Hvaða þýðingu hefur helförin fyrir okkur? Finnur Thorlacius Eiríksson skrifar 27. janúar 2020 10:30 Alþjóðlegi minningardagurinn um helförina var stofnsettur af Sameinuðu þjóðunum árið 2005. Dagurinn í dag varð fyrir valinu af þeirri ástæðu að þann 27. janúar árið 1945 voru Auschwitz-útrýmingarbúðirnar frelsaðar af sovéska hernum.Í Auschwitz-búðunum einum lét 1.1 milljón manns lífið, en samanlagður fjöldi þeirra sem lést í öðrum útrýmingarbúðum, vinnubúðum og gettóum á yfirráðasvæði nasista í Austur-Evrópu var mun hærri. Heildarfjöldi þeirra sem létust vegna kerfisbundinna ofsókna á stríðsárunum telur 17 milljónir manns.1 Fjöldi látinna er til marks um yfirlýst markmið Adolfs Hitlers og flokkssystkina hans að útrýma öllum þeim þegnum sem þau töldu „óæskilega“ á einhvern hátt. Undir þann hatt féllu hinar ýmsu slavnesku þjóðir, Gyðingar, Rómafólk, fatlaðir, samkynhneigðir og fjöldi annarra hópa. Af öllum hópunum sem voru teknir fyrir sóttu nasistar langsamlega harðast gegn þjóðarbroti Gyðinga. Meðal hinna látnu voru Gyðingar stærsti hópurinn og af öllum þeim veggspjöldum og áróðursritum sem voru skrifuð gegn minnihlutahópum var flestum þeirra beint gegn Gyðingum. 6 milljónir Gyðinga létu lífið í helförinni og fækkaði þeim á heimsvísu úr 17 milljónum í 11 milljónir – um það bil þriðjungur allra Gyðinga í heiminum lét lífið. Því miður hefur með árunum myndast ákveðin hugarfarsleg fjarlægð á milli yngri kynslóðanna og helfararinnar. Í dag eru 75 ár síðan frelsunin frá Auschwitz átti sér stað og fáir eftirlifandi sem geta sagt frá reynslu sinni. En það eru aðrar ástæður fyrir því að fólk gæti átt erfitt með að gera sér í hugarlund hversu hryllileg helförin var í raun og veru. Á ýmsan hátt hefur verið gert lítið úr þeim hörmungum sem áttu sér stað. Það er vert að taka dæmi um tvær birtingarmyndir þess. Helförin gengisfelld með óviðeigandi samanburði Það er í sjálfu sér eðlileg tilhneiging að setja liðna atburði í samhengi við nútímann. Vegna fyrrnefndrar fjarlægðar við sögusvið helfararinnar hefur það hins vegar gerst að hún sé sett í óviðeigandi samhengi. Dagur sem var fyrst og fremst hugsaður sem minningardagur um þá sem létust og þá sem komust naumlega af, hefur af og til verið „vopnvæddur“ í pólitískum tilgangi. Dæmi um það er þegar samanburður er dreginn við nútímaatburði sem eru engan veginn sambærilegir helförinni. Auðvitað ætti fólk að gagnrýna það í heiminum sem er gagnrýnisvert, en þegar samanburður er dreginn upp við atburði sem eru miklu smærri í sniðum og endurspegla flókna milliríkjapólitík frekar en nokkuð annað, er þá ekki bæði gengisfelling á helförinni og vanvirðing gagnvart fórnarlömbum hennar að draga upp slíkan samanburð? Í þeim tilfellum er varla annað að sjá en að helförin skipti litlu sem engu máli fyrir hlutaðeigandi, nema þá einungis sem hentugur stökkpallur út í þeirra eigin baráttumál.2 En eins óviðeigandi og þetta nú er, þá skýtur reglulega upp kollinum eldri