„Þegar arkitektinn fer á flug“ - opinber umræða á villigötum Eyrún Arnarsdóttir skrifar 26. júní 2025 17:02 Í opinberri umræðu undanfarið hefur borið á því að fagurfræði bygginga sé sett undir smásjá með þeim rökum að hún feli í sér óhóflegar kröfur arkitekta sem leiði til þess að gæði fari halloka eða að kostnaður fari fram úr áætlunum. Þessi nálgun byggir á misskilningi sem þarf að leiðrétta. Fagurfræði hluti af gæðum bygginga og umhverfis Krafa um að bygging sé fögur gengur ekki gegn öðrum nauðsynlegum þáttum eins og gæðum, hagkvæmni eða tæknilegum lausnum. Þvert á móti er það svo að fegurð er órjúfanlegur hluti góðs arkitektúrs – og þar með gæði. Opinberir verkkaupar, sem gegna mikilvægu hlutverki í mótun byggðs umhverfis almennings, ættu að gera skýlausa kröfu um úrvals fagurfræði, samhliða öðrum gæðum. Slíkt skilar sér ekki aðeins í betri byggingum heldur einnig í auknum samfélagslegum árangri til lengri tíma. Það er alltaf hægt að deila um fegurð en í þessari orðræðu er frekar átt við líðan fólks og upplifun. Það skiptir máli hvernig fólki líður í þeim byggingum sem það ver tíma sínum í, hvort sem það er á heimili, vinnustað, í skóla eða á hjúkrunarheimili. Rannsóknir frá Norðurlöndunum sýna ótvírætt að góður arkitektúr getur stuðlað að bættri líðan. Nefna má dæmi um bættan námsárangur í skólum og minni notkun róandi lyfja og færri inngrip til að stöðva skaðlega hegðun fólks með geðrænan vanda sem dvelur á spítala. Landslagsarkitektúr er ekki síður mikilvægur í þessu tilliti. Fjölmargar rannsóknir sýna fram á að náttúran hefur jákvæð áhrif á heilsu fólks. Vel hannað útirými getur bætt lýðheilsu og styrkt tengsl okkar við náttúruna. Því er mikilvægt að landslagsarkitektar taki virkan þátt í þróun byggða og hönnun mannvirkja frá fyrstu stigum. Umhverfið skiptir máli og mikilvægt er að gera ráð fyrir skipulögðum grænum svæðum og náttúrulegu umhverfi í kringum byggingar. Með aðkomu landslagsarkitekta í upphafi verkefna tryggjum við ekki einungis aðgengi fólks að grænum svæðum heldur stuðlum um leið að endurheimt og aukningu líffræðilegrar fjölbreytni. Fagurfræðileg gæði í hönnun bygginga og landslags er ekki aukaatriði heldur lykilbreyta sem hefur mælanleg áhrif. Umhverfi sem styður við heilsu og vellíðan fólks skilar bæði samfélagslegum og efnahagslegum ávinningi. Samræmd aðferðarfræði við gerð kostnaðaráætlana Samvinna ólíkra aðila sem koma að uppbyggingu mannvirkja, s.s. verkkaupa, arkitekta, verkfræðinga og verktaka, stuðlar að auknum gæðum. Aukið samtal og virðing fyrir ólíkum sjónarhornum styrkir verkefnin og dregur úr hættu á mistökum. Sífellt oftar má sjá að þegar upp koma ágallar á mannvirkjum eða kostnaðaráætlanir standast ekki, beinist gagnrýnin í opinberri umræðu fyrst og fremst að „arkitektinum sem fór á flug“. Oftar en ekki dregur slíkur málflutningur athyglina frá raunverulegum orsökum ágallanna sem eykur á upplýsingaóreiðu og er til þess fallinn að rýra traust á greinina í heild sinni. Sérstaklega bagalegt er að sjá fulltrúa opinberra verkkaupa eða