Meðvirkni og ófyrirsjáanleiki Þórarinn Hjartarson skrifar 19. ágúst 2021 14:00 Ein grundvallarforsenda laga í réttarríki er fyrirsjáanleiki. Borgarar eiga að geta gengið að lögunum vísum og að þeim sé ekki breytt eftir geðþótta stjórnmálamanna með litlum fyrirvara. Í starfsskilyrðum stjórnvalda segir í umræðum um réttarríkið, lög og athafnafrelsi: „Að þessu virtu hefur réttarríkið einnig þá þýðingu að þær takmarkanir sem lögin setja athafnafrelsi samfélagsþegnanna eru gerðar með ákveðnum hætti. Þessar takmarkanir eru framkvæmanlegar af þegnunum, birtar og þannig fyrirsjáanlegar, skýrar og skiljanlegar.“ Sóttvarnarlög hafa breyst mikið undanfarin misseri og erfitt er að greina nákvæmlega hvernig þau voru áður. Ef við hefðum verið upplýst í upphafi þessa faraldurs um að eftir um eitt og hálft ár myndu 90% landsmanna vera bólusettir gegn veirunni, en fólk þyrfti samt sem áður að búa við 200 manna samkomutakmarkanir, stofufangelsi fyrir smitaða, grímuskyldu í búðum, fjarlægðartakmarkanir, barir myndu loka klukkan 23:00 og að veita þyrfti öllum þeim sem maður ætti viðskipti við persónulegar upplýsingar, myndum við að öllum líkindum vilja spyrja nokkurra spurninga. Í dag, eftir að hafa verið marineruð í alls kyns takmörkunum og bylgjum, erum við hins vegar orðin vön. Jafnvel meðvirk. Við vorum raunar fljót að verða meðvirk. Við sungum lofsöngva um valdhafa með textum sem dásömuðu skerðingu á mannréttindum. Að sæta stofufangelsi var jú tækifæri af allra bestu gerð og ef okkur kæmi til með að leiðast í þessu „heima-spa-i“ af allra bestu gerð, gætum við gert okkur glaðan dag með því að leita á vit ævintýra í bílskúrsútilegu. Í dag er hljóðið í landanum öðruvísi og ber þess merki að margir séu orðnir þreyttir á ástandinu. Stjórnvöld og samstöðuglaðir samborgarar telja okkur þó í trú um að í rauninni eigum við að vera þakklát fyrir það frelsi sem við fáum yfir höfuð að njóta. Á Nýja Sjálandi eru reglurnar jú miklu strangari. Svandís Svavarsdóttir heilbrigðisráðherra sagði nýverið í þætti Pallborðsins að helsta kosningamálið yrði ekki Covid heldur hvernig við munum koma til með að koma okkur út úr faraldrinum. Hún sagði að mikilvægt væri að byggja til framtíðar þar sem hugsað væri um heildina en ekki út frá sérhagsmunum. Þessi orð verður að setja í samhengi við það hvernig Svandís sér fyrir sér að koma okkur úr þessum faraldri. Þegar hinn viðmælandi Pallborðsins og kollegi Svandísar, Brynjar Níelsson, kvaðst vera efins um aðgerðir stjórnvalda sagði Svandís honum að tala varlega og að hann mætti ekki gleyma því að við séum nú í heimsfaraldri. Hvenær lýkur því að samþykkt svar við hverskyns athugasemdum sé að við séum í miðjum heimsfaraldri? Hvenær munu svör stjórnvalda um að ómögulegt sé að veita vísbendingar um framhaldið hætta að vera haldbær rök fyrir áframhaldandi ófyrirsjáanleika? Erum við tilbúin að hlusta á heima með Helga til ársins 2030? Skilaboð stjórnvalda vísa til þess að við séum ekki komin út úr þessum faraldri fyrr en að engum stafar hætta á að veikjast af veirunni. En hvað ef veiran er komin til að vera og ómögulegt að útrýma henni alveg? Eru stjórnvöld tilbúin til þess að halda úti þvingunum og takmörkunum um ófyrirsjáanlega framtíð næstu árin? Þeir sérhagsmunir sem Svandís nefndi í þættinum eru ekki vont fólk sem vilja frelsi til þess að arðræna öreigana. Þetta er fólkið sem sér til þess að þau opinberu kerfi sem okkur er svo annt um haldist á floti. Það er ekki fýsilegt