Tilboð fátæka mannsins Þorgerður Katrín Gunnarsdóttir skrifar 21. apríl 2023 11:30 Nýlega steig fram veitingamaður hér í borg og varði hækkanir á vinsælu tilboði á smurðri beyglu með þeim orðum að það kosti að halda dyrunum opnum. Hann áréttaði að launakostnaður hefði hækkað um 32 prósent, MS hefði hækkað sínar vörur um 47 prósent að meðaltali og að rjómaostur, sem er megininnihaldsefnið í tilboðsbeyglunum, hefði einn og sér hækkað um 78 prósent síðan í árdaga tilboðsins. Um svipað leyti skrifuðu bæði framkvæmdastjóri Samtaka fyrirtækja í landbúnaði og verkefnastjóri Mjólkursamsölunnar svargrein við hugleiðingum sem ég birti um páskana og snerust um verðhækkandi áhrif verndartolla á matvælaverð fyrir venjulegar fjölskyldur hér á landi. Í grein framkvæmdastjóra Fyrirtækja í landbúnaði eru síðustu 12 mánuðir sérvaldir til að skoða samanburð á matvælaverði hér og í Evrópu og bent á að matarverð hér sé svipað og á Norðurlöndunum. Sé lengra tímabil hins vegar skoðað er myndin allt önnur. Frá því að núgildandi undanþáguákvæði búvörulaga frá samkeppnislögum tók gildi 2004 hafa mjólk og ostur hækkað um 40 prósentum umfram almennt verðlag samanborið við 22 prósent í ESB. Undanþágur og íhaldssemi Undanþáguákvæðið hefur þannig haft þau áhrif að matarkarfan verður dýrari. Verð mjólkurafurða hefur á tímabilinu hækkað langt umfram almennt verðlag og langt umfram flestar aðrar matvörur. Grænmetið hefur nokkuð óheft fallið undir samkeppni og drykkjarvöruframleiðsla, sem ætti að eiga margt sameiginlegt með mjólkinni, hafa hins vegar lækkað samanborið við almennt verðlag á sama tíma. Á meðan hefur mjólkurbúum fækkað verulega, þau hafa stækkað og sjálfvirkni þeirra stóraukist. Afurðarstöðvum hefur að sama skapi fækkað og mikið verið fjárfest í bættri framleiðslutækni. Allt eru þetta mikilvæg framfaraskref fyrir matvælaframleiðslu og bændur. En þessi framleiðniaukning og hagræðing hefur hins vegar ekki skilað sér að einhverju ráði til neytenda. Einokun og fákeppni bitnar á okkur öllum. Líka bændum sem fá ekki það súrefni sem heilbrigð samkeppni hefur í för með sér. Í staðinn sitja þeir fastir í íhaldsömu kerfi sem er yfirfullt af milliliðum sem bæta litlu við verðmætasköpunina. Ólíkt því sem framkvæmdastjóri fyrirtækja í landbúnaði og verkefnisstýra Mjólkursamsölunnar vilja halda er barátta Viðreisnar fyrir bættum hag neytenda ekki síður barátta fyrir bættum hag bænda. Því án neytenda, aðgengis að mörkuðum og stöðugs efnahagsumhverfis eru bændur frekar dæmdir til að verða tilbrigði við fátæka manninn. Hagræðing eða hagsmunir Báðir hagsmunaaðilarnir, framkvæmdarstjórinn og verkefnastjóri MS gera tolla að umtalsefni í svargreinum sínum. Það er rétt að þróun síðastliðinna ára hefur verið í þá átt að fella niður tolla á ýmsum unnum matvælum og að tollkvótar fyrir landbúnaðarvörur frá Evrópusambandinu hafi aukist nokkuð. Við í Viðreisn fögnum slíkum breytingum sem alla jafna ættu að færa íslenskum neytendum búbót ef ekki væri fyrir flókið heimatilbúið regluverk. Það er einnig rétt að hafa í huga að breytingar á tollaumhverfinu virka auðvitað í báðar áttir. Íslenskir útflytjendur fá um leið miklu betri aðgang að Evrópumarkaðnum. Það á kannski ekki að vera vandamál íslenskra neytenda ef þeir kunna ekki að nýta sér þann aðgang Eins er það rétt að tollar eru ekki séríslensk uppfinning en íslenska krónan er það hins vegar. Beinn og óbeinn kostnaður af krónunni er að meðaltali 3 milljónir