Einföldun stjórnsýslu sem snerist upp í andhverfu sína Pétur Halldórsson skrifar 18. júní 2025 09:00 Leyfisveitingar heilbrigðiseftirlitsins hafa komið til tals í fjölmiðlum undanfarna daga vegna óeðlilegra tafa fyrir veitingarekstur í Reykjavík. Umræðan hefur hvað helst beinst að flækjustigi í regluverkinu og þeim heilbrigðisfulltrúum sem starfa í framlínu íslenska kerfisins sem tryggja á almenningi heilnæm lífsskilyrði. Ýmsar tillögur og skoðanir hafa komið fram, sem eiga það sameiginlegt að sýna fram á vilja til að bæta og einfalda heilbrigðiseftirlitskerfið. Í því samtali er mikilvægt að hafa þekkingu á kerfinu sjálfu, enda hefur heilbrigðiseftirlit á Íslandi þróast í 124 ár og er samofið stofnanakerfi landsins á ýmsa vegu, s.s. í tengslum við hlutverk Landlæknis, Sóttvarnalæknis, sýslumanna, lögreglu, slökkviliðs, sveitarfélaga, byggingarfulltrúa og ýmissa annarra stofnanna bæði ríkis og sveitarfélaga. Eitt helsta verkfæri heilbrigðiseftirlitsins, sem alla tíð hefur verið til staðar, er leyfisskylda þeirra aðila sem reka starfsemi sem með teljandi hætti getur haft áhrif á heilnæmi umhverfis, t.d. í tengslum við matvæli, mengun, sótt- eða slysavarnir og fleira. Þessi krafa er eðli málsins samkvæmt íþyngjandi fyrir rekstraraðila en er jafnframt nauðsynleg ráðstöfun til að tryggja aðkomu heilbrigðiseftirlitsins að starfsemi sem mögulega gæti haft heilsuspillandi áhrif á almenning, nánar til tekið áður en starfsemin hefst. Tilraunin með skráningarskylduna Svo hægt sé að skilja betur þann vanda sem veitingamenn hafa staðið frammi fyrir þá er nauðsynlegt að fjalla stuttlega um lagabreytingu nr. 66/2017. Yfirlýst markmið þessarar lagabreytingar var m.a. að umbylta leyfisveitingum heilbrigðiseftirlits í nafni einföldunar með svokallaðri skráningarskyldu. Líkt og nafnið gefur til kynna þá var grunnhugsunin á bak við skráningarskylduna sú að starfsemi ætti að getað hafist án þess að fá fyrst eftirlit og samþykki heilbrigðiseftirlitsins. Þessi áform um að draga úr hinni aldargömlu leyfisskyldu fengu þó heldur dræmar viðtökur á Alþingi og var því verulega dregið úr áformunum. Niðurstaðan var engu að síður sú að þótt almennt væri gerð krafa um starfsleyfi heilbrigðiseftirlitsins þá mætti fella suma starfsemisflokka undir skráningarskylduna. Þannig var leyfiskerfi heilbrigðiseftirlitsins orðið tvöfalt – í nafni einföldunar. Leyfi undir öðru nafni - „staðfesting skráningar“ Þegar skráningarskyldan var innleidd með reglugerð nr. 830/2022 kom þó í ljós að óskhyggjan um undanþágu frá leyfisskyldunni stóðst einfaldlega ekki meginreglur stjórnsýslunnar. Niðurstaðan varð því sú, sem betur fer fyrir almenning á Íslandi, að skráningarskyld starfsemi má ekki hefjast fyrr en heilbrigðiseftirlitið hefur tekið út starfsemina og staðfest skráninguna, þ.e. veitt leyfi fyrir starfseminni. Skráningarskyldan var gullhúðun Líkt og sjá má á