Bandaríkin voru alltaf vondi kallinn Karl Héðinn Kristjánsson skrifar 1. ágúst 2025 16:01 Nýleg ákvörðun Bandaríkjanna um að leggja 15% toll á íslenskar vörur sýnir okkur ekki eitthvað nýtt eða sérstakt tilvik í samskiptum þjóðanna. Hún minnir okkur einfaldlega á það sem hefur verið staðreynd í áratugi – jafnvel aldir: Bandaríkin eru ekki vinalegt stórveldi. Þau eru ránskapítalískt heimsveldi – samtvinnað auðhringum, hervaldi og alþjóðastofnunum sem þjóna hagsmunum vestrænnar yfirstéttar á dýran kostnað heimsbyggðarinnar. Ákvörðun Bandaríkjastjórnar um hækkun tolla á sér rætur í því að Ísland kaus að hlusta á eigin dómgreind og styðja rannsókn Alþjóðadómstólsins á stríðsglæpum Ísraels í Palestínu. Stjórnvöld hafa leyft okkur að viðurkenna að Ísrael stendur mögulega fyrir þjóðarmorði, þó það gerist ekki skýrara – og Bandaríkin svara því með efnahagslegu ofbeldi. Kanada sömuleiðis, og mun fleiri lönd, verða fyrir barðinu vegna þessa. Eru þetta lýðræðisleg samskipti meðal þjóða? Nei. Þetta er ofbeldi og kúgun – heimsvaldastefna í verki: Refsing fyrir að daðra við það að hafna meðsekt. Heimsvaldastefna sem við megum ekki gleyma Þetta er ekkert nýtt. Bandaríkin hafa í áratugi dulbúið alþjóðlega útþenslu sína sem vörn lýðræðis og frelsis, en í reynd hefur sú stefna byggst á hervaldi og árásárstríðum, undirförlum afskiptum og efnahagslegri kúgun – járnhnefi heimsvaldastefnunnar, sem beinst hefur að þjóðum sem neita að lúta yfirráðum Vestursins. Í Íran og Gvatemala steyptu Bandaríkin lýðræðislega kjörnum leiðtogum sem vildu nýta náttúruauðlindir í þágu eigin fólks – ekki bandarískra og breskra stórfyrirtækja. Í Síle, Indónesíu og Brasilíu studdu þau blóðug valdarán gegn vinstristjórnum. Í Indónesíu voru yfir hálf milljón manns myrtir árið 1965 í fjöldamorðum sem Bandaríkin studdu og skipulögðu beint – eins og skjalfest er í The Jakarta Method. Í Vietnam, Kambódíu og Laos myrtu þau milljónir í „stríði gegn kommúnisma“ sem var í raun stríð gegn sjálfstæði og þróun hnattræna suðursins. Í Níkaragva, El Salvador, Grenada, Panama og Haítí studdu þau valdarán, hernaðaryfirráð og fjöldamorð í nafni stöðugleika. Í Írak, Afghanistan, Líbíu og Sýrlandi beittu þau blekkingum, innrásum og loftárásum til að fella ríkisstjórnir og tryggja yfirráð þeirra yfir olíu og Mið-Austurlöndum. Þegar ekki er gripið til vopna, skræla þau þjóðir að innan í gegnum Alþjóðagjaldeyrissjóðinn og Alþjóðabankann, sem skilyrða neyðarlán við niðurskurð, einkavæðingu og aðgengi vestrænna stórfyrirtækja að innviðum, auðlindum og vinnuafli fátækra þjóða. Þau beita dómsvaldinu sem vopni gegn óhlýðnum ríkjum – með refsiaðgerðum, lagalegum hótunum og útilokun frá alþjóðaviðskiptum – sérstaklega gagnvart þeim sem styðja frelsi og tilvistarrétt Palestínufólks, vinna með BRICS eða hafna forræði Bandaríkjanna. Fyrir þeim eru alþjóðalög ekki grundvöllur réttlætis heldur tól sem má afskræma og misnota eftir hentugleika – eins og sést á