stjórnmálafólk, sem geta í krafti stöðu sinnar haft mikil áhrif á þróun greinarinnar, ýta undir slíkan málflutning. Kostnaðaráætlanir eru mikilvægt tól við ákvarðanatöku í byggingar- og mannvirkjagerð. Markmið þeirra er að áætla raunhæfan heildarkostnað verkefnis og styðja þannig þá ákvörðun hvort eigi að ráðast í verkefnið. Kostnaðaráætlun verður þó aldrei betri en þær upplýsingar sem liggja til grundvallar hverju sinni og því þarf að gera ráð fyrir mismikilli óvissu við gerð áætlana. Þar af leiðandi er ekki óeðlilegt að verkefni fari fram úr kostnaðaráætlun ef ófullnægjandi upplýsingar hafa verið til staðar um umfang verkefnis. Í slíkum tilvikum þarf að vera ljóst hversu mikil vikmörkin eru á væntum endanlegum kostnaði verkefnis og taka ákvörðun út frá því. Hér á landi hefur skort samræmd vinnubrögð við útfærslu kostnaðaráætlana, bæði hjá opinberum aðilum og á almennum markaði. Til að bregðast við því tóku Samtök arkitektastofa, Félag ráðgjafarverkfræðinga og Mannvirki – félag verktaka höndum saman og unnu einfalda samræmda aðferðafræði við gerð kostnaðaráætlana. Aðferðafræðin byggir á sömu hugmyndafræði og notast er við hjá American Association of Cost Engineers (AACE) en sú aðferðafræði er tilvalin í stærri verkefnum. Samtökin hvetja verkkaupa til að kynna sér gögnin og aðferðafræðina á www.kostnadur.is Vinnum saman Aukin samvinna og virðing fyrir þekkingu hvers og eins, hvort sem það eru arkitektar, verkfræðingar, verktakar eða verkkaupar, er lykillinn að auknum gæðum og nýsköpun í mannvirkjagerð. Góður arkitektúr er ekki skraut heldur lykilþáttur í að skapa heilnæmt, sjálfbært og samkeppnishæft samfélag. Það er brýnt að verkkaupar átti sig á þessu og taki, í gegnum sín innkaup, virkan þátt í að móta og þróa nýjar lausnir í byggingariðnaði sem sameina fagurfræði, gæði og framsýni. Höfundur er viðskiptastjóri á mannvirkjasviði Samtaka iðnaðarins fyrir m.a. Samtök arkitektastofa, SAMARK. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Byggingariðnaður Arkitektúr Mest lesið Konur á örorku Sigríður Ingibjörg Ingadóttir,Steinunn Bragadóttir Skoðun Ef þið bara hefðuð séð heiminn út frá mínum augum: Börn & ADHD Stefán Þorri Helgason Skoðun Mega einhverf hverfa? Ármann Pálsson,Björg Torfadóttir,Sigrún Ósk,Sigurjón Már,Halldóra Hafsteins,Guðlaug Svala Kristjánsdóttir,Mamiko Dís Ragnarsdóttir Skoðun Við fylgjum þér frá getnaði til grafar Benedikt S. Benediktsson Skoðun Ekki sama hvaðan gott kemur Magnea Gná Jóhannsdóttir Skoðun Greindarskerðing eða ofurgáfur með gervigreind Björgmundur Örn Guðmundsson Skoðun Homo sapiens að öðrum toga: Af hverju ætti ég eiginlega að mæta á PIFF-kvikmyndhátíðina? Ólafur Guðsteinn Kristjánsson Skoðun Börn í meðferð eiga rétt á fagfólki orð duga ekki lengur! Steindór Þórarinsson Skoðun Að hafa hemil á nýjum ófjármögnuðum útgjöldum er lykillinn að sjálfbærum rekstri sveitarfélaga Jón Ingi Hákonarson Skoðun Drambið okkar Júlíus Valsson Skoðun Skoðun Skoðun Við fylgjum þér frá getnaði til grafar Benedikt S. Benediktsson skrifar Skoðun Mega einhverf hverfa? Ármann