frumvarpi laga nr. 66/2017 var megintilgangur þess að innleiða Evróputilskipun um losun í mengandi iðnaði, sem tilgreinir lágmarkskröfur í tengslum við loftmengun. Skráningarskyldan, sem var bætt við innleiðingarfrumvarpið og snerist eingöngu um að draga úr umfangi heilbrigðiseftirlits, hafði þ.a.l. enga tengingu við markmið tilskipunarinnar. Mistök við lagasetningu? En hvers vegna varð skylt að auglýsa starfsleyfi fyrir veitingastaði og fjölmarga aðra starfsemi? Ástæðan er sú að þótt tilskipuninni geri kröfu um að sum starfsleyfi séu auglýst opinberlega, þ.e. í tengslum við mengandi iðnað yfir ákveðnum stærðarmörkum, þá tilgreindu lög nr. 66/2017 að öll starfsleyfi skyldi auglýsa. Þess vegna þarf nú að auglýsa öll starfsleyfi heilbrigðiseftirlitsins, jafnvel þótt aðeins sum þeirra tengist mengandi iðnaði. Skammtímalausn fyrir tvöfalt kerfi Umhverfisráðherra hefur nú kynnt þá skammtímalausn að veitingastaðir og sum önnur starfsemi þurfi einungis skráningu í stað starfsleyfis – en leysir það raunverulega vandann? Eru leyfisveitingar heilbrigðiseftirlitsins orðnar einfaldar og skilvirkar? Svarið er því miður nei, því þökk sé gullhúðun skráningarskyldunnar er leyfisveitingakerfi heilbrigðiseftirlitsins tvöfalt í stað þess að vera einfalt líkt og það hafði alltaf verið. Vinda þarf ofan af gullhúðuninni Einfaldasta lausnin á þessum vanda er auðvitað að afmarka auglýsingarskylduna við þau starfsleyfi sem Evróputilskipunin kveður á um, ásamt því að afnema skráningarskylduna sem hefur gert fátt annað en að rugla rekstraraðila í ríminu og torvelda stjórnsýslu heilbrigðiseftirlitsins. Efling heilbrigðiseftirlits til framtíðar Þetta mál er gott dæmi um mikilvægi þess að stjórnsýsluumbætur séu vandlega ígrundaðar og gerðar í nánu samstarfi m.a. við þá sem starfa úti á vettvangi, í þessu tilfelli sjálft heilbrigðiseftirlitið. Einnig er nauðsynlegt að hlusta á þá sem hafa upplifað vandamál í tengslum við heilbrigðiseftirlit til að fá betri mynd af því sem megi betur fara og greina hvernig best sé að ná fram frekar umbótum. Með þessu hætti getur samfélagið tryggt sér gott heilbrigðiseftirlit til framtíðar. Höfundur er heilbrigðisfulltrúi. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Heilbrigðiseftirlit Stjórnsýsla Veitingastaðir Reykjavík Mest lesið Skólaskætingur Þórdís Kolbrún R. Gylfadóttir Skoðun Þéttingarstefnan hefur brugðist og Dóra breytir um umræðuefni Aðalsteinn Haukur Sverrisson Skoðun Andaðu rólega elskan... Ester Hilmarsdóttir Skoðun Eldri borgarar – áhrif aðildar að Evrópusambandinu (ESB) Þorvaldur Ingi Jónsson Skoðun Reykjavíkurborg stígur fyrsta skrefið í snjallvæðingu umferðarljósa! Einar Sveinbjörn Guðmundsson Skoðun Ný sókn í menntamálum Guðmundur Ari Sigurjónsson Skoðun Þjóðarmorð, fálmandi mjálm eða aðgerðir? Viðar Hreinsson Skoðun Framtíðin í fyrsta sæti – mikilvægi forgangsröðunar á tillögum Kópavogsbæjar í