og jafnvel alvarlegri birtingarmynd lítilsvirðingar gagnvart fórnarlömbum helfararinnar. Helfararafneitarar eru þöglir um lykilatriði Á nýafstöðnum minningarfundi um helförina sem var haldinn í pólska sendiráðinu bað einn gestanna um að fá orðið og hreytti síðan út úr sér dylgjum þess efnis að tölurnar um fjölda þeirra Gyðinga sem létust í helförinni hafi verið stórlega ýktar og því hafi ekki átt sér stað nein helför. Þessi athugasemd fékk sem betur fer lítinn hljómgrunn og maðurinn var með réttu harðlega gagnrýndur af öðrum gesti í kjölfarið. Slíkar hugmyndir eru ekki nýjar af nálinni og það þarf lítið að spyrja sig um tilefnin sem liggja þar að baki. Það er ekki annað að sjá en að allir sem haldi slíku fram aðhyllist lífseigar andgyðinglegar samsæriskenningar. Það er einnig áberandi að helfararafneitarar nálgist málið alltaf frá þeirri hlið að þræta fyrir fjölda hinna látnu, en láta það hins vegar kyrrt liggja að minnast á að nasistar höfðu augljóslega einbeittan brotavilja þegar kom að því að hreinsa heiminn af Gyðingum og öllum öðrum sem þeir töldu óæskilega. Það er erfitt að skilja þögn þeirra um fyrirætlanir nasista sem annað en þegjandi samþykki. Að því gefnu er allt þetta karp um tölfræði einungis tilraun til að beina umræðunni frá þeirri staðreynd að þeir eru einfaldlega fylgjandi slíkri aðför gegn minnihlutahópum. Víti til varnaðar Minning helfararinnar hjálpar okkur að sjá sögu mannréttinda í víðara samhengi. Hún hjálpar okkur að sjá hversu hratt réttindum Gyðinga og annarra minnihlutahópa hefur farið fram og hversu dýrmæt þessi réttindi eru. Auk þess veitir helförin áminningu um það hversu fljótt hættuleg hugmyndafræði getur leitt af sér hræðilegar afleiðingar ef ekki tekst að sporna við henni. Sú áminning á sérstaklega erindi til okkar í dag þar sem kunnuglegri, hatursfullri pólitískri hugmyndafræði hefur vaxið fiskur um hrygg, því það er ekki einungis verkefni stjórnmálamanna, heldur alls samfélagsins að hafna slíkri hugmyndafræði. Heimildir 1 https://auschwitz.org/en/museum/news/light-of-remembrance-for-sara-j-bloomfield-director-of-united-states-holocaust-memorial-museum,1356.html 2 https://www.telegraph.co.uk/news/2020/01/23/israel-accuses-bbc-belittling-holocaust-eve-major-auschwitz/ Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Finnur Thorlacius Eiríksson Mest lesið Hvað vilja sumarbústaðaeigendur í Grímsnes- og Grafningshreppi? Bergdís Linda Kjartansdóttir Skoðun Ég þarf ekki að læra íslensku til að búa hérna Halla Hrund Logadóttir Skoðun „Þú þarft ekki að skilja, bara virða“ Hanna Birna Valdimarsdóttir Skoðun Stjórnmálaklækir og hræsni Salvör Gullbrá Þórarinsdóttir Skoðun Hærri skattar á ferðamenn draga úr tekjum ríkissjóðs Þórir Garðarsson Skoðun Tár, kvár og kvennafrídagurinn Kristína Ösp Steinke Skoðun Lífsstílsvísindi og breytingaskeiðið Harpa Lind Hilmarsdóttir Skoðun Ósýnilegu bjargráð lögreglumannsins Sigurður Árni Reynisson Skoðun Þetta er