Pálsson,Björg Torfadóttir,Sigrún Ósk,Sigurjón Már,Halldóra Hafsteins,Guðlaug Svala Kristjánsdóttir,Mamiko Dís Ragnarsdóttir skrifar Skoðun Ef þið bara hefðuð séð heiminn út frá mínum augum: Börn & ADHD Stefán Þorri Helgason skrifar Skoðun 112. liðurinn í aðgerðaáætlun í menntamálum? Ingólfur Ásgeir Jóhannesson skrifar Skoðun Konur á örorku Sigríður Ingibjörg Ingadóttir,Steinunn Bragadóttir skrifar Skoðun Drambið okkar Júlíus Valsson skrifar Skoðun Við vitum Guðrún Jónsdóttir skrifar Skoðun Ekki sama hvaðan gott kemur Magnea Gná Jóhannsdóttir skrifar Skoðun Börn í meðferð eiga rétt á fagfólki orð duga ekki lengur! Steindór Þórarinsson skrifar Skoðun Greindarskerðing eða ofurgáfur með gervigreind Björgmundur Örn Guðmundsson skrifar Skoðun Að hafa hemil á nýjum ófjármögnuðum útgjöldum er lykillinn að sjálfbærum rekstri sveitarfélaga Jón Ingi Hákonarson skrifar Skoðun Homo sapiens að öðrum toga: Af hverju ætti ég eiginlega að mæta á PIFF-kvikmyndhátíðina? Ólafur Guðsteinn Kristjánsson skrifar Skoðun Stöndum saman gegn fjölþáttaógnum Bryndís Haraldsdóttir skrifar Skoðun Hagræðing á kostnað fjölbreytni og gæðamenntunar Ida Marguerite Semey skrifar Skoðun Umbúðir en ekkert innihald í Hafnarfirði Einar Geir Þorsteinsson skrifar Skoðun Við viljum tala íslensku, en hvernig Ólafur Guðsteinn Kristjánsson skrifar Skoðun Mansalsmál á Íslandi Kristján Þórður Snæbjarnarson skrifar Skoðun Hættur heimsins virða engin landamæri Tótla I. Sæmundsdóttir skrifar Skoðun Tímamót í sjálfsvígsforvörnum Ingibjörg Isaksen skrifar Skoðun Yfirgangur, yfirlæti og endastöð Strætó Axel Hall skrifar Skoðun Hugsum fíknivanda upp á nýtt - Ný nálgun í meðhöndlun fíknivanda og áhættuhegðunar Svala Jóhannesdóttir,Lilja Sif Þorsteinsdóttir skrifar Skoðun Háskólinn á Bifröst – Öflugur og sjálfstæður fjarnámsskóli Sólveig Hallsteinsdóttir skrifar Skoðun Það eru fleiri fiskar í sjónum og fleiri sjónarmið í hafstjórn Guðbjörg Ásta Ólafsdóttir skrifar Skoðun Skapandi menntun skilar raunverulegum árangri Bryngeir Valdimarsson skrifar Skoðun Sex ára sáttmáli Davíð Þorláksson skrifar Skoðun Af hverju kynjafræði? Og hvaða greinar hafa fengið svipaðar mótbárur í gegnum tíðina? Guðrún Elísa Friðbjargardóttir Sævarsdóttir skrifar Skoðun Stjórnendur sem mega ekki stjórna Stefán Vagn Stefánsson skrifar Skoðun Stokkhólmseinkenni sem við ættum að forðast Aðalsteinn Júlíus Magnússon skrifar Skoðun Eflum iðnlöggjöfina og stöðvum brotin Hilmar Harðarson skrifar Skoðun Pjattkratar taka til Þorsteinn Sæmundsson skrifar Sjá meira
Í opinberri umræðu undanfarið hefur borið á því að fagurfræði bygginga sé sett undir smásjá með þeim rökum að hún feli í sér óhóflegar kröfur arkitekta sem leiði til þess að gæði fari halloka eða að kostnaður fari fram úr áætlunum. Þessi nálgun byggir á misskilningi sem þarf að leiðrétta. Fagurfræði hluti af gæðum bygginga og umhverfis Krafa um að bygging sé fögur gengur ekki gegn öðrum nauðsynlegum þáttum eins og gæðum, hagkvæmni eða tæknilegum lausnum. Þvert á móti er það svo að fegurð er órjúfanlegur hluti