Lyf eru EKKI lausnin við svefnvanda Anna Birna Almarsdóttir skrifar 10. mars 2025 14:48 Mikið hefur verið rætt um mikilvægi svefns fyrir heilsu okkar og ætla ég ekki að endurtaka hér hvers vegna. Hins vegar hefur þessi áhersla á mikilvægi svefns kannski gert okkur of áhugasöm um allar mögulegar leiðir til að fá hinn „fullkomna“ svefn. Þessi áhugi getur hafa fengið marga til að byrja að nota svefnlyf. En hjálpa svefnlyfin okkur að fá góðan nætursvefn? Mitt svar og annarra sérfræðinga er eitt stórt NEI! Svefnlyf hjálpa fólki að sofna að meðaltali 7 mínútum fyrr en það myndi annars gera án lyfja og við sofum um 15 mínútum lengur. Þar að auki gagnast flest svefnlyfin aðeins í 4 vikur og hætta þá hafa virkni, en aukaverkanir þeirra halda áfram að vera til staðar. Langtímanotkun er því gagnslaus - jafnvel hættuleg - og það eru til betri lausnir við svefnvanda. Svefnlyfin flest hafa alvarlegar hættur í för með sér og neikvæð áhrif á heilsu. Þar má nefna að þau minnka getu til að halda jafnvægi og leiða þá til þess að fólki hættir til að detta sem getur orsakað beinbrot og innlögn á sjúkrahús. Fáir vita að svefnlyf skerða einbeitingu við akstur líkt og áfengi, en þau eru oft lengur að fara út úr líkamanum. Ekki er síst mikilvægt að vita að svefnlyf hafa verið tengd við minnisvandamál hjá eldra fólki. Margir vilja gjarnan hætta og hafa reynt að hætta svefnlyfjanotkun, en farið að sofa verr við það. Þeir telja sig því ranglega þurfa svefnlyf á hverri nóttu, en eru þá líklega fastir í vítahring svefnlyfjanotkunar. Vítahringurinn er sá að þegar fólk hættir alveg frá einni nóttu til annarrar fær það fráhvarfseinkenni þannig að það sefur enn verr en áður. Það þarf því að minnka skammt svefnlyfja afskaplega hægt til að komast út úr þessum vítahring. Ísland er hástökkvari í notkun svefnlyfja samkvæmt úttekt rannsakenda á Norðurlöndum árið 2020. Þetta ár notuðu Íslendingar rúmlega 6 sinnum meira af algengustu svefnlyfjunum en Danir og næstum tvisvar sinnum meira en Norðmenn, sem voru næstir okkur í notkun. Árið 2024 fengu 6,7% allrar þjóðarinnar lyfseðil fyrir bensódíazepínskyld lyf (svo kölluð z-lyf) sem eru betur þekkt sem Stilnoct, Imovane og Imomed og eru algengustu svefnlyfin. Myndin sýnir notkun bensódíazepína og skyldra lyfja sem notuð eru við svefnvanda á Norðurlöndunum árið 2020 í skilgreindum dagsskömmtum á 1000 íbúa á dag (gögn fengið úr grein eftir Hojgaard o.fl. 2022). Notkun svefnlyfja eykst með hækkuðum aldri. Tölur frá Embætti landlæknis sýna að 36% fólks 80 ára og eldra fékk skrifaðan a.m.k. einn lyfseðil fyrir z-lyf árið 2024 og í aldurshópnum 67-79 ára var þessi tala 23%. Því er brýnt að vekja eldri borgara til vitundar um skaðsemi lyfjanna og hvetja þau sem nota lyfin til að minnka skammta og hætta að lokum alveg á lyfjunum í samstarfi við heilbrigðisstarfsfólk. Vegna þess hve notkunin er há og hættuleg hafa Landssamband eldri borgara og íslensk heilbrigðisyfirvöld