ekki tölfræði, heldu líf fólks Sandra B. Franks Skoðun Óttast Þorgerður úrskurð EFTA-dómstólsins? Hjörtur J. Guðmundsson Skoðun Skoðun Skoðun Hvað vilja sumarbústaðaeigendur í Grímsnes- og Grafningshreppi? Bergdís Linda Kjartansdóttir skrifar Skoðun Lýðræði og samfélagsmiðlar Ása Berglind Hjálmarsdóttir skrifar Skoðun „Þú þarft ekki að skilja, bara virða“ Hanna Birna Valdimarsdóttir skrifar Skoðun Þetta er ekki tölfræði, heldu líf fólks Sandra B. Franks skrifar Skoðun Stjórnmálaklækir og hræsni Salvör Gullbrá Þórarinsdóttir skrifar Skoðun Samfélag sem stendur saman Benóný Valur Jakobsson skrifar Skoðun Er biðin á enda? Halla Thoroddsen skrifar Skoðun Lífsstílsvísindi og breytingaskeiðið Harpa Lind Hilmarsdóttir skrifar Skoðun Hærri skattar á ferðamenn draga úr tekjum ríkissjóðs Þórir Garðarsson skrifar Skoðun Ég þarf ekki að læra íslensku til að búa hérna Halla Hrund Logadóttir skrifar Skoðun Ósýnilegu bjargráð lögreglumannsins Sigurður Árni Reynisson skrifar Skoðun Allt á einum stað – framtíð stafrænnar þjónustu ríkis og sveitarfélaga Einar Sveinbjörn Guðmundsson skrifar Skoðun Óttast Þorgerður úrskurð EFTA-dómstólsins? Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Jafnréttisþjóðin sem gleymdi dansinum Brogan Davison,Pétur Ármannsson skrifar Skoðun Hver er að væla? Guðríður Eldey Arnardóttir skrifar Skoðun Tár, kvár og kvennafrídagurinn Kristína Ösp Steinke skrifar Skoðun Skattaæfingar tengdar landbúnaðarstarfsemi Björn Bjarki Þorsteinsson skrifar Skoðun Konan - Vinnan - Kjörin í 40 ár Sara Björg Sigurðardóttir skrifar Skoðun Rangfærslur og hræðsluáróður meirihluta sveitarstjórnar Grímsnes- og Grafningshrepps í nafni lýðræðis Ragna Ívarsdóttir,Guðrún Margrét Njálsdóttir,Þröstur Sverrisson skrifar Skoðun Íslenskur her og íslensk leyniþjónusta Steingrímur Jónsson skrifar Skoðun Er jafnrétti fyrir allar? Anna Bergþórsdóttir skrifar Skoðun Ættu konur að fara í háskólanám? Lísa Margrét Gunnarsdóttir,Íris Björk Ágústsdóttir skrifar Skoðun Enn einn dagur í baráttunni Ásta F. Flosadóttir skrifar Skoðun Verðmætasköpunarlaust haust Jón Gunnarsson skrifar Skoðun Enginn grunnur fyrir nýju starfsleyfi Ísteka Rósa Líf Darradóttir,Guðrún Scheving Thorsteinsson skrifar Skoðun Krafan sem kvennahreyfingin gleymdi Guðmundur Ingi Þóroddsson skrifar Skoðun Börn geta ekki beðið – krefjumst tafarlausra aðgerða! Elín H. Hinriksdóttir,Bóas Valdórsson,Árný Ingvarsdóttir,,Anna Lára Steindal,Alma Ýr Ingólfsdóttir skrifar Skoðun Einfaldar lausnir á vaxtamálavanda bankanna Guðmundur Ásgeirsson skrifar Skoðun Sættum okkur ekki við óbreytt ástand - tillögur Sjálfstæðisflokksins um úrbætur Diljá Mist Einarsdóttir skrifar Skoðun Hvað er sköpun í skólastarfi? Bryngeir Valdimarsson skrifar Sjá meira