góðs arkitektúrs – og þar með gæði. Opinberir verkkaupar, sem gegna mikilvægu hlutverki í mótun byggðs umhverfis almennings, ættu að gera skýlausa kröfu um úrvals fagurfræði, samhliða öðrum gæðum. Slíkt skilar sér ekki aðeins í betri byggingum heldur einnig í auknum samfélagslegum árangri til lengri tíma. Það er alltaf hægt að deila um fegurð en í þessari orðræðu er frekar átt við líðan fólks og upplifun. Það skiptir máli hvernig fólki líður í þeim byggingum sem það ver tíma sínum í, hvort sem það er á heimili, vinnustað, í skóla eða á hjúkrunarheimili. Rannsóknir frá Norðurlöndunum sýna ótvírætt að góður arkitektúr getur stuðlað að bættri líðan. Nefna má dæmi um bættan námsárangur í skólum og minni notkun róandi lyfja og færri inngrip til að stöðva skaðlega hegðun fólks með geðrænan vanda sem dvelur á spítala. Landslagsarkitektúr er ekki síður mikilvægur í þessu tilliti. Fjölmargar rannsóknir sýna fram á að náttúran hefur jákvæð áhrif á heilsu fólks. Vel hannað útirými getur bætt lýðheilsu og styrkt tengsl okkar við náttúruna. Því er mikilvægt að landslagsarkitektar taki virkan þátt í þróun byggða og hönnun mannvirkja frá fyrstu stigum. Umhverfið skiptir máli og mikilvægt er að gera ráð fyrir skipulögðum grænum svæðum og náttúrulegu umhverfi í kringum byggingar. Með aðkomu landslagsarkitekta í upphafi verkefna tryggjum við ekki einungis aðgengi fólks að grænum svæðum heldur stuðlum um leið að endurheimt og aukningu líffræðilegrar fjölbreytni. Fagurfræðileg gæði í hönnun bygginga og landslags er ekki aukaatriði heldur lykilbreyta sem hefur mælanleg áhrif. Umhverfi sem styður við heilsu og vellíðan fólks skilar bæði samfélagslegum og efnahagslegum ávinningi. Samræmd aðferðarfræði við gerð kostnaðaráætlana Samvinna ólíkra aðila sem koma að uppbyggingu mannvirkja, s.s. verkkaupa, arkitekta, verkfræðinga og verktaka, stuðlar að auknum gæðum. Aukið samtal og virðing fyrir ólíkum sjónarhornum styrkir verkefnin og dregur úr hættu á mistökum. Sífellt oftar má sjá að þegar upp koma ágallar á mannvirkjum eða kostnaðaráætlanir standast ekki, beinist gagnrýnin í opinberri umræðu fyrst og fremst að „arkitektinum sem fór á flug“. Oftar en ekki dregur slíkur málflutningur athyglina frá raunverulegum orsökum ágallanna sem eykur á upplýsingaóreiðu og er til þess fallinn að rýra traust á greinina í heild sinni. Sérstaklega bagalegt er að sjá fulltrúa opinberra verkkaupa eða stjórnmálafólk, sem geta í krafti stöðu sinnar haft mikil áhrif á þróun greinarinnar, ýta undir slíkan málflutning. Kostnaðaráætlanir eru mikilvægt tól við ákvarðanatöku í byggingar- og mannvirkjagerð. Markmið þeirra er að áætla raunhæfan heildarkostnað verkefnis og styðja þannig þá ákvörðun hvort eigi að ráðast í verkefnið. Kostnaðaráætlun verður þó aldrei betri en þær upplýsingar sem liggja til grundvallar hverju sinni og því þarf að gera ráð fyrir mismikilli óvissu við gerð áætlana. Þar af leiðandi er ekki óeðlilegt að verkefni fari fram úr kostnaðaráætlun ef ófullnægjandi upplýsingar hafa verið til staðar um umfang