bókinni, og voru þessi öfl "múslímsk" en ekki "asísk". Niðurstaða þessa er sú að umræðan um fjölmenningu hefur orðið að innri rökræðu fyrir mig, að rifrildi í sjálfinu. Ég er ekki einn um þetta. Sambreyskja menningarheima hefur haft áhrif á okkur öll ásamt öllum þeim ósættanlegu mótsögnum sem því fylgir. Í okkar úttroðnu borgum þar sem tungumálablandan er orðin megineinkenni ósættanlegra hugmynda um raunveruleikann, eins og ein af sögupersónunum í Söngvum Satans kallar þær - erum við öll menningarlegir blendingar, og þessi innri rökræða geisar að einhverju leyti inni í okkur öllum. Hreinleiki og óhreinleiki Mikilvægt að gera greinarmun á hugtökunum fjölbreytilegri menningu og fjölmenningu. Á dögum gríðarlegra fólksflutninga og alnetsins er menningarleg fjölhyggja óumflýjanleg staðreynd líkt og alþjóðavæðing. Hvort sem þér líkar það betur eða verr þá lifum við á þannig tímum, og draumurinn um samfélag þar sem aðeins ein menningarhefð er ríkjandi er í besta falli hugarburður sem einkennist af fortíðarþrá, og versta falli lífshættuleg plága þar sem kynþáttahyggja, ofstopi í trúmálum eða hugmyndir um menningarlegan hreinleika geta orðið að áætlunum um kynþáttahreinsanir, eða þegar hindúískir ofstækismenn á Indlandi gagnrýna trúverðugleika reynslu indverskra múslíma, eða þegar hugmyndafræðingar Íslam hrekja ungt fólk til að farga sér til dýrðar hinni hreinu trú án nokkurrar meðaumkunar eða efa. "Hreinleiki" er slagorð sem leiðir til aðskilnaðar og sprengjuárása. Hættum að nota þetta orð. Ég bið vinsamlegast um dálítið meiri "óhreinleika", ég bið um dálítið minna hreinlæti og dálítið meiri skít. Þá munum við öll sofa værar í rúmunum okkar. Fjölhyggja hefur hins vegar allt of oft orðið að menningarlegri afstæðishyggju sem er ekki eins æskileg hugmynd því margt sem er afturhaldssamt og kúgandi getur lúrt undir yfirborði slíkrar afstæðishyggju og verið réttlætt út frá henni; til dæmis ofbeldi gegn konum. Tilræðismenn sprengjuárásanna í London þann 7. júlí grófu undan bresku hugmyndinni um fjölhyggju sem gengur út á að fólk sem kemur úr ólíkum menningarheimum geti búið saman í sátt og samlyndi. Af öðrum mögulegum félagslegum leiðum virðist hugmyndin um algera aðlögun fólks sem tilheyrir ólíkum menningarheimum ekki aðeins vera óæskileg heldur einnig ómöguleg, og það sem stendur eftir er nálgunin sem kenna má við "grundvallargildin" sem Parekh minnist á, þar sem hugmyndin um "próf í breskleika" er, í það minnsta í sinni núverandi mynd, ekkert annað en ósmekklegur brandari. Fjölhyggja og þjóðernishyggja Þegar við sem einstaklingar, veljum og blöndum menningarlegum eiginleikum eftir eigin höfði, gerum við það ekki það án þess að taka eitt fram yfir annað, heldur eftir því sem eðli okkur segir okkur. Samfélög verða líka að viðhalda þeim eiginleika að þegnar þeirra geti tekið eitt fram yfir annað, að hafna sem og að samþykkja, að meta suma hluti meira en aðra hluti, og að krefjast þess að allir þegnar samfélagsins samþykki þessi gildi. Þetta er spurningin sem brennur á að leita svara við í samtímanum: Hvernig getur vængbrotið samfélag sem er samkrull fjölmargra menningarheima, ákveðið hvaða gildum það vilji deila til þess að viðhalda jafnvægi innan samfélagsins, og hvernig getur samfélagið varið þessi gildi þegar þau brjóta í bága við hefðir og trú borgaranna? Við getum tekið spor í áttina að svari með því snúa spurningunni við: Hvað skuldar samfélagið þegnunum? Óeirðirnar í Frakklandi sanna eitt: Ef fólki finnst sem það sé ekki litið á það sem hluta þjóðarinnar, mun einangrun þess á endanum leiða til mikillar reiði.

Chouhan og aðrir hafa á réttu að standa er þeir krefjast þess að tekið sé á málum eins og félagslegu réttlæti, kynþáttahatri og skorti almennings á nauðsynjum. Ef við ætlum að byggja upp fjölmenningarlegt samfélag á grunni þess sem sameinar okkur, verðum við fyrst að taka á þeim málum sem sundra okkur. En ekki er hægt að forðast spurninguna um grundvallarréttindi og tryggð fólks við uppruna sinn.

Ekkert samfélag, alveg sama hversu mikið umburðarlyndi ríkir innan þess, getur búist við því að vaxa og dafna á eðlilegan máta ef þegnar þess hafa það ekki í hávegum sem felst í ríkisborgararétti þeirra, ef þeir geta ekki svarað því á skýran máta fyrir hvaða gildi þeir standa sem Frakkar, Indverjar, Bandaríkjamenn eða Bretar.

Greinin birtist áður í New York Times