grunnskólamálum Sigrún Ólöf Ingólfsdóttir Skoðun Notkun ökklabanda Guðmundur Ingi Þóroddsson Skoðun Er Akureyri að missa háskólann sinn? Aðalbjörn Jóhannsson Skoðun Skoðun Skoðun „I believe the children are our future…“ Karen Rúnarsdóttir skrifar Skoðun Mikilvægi félagasamtaka og magnað maraþon Þuríður Harpa Sigurðardóttir skrifar Skoðun Allt sem ég þarf að gera Dagbjartur Kristjánsson skrifar Skoðun Eldri borgarar – áhrif aðildar að Evrópusambandinu (ESB) Þorvaldur Ingi Jónsson skrifar Skoðun Meiri gæði og mun minni álögur - Hveragerðisleiðin í leikskólamálum Jóhanna Ýr Jóhannsdóttir,Sandra Sigurðardóttir,Dagný Sif Sigurbjörnsdóttir,Halldór Benjamín Hreinsson,Njörður Sigurðsson skrifar Skoðun Reykjavíkurborg stígur fyrsta skrefið í snjallvæðingu umferðarljósa! Einar Sveinbjörn Guðmundsson skrifar Skoðun Framtíðin í fyrsta sæti – mikilvægi forgangsröðunar á tillögum Kópavogsbæjar í grunnskólamálum Sigrún Ólöf Ingólfsdóttir skrifar Skoðun Notkun ökklabanda Guðmundur Ingi Þóroddsson skrifar Skoðun Skólaskætingur Þórdís Kolbrún R. Gylfadóttir skrifar Skoðun Þéttingarstefnan hefur brugðist og Dóra breytir um umræðuefni Aðalsteinn Haukur Sverrisson skrifar Skoðun Ný sókn í menntamálum Guðmundur Ari Sigurjónsson skrifar Skoðun Þjóðarmorð, fálmandi mjálm eða aðgerðir? Viðar Hreinsson skrifar Skoðun Vin í eyðimörkinni – almenningsbókasöfn borgarinnar Sanna Magdalena Mörtudóttir skrifar Skoðun Er Akureyri að missa háskólann sinn? Aðalbjörn Jóhannsson skrifar Skoðun Tíu staðreyndir um alvarlegustu kvenréttindakrísu heims Stella Samúelsdóttir skrifar Skoðun Ég vildi óska þess að ég hefði hreinlega fengið krabbamein Íris Elfa Þorkelsdóttir skrifar Skoðun Mestu aularnir í Vetrarbrautinni Kári Helgason skrifar Skoðun Fjárfestum í fyrsta bekk, frekar en fangelsum Hjördís Eva Þórðardóttir skrifar Skoðun Eftirlíking vitundar og hætturnar sem henni fylgja Þorsteinn Siglaugsson skrifar Skoðun Andaðu rólega elskan... Ester Hilmarsdóttir skrifar Skoðun Gagnvirkni líkama og vitundar til heilbrigðis Þórdís Hólm Filipsdóttir skrifar Skoðun Nýjar lausnir í kennslu – gamlar hindranir Bogi Ragnarsson skrifar Skoðun Kópavogsleiðinn Ragnar Þór Pétursson skrifar Skoðun Samstarf sem skilar raunverulegum loftslagsaðgerðum Nótt Thorberg skrifar Skoðun Lærum að lesa og reikna Jón Pétur Zimsen skrifar Skoðun Loforðið sem borgarstjóri gleymdi Magnea Gná Jóhannsdóttir skrifar Skoðun Kristrún, það er bannað að plata Snorri Másson skrifar Skoðun Öndunaræfingar í boði SFS Vala Árnadóttir skrifar Skoðun Öndum rólega – á meðan húsið brennur Magnús Magnússon skrifar Skoðun Umbylting ríkisfjármála á átta mánuðum Jóhann Páll Jóhannsson skrifar Sjá meira
