Á krossgötum í Úkraínu Gunnar Pálsson skrifar 3. mars 2025 21:30 Þegar náungans veggur brennur er þínum hætt, segir Hóras. Þessi sannindi rómverska skáldsins eiga ekkert síður við á okkar dögum en þegar þeim var varpað fram á fyrstu öld fyrir Krist. Evrópuþjóðir telja sér vaxandi hættu búna, takist Rússum að sigrast á Úkraínu. Af þeim sökum þurfi að draga varnarlínu vestrænna lýðræðisríkja í austurhluta Úkraínu frekar en við landamæri Póllands eða Eystrasaltsríkja. Í augum Rússa er þessu öfugt farið. Þeir líta svo á að vestræn ríki undir forystu Bandaríkjanna hafi vegið að rússnesku þjóðaröryggi, m.a. með útþenslu NATO og markvissri hervæðingu Úkraínu. Snúi þau ekki baki við þessaru stefnu, eigi Rússar engan kost annan en að halda yfirstandandi aðgerðum sínum í Úkraínu til streitu. Þessar skörpu mótsetningar bera vitni kunnuglegu en sígildu fyrirbæri í samskiptum ríkja: að ráðstafanir sem einn aðili grípur til sjálfum sér til varnar geti komið öðrum fyrir sjónir sem ögrun við hans eigið öryggi. Í aldanna rás hefur sagan sýnt að hafi hvorugur aðilinn verið reiðubúinn til að horfast í augu við þessa þverstæðu og taka tillit til öryggishagsmuna hins, hafi þrautalendingin oft orðið sú að útkljá þyrfti ósættið með vopnavaldi. Nú er öldin önnur. Svo er framförum í drápstækni og vísindum fyrir að þakka að næsta útilokað er að hernaðarlegt stórveldi eigi þess lengur kost að sækja til sigurs gegn öðru á vígvelli, nema með því að taka jafnframt áhættu af eigin útrýmingu. Því ætti engum að koma á óvart að hernaðarstórveldin tvö, Bandaríkin og Rússland, sem samanlagt ráða yfir gereyðingarvopnum sem nægja myndu til að að tortíma lífi á jörðinni nokkrum sinnum, hafi komist að þeirri niðurstöðu, eftir þriggja ára staðgöngustríð þeirra í Úkraínu, að þau standi nú á örlagaríkum krossgötum. Á þeim krossgötum er í grófum dráttum um tvær leiðir að velja, að halda stríðinu áfram eða freista þess að leiða það til lykta í diplómatískum viðræðum. Fyrri kosturinn, sem nokkur reynsla er þegar fenginn af, hefur ekki gefist vestrænum ríkjum vel. Þrátt fyrir dyggilegan stuðning þeirra, hergagnaflutninga, fjárhagsaðstoð og þvingunaraðgerðir, hefur enn ekki tekist að stöðva hina seigbítandi framrás rússnesku mulningsvélarinnar í Úkraínu. Að því gefnu að vestræn riki vilji ekki taka áhættu af frekari stigmögnun átakanna, virðist fátt geta forðað hinum ógæfusömu fórnarlömbum þeirra frá áframhaldandi blóðtöku og eyðileggingu. Er það ekki síst af þeirri ástæðu sem seinni kosturinn, að reyna að binda endi á stríðið, er nú uppi á teningnum, þótt enginn sjái fyrir hvort tilraunir í þá átt muni á endanum bera tilætlaðan árangur. Við þessar aðstæður bregður svo við við að Evrópuríkin vilja mörg hver stinga við fótum. Óttast þau, ef samningaviðræður takast á milli Bandaríkjanna og Rússlands, um m.a. endalok átakanna í Úkraínu, að það kunni að leiða til þess að Bandaríkin kalli með tímanum herlið sitt á brott frá álfunni. Afleiðingin yrði þá sú að þau sjálf myndu neyðast til að taka fulla ábyrgð af eigin vörnum. Veikleikar Evrópuríkjanna, sem rekja má ekki síst til áralangrar vanrækslu þeirra sjálfra í varnarmálum, eiga ríkan þátt í því að þau reyna