viðskiptaþvingunum Bandaríkjastjórnar gegn saksóknurum Alþjóðlega sakamáladómstólsins, þegar reynt er að rannsaka stríðsglæpi Bandaríkjamanna í Afganistan og þjóðarmorð Ísraels gegn Palestínu. Við unnum þorskastríðin – með því að halla okkur að mótvægi Þetta er ekki í fyrsta skipti sem Ísland stendur frammi fyrir ofbeldisfullri hegðun stórveldis sem telur sig eiga rétt á að arðræna okkur. Í þorskastríðunum á sjöunda og áttunda áratugnum reyndu Bretar að knýja Ísland til að gefa eftir yfirráð yfir eigin fiskimiðum – með því að senda herskip til verndar breskum togurum, hóta hernaðaraðgerðum og skapa vísvitandi árekstra við íslensk skip. Þarna var barist fyrir fullveldi og sjálfstæði Íslands gegn ágengni stórveldis. En Ísland stóð í lappirnar. Ekki með vopnum, heldur með viljastyrk, samstöðu og með því að halla sér að mótvæginu í alþjóðakerfinu. Sovétríkin stóðu með Íslandi, í orðum og gerðum, og þannig fékk Ísland svigrúm til að verja sína hagsmuni. Sovétríkin keyptu af okkur fisk þegar vesturlönd reyndu að útskúfa okkur fyrir óhlýðnina. Þetta var hluti af utanríkisstefnu Íslands í tvípóla heim - að halda opnum leiðum bæði til austurs og vesturs til að styrkja sjálfstæði og hagsmuni landsins. Þessi dýrmæta lexía hefur verið grafin í burtu í íslenskri þjóðarsál: Að smáþjóðir geta sigrað stórveldi ef þær halda reisn og nýta kraft mótvægis í alþjóðakerfinu. BRICS er nýja mótvægið – og við þurfum að vera þar Í dag eru það ekki Sovétríkin, heldur BRICS+ – Brasilía, Rússland, Indland, Kína, Suður-Afríka og nýir umsækjendur eins og Íran, Argentína og Egyptaland – sem standa fyrir fjölpóla heimi og geta myndað mótvægi. Hugsjón BRICS er að beita sér fyrir heimi byggðum á jafnræði, samvinnu og efnahagslegri þróun án yfirgangs - friðsælli framþróun. Ísland getur – rétt eins og í þorskastríðunum – aukið samskipti og samstarf við þessi ríki, ekki sem undirgefið peð, heldur sem sjálfstæður aðili sem stendur vörð um eigin hagsmuni og þjóðfrelsi. Við höfum gert þetta áður. Við getum gert það aftur. Og í þetta sinn, ekki bara fyrir okkur – heldur fyrir heimsbyggðina alla. Tími fyrir nýja stefnu: Ísland sem virkur þátttakandi í nýjum, fjölpóla heimi Því legg ég til eftirfarandi: Ísland sæki um aðild að BRICS+ – sem mótvægi við vestræn efnahagsbandalög sem skilyrða samstarf við hollustu við heimsvaldastefnu, landránsnýlendur, þjóðarmorð og arðrán. Styðjum opinberlega málsókn Suður-Afríku gegn Ísrael og tölum skýrt fyrir virðingu fyrir alþjóðalögum – líka þegar það fer gegn Bandaríkjunum. Beitum Ísrael efnahagsþvingunum – með því að banna innflutning frá landránsnýlendunni, og eflum viðskipti við Palestínu. Endurskoðum tengslin við NATO og bandarískt hervald. Leggjum grunn að sjálfstæðri, fjölbreyttri utanríkisstefnu sem þjónar velferð heimsins – ekki forréttindum stórvelda. Örlög Íslands eru órjúfanlega samtvinnuð örlögum heimsins. Við erum lítil þjóð í stórum heimi – og ef hann fellur í upplausn, ofbeldi og