í lýðræðissamfélagi að segja fólki sem efast um tímabundin mannréttindabrot að hætta að fokking væla og þakka fyrir að búa ekki í Afghanistan, líkt og Kári Stefánsson sagði nýverið. Með sömu rökum má draga þá ályktun að fólk í Íran ætti ekki að kvarta yfir mannréttindabrotum því að fólk í Norður Kóreu býr við verri kjör. Mögulega er það rétt mat stjórnvalda að glapræði sé að opna allt samfélagið. En það getur ekki verið stefna stjórnvalda að takmarka frelsi fólks til frambúðar ef þessi veira er komin til að vera. Stjórnvöld þurfa að gefa skýr svör um það nákvæmlega hvenær við munum aflétta takmörkunum og njóta okkar eðlilegu mannréttinda á ný, óháð því hvort að Covid-19 sé enn til staðar. Höfundur er þáttastjórnandi í hlaðvarpinu Ein Pæling Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Þórarinn Hjartarson Mannréttindi Faraldur kórónuveiru (COVID-19) Mest lesið Mega einhverf hverfa? Ármann Pálsson,Björg Torfadóttir,Sigrún Ósk,Sigurjón Már,Halldóra Hafsteins,Guðlaug Svala Kristjánsdóttir,Mamiko Dís Ragnarsdóttir Skoðun Við fylgjum þér frá getnaði til grafar Benedikt S. Benediktsson Skoðun Ef þið bara hefðuð séð heiminn út frá mínum augum: Börn & ADHD Stefán Þorri Helgason Skoðun Konur á örorku Sigríður Ingibjörg Ingadóttir,Steinunn Bragadóttir Skoðun Börn í meðferð eiga rétt á fagfólki orð duga ekki lengur! Steindór Þórarinsson Skoðun Ekki sama hvaðan gott kemur Magnea Gná Jóhannsdóttir Skoðun Greindarskerðing eða ofurgáfur með gervigreind Björgmundur Örn Guðmundsson Skoðun Að hafa hemil á nýjum ófjármögnuðum útgjöldum er lykillinn að sjálfbærum rekstri sveitarfélaga Jón Ingi Hákonarson Skoðun Homo sapiens að öðrum toga: Af hverju ætti ég eiginlega að mæta á PIFF-kvikmyndhátíðina? Ólafur Guðsteinn Kristjánsson Skoðun 112. liðurinn í aðgerðaáætlun í menntamálum? Ingólfur Ásgeir Jóhannesson Skoðun Skoðun Skoðun Við fylgjum þér frá getnaði til grafar Benedikt S. Benediktsson skrifar Skoðun Mega einhverf hverfa? Ármann Pálsson,Björg Torfadóttir,Sigrún Ósk,Sigurjón Már,Halldóra Hafsteins,Guðlaug Svala Kristjánsdóttir,Mamiko Dís Ragnarsdóttir skrifar Skoðun Ef þið bara hefðuð séð heiminn út frá mínum augum: Börn & ADHD Stefán Þorri Helgason skrifar Skoðun 112. liðurinn í aðgerðaáætlun í menntamálum? Ingólfur Ásgeir Jóhannesson skrifar Skoðun Konur á örorku Sigríður Ingibjörg Ingadóttir,Steinunn Bragadóttir skrifar Skoðun Drambið okkar Júlíus Valsson skrifar Skoðun Við vitum Guðrún Jónsdóttir skrifar Skoðun Ekki sama hvaðan gott kemur Magnea Gná Jóhannsdóttir skrifar Skoðun Börn í meðferð eiga rétt á fagfólki orð duga ekki lengur! Steindór Þórarinsson skrifar Skoðun Greindarskerðing eða ofurgáfur með gervigreind Björgmundur Örn Guðmundsson skrifar Skoðun Að hafa hemil á nýjum ófjármögnuðum útgjöldum er lykillinn að sjálfbærum rekstri sveitarfélaga Jón Ingi Hákonarson skrifar Skoðun Homo sapiens að öðrum toga: Af hverju ætti ég eiginlega að mæta á PIFF-kvikmyndhátíðina? Ólafur Guðsteinn Kristjánsson skrifar Skoðun Stöndum saman gegn fjölþáttaógnum Bryndís Haraldsdóttir skrifar Skoðun Hagræðing á kostnað fjölbreytni og gæðamenntunar Ida Marguerite Semey skrifar Skoðun Umbúðir en ekkert innihald í Hafnarfirði Einar Geir Þorsteinsson skrifar Skoðun Við viljum tala íslensku, en hvernig Ólafur Guðsteinn Kristjánsson skrifar Skoðun Mansalsmál á Íslandi Kristján Þórður Snæbjarnarson skrifar Skoðun Hættur heimsins virða engin landamæri Tótla I. Sæmundsdóttir skrifar Skoðun Tímamót í