Leyfisveitingar heilbrigðiseftirlitsins hafa komið til tals í fjölmiðlum undanfarna daga vegna óeðlilegra tafa fyrir veitingarekstur í Reykjavík. Umræðan hefur hvað helst beinst að flækjustigi í regluverkinu og þeim heilbrigðisfulltrúum sem starfa í framlínu íslenska kerfisins sem tryggja á almenningi heilnæm lífsskilyrði. Ýmsar tillögur og skoðanir hafa komið fram, sem eiga það sameiginlegt að sýna fram á vilja til að bæta og einfalda heilbrigðiseftirlitskerfið. Í því samtali er mikilvægt að hafa þekkingu á kerfinu sjálfu, enda hefur heilbrigðiseftirlit á Íslandi þróast í 124 ár og er samofið stofnanakerfi landsins á ýmsa vegu, s.s. í tengslum við hlutverk Landlæknis, Sóttvarnalæknis, sýslumanna, lögreglu, slökkviliðs, sveitarfélaga, byggingarfulltrúa og ýmissa annarra stofnanna bæði ríkis og sveitarfélaga. Eitt helsta verkfæri heilbrigðiseftirlitsins, sem alla tíð hefur verið til staðar, er leyfisskylda þeirra aðila sem reka starfsemi sem með teljandi hætti getur haft áhrif á heilnæmi umhverfis, t.d. í tengslum við matvæli, mengun, sótt- eða slysavarnir og fleira. Þessi krafa er eðli málsins samkvæmt íþyngjandi fyrir rekstraraðila en er jafnframt nauðsynleg ráðstöfun til að tryggja aðkomu heilbrigðiseftirlitsins að starfsemi sem mögulega gæti haft heilsuspillandi áhrif á almenning, nánar til tekið áður en starfsemin hefst. Tilraunin með skráningarskylduna Svo hægt sé að skilja betur þann vanda sem veitingamenn hafa staðið frammi fyrir þá er nauðsynlegt að fjalla stuttlega um lagabreytingu nr. 66/2017. Yfirlýst markmið þessarar lagabreytingar var m.a. að umbylta leyfisveitingum heilbrigðiseftirlits í nafni einföldunar með svokallaðri skráningarskyldu. Líkt og nafnið gefur til kynna þá var grunnhugsunin á bak við skráningarskylduna sú að starfsemi ætti að getað hafist án þess að fá fyrst eftirlit og samþykki heilbrigðiseftirlitsins. Þessi áform um að draga úr hinni aldargömlu leyfisskyldu fengu þó heldur dræmar viðtökur á Alþingi og var því verulega dregið úr áformunum. Niðurstaðan var engu að síður sú að þótt almennt væri gerð krafa um starfsleyfi heilbrigðiseftirlitsins þá mætti fella suma starfsemisflokka undir skráningarskylduna. Þannig var leyfiskerfi heilbrigðiseftirlitsins orðið tvöfalt – í nafni einföldunar. Leyfi undir öðru nafni - „staðfesting skráningar“ Þegar skráningarskyldan var innleidd með reglugerð nr. 830/2022 kom þó í ljós að óskhyggjan um undanþágu frá leyfisskyldunni stóðst einfaldlega ekki meginreglur stjórnsýslunnar. Niðurstaðan varð því sú, sem betur fer fyrir almenning á Íslandi, að skráningarskyld starfsemi má ekki hefjast fyrr en heilbrigðiseftirlitið hefur tekið út starfsemina og staðfest skráninguna, þ.e. veitt leyfi fyrir starfseminni. Skráningarskyldan var gullhúðun Líkt og sjá má á frumvarpi laga nr. 66/2017 var megintilgangur þess að innleiða Evróputilskipun um losun í mengandi iðnaði, sem tilgreinir lágmarkskröfur í tengslum við loftmengun. Skráningarskyldan, sem var bætt við innleiðingarfrumvarpið og snerist eingöngu um að draga úr umfangi heilbrigðiseftirlits, hafði þ.a.l. enga tengingu við