nú til þrautar að draga Úkraínustríðið á langinn og koma í veg fyrir að Bandaríkin dragi sig út úr því. Rifjar það óneitanlega upp þau grátbroslegu ummæli Þórelfar móður Þorgeirs Hávarssonar í Gerplu að “aldrei skyldi góður dreingur láta þá skömm af sér spyrjast að kjósa frið ef ófriður var í boði”. Frá því tvíhliða varnarsamningurinn var gerður hefur íslenska þjóðin átt farsælt samstarf við Bandaríkin sem gert hefur henni m.a. kleift að tala máli friðar á erlendum vettvangi. Nyti samstarfsins við Bandaríkin ekki lengur við, væri vörnum landsins illa fyrir komið, enda ljóst að Evrópuríki, sem Ísland vill annars eiga náin og uppbyggileg samskipti við, hafa í fyrirsjáanlegri framtíð enga burði til að leysa Bandaríkin af hólmi. Þó ekki væri nema af þeirri ástæðu, væri mikið til þess vinnandi að staða Íslands í varnarsamstarfi yrði ekki höfð að leiksoppi afla sem freista vilja þess að gera samskipti Íslands og Bandaríkjanna tortryggileg. Verði það látið gerast, gæti afleiðingin orðið sú að veggurinn okkar og náungans yrði óburðugri en áður og fyrir vikið einnig eldfimari. Höfundur er fyrrverandi sendirherra Íslands m.a. hjá NATO, Sameinuðu þjóðunum og ESB. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Innrás Rússa í Úkraínu Mest lesið Halldór 28.06.2025 Halldór Falleinkunn skólakerfis? Helga Þórisdóttir Skoðun Hvar er auðlindarentan? Birta Karen Tryggvadóttir Skoðun Hvers vegna berðu kross? Hrafnhildur Sigurðardóttir Skoðun Þannig gerum við þetta? Ísak Ernir Kristinsson Skoðun Stærsta framfaraskref í námsmati íslenskra barna í áratugi Guðmundur Ingi Kristinsson Skoðun Augnablikið Magnús Jóhann Hjartarson Skoðun Sniðgangan á Rapyd slær öll met Björn B. Björnsson Skoðun Þjónusta sem gleður – skilar sér beint í kassann Margrét Reynisdóttir Skoðun Miðflokkurinn – Rödd skynseminnar í borginni Ómar Már Jónsson Skoðun Skoðun Skoðun Hvers vegna berðu kross? Hrafnhildur Sigurðardóttir skrifar Skoðun Þannig gerum við þetta? Ísak Ernir Kristinsson skrifar Skoðun Stærsta framfaraskref í námsmati íslenskra barna í áratugi Guðmundur Ingi Kristinsson skrifar Skoðun Falleinkunn skólakerfis? Helga Þórisdóttir skrifar Skoðun Þjónusta sem gleður – skilar sér beint í kassann Margrét Reynisdóttir skrifar Skoðun Hvar er auðlindarentan? Birta Karen Tryggvadóttir skrifar Skoðun Miðflokkurinn – Rödd skynseminnar í borginni Ómar Már Jónsson skrifar Skoðun Virði barna og ungmenna Álfhildur Leifsdóttir,Hólmfríður Jennýjar Árnadóttir skrifar Skoðun Sættir þú þig við þetta? Jón Pétur Zimsen skrifar Skoðun Alþingi gleymir aftur fötluðum börnum Lúðvík Júlíusson skrifar Skoðun Lægri gjöld, fleiri tækifæri Bragi Bjarnason skrifar Skoðun Tölum um stóra valdaframsalsmálið Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Litla landið sem kennir heiminum – Ísland og þróunarsamvinna í gegnum menntun GRÓ skólanna Verena Karlsdóttir,Hreiðar Þór Valtýsson,Þór Heiðar Ásgeirsson skrifar Skoðun Öflugar varnir krefjast stöndugra fréttamiðla Sigríður Dögg Auðunsdóttir skrifar Skoðun Gott frumvarp, en hvað með verklagið? Bogi Ragnarsson skrifar Skoðun Augnablikið Magnús Jóhann Hjartarson skrifar Skoðun Listnám er lífsbjörg – opið bréf til ráðherra