tekið höndum saman um að setja af stað átak sem nefnist Sofðuvel. Sofðuvel sem fer af stað 10. mars leggur til aðferð til að rjúfa vítahring svefnlyfjanotkunar og nota haldbærari lausnir til að vinna á svefnvanda og ná gæðasvefni. Þar er Hugræn atferlismeðferð við svefnvanda (HAM-S) talin vera besti kosturinn fyrir þá sem vilja hætta á lyfjunum og jafnframt bæta svefninn. Tveir bæklingar hafa verið útbúnir sem fræða um svefnlyfin og hvernig er hægt að hætta að nota þau en ná jafnframt gæðasvefni. Þessir tveir bæklingar eru fáanlegir á heilsugæslustöðvum og í apótekum um land allt. Við sem stöndum að átakinu hvetjum alla sem hafa áhuga á efninu að ná sér í þessa bæklinga og fræðast. Einnig er hægt að nálgast upplýsingar á vefsíðunni sofduvel.is. Með ósk um góðan nætursvefn. Höfundur er prófessor við Lyfjafræðideild Kaupmannahafnarháskóla og verkefnisstjóri Sofðuvel-átaksins (Vitundarvakningar um svefnlyfjanotkun eldri borgara). Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Svefn Lyf Mest lesið Halldór 28.06.2025 Halldór Falleinkunn skólakerfis? Helga Þórisdóttir Skoðun Hvar er auðlindarentan? Birta Karen Tryggvadóttir Skoðun Hvers vegna berðu kross? Hrafnhildur Sigurðardóttir Skoðun Þannig gerum við þetta? Ísak Ernir Kristinsson Skoðun Stærsta framfaraskref í námsmati íslenskra barna í áratugi Guðmundur Ingi Kristinsson Skoðun Augnablikið Magnús Jóhann Hjartarson Skoðun Sniðgangan á Rapyd slær öll met Björn B. Björnsson Skoðun Þjónusta sem gleður – skilar sér beint í kassann Margrét Reynisdóttir Skoðun Miðflokkurinn – Rödd skynseminnar í borginni Ómar Már Jónsson Skoðun Skoðun Skoðun Hvers vegna berðu kross? Hrafnhildur Sigurðardóttir skrifar Skoðun Þannig gerum við þetta? Ísak Ernir Kristinsson skrifar Skoðun Stærsta framfaraskref í námsmati íslenskra barna í áratugi Guðmundur Ingi Kristinsson skrifar Skoðun Falleinkunn skólakerfis? Helga Þórisdóttir skrifar Skoðun Þjónusta sem gleður – skilar sér beint í kassann Margrét Reynisdóttir skrifar Skoðun Hvar er auðlindarentan? Birta Karen Tryggvadóttir skrifar Skoðun Miðflokkurinn – Rödd skynseminnar í borginni Ómar Már Jónsson skrifar Skoðun Virði barna og ungmenna Álfhildur Leifsdóttir,Hólmfríður Jennýjar Árnadóttir skrifar Skoðun Sættir þú þig við þetta? Jón Pétur Zimsen skrifar Skoðun Alþingi gleymir aftur fötluðum börnum Lúðvík Júlíusson skrifar Skoðun Lægri gjöld, fleiri tækifæri Bragi Bjarnason skrifar Skoðun Tölum um stóra valdaframsalsmálið Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Litla landið sem kennir heiminum – Ísland og þróunarsamvinna í gegnum menntun GRÓ skólanna Verena Karlsdóttir,Hreiðar Þór Valtýsson,Þór Heiðar Ásgeirsson skrifar Skoðun Öflugar varnir krefjast stöndugra fréttamiðla Sigríður Dögg Auðunsdóttir skrifar Skoðun Gott frumvarp, en hvað með verklagið? Bogi Ragnarsson skrifar Skoðun Augnablikið Magnús Jóhann Hjartarson skrifar Skoðun Listnám er lífsbjörg – opið bréf til