óstöðugleika, þá föllum við með honum. Þess vegna verðum við að standa með friði, velferð og alþjóðlegu réttlæti. Þetta snýst ekki um hatur. Þetta snýst um frelsi. Við eigum ekki að hata Bandaríkin. En við þurfum að sjá þau eins og þau eru. Þau eru ekki lýðræðispostular – heldur hnignandi heimsveldi sem nær sínu fram með hótunum, refsingum og ofbeldi. Ísland þarf ekki að vera undirlægja stórvelda. Við getum - og verðum - að velja aðra leið. Höfundur er ritari framkvæmdastjórnar Sósíalistaflokksins. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Karl Héðinn Kristjánsson Mest lesið Ákall til umhverfis-, orku- og loftslagsráðherra að standa við gefin loforð Laura Sólveig Lefort Scheefer,Snorri Hallgrímsson,Sigurlaug Eir Beck Þórsdóttir,Jóhanna Malen Skúladóttir,Ida Karólína Harris,Antonia Hamann,Julien Nayet-Pelletier Skoðun Bandaríkin voru alltaf vondi kallinn Karl Héðinn Kristjánsson Skoðun Áform um að eyðileggja Ísland! Jóna Imsland Skoðun Menntasjóður, skref í rétta átt? Eyrún Baldursdóttir Skoðun Greiðsla með Vísakorti tryggir ekki endurgreiðslu – forfallatryggingar gagnslausar þegar mest á reynir Erna Guðmundsdóttir Skoðun Ísland er síðasta vígi Norður-Atlantshafslaxins Ingólfur Ásgeirsson Skoðun Fjárskipti við slit óvígðrar sambúðar: Meginreglur og frávik Sveinn Ævar Sveinsson Skoðun Kæfandi klámhögg sveitarstjóra Jón Trausti Reynisson Skoðun Vegið að börnum í pólitískri aðför að ferðaþjónustunni Skoðun Fólkið í flokknum Helgi Áss Grétarsson Skoðun Skoðun Skoðun Bandaríkin voru alltaf vondi kallinn Karl Héðinn Kristjánsson skrifar Skoðun Erum við á leiðinni í hnífavesti? Davíð Bergmann skrifar Skoðun Ákall til umhverfis-, orku- og loftslagsráðherra að standa við gefin loforð Laura Sólveig Lefort Scheefer,Snorri Hallgrímsson,Sigurlaug Eir Beck Þórsdóttir,Jóhanna Malen Skúladóttir,Ida Karólína Harris,Antonia Hamann,Julien Nayet-Pelletier skrifar Skoðun Kæfandi klámhögg sveitarstjóra Jón Trausti Reynisson skrifar Skoðun Klár fyrir Verslunarmannahelgina? Ágúst Mogensen skrifar Skoðun Vegið að börnum í pólitískri aðför að ferðaþjónustunni skrifar Skoðun Hið tæra illa Gunnar Hólmsteinn Ársælsson skrifar Skoðun Ferðamannaiðnaður? Nei, ferðaþjónusta! Guðmundur Björnsson skrifar Skoðun Hæðarveiki og lyf Ari Trausti Guðmundsson skrifar Skoðun Landsvirkjun hafin yfir lög Björg Eva Erlendsdóttir skrifar Skoðun Fjárskipti við slit óvígðrar sambúðar: Meginreglur og frávik Sveinn Ævar Sveinsson skrifar Skoðun Þau eru framtíðin – en fá ekki að njóta nútímans Sigurður Kári skrifar Skoðun Greiðsla með Vísakorti tryggir ekki endurgreiðslu – forfallatryggingar gagnslausar þegar mest á reynir Erna Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Hvers vegna þegir kristin, vestræn menning? Ómar Torfason skrifar Skoðun Trump les tölvupóstinn þinn Mörður Áslaugarson skrifar Skoðun „Já, hvað með bara að skjóta hann!