verkefnis. Í slíkum tilvikum þarf að vera ljóst hversu mikil vikmörkin eru á væntum endanlegum kostnaði verkefnis og taka ákvörðun út frá því. Hér á landi hefur skort samræmd vinnubrögð við útfærslu kostnaðaráætlana, bæði hjá opinberum aðilum og á almennum markaði. Til að bregðast við því tóku Samtök arkitektastofa, Félag ráðgjafarverkfræðinga og Mannvirki – félag verktaka höndum saman og unnu einfalda samræmda aðferðafræði við gerð kostnaðaráætlana. Aðferðafræðin byggir á sömu hugmyndafræði og notast er við hjá American Association of Cost Engineers (AACE) en sú aðferðafræði er tilvalin í stærri verkefnum. Samtökin hvetja verkkaupa til að kynna sér gögnin og aðferðafræðina á www.kostnadur.is Vinnum saman Aukin samvinna og virðing fyrir þekkingu hvers og eins, hvort sem það eru arkitektar, verkfræðingar, verktakar eða verkkaupar, er lykillinn að auknum gæðum og nýsköpun í mannvirkjagerð. Góður arkitektúr er ekki skraut heldur lykilþáttur í að skapa heilnæmt, sjálfbært og samkeppnishæft samfélag. Það er brýnt að verkkaupar átti sig á þessu og taki, í gegnum sín innkaup, virkan þátt í að móta og þróa nýjar lausnir í byggingariðnaði sem sameina fagurfræði, gæði og framsýni. Höfundur er viðskiptastjóri á mannvirkjasviði Samtaka iðnaðarins fyrir m.a. Samtök arkitektastofa, SAMARK.
Mega einhverf hverfa? Ármann Pálsson,Björg Torfadóttir,Sigrún Ósk,Sigurjón Már,Halldóra Hafsteins,Guðlaug Svala Kristjánsdóttir,Mamiko Dís Ragnarsdóttir Skoðun
Homo sapiens að öðrum toga: Af hverju ætti ég eiginlega að mæta á PIFF-kvikmyndhátíðina? Ólafur Guðsteinn Kristjánsson Skoðun
Að hafa hemil á nýjum ófjármögnuðum útgjöldum er lykillinn að sjálfbærum rekstri sveitarfélaga Jón Ingi Hákonarson Skoðun
Skoðun Mega einhverf hverfa? Ármann Pálsson,Björg Torfadóttir,Sigrún Ósk,Sigurjón Már,Halldóra Hafsteins,Guðlaug Svala Kristjánsdóttir,Mamiko Dís Ragnarsdóttir skrifar
Skoðun Að hafa hemil á nýjum ófjármögnuðum útgjöldum er lykillinn að sjálfbærum rekstri sveitarfélaga Jón Ingi Hákonarson skrifar
Skoðun Homo sapiens að öðrum toga: Af hverju ætti ég eiginlega að mæta á PIFF-kvikmyndhátíðina? Ólafur Guðsteinn Kristjánsson skrifar
Skoðun Hugsum fíknivanda upp á nýtt - Ný nálgun í meðhöndlun fíknivanda og áhættuhegðunar Svala Jóhannesdóttir,Lilja Sif Þorsteinsdóttir skrifar
Skoðun Háskólinn á Bifröst – Öflugur og sjálfstæður fjarnámsskóli Sólveig Hallsteinsdóttir skrifar
Skoðun Það eru fleiri fiskar í sjónum og fleiri sjónarmið í hafstjórn Guðbjörg Ásta Ólafsdóttir skrifar
Skoðun Af hverju kynjafræði? Og hvaða greinar hafa fengið svipaðar mótbárur í gegnum tíðina? Guðrún Elísa Friðbjargardóttir Sævarsdóttir skrifar
Mega einhverf hverfa? Ármann Pálsson,Björg Torfadóttir,Sigrún Ósk,Sigurjón Már,Halldóra Hafsteins,Guðlaug Svala Kristjánsdóttir,Mamiko Dís Ragnarsdóttir Skoðun
Homo sapiens að öðrum toga: Af hverju ætti ég eiginlega að mæta á PIFF-kvikmyndhátíðina? Ólafur Guðsteinn Kristjánsson Skoðun
Að hafa hemil á nýjum ófjármögnuðum útgjöldum er lykillinn að sjálfbærum rekstri sveitarfélaga Jón Ingi Hákonarson Skoðun