sjálfsvígsforvörnum Ingibjörg Isaksen skrifar Skoðun Yfirgangur, yfirlæti og endastöð Strætó Axel Hall skrifar Skoðun Hugsum fíknivanda upp á nýtt - Ný nálgun í meðhöndlun fíknivanda og áhættuhegðunar Svala Jóhannesdóttir,Lilja Sif Þorsteinsdóttir skrifar Skoðun Háskólinn á Bifröst – Öflugur og sjálfstæður fjarnámsskóli Sólveig Hallsteinsdóttir skrifar Skoðun Það eru fleiri fiskar í sjónum og fleiri sjónarmið í hafstjórn Guðbjörg Ásta Ólafsdóttir skrifar Skoðun Skapandi menntun skilar raunverulegum árangri Bryngeir Valdimarsson skrifar Skoðun Sex ára sáttmáli Davíð Þorláksson skrifar Skoðun Af hverju kynjafræði? Og hvaða greinar hafa fengið svipaðar mótbárur í gegnum tíðina? Guðrún Elísa Friðbjargardóttir Sævarsdóttir skrifar Skoðun Stjórnendur sem mega ekki stjórna Stefán Vagn Stefánsson skrifar Skoðun Stokkhólmseinkenni sem við ættum að forðast Aðalsteinn Júlíus Magnússon skrifar Skoðun Eflum iðnlöggjöfina og stöðvum brotin Hilmar Harðarson skrifar Skoðun Pjattkratar taka til Þorsteinn Sæmundsson skrifar Sjá meira
Ein grundvallarforsenda laga í réttarríki er fyrirsjáanleiki. Borgarar eiga að geta gengið að lögunum vísum og að þeim sé ekki breytt eftir geðþótta stjórnmálamanna með litlum fyrirvara. Í starfsskilyrðum stjórnvalda segir í umræðum um réttarríkið, lög og athafnafrelsi: „Að þessu virtu hefur réttarríkið einnig þá þýðingu að þær takmarkanir sem lögin setja athafnafrelsi samfélagsþegnanna eru gerðar með ákveðnum hætti. Þessar takmarkanir eru framkvæmanlegar af þegnunum, birtar og þannig fyrirsjáanlegar, skýrar og skiljanlegar.“ Sóttvarnarlög hafa breyst mikið undanfarin misseri og erfitt er að greina nákvæmlega hvernig þau voru áður. Ef við hefðum verið upplýst í upphafi þessa faraldurs um að eftir um eitt og hálft ár myndu 90% landsmanna vera bólusettir gegn veirunni, en fólk þyrfti samt sem áður að búa við 200 manna samkomutakmarkanir, stofufangelsi fyrir smitaða, grímuskyldu í búðum, fjarlægðartakmarkanir, barir myndu loka klukkan 23:00 og að veita þyrfti öllum þeim sem maður ætti viðskipti við persónulegar upplýsingar, myndum við að öllum líkindum vilja spyrja nokkurra spurninga. Í dag, eftir að hafa verið marineruð í alls kyns takmörkunum og bylgjum, erum við hins vegar orðin vön. Jafnvel meðvirk. Við vorum raunar fljót að verða meðvirk. Við sungum lofsöngva um valdhafa með textum sem dásömuðu skerðingu á mannréttindum. Að sæta stofufangelsi var jú tækifæri af allra bestu gerð og ef okkur kæmi til með að leiðast í þessu „heima-spa-i“ af allra bestu gerð, gætum við gert okkur glaðan dag með því að leita á vit ævintýra í bílskúrsútilegu. Í dag er hljóðið í landanum öðruvísi og ber þess merki að margir séu orðnir þreyttir á ástandinu. Stjórnvöld og samstöðuglaðir samborgarar telja okkur þó í trú um að í rauninni eigum við að vera þakklát fyrir það frelsi sem við fáum yfir höfuð að njóta. Á Nýja Sjálandi eru reglurnar jú miklu strangari. Svandís Svavarsdóttir heilbrigðisráðherra sagði nýverið í þætti Pallborðsins að helsta kosningamálið yrði ekki Covid heldur hvernig við munum koma til með að koma okkur út úr faraldrinum. Hún sagði að mikilvægt væri að byggja til framtíðar þar sem hugsað væri um heildina en ekki út frá sérhagsmunum. Þessi orð verður að setja í samhengi við það hvernig Svandís sér fyrir sér að koma okkur úr þessum faraldri. Þegar hinn viðmælandi Pallborðsins og kollegi Svandísar, Brynjar Níelsson, kvaðst vera efins um aðgerðir stjórnvalda sagði Svandís