“ Þórhildur Hjaltadóttir skrifar Skoðun Heimar sem þurfa nýja umræðu! Sigurður Árni Reynisson skrifar Skoðun Sársauki annarra og samúðarþreyta Guðrún Jónsdóttir skrifar Skoðun Í minningu sonar – og allra þeirra sem aldrei komu heim Kristín Dýrfjörð,Friðrik Þór Guðmundsson skrifar Skoðun Alþjóðalög eða lögleysa? Urður Hákonardóttir skrifar Skoðun Truman-ríkið: Tilraunir raunheimsins að komast í gegnum gervihvelfinguna Svala Magnea Ásdísardóttir skrifar Skoðun GPT‑5 kemur í ágúst – áskoranir og tækifæri fyrir Ísland Sigvaldi Einarsson skrifar Skoðun Við tölum um vöxt — en gleymum því sem vex Þórdís Hólm Filipsdóttir skrifar Skoðun Verri framkoma en hjá Trump Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Landið talar Davíð Arnar Oddgeirsson skrifar Skoðun Ætla þau að halda áfram að grafa sína eigin gröf? Kolbrún Áslaugar Baldursdóttir skrifar Skoðun Ísrael – brostnir draumar og lygar Ingibjörg Þóra Haraldsdóttir skrifar Skoðun Ein af hverjum fjórum Silja Höllu Egilsdóttir skrifar Skoðun Vertu drusla! Álfhildur Leifsdóttir,Hólmfríður Jennýjar Árnadóttir skrifar Skoðun Þegar hið smáa verður risastórt Sigurjón Þórðarson skrifar Sjá meira
Nýleg ákvörðun Bandaríkjanna um að leggja 15% toll á íslenskar vörur sýnir okkur ekki eitthvað nýtt eða sérstakt tilvik í samskiptum þjóðanna. Hún minnir okkur einfaldlega á það sem hefur verið staðreynd í áratugi – jafnvel aldir: Bandaríkin eru ekki vinalegt stórveldi. Þau eru ránskapítalískt heimsveldi – samtvinnað auðhringum, hervaldi og alþjóðastofnunum sem þjóna hagsmunum vestrænnar yfirstéttar á dýran kostnað heimsbyggðarinnar. Ákvörðun Bandaríkjastjórnar um hækkun tolla á sér rætur í því að Ísland kaus að hlusta á eigin dómgreind og styðja rannsókn Alþjóðadómstólsins á stríðsglæpum Ísraels í Palestínu. Stjórnvöld hafa leyft okkur að viðurkenna að Ísrael stendur mögulega fyrir þjóðarmorði, þó það gerist ekki skýrara – og Bandaríkin svara því með efnahagslegu ofbeldi. Kanada sömuleiðis, og mun fleiri lönd, verða fyrir barðinu vegna þessa. Eru þetta lýðræðisleg samskipti meðal þjóða? Nei. Þetta er ofbeldi og kúgun – heimsvaldastefna í verki: Refsing fyrir að daðra við það að hafna meðsekt. Heimsvaldastefna sem við megum ekki gleyma Þetta er ekkert nýtt. Bandaríkin hafa í áratugi dulbúið alþjóðlega útþenslu sína sem vörn lýðræðis og frelsis, en í reynd hefur sú stefna byggst á hervaldi og árásárstríðum, undirförlum afskiptum og efnahagslegri kúgun – járnhnefi heimsvaldastefnunnar, sem beinst hefur að þjóðum sem neita að lúta yfirráðum Vestursins. Í Íran og Gvatemala steyptu Bandaríkin lýðræðislega kjörnum leiðtogum sem vildu nýta náttúruauðlindir í þágu eigin fólks – ekki bandarískra og breskra stórfyrirtækja. Í Síle, Indónesíu og Brasilíu studdu þau blóðug valdarán gegn vinstristjórnum. Í Indónesíu voru yfir hálf milljón manns myrtir árið 1965 í fjöldamorðum sem Bandaríkin studdu og skipulögðu beint – eins og skjalfest er í The Jakarta Method. Í Vietnam, Kambódíu og Laos myrtu þau milljónir í „stríði gegn kommúnisma“ sem var í raun stríð gegn