Alþjóðlegi minningardagurinn um helförina var stofnsettur af Sameinuðu þjóðunum árið 2005. Dagurinn í dag varð fyrir valinu af þeirri ástæðu að þann 27. janúar árið 1945 voru Auschwitz-útrýmingarbúðirnar frelsaðar af sovéska hernum.Í Auschwitz-búðunum einum lét 1.1 milljón manns lífið, en samanlagður fjöldi þeirra sem lést í öðrum útrýmingarbúðum, vinnubúðum og gettóum á yfirráðasvæði nasista í Austur-Evrópu var mun hærri. Heildarfjöldi þeirra sem létust vegna kerfisbundinna ofsókna á stríðsárunum telur 17 milljónir manns.1 Fjöldi látinna er til marks um yfirlýst markmið Adolfs Hitlers og flokkssystkina hans að útrýma öllum þeim þegnum sem þau töldu „óæskilega“ á einhvern hátt. Undir þann hatt féllu hinar ýmsu slavnesku þjóðir, Gyðingar, Rómafólk, fatlaðir, samkynhneigðir og fjöldi annarra hópa. Af öllum hópunum sem voru teknir fyrir sóttu nasistar langsamlega harðast gegn þjóðarbroti Gyðinga. Meðal hinna látnu voru Gyðingar stærsti hópurinn og af öllum þeim veggspjöldum og áróðursritum sem voru skrifuð gegn minnihlutahópum var flestum þeirra beint gegn Gyðingum. 6 milljónir Gyðinga létu lífið í helförinni og fækkaði þeim á heimsvísu úr 17 milljónum í 11 milljónir – um það bil þriðjungur allra Gyðinga í heiminum lét lífið. Því miður hefur með árunum myndast ákveðin hugarfarsleg fjarlægð á milli yngri kynslóðanna og helfararinnar. Í dag eru 75 ár síðan frelsunin frá Auschwitz átti sér stað og fáir eftirlifandi sem geta sagt frá reynslu sinni. En það eru aðrar ástæður fyrir því að fólk gæti átt erfitt með að gera sér í hugarlund hversu hryllileg helförin var í raun og veru. Á ýmsan hátt hefur verið gert lítið úr þeim hörmungum sem áttu sér stað. Það er vert að taka dæmi um tvær birtingarmyndir þess. Helförin gengisfelld með óviðeigandi samanburði Það er í sjálfu sér eðlileg tilhneiging að setja liðna atburði í samhengi við nútímann. Vegna fyrrnefndrar fjarlægðar við sögusvið helfararinnar hefur það hins vegar gerst að hún sé sett í óviðeigandi samhengi. Dagur sem var fyrst og fremst hugsaður sem minningardagur um þá sem létust og þá sem komust naumlega af, hefur af og til verið „vopnvæddur“ í pólitískum tilgangi. Dæmi um það er þegar samanburður er dreginn við nútímaatburði sem eru engan veginn sambærilegir helförinni. Auðvitað ætti fólk að gagnrýna það í heiminum sem er gagnrýnisvert, en þegar samanburður er dreginn upp við atburði sem eru miklu smærri í sniðum og endurspegla flókna milliríkjapólitík frekar en nokkuð annað, er þá ekki bæði gengisfelling á helförinni og vanvirðing gagnvart fórnarlömbum hennar að draga upp slíkan samanburð? Í þeim tilfellum er varla annað að sjá en að helförin skipti litlu sem engu máli fyrir hlutaðeigandi, nema þá einungis sem hentugur stökkpallur út í þeirra eigin baráttumál.2 En eins óviðeigandi og þetta nú er, þá skýtur reglulega upp kollinum eldri og jafnvel alvarlegri birtingarmynd lítilsvirðingar gagnvart fórnarlömbum helfararinnar. Helfararafneitarar eru þöglir um lykilatriði Á nýafstöðnum minningarfundi um helförina sem var haldinn í pólska sendiráðinu bað einn gestanna um að fá orðið og hreytti síðan út úr sér dylgjum þess efnis að tölurnar um fjölda