markmið tilskipunarinnar. Mistök við lagasetningu? En hvers vegna varð skylt að auglýsa starfsleyfi fyrir veitingastaði og fjölmarga aðra starfsemi? Ástæðan er sú að þótt tilskipuninni geri kröfu um að sum starfsleyfi séu auglýst opinberlega, þ.e. í tengslum við mengandi iðnað yfir ákveðnum stærðarmörkum, þá tilgreindu lög nr. 66/2017 að öll starfsleyfi skyldi auglýsa. Þess vegna þarf nú að auglýsa öll starfsleyfi heilbrigðiseftirlitsins, jafnvel þótt aðeins sum þeirra tengist mengandi iðnaði. Skammtímalausn fyrir tvöfalt kerfi Umhverfisráðherra hefur nú kynnt þá skammtímalausn að veitingastaðir og sum önnur starfsemi þurfi einungis skráningu í stað starfsleyfis – en leysir það raunverulega vandann? Eru leyfisveitingar heilbrigðiseftirlitsins orðnar einfaldar og skilvirkar? Svarið er því miður nei, því þökk sé gullhúðun skráningarskyldunnar er leyfisveitingakerfi heilbrigðiseftirlitsins tvöfalt í stað þess að vera einfalt líkt og það hafði alltaf verið. Vinda þarf ofan af gullhúðuninni Einfaldasta lausnin á þessum vanda er auðvitað að afmarka auglýsingarskylduna við þau starfsleyfi sem Evróputilskipunin kveður á um, ásamt því að afnema skráningarskylduna sem hefur gert fátt annað en að rugla rekstraraðila í ríminu og torvelda stjórnsýslu heilbrigðiseftirlitsins. Efling heilbrigðiseftirlits til framtíðar Þetta mál er gott dæmi um mikilvægi þess að stjórnsýsluumbætur séu vandlega ígrundaðar og gerðar í nánu samstarfi m.a. við þá sem starfa úti á vettvangi, í þessu tilfelli sjálft heilbrigðiseftirlitið. Einnig er nauðsynlegt að hlusta á þá sem hafa upplifað vandamál í tengslum við heilbrigðiseftirlit til að fá betri mynd af því sem megi betur fara og greina hvernig best sé að ná fram frekar umbótum. Með þessu hætti getur samfélagið tryggt sér gott heilbrigðiseftirlit til framtíðar. Höfundur er heilbrigðisfulltrúi.
Reykjavíkurborg stígur fyrsta skrefið í snjallvæðingu umferðarljósa! Einar Sveinbjörn Guðmundsson Skoðun
Framtíðin í fyrsta sæti – mikilvægi forgangsröðunar á tillögum Kópavogsbæjar í grunnskólamálum Sigrún Ólöf Ingólfsdóttir Skoðun
Skoðun Meiri gæði og mun minni álögur - Hveragerðisleiðin í leikskólamálum Jóhanna Ýr Jóhannsdóttir,Sandra Sigurðardóttir,Dagný Sif Sigurbjörnsdóttir,Halldór Benjamín Hreinsson,Njörður Sigurðsson skrifar
Skoðun Reykjavíkurborg stígur fyrsta skrefið í snjallvæðingu umferðarljósa! Einar Sveinbjörn Guðmundsson skrifar
Skoðun Framtíðin í fyrsta sæti – mikilvægi forgangsröðunar á tillögum Kópavogsbæjar í grunnskólamálum Sigrún Ólöf Ingólfsdóttir skrifar
Skoðun Þéttingarstefnan hefur brugðist og Dóra breytir um umræðuefni Aðalsteinn Haukur Sverrisson skrifar
Reykjavíkurborg stígur fyrsta skrefið í snjallvæðingu umferðarljósa! Einar Sveinbjörn Guðmundsson Skoðun
Framtíðin í fyrsta sæti – mikilvægi forgangsröðunar á tillögum Kópavogsbæjar í grunnskólamálum Sigrún Ólöf Ingólfsdóttir Skoðun