honum að tala varlega og að hann mætti ekki gleyma því að við séum nú í heimsfaraldri. Hvenær lýkur því að samþykkt svar við hverskyns athugasemdum sé að við séum í miðjum heimsfaraldri? Hvenær munu svör stjórnvalda um að ómögulegt sé að veita vísbendingar um framhaldið hætta að vera haldbær rök fyrir áframhaldandi ófyrirsjáanleika? Erum við tilbúin að hlusta á heima með Helga til ársins 2030? Skilaboð stjórnvalda vísa til þess að við séum ekki komin út úr þessum faraldri fyrr en að engum stafar hætta á að veikjast af veirunni. En hvað ef veiran er komin til að vera og ómögulegt að útrýma henni alveg? Eru stjórnvöld tilbúin til þess að halda úti þvingunum og takmörkunum um ófyrirsjáanlega framtíð næstu árin? Þeir sérhagsmunir sem Svandís nefndi í þættinum eru ekki vont fólk sem vilja frelsi til þess að arðræna öreigana. Þetta er fólkið sem sér til þess að þau opinberu kerfi sem okkur er svo annt um haldist á floti. Það er ekki fýsilegt í lýðræðissamfélagi að segja fólki sem efast um tímabundin mannréttindabrot að hætta að fokking væla og þakka fyrir að búa ekki í Afghanistan, líkt og Kári Stefánsson sagði nýverið. Með sömu rökum má draga þá ályktun að fólk í Íran ætti ekki að kvarta yfir mannréttindabrotum því að fólk í Norður Kóreu býr við verri kjör. Mögulega er það rétt mat stjórnvalda að glapræði sé að opna allt samfélagið. En það getur ekki verið stefna stjórnvalda að takmarka frelsi fólks til frambúðar ef þessi veira er komin til að vera. Stjórnvöld þurfa að gefa skýr svör um það nákvæmlega hvenær við munum aflétta takmörkunum og njóta okkar eðlilegu mannréttinda á ný, óháð því hvort að Covid-19 sé enn til staðar. Höfundur er þáttastjórnandi í hlaðvarpinu Ein Pæling
Mega einhverf hverfa? Ármann Pálsson,Björg Torfadóttir,Sigrún Ósk,Sigurjón Már,Halldóra Hafsteins,Guðlaug Svala Kristjánsdóttir,Mamiko Dís Ragnarsdóttir Skoðun
Að hafa hemil á nýjum ófjármögnuðum útgjöldum er lykillinn að sjálfbærum rekstri sveitarfélaga Jón Ingi Hákonarson Skoðun
Homo sapiens að öðrum toga: Af hverju ætti ég eiginlega að mæta á PIFF-kvikmyndhátíðina? Ólafur Guðsteinn Kristjánsson Skoðun
Skoðun Mega einhverf hverfa? Ármann Pálsson,Björg Torfadóttir,Sigrún Ósk,Sigurjón Már,Halldóra Hafsteins,Guðlaug Svala Kristjánsdóttir,Mamiko Dís Ragnarsdóttir skrifar
Skoðun Að hafa hemil á nýjum ófjármögnuðum útgjöldum er lykillinn að sjálfbærum rekstri sveitarfélaga Jón Ingi Hákonarson skrifar
Skoðun Homo sapiens að öðrum toga: Af hverju ætti ég eiginlega að mæta á PIFF-kvikmyndhátíðina? Ólafur Guðsteinn Kristjánsson skrifar
Skoðun Hugsum fíknivanda upp á nýtt - Ný nálgun í meðhöndlun fíknivanda og áhættuhegðunar Svala Jóhannesdóttir,Lilja Sif Þorsteinsdóttir skrifar
Skoðun Háskólinn á Bifröst – Öflugur og sjálfstæður fjarnámsskóli Sólveig Hallsteinsdóttir skrifar
Skoðun Það eru fleiri fiskar í sjónum og fleiri sjónarmið í hafstjórn Guðbjörg Ásta Ólafsdóttir skrifar
Skoðun Af hverju kynjafræði? Og hvaða greinar hafa fengið svipaðar mótbárur í gegnum tíðina? Guðrún Elísa Friðbjargardóttir Sævarsdóttir skrifar
Mega einhverf hverfa? Ármann Pálsson,Björg Torfadóttir,Sigrún Ósk,Sigurjón Már,Halldóra Hafsteins,Guðlaug Svala Kristjánsdóttir,Mamiko Dís Ragnarsdóttir Skoðun
Að hafa hemil á nýjum ófjármögnuðum útgjöldum er lykillinn að sjálfbærum rekstri sveitarfélaga Jón Ingi Hákonarson Skoðun
Homo sapiens að öðrum toga: Af hverju ætti ég eiginlega að mæta á PIFF-kvikmyndhátíðina? Ólafur Guðsteinn Kristjánsson Skoðun