ráðherra mennta, félags og heilbrigðismála, til stuðnings Söngskóla Sigurðar Demetz Dagbjört Andrésdóttir skrifar Skoðun Það þarf ekki að biðjast afsökunar á því að segja satt Þórður Snær Júlíusson skrifar Skoðun Lífeyrissjóðirnir og Íslandsbanki, hluthafafundur á mánudag Bolli Héðinsson skrifar Skoðun „Þegar arkitektinn fer á flug“ - opinber umræða á villigötum Eyrún Arnarsdóttir skrifar Skoðun Heilbrigðiskerfið þarf stjórnvöld með bein í nefinu Svandís Svavarsdóttir skrifar Skoðun Börn eru hvorki veiðigjöld né öryggis- og varnarmál Grímur Atlason skrifar Skoðun Í vörn gegn sjálfum sér? Ólafur Stephensen skrifar Skoðun Mig langar að byggja heim með frið og umlykja með ást Guðmunda G. Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Þjóðin stendur með sjúkraliðum Sandra B. Franks skrifar Skoðun Vegið að íslenska lífeyriskerfinu Björgvin Jón Bjarnason,Þóra Eggertsdóttir,Halldór Kristinsson,Guðmundur Svavarsson,Elsa Björk Pétursdóttir,Jón Ólafur Halldórsson,Arnar Hjaltalín skrifar Skoðun Ísland gjaldþrota vegna fatlaðs fólks? Alma Ýr Ingólfsdóttir skrifar Skoðun Veiðigjöld, gaslýsingar og valdníðsla Kristinn Karl Brynjarsson skrifar Skoðun Sniðgangan á Rapyd slær öll met Björn B. Björnsson skrifar Skoðun Pólitískt hugrekki og pólitískt hugleysi: ólík stefna tveggja systurflokka Birgir Finnsson skrifar Sjá meira
Mikið hefur verið rætt um mikilvægi svefns fyrir heilsu okkar og ætla ég ekki að endurtaka hér hvers vegna. Hins vegar hefur þessi áhersla á mikilvægi svefns kannski gert okkur of áhugasöm um allar mögulegar leiðir til að fá hinn „fullkomna“ svefn. Þessi áhugi getur hafa fengið marga til að byrja að nota svefnlyf. En hjálpa svefnlyfin okkur að fá góðan nætursvefn? Mitt svar og annarra sérfræðinga er eitt stórt NEI! Svefnlyf hjálpa fólki að sofna að meðaltali 7 mínútum fyrr en það myndi annars gera án lyfja og við sofum um 15 mínútum lengur. Þar að auki gagnast flest svefnlyfin aðeins í 4 vikur og hætta þá hafa virkni, en aukaverkanir þeirra halda áfram að vera til staðar. Langtímanotkun er því gagnslaus - jafnvel hættuleg - og það eru til betri lausnir við svefnvanda. Svefnlyfin flest hafa alvarlegar hættur í för með sér og neikvæð áhrif á heilsu. Þar má nefna að þau minnka getu til að halda jafnvægi og leiða þá til þess að fólki hættir til að detta sem getur orsakað beinbrot og innlögn á sjúkrahús. Fáir vita að svefnlyf skerða einbeitingu við akstur líkt og áfengi, en þau eru oft lengur að fara út úr líkamanum. Ekki er síst mikilvægt að vita að svefnlyf hafa verið tengd við minnisvandamál hjá eldra fólki. Margir vilja gjarnan hætta og hafa reynt að hætta svefnlyfjanotkun, en farið að sofa verr við það. Þeir telja sig því ranglega þurfa svefnlyf á hverri nóttu, en eru þá líklega fastir í vítahring svefnlyfjanotkunar. Vítahringurinn er sá að þegar fólk hættir alveg frá einni nóttu til annarrar fær það fráhvarfseinkenni þannig að það sefur enn verr en áður. Það