mennta, félags og heilbrigðismála, til stuðnings Söngskóla Sigurðar Demetz Dagbjört Andrésdóttir skrifar Skoðun Það þarf ekki að biðjast afsökunar á því að segja satt Þórður Snær Júlíusson skrifar Skoðun Lífeyrissjóðirnir og Íslandsbanki, hluthafafundur á mánudag Bolli Héðinsson skrifar Skoðun „Þegar arkitektinn fer á flug“ - opinber umræða á villigötum Eyrún Arnarsdóttir skrifar Skoðun Heilbrigðiskerfið þarf stjórnvöld með bein í nefinu Svandís Svavarsdóttir skrifar Skoðun Börn eru hvorki veiðigjöld né öryggis- og varnarmál Grímur Atlason skrifar Skoðun Í vörn gegn sjálfum sér? Ólafur Stephensen skrifar Skoðun Mig langar að byggja heim með frið og umlykja með ást Guðmunda G. Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Þjóðin stendur með sjúkraliðum Sandra B. Franks skrifar Skoðun Vegið að íslenska lífeyriskerfinu Björgvin Jón Bjarnason,Þóra Eggertsdóttir,Halldór Kristinsson,Guðmundur Svavarsson,Elsa Björk Pétursdóttir,Jón Ólafur Halldórsson,Arnar Hjaltalín skrifar Skoðun Ísland gjaldþrota vegna fatlaðs fólks? Alma Ýr Ingólfsdóttir skrifar Skoðun Veiðigjöld, gaslýsingar og valdníðsla Kristinn Karl Brynjarsson skrifar Skoðun Sniðgangan á Rapyd slær öll met Björn B. Björnsson skrifar Skoðun Pólitískt hugrekki og pólitískt hugleysi: ólík stefna tveggja systurflokka Birgir Finnsson skrifar Sjá meira
Þegar náungans veggur brennur er þínum hætt, segir Hóras. Þessi sannindi rómverska skáldsins eiga ekkert síður við á okkar dögum en þegar þeim var varpað fram á fyrstu öld fyrir Krist. Evrópuþjóðir telja sér vaxandi hættu búna, takist Rússum að sigrast á Úkraínu. Af þeim sökum þurfi að draga varnarlínu vestrænna lýðræðisríkja í austurhluta Úkraínu frekar en við landamæri Póllands eða Eystrasaltsríkja. Í augum Rússa er þessu öfugt farið. Þeir líta svo á að vestræn ríki undir forystu Bandaríkjanna hafi vegið að rússnesku þjóðaröryggi, m.a. með útþenslu NATO og markvissri hervæðingu Úkraínu. Snúi þau ekki baki við þessaru stefnu, eigi Rússar engan kost annan en að halda yfirstandandi aðgerðum sínum í Úkraínu til streitu. Þessar skörpu mótsetningar bera vitni kunnuglegu en sígildu fyrirbæri í samskiptum ríkja: að ráðstafanir sem einn aðili grípur til sjálfum sér til varnar geti komið öðrum fyrir sjónir sem ögrun við hans eigið öryggi. Í aldanna rás hefur sagan sýnt að hafi hvorugur aðilinn verið reiðubúinn til að horfast í augu við þessa þverstæðu og taka tillit til öryggishagsmuna hins, hafi þrautalendingin oft orðið sú að útkljá þyrfti ósættið með vopnavaldi. Nú er öldin önnur. Svo er framförum í drápstækni og vísindum fyrir að þakka að næsta útilokað er að hernaðarlegt stórveldi eigi þess lengur kost að sækja til sigurs gegn öðru á vígvelli, nema með því að taka jafnframt áhættu af eigin útrýmingu. Því ætti engum að koma á óvart að hernaðarstórveldin tvö, Bandaríkin og Rússland, sem samanlagt ráða yfir gereyðingarvopnum sem nægja myndu til að að tortíma lífi á jörðinni nokkrum sinnum, hafi komist að þeirri niðurstöðu, eftir þriggja ára staðgöngustríð þeirra í Úkraínu, að þau standi nú á örlagaríkum krossgötum. Á þeim krossgötum er í grófum dráttum um tvær leiðir að velja, að halda stríðinu áfram eða freista