sjálfstæði og þróun hnattræna suðursins. Í Níkaragva, El Salvador, Grenada, Panama og Haítí studdu þau valdarán, hernaðaryfirráð og fjöldamorð í nafni stöðugleika. Í Írak, Afghanistan, Líbíu og Sýrlandi beittu þau blekkingum, innrásum og loftárásum til að fella ríkisstjórnir og tryggja yfirráð þeirra yfir olíu og Mið-Austurlöndum. Þegar ekki er gripið til vopna, skræla þau þjóðir að innan í gegnum Alþjóðagjaldeyrissjóðinn og Alþjóðabankann, sem skilyrða neyðarlán við niðurskurð, einkavæðingu og aðgengi vestrænna stórfyrirtækja að innviðum, auðlindum og vinnuafli fátækra þjóða. Þau beita dómsvaldinu sem vopni gegn óhlýðnum ríkjum – með refsiaðgerðum, lagalegum hótunum og útilokun frá alþjóðaviðskiptum – sérstaklega gagnvart þeim sem styðja frelsi og tilvistarrétt Palestínufólks, vinna með BRICS eða hafna forræði Bandaríkjanna. Fyrir þeim eru alþjóðalög ekki grundvöllur réttlætis heldur tól sem má afskræma og misnota eftir hentugleika – eins og sést á viðskiptaþvingunum Bandaríkjastjórnar gegn saksóknurum Alþjóðlega sakamáladómstólsins, þegar reynt er að rannsaka stríðsglæpi Bandaríkjamanna í Afganistan og þjóðarmorð Ísraels gegn Palestínu. Við unnum þorskastríðin – með því að halla okkur að mótvægi Þetta er ekki í fyrsta skipti sem Ísland stendur frammi fyrir ofbeldisfullri hegðun stórveldis sem telur sig eiga rétt á að arðræna okkur. Í þorskastríðunum á sjöunda og áttunda áratugnum reyndu Bretar að knýja Ísland til að gefa eftir yfirráð yfir eigin fiskimiðum – með því að senda herskip til verndar breskum togurum, hóta hernaðaraðgerðum og skapa vísvitandi árekstra við íslensk skip. Þarna var barist fyrir fullveldi og sjálfstæði Íslands gegn ágengni stórveldis. En Ísland stóð í lappirnar. Ekki með vopnum, heldur með viljastyrk, samstöðu og með því að halla sér að mótvæginu í alþjóðakerfinu. Sovétríkin stóðu með Íslandi, í orðum og gerðum, og þannig fékk Ísland svigrúm til að verja sína hagsmuni. Sovétríkin keyptu af okkur fisk þegar vesturlönd reyndu að útskúfa okkur fyrir óhlýðnina. Þetta var hluti af utanríkisstefnu Íslands í tvípóla heim - að halda opnum leiðum bæði til austurs og vesturs til að styrkja sjálfstæði og hagsmuni landsins. Þessi dýrmæta lexía hefur verið grafin í burtu í íslenskri þjóðarsál: Að smáþjóðir geta sigrað stórveldi ef þær halda reisn og nýta kraft mótvægis í alþjóðakerfinu. BRICS er nýja mótvægið – og við þurfum að vera þar Í dag eru það ekki Sovétríkin, heldur BRICS+ – Brasilía, Rússland, Indland, Kína, Suður-Afríka og nýir umsækjendur eins og Íran, Argentína og Egyptaland – sem standa fyrir fjölpóla heimi og geta myndað mótvægi. Hugsjón BRICS er að beita sér fyrir heimi byggðum á jafnræði, samvinnu og efnahagslegri þróun án yfirgangs - friðsælli framþróun. Ísland getur – rétt eins og í þorskastríðunum – aukið samskipti og samstarf við þessi ríki, ekki sem undirgefið peð, heldur sem sjálfstæður aðili sem stendur vörð um eigin hagsmuni og þjóðfrelsi. Við höfum