þarf því að minnka skammt svefnlyfja afskaplega hægt til að komast út úr þessum vítahring. Ísland er hástökkvari í notkun svefnlyfja samkvæmt úttekt rannsakenda á Norðurlöndum árið 2020. Þetta ár notuðu Íslendingar rúmlega 6 sinnum meira af algengustu svefnlyfjunum en Danir og næstum tvisvar sinnum meira en Norðmenn, sem voru næstir okkur í notkun. Árið 2024 fengu 6,7% allrar þjóðarinnar lyfseðil fyrir bensódíazepínskyld lyf (svo kölluð z-lyf) sem eru betur þekkt sem Stilnoct, Imovane og Imomed og eru algengustu svefnlyfin. Myndin sýnir notkun bensódíazepína og skyldra lyfja sem notuð eru við svefnvanda á Norðurlöndunum árið 2020 í skilgreindum dagsskömmtum á 1000 íbúa á dag (gögn fengið úr grein eftir Hojgaard o.fl. 2022). Notkun svefnlyfja eykst með hækkuðum aldri. Tölur frá Embætti landlæknis sýna að 36% fólks 80 ára og eldra fékk skrifaðan a.m.k. einn lyfseðil fyrir z-lyf árið 2024 og í aldurshópnum 67-79 ára var þessi tala 23%. Því er brýnt að vekja eldri borgara til vitundar um skaðsemi lyfjanna og hvetja þau sem nota lyfin til að minnka skammta og hætta að lokum alveg á lyfjunum í samstarfi við heilbrigðisstarfsfólk. Vegna þess hve notkunin er há og hættuleg hafa Landssamband eldri borgara og íslensk heilbrigðisyfirvöld tekið höndum saman um að setja af stað átak sem nefnist Sofðuvel. Sofðuvel sem fer af stað 10. mars leggur til aðferð til að rjúfa vítahring svefnlyfjanotkunar og nota haldbærari lausnir til að vinna á svefnvanda og ná gæðasvefni. Þar er Hugræn atferlismeðferð við svefnvanda (HAM-S) talin vera besti kosturinn fyrir þá sem vilja hætta á lyfjunum og jafnframt bæta svefninn. Tveir bæklingar hafa verið útbúnir sem fræða um svefnlyfin og hvernig er hægt að hætta að nota þau en ná jafnframt gæðasvefni. Þessir tveir bæklingar eru fáanlegir á heilsugæslustöðvum og í apótekum um land allt. Við sem stöndum að átakinu hvetjum alla sem hafa áhuga á efninu að ná sér í þessa bæklinga og fræðast. Einnig er hægt að nálgast upplýsingar á vefsíðunni sofduvel.is. Með ósk um góðan nætursvefn. Höfundur er prófessor við Lyfjafræðideild Kaupmannahafnarháskóla og verkefnisstjóri Sofðuvel-átaksins (Vitundarvakningar um svefnlyfjanotkun eldri borgara).
Skoðun Stærsta framfaraskref í námsmati íslenskra barna í áratugi Guðmundur Ingi Kristinsson skrifar
Skoðun Litla landið sem kennir heiminum – Ísland og þróunarsamvinna í gegnum menntun GRÓ skólanna Verena Karlsdóttir,Hreiðar Þór Valtýsson,Þór Heiðar Ásgeirsson skrifar
Skoðun Listnám er lífsbjörg – opið bréf til ráðherra mennta, félags og heilbrigðismála, til stuðnings Söngskóla Sigurðar Demetz Dagbjört Andrésdóttir skrifar
Skoðun Vegið að íslenska lífeyriskerfinu Björgvin Jón Bjarnason,Þóra Eggertsdóttir,Halldór Kristinsson,Guðmundur Svavarsson,Elsa Björk Pétursdóttir,Jón Ólafur Halldórsson,Arnar Hjaltalín skrifar
Skoðun Pólitískt hugrekki og pólitískt hugleysi: ólík stefna tveggja systurflokka Birgir Finnsson skrifar