þess að leiða það til lykta í diplómatískum viðræðum. Fyrri kosturinn, sem nokkur reynsla er þegar fenginn af, hefur ekki gefist vestrænum ríkjum vel. Þrátt fyrir dyggilegan stuðning þeirra, hergagnaflutninga, fjárhagsaðstoð og þvingunaraðgerðir, hefur enn ekki tekist að stöðva hina seigbítandi framrás rússnesku mulningsvélarinnar í Úkraínu. Að því gefnu að vestræn riki vilji ekki taka áhættu af frekari stigmögnun átakanna, virðist fátt geta forðað hinum ógæfusömu fórnarlömbum þeirra frá áframhaldandi blóðtöku og eyðileggingu. Er það ekki síst af þeirri ástæðu sem seinni kosturinn, að reyna að binda endi á stríðið, er nú uppi á teningnum, þótt enginn sjái fyrir hvort tilraunir í þá átt muni á endanum bera tilætlaðan árangur. Við þessar aðstæður bregður svo við við að Evrópuríkin vilja mörg hver stinga við fótum. Óttast þau, ef samningaviðræður takast á milli Bandaríkjanna og Rússlands, um m.a. endalok átakanna í Úkraínu, að það kunni að leiða til þess að Bandaríkin kalli með tímanum herlið sitt á brott frá álfunni. Afleiðingin yrði þá sú að þau sjálf myndu neyðast til að taka fulla ábyrgð af eigin vörnum. Veikleikar Evrópuríkjanna, sem rekja má ekki síst til áralangrar vanrækslu þeirra sjálfra í varnarmálum, eiga ríkan þátt í því að þau reyna nú til þrautar að draga Úkraínustríðið á langinn og koma í veg fyrir að Bandaríkin dragi sig út úr því. Rifjar það óneitanlega upp þau grátbroslegu ummæli Þórelfar móður Þorgeirs Hávarssonar í Gerplu að “aldrei skyldi góður dreingur láta þá skömm af sér spyrjast að kjósa frið ef ófriður var í boði”. Frá því tvíhliða varnarsamningurinn var gerður hefur íslenska þjóðin átt farsælt samstarf við Bandaríkin sem gert hefur henni m.a. kleift að tala máli friðar á erlendum vettvangi. Nyti samstarfsins við Bandaríkin ekki lengur við, væri vörnum landsins illa fyrir komið, enda ljóst að Evrópuríki, sem Ísland vill annars eiga náin og uppbyggileg samskipti við, hafa í fyrirsjáanlegri framtíð enga burði til að leysa Bandaríkin af hólmi. Þó ekki væri nema af þeirri ástæðu, væri mikið til þess vinnandi að staða Íslands í varnarsamstarfi yrði ekki höfð að leiksoppi afla sem freista vilja þess að gera samskipti Íslands og Bandaríkjanna tortryggileg. Verði það látið gerast, gæti afleiðingin orðið sú að veggurinn okkar og náungans yrði óburðugri en áður og fyrir vikið einnig eldfimari. Höfundur er fyrrverandi sendirherra Íslands m.a. hjá NATO, Sameinuðu þjóðunum og ESB.
Skoðun Stærsta framfaraskref í námsmati íslenskra barna í áratugi Guðmundur Ingi Kristinsson skrifar
Skoðun Litla landið sem kennir heiminum – Ísland og þróunarsamvinna í gegnum menntun GRÓ skólanna Verena Karlsdóttir,Hreiðar Þór Valtýsson,Þór Heiðar Ásgeirsson skrifar
Skoðun Listnám er lífsbjörg – opið bréf til ráðherra mennta, félags og heilbrigðismála, til stuðnings Söngskóla Sigurðar Demetz Dagbjört Andrésdóttir skrifar
Skoðun Vegið að íslenska lífeyriskerfinu Björgvin Jón Bjarnason,Þóra Eggertsdóttir,Halldór Kristinsson,Guðmundur Svavarsson,Elsa Björk Pétursdóttir,Jón Ólafur Halldórsson,Arnar Hjaltalín skrifar
Skoðun Pólitískt hugrekki og pólitískt hugleysi: ólík stefna tveggja systurflokka Birgir Finnsson skrifar