á ári fyrir fjögurra manna fjölskyldu. Þegar hann er síðan lagður ofan á verndartolla og fákeppni versnar staða þessarar sömu fjölskyldu enn frekar. Framkvæmdastjóri fyrirtækja í landbúnaði bendir að auki á að framleiðslukostnaður landbúnaðavara sé hærri hér en annars staðar og nefnir þar laun, flutningskostnað og svo hið augljósa að vaxtakostnaður sé mun hærri hér á landi. Svar samtakanna sjálfra við þessu er að afurðastöðvar fái að sameinast og ýta þannig enn frekar undir fákeppni. Það mun ekki laga vaxtakostnaðinn og það mun ekki bæta hag neytenda, líkt og reynslan sýnir. Eina rökrétta niðurstaðan sem bæði bændur og Viðreisn ættu að geta sameinast um er að berjast fyrir aðgengi að stærri markaði fyrir okkar frábæru vörur og stuðningskerfunum sem ESB tryggir bændum og ræktendum á norðlægum slóðum. Svo ekki sé minnst á stöðugan gjaldmiðil sem gagnast bændum og samfélaginu öllu. MS rjómaostur eða enginn rjómaostur En aftur að tilboði fátæka mannsins. Venjulegt fólk sem fer út í bakarí að kaupa sér beyglu verður að geta treyst því að veitingamenn, eins og sá sem býður upp á tilboð fátæka mannsins, geti boðið besta mögulega verð. Til þess að svo verði þarf veitingamaðurinn að hafa val um að kaupa rjómaost og aðrar hversdagsvörur af fleirum en einum. Nokkuð sem kallað er heilbrigð samkeppni í daglegu tali. Hér á Íslandi búum við hins vegar við þann veruleika að rjómaostur einokunarfyrirtækisins MS getur hækkað um 78 prósent, en vegna ríkisstyrktrar fákeppni höfum við eingöngu val um að borða rjómaostinn frá MS, enn dýrari rjómaost frá útlöndum sem stjórnvöld leggja sérstaka verndartolla á - eða bara alls engan rjómaost. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Þorgerður Katrín Gunnarsdóttir Viðreisn Efnahagsmál Fjármál heimilisins Verðlag Skattar og tollar Landbúnaður Veitingastaðir Mest lesið Er kominn tími á Útlendingafrí? Marion Poilvez Skoðun 1. maí er líka fyrir fatlað fólk! Geirdís Hanna Kristjánsdóttir Skoðun Börnin á Gasa Ebba Margrét Magnúsdóttir Skoðun Janus og jakkalakkarnir Óskar Guðmundsson Skoðun Immigrant Women: Essential Workers, Rising Voices on Labor Day Maru Alemán Skoðun Verkalýðshreyfingin á næsta leik í Evrópuumræðunni Dagbjört Hákonardóttir Skoðun Hvað ert þú að gera? Eiður Welding Skoðun Á milli steins og sleggju Heinemann Ólafur Stephensen Skoðun Samtalið um dauðann veldur okkur óöryggi Ingrid Kuhlman Skoðun Allir eiga rétt á virku lífi — líka fatlað fólk Anna Margrét Bjarnadóttir Skoðun Skoðun Skoðun Opið bréf til hæstvirts innviðaráðherra, Eyjólfs Ármannssonar, um íslensku og ábyrgð Nichole Leigh Mosty skrifar Skoðun Hver á dómur að vera hjá ungmenni fyrir að fremja alvarlegt afbrot, jafnvel morð? Davíð Bergmann skrifar Skoðun Sigursaga Evrópu í 21 ár Pawel Bartoszek skrifar Skoðun Verkalýðshreyfingin, Dagbjört og ESB Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Börnin á Gasa Ebba Margrét Magnúsdóttir skrifar Skoðun Myndir þú ráða fatlað fólk í vinnu? Alma Ýr Ingólfsdóttir skrifar Skoðun Hvað ert þú að gera? Eiður Welding skrifar Skoðun Rauðir sokkar á 1. maí Sveinn Ólafsson skrifar Skoðun 1. maí er líka fyrir fatlað fólk! Geirdís Hanna Kristjánsdóttir skrifar Skoðun Verkalýðshreyfingin á næsta leik í Evrópuumræðunni Dagbjört Hákonardóttir skrifar Skoðun Á milli steins og sleggju Heinemann Ólafur Stephensen skrifar Skoðun Heiðrum íslenska hestinn Berglind Margo Þorvaldsdóttir skrifar Skoðun Allir eiga rétt á virku