gert þetta áður. Við getum gert það aftur. Og í þetta sinn, ekki bara fyrir okkur – heldur fyrir heimsbyggðina alla. Tími fyrir nýja stefnu: Ísland sem virkur þátttakandi í nýjum, fjölpóla heimi Því legg ég til eftirfarandi: Ísland sæki um aðild að BRICS+ – sem mótvægi við vestræn efnahagsbandalög sem skilyrða samstarf við hollustu við heimsvaldastefnu, landránsnýlendur, þjóðarmorð og arðrán. Styðjum opinberlega málsókn Suður-Afríku gegn Ísrael og tölum skýrt fyrir virðingu fyrir alþjóðalögum – líka þegar það fer gegn Bandaríkjunum. Beitum Ísrael efnahagsþvingunum – með því að banna innflutning frá landránsnýlendunni, og eflum viðskipti við Palestínu. Endurskoðum tengslin við NATO og bandarískt hervald. Leggjum grunn að sjálfstæðri, fjölbreyttri utanríkisstefnu sem þjónar velferð heimsins – ekki forréttindum stórvelda. Örlög Íslands eru órjúfanlega samtvinnuð örlögum heimsins. Við erum lítil þjóð í stórum heimi – og ef hann fellur í upplausn, ofbeldi og óstöðugleika, þá föllum við með honum. Þess vegna verðum við að standa með friði, velferð og alþjóðlegu réttlæti. Þetta snýst ekki um hatur. Þetta snýst um frelsi. Við eigum ekki að hata Bandaríkin. En við þurfum að sjá þau eins og þau eru. Þau eru ekki lýðræðispostular – heldur hnignandi heimsveldi sem nær sínu fram með hótunum, refsingum og ofbeldi. Ísland þarf ekki að vera undirlægja stórvelda. Við getum - og verðum - að velja aðra leið. Höfundur er ritari framkvæmdastjórnar Sósíalistaflokksins.
Ákall til umhverfis-, orku- og loftslagsráðherra að standa við gefin loforð Laura Sólveig Lefort Scheefer,Snorri Hallgrímsson,Sigurlaug Eir Beck Þórsdóttir,Jóhanna Malen Skúladóttir,Ida Karólína Harris,Antonia Hamann,Julien Nayet-Pelletier Skoðun
Greiðsla með Vísakorti tryggir ekki endurgreiðslu – forfallatryggingar gagnslausar þegar mest á reynir Erna Guðmundsdóttir Skoðun
Skoðun Ákall til umhverfis-, orku- og loftslagsráðherra að standa við gefin loforð Laura Sólveig Lefort Scheefer,Snorri Hallgrímsson,Sigurlaug Eir Beck Þórsdóttir,Jóhanna Malen Skúladóttir,Ida Karólína Harris,Antonia Hamann,Julien Nayet-Pelletier skrifar
Skoðun Fjárskipti við slit óvígðrar sambúðar: Meginreglur og frávik Sveinn Ævar Sveinsson skrifar
Skoðun Greiðsla með Vísakorti tryggir ekki endurgreiðslu – forfallatryggingar gagnslausar þegar mest á reynir Erna Guðmundsdóttir skrifar
Skoðun Í minningu sonar – og allra þeirra sem aldrei komu heim Kristín Dýrfjörð,Friðrik Þór Guðmundsson skrifar
Skoðun Truman-ríkið: Tilraunir raunheimsins að komast í gegnum gervihvelfinguna Svala Magnea Ásdísardóttir skrifar
Ákall til umhverfis-, orku- og loftslagsráðherra að standa við gefin loforð Laura Sólveig Lefort Scheefer,Snorri Hallgrímsson,Sigurlaug Eir Beck Þórsdóttir,Jóhanna Malen Skúladóttir,Ida Karólína Harris,Antonia Hamann,Julien Nayet-Pelletier Skoðun
Greiðsla með Vísakorti tryggir ekki endurgreiðslu – forfallatryggingar gagnslausar þegar mest á reynir Erna Guðmundsdóttir Skoðun