þeirra Gyðinga sem létust í helförinni hafi verið stórlega ýktar og því hafi ekki átt sér stað nein helför. Þessi athugasemd fékk sem betur fer lítinn hljómgrunn og maðurinn var með réttu harðlega gagnrýndur af öðrum gesti í kjölfarið. Slíkar hugmyndir eru ekki nýjar af nálinni og það þarf lítið að spyrja sig um tilefnin sem liggja þar að baki. Það er ekki annað að sjá en að allir sem haldi slíku fram aðhyllist lífseigar andgyðinglegar samsæriskenningar. Það er einnig áberandi að helfararafneitarar nálgist málið alltaf frá þeirri hlið að þræta fyrir fjölda hinna látnu, en láta það hins vegar kyrrt liggja að minnast á að nasistar höfðu augljóslega einbeittan brotavilja þegar kom að því að hreinsa heiminn af Gyðingum og öllum öðrum sem þeir töldu óæskilega. Það er erfitt að skilja þögn þeirra um fyrirætlanir nasista sem annað en þegjandi samþykki. Að því gefnu er allt þetta karp um tölfræði einungis tilraun til að beina umræðunni frá þeirri staðreynd að þeir eru einfaldlega fylgjandi slíkri aðför gegn minnihlutahópum. Víti til varnaðar Minning helfararinnar hjálpar okkur að sjá sögu mannréttinda í víðara samhengi. Hún hjálpar okkur að sjá hversu hratt réttindum Gyðinga og annarra minnihlutahópa hefur farið fram og hversu dýrmæt þessi réttindi eru. Auk þess veitir helförin áminningu um það hversu fljótt hættuleg hugmyndafræði getur leitt af sér hræðilegar afleiðingar ef ekki tekst að sporna við henni. Sú áminning á sérstaklega erindi til okkar í dag þar sem kunnuglegri, hatursfullri pólitískri hugmyndafræði hefur vaxið fiskur um hrygg, því það er ekki einungis verkefni stjórnmálamanna, heldur alls samfélagsins að hafna slíkri hugmyndafræði. Heimildir 1 https://auschwitz.org/en/museum/news/light-of-remembrance-for-sara-j-bloomfield-director-of-united-states-holocaust-memorial-museum,1356.html 2 https://www.telegraph.co.uk/news/2020/01/23/israel-accuses-bbc-belittling-holocaust-eve-major-auschwitz/
Hvað vilja sumarbústaðaeigendur í Grímsnes- og Grafningshreppi? Bergdís Linda Kjartansdóttir Skoðun
Skoðun Hvað vilja sumarbústaðaeigendur í Grímsnes- og Grafningshreppi? Bergdís Linda Kjartansdóttir skrifar
Skoðun Allt á einum stað – framtíð stafrænnar þjónustu ríkis og sveitarfélaga Einar Sveinbjörn Guðmundsson skrifar
Skoðun Rangfærslur og hræðsluáróður meirihluta sveitarstjórnar Grímsnes- og Grafningshrepps í nafni lýðræðis Ragna Ívarsdóttir,Guðrún Margrét Njálsdóttir,Þröstur Sverrisson skrifar
Skoðun Enginn grunnur fyrir nýju starfsleyfi Ísteka Rósa Líf Darradóttir,Guðrún Scheving Thorsteinsson skrifar
Skoðun Börn geta ekki beðið – krefjumst tafarlausra aðgerða! Elín H. Hinriksdóttir,Bóas Valdórsson,Árný Ingvarsdóttir,,Anna Lára Steindal,Alma Ýr Ingólfsdóttir skrifar
Skoðun Sættum okkur ekki við óbreytt ástand - tillögur Sjálfstæðisflokksins um úrbætur Diljá Mist Einarsdóttir skrifar
Hvað vilja sumarbústaðaeigendur í Grímsnes- og Grafningshreppi? Bergdís Linda Kjartansdóttir Skoðun