lífi — líka fatlað fólk Anna Margrét Bjarnadóttir skrifar Skoðun Er kominn tími á Útlendingafrí? Marion Poilvez skrifar Skoðun Janus og jakkalakkarnir Óskar Guðmundsson skrifar Skoðun Jafnréttisbaráttan er brýnni en nokkru sinni fyrr Kolbrún Halldórsdóttir,Sunna Kristín Símonardóttir skrifar Skoðun Hvað ætlar þú að vera þegar þú verður stór? Ása Berglind Hjálmarsdóttir skrifar Skoðun Samtalið um dauðann veldur okkur óöryggi Ingrid Kuhlman skrifar Skoðun Sköpum störf við hæfi! Unnur Hrefna Jóhannsóttir skrifar Skoðun Immigrant Women: Essential Workers, Rising Voices on Labor Day Maru Alemán skrifar Skoðun Tikkað í skipulagsboxin Samúel Torfi Pétursson skrifar Skoðun Það sem er ósagt varðandi vinnubrögð hjá Háskólanum á Akureyri Þóra Sigurðardóttir skrifar Skoðun Sjúklingur settur í fangaklefa Arnar Þór Jónsson skrifar Skoðun Opið bréf til fjármálaráðherra, Daða Más Kristóferssonar Íris Róbertsdóttir skrifar Skoðun Ég kalla hann Isildur; mentorinn minn er gervigreind Björgmundur Guðmundsson skrifar Skoðun Hvað er „furry“ annars? Jóhanna Jódís Antonsdóttir skrifar Skoðun Jafnaðarmennskan og verkalýðsbaráttan Sigfús Ómar Höskuldsson skrifar Skoðun Hljóð og mynd íslenskra varna Arnór Sigurjónsson skrifar Skoðun Kveðjur úr Grafarvogi til þeirra sem kasta steinum úr glerhúsi Davíð Már Sigurðsson skrifar Skoðun Leiðsöguhundurinn Gaur gerir mig að betri manneskju Þorkell J. Steindal skrifar Sjá meira
Nýlega steig fram veitingamaður hér í borg og varði hækkanir á vinsælu tilboði á smurðri beyglu með þeim orðum að það kosti að halda dyrunum opnum. Hann áréttaði að launakostnaður hefði hækkað um 32 prósent, MS hefði hækkað sínar vörur um 47 prósent að meðaltali og að rjómaostur, sem er megininnihaldsefnið í tilboðsbeyglunum, hefði einn og sér hækkað um 78 prósent síðan í árdaga tilboðsins. Um svipað leyti skrifuðu bæði framkvæmdastjóri Samtaka fyrirtækja í landbúnaði og verkefnastjóri Mjólkursamsölunnar svargrein við hugleiðingum sem ég birti um páskana og snerust um verðhækkandi áhrif verndartolla á matvælaverð fyrir venjulegar fjölskyldur hér á landi. Í grein framkvæmdastjóra Fyrirtækja í landbúnaði eru síðustu 12 mánuðir sérvaldir til að skoða samanburð á matvælaverði hér og í Evrópu og bent á að matarverð hér sé svipað og á Norðurlöndunum. Sé lengra tímabil hins vegar skoðað er myndin allt önnur. Frá því að núgildandi undanþáguákvæði búvörulaga frá samkeppnislögum tók gildi 2004 hafa mjólk og ostur hækkað um 40 prósentum umfram almennt verðlag samanborið við 22 prósent í ESB. Undanþágur og íhaldssemi Undanþáguákvæðið hefur þannig haft þau áhrif að matarkarfan verður dýrari. Verð mjólkurafurða hefur á tímabilinu hækkað langt umfram almennt verðlag og langt umfram flestar aðrar matvörur. Grænmetið hefur nokkuð óheft fallið undir samkeppni og drykkjarvöruframleiðsla, sem ætti að eiga margt sameiginlegt með mjólkinni, hafa hins vegar lækkað samanborið við almennt verðlag á sama tíma. Á meðan hefur mjólkurbúum fækkað verulega, þau hafa stækkað og sjálfvirkni þeirra stóraukist. Afurðarstöðvum hefur að sama skapi fækkað og mikið verið fjárfest í bættri framleiðslutækni. Allt eru þetta mikilvæg framfaraskref fyrir matvælaframleiðslu og bændur. En þessi framleiðniaukning og hagræðing hefur hins vegar ekki skilað sér að einhverju ráði til neytenda. Einokun og fákeppni bitnar á okkur öllum. Líka bændum sem fá ekki það súrefni sem heilbrigð samkeppni hefur í för með sér. Í staðinn sitja þeir fastir í íhaldsömu kerfi sem er yfirfullt af milliliðum sem bæta litlu við verðmætasköpunina. Ólíkt því sem framkvæmdastjóri fyrirtækja í landbúnaði og verkefnisstýra Mjólkursamsölunnar vilja halda er barátta Viðreisnar fyrir bættum hag neytenda ekki síður barátta fyrir bættum hag bænda. Því án neytenda, aðgengis að mörkuðum og stöðugs efnahagsumhverfis eru bændur frekar dæmdir til að verða tilbrigði við fátæka manninn. Hagræðing eða hagsmunir Báðir hagsmunaaðilarnir, framkvæmdarstjórinn og verkefnastjóri MS gera tolla að umtalsefni í svargreinum sínum. Það er rétt að þróun síðastliðinna ára hefur verið í þá átt að fella niður tolla á ýmsum unnum matvælum og að tollkvótar fyrir landbúnaðarvörur frá Evrópusambandinu hafi aukist nokkuð. Við í Viðreisn fögnum slíkum breytingum sem alla jafna ættu að færa íslenskum neytendum búbót ef ekki væri fyrir flókið heimatilbúið regluverk. Það er einnig rétt að hafa í huga að breytingar á tollaumhverfinu virka auðvitað í báðar áttir. Íslenskir útflytjendur fá um leið miklu betri aðgang að Evrópumarkaðnum. Það á kannski ekki að vera vandamál íslenskra neytenda ef þeir kunna ekki að nýta sér þann aðgang Eins er það rétt að tollar eru ekki séríslensk uppfinning en íslenska krónan er það hins vegar. Beinn og óbeinn kostnaður af krónunni er að meðaltali 3 milljónir á ári fyrir fjögurra manna fjölskyldu. Þegar hann er síðan lagður ofan á verndartolla og fákeppni versnar staða þessarar sömu fjölskyldu enn frekar. Framkvæmdastjóri fyrirtækja í landbúnaði bendir að auki á að framleiðslukostnaður landbúnaðavara sé hærri hér en annars staðar og nefnir þar laun, flutningskostnað og svo hið augljósa að vaxtakostnaður sé mun hærri hér á landi. Svar samtakanna sjálfra við þessu er að afurðastöðvar fái að sameinast og ýta þannig enn frekar undir fákeppni. Það mun ekki laga vaxtakostnaðinn og það mun ekki bæta hag neytenda, líkt og reynslan sýnir. Eina rökrétta niðurstaðan sem bæði bændur og Viðreisn ættu að geta sameinast um er að berjast fyrir aðgengi að stærri markaði fyrir okkar frábæru vörur og stuðningskerfunum sem ESB tryggir bændum og ræktendum á norðlægum slóðum. Svo ekki sé minnst á stöðugan gjaldmiðil sem gagnast bændum og samfélaginu öllu. MS rjómaostur eða enginn rjómaostur En aftur að tilboði fátæka mannsins. Venjulegt fólk sem fer út í bakarí að kaupa sér beyglu verður að geta treyst því að veitingamenn, eins og sá sem býður upp á tilboð fátæka mannsins, geti boðið besta mögulega verð. Til þess að svo verði þarf veitingamaðurinn að hafa val um að kaupa rjómaost og aðrar hversdagsvörur af fleirum en einum. Nokkuð sem kallað er heilbrigð samkeppni í daglegu tali. Hér á Íslandi búum við hins vegar við þann veruleika að rjómaostur einokunarfyrirtækisins MS getur hækkað um 78 prósent, en vegna ríkisstyrktrar fákeppni höfum við eingöngu val um að borða rjómaostinn frá MS, enn dýrari rjómaost frá útlöndum sem stjórnvöld leggja sérstaka verndartolla á - eða bara alls engan rjómaost.
Skoðun Opið bréf til hæstvirts innviðaráðherra, Eyjólfs Ármannssonar, um íslensku og ábyrgð Nichole Leigh Mosty skrifar
Skoðun Hver á dómur að vera hjá ungmenni fyrir að fremja alvarlegt afbrot, jafnvel morð? Davíð Bergmann skrifar
Skoðun Jafnréttisbaráttan er brýnni en nokkru sinni fyrr Kolbrún Halldórsdóttir,Sunna Kristín Símonardóttir skrifar
Skoðun Það sem er ósagt varðandi vinnubrögð hjá Háskólanum á Akureyri Þóra Sigurðardóttir skrifar