Upphaflegasta útgáfa Snorra-Eddu snýr heim eftir fjögurra alda útlegð Rafn Ágúst Ragnarsson skrifar 11. ágúst 2025 17:25 Trektarbók varðveitir fornlegustu og upphaflegustu uppskrift Snorra-Eddu sem vitað er um. Vísir/Samsett Handritaskipti á sýningunni Heimur í orðum í Eddu verða á morgun og ný handrit munu líta dagsins ljós. Næstu þrjá mánuði verður Trektarbók Snorra-Eddu til sýnis en hún er komin til landsins eftir fjögur hundruð ára útlegð í Hollandi. Hún er einnig um margt áhugaverð. Hún er talin fornlegasta handrit Snorra-Eddu þó hún sé yngsta handritið meginhandrita Eddunnar. Af tilefni handritaskiptanna mun Haukur Þorgeirsson rannsóknarprófessor fjalla um Trektarbók klukkan tólf að hádegi í Eddu á morgun. Hann segir Trektarbók marka kaflaskil í viðhorfi Íslendinga og Evrópubúa til norrænna miðaldafræða og að hún sé fyrsta ummerki um fræðimannsleg viðhorf til bókmenntaarfs Íslendinga. Haukur Þorgeirsson er rannsóknarprófessor við Stofnun Árna Magnússonar í íslenskum fræðum.Árnastofnun Trektarbók er eitt hinna fjögurra svokallaðra meginhandrita Snorra-Eddu. Það eru þau handrit sem heillegust og best varðveitt eru og af þeim er aðeins eitt í vörslu hér á Íslandi. Það er Konungsbók Snorra-Eddu, sem er ekki sama bók og Konungsbók Eddukvæða. Hin þrjú eru Ormsbók sem varðveitt er við Árnastofnun í Kaupmannahöfn, Uppsalabók sem er eins og nafnið gefur til kynna varðveitt í Svíþjóð og loks Trektarbók sem hefur verið geymd í háskólabókasafninu í Útrekt frá miðbiki sautjándu aldarinnar. Mótsagnakennd í forneskju sinni Líkt og Haukur Þorgeirsson kemst að orði er ákveðin mótsögn fólgin í þessari skinnbók. Nefnilega sú að þrátt fyrir að þetta sé yngsta meginhandritið sem við eigum hefur það að geyma fornlegustu og upphaflegustu útgáfu Snorra-Eddu. Af henni eru varðveitt sjö skinnhandrit frá fjórtándu og fimmtándu öld en engin tvö þessara handrita innihalda nákvæmlega sama efnið því að verkið var í stöðugri þróun og endursköpun eins og algengt er um kennslubækur. „Það kemur til af því að það er afritað á 16. öld eftir handriti sem er frá 13. öld,“ segir Haukur. Trektarbók skartar þannig mörgum fornlegum einkennum sem bera vott um vandaða uppskrift skrifarans. Það sést strax í fyrstu línu þar sem orðið síðan kemur fyrir og er það skrifað með þorni, <siþan>, frekar en með déi, <sidan>, líkt og var viðtekin stafsetning þegar handritið er ritað. Þriðja orð fyrstu línu er <ſiþan> en <ſ> er forn ritháttur ess í upphafi orðs.Trektarbók Páll í Þernuvík í Ísafjarðardjúpi skrifaði Trektarbók undir lok sextándu aldar og tekur Haukur fram að blómlegt fræðastarf hafi þá verið við Ísafjarðardjúp líkt og nú. Jón arason í Vatnsfirði eignaðist Trektarbók árið 1626 og hann fór með bókina til Kaupmannahafnar. Trektarbók er einnig einstök að því leyti að hún er pappírshandrit en ekki skinnbók. Í handritinu birtist skýrt að viðhorf skrifarans til textans er af nýjum toga en sá sem birtist í eldri uppskriftum. Aðferðin sem notuð var við afritunina minni á aðferðir fræðimanna að því leytinu til að það er greinilega lagt mikið upp úr því að uppskriftin sé eins nálægt forritinu og hægt er. „Þessa bok a eg Jon Gissurson“Háskólinn í Útrekt „Skrifarinn virðist hafa reynt að afrita orð fyrir orð og jafnvel að verulegu leyti staf fyrir staf, eins og fræðimaður afritar. Það er ólíkt því sem miðaldaskrifarar gerðu. Þeir voru vanir að uppfæra tungumálið að sinni eigin venju. Þeir héldu ekki gömlum orðmyndum úr forritinu heldur notuðu sína eigin stafsetningu. Trektarbók er fyrsta merkið sem við höfum um fræðilegan áhuga á miðöldum á Íslandi,“ segir Haukur. Norræn endurreisn Hann segir að á þessum tíma vakni mikill áhugi á norrænum miðöldum yfir alla Evrópu. Það sjáist meðal annars á því að Trektarbók var komin til meginlandsins fáeinum áratugum eftir að hún var skrifuð upp. Þar komst hún í eigu fræðimannsins danska Ole Worm, sem Ormsbók er kennd við. Glósur Ole Worm á latínu.Háskólinn í Útrekt Á spássíum handritsins má sjá glósur Ole þar sem hann bar saman textann í Trektarbók og í Ormsbók. Næst er vitað með vissu um handritið 1643 þegar málfræðingurinn Christian Ravius gefur það bókasafninu í Utrecht. Þar hefur handritið verið síðan, þangað til það kom aftur til Íslands nú um helgina. „Mögulegt er að Ravius hafi fengið handritið úr dánarbúi vinar síns, austur-evrópsks málfræðings sem hét Johannes Elichmann. Elichmann hafði kynnt sér norræn fræði og hafði áhuga á því sem segir í Eddu um að Óðinn hafi komið með asískt tungumál til Norður-Evrópu. Elichmann stundaði rannsóknir á skyldleika evrópskra og asískra mála og voru bollaleggingar hans meðal undanfara indó-evrópskrar samanburðarmálfræði,“ segor Haukur. Haukur Þorgeirsson rannsóknarprófessor fjallar um sögu handritsins og gildi þess og hefst erindið kl. 12 í fyrirlestrasal Eddu. Íslensk fræði Íslensk tunga Handritasafn Árna Magnússonar Mest lesið Tveggja vikna tvíburasystrum vísað úr landi Innlent Stímir óhrædd í gin ísraelska sjóhersins Innlent Söguðu gat á flugsafn til að stinga inn Boeing 757 Innlent Kom ráðherra á óvart að viðræðum hefði verið slitið Innlent Frelsisflotinn umkringdur og farþegar fluttir til Ísraels Erlent Hafði hvorki þekkingu né umboð til að tjá sig um fjármálin Innlent Telja sig hafa fundið skipið sem skaut drónunum Erlent Tálbeitan ákærð fyrir rangt brot Innlent Gæti stefnt í þungavigtarslag um varaformannsembættið Innlent Jane Goodall látin Erlent Fleiri fréttir Stímir óhrædd í gin ísraelska sjóhersins Kom ráðherra á óvart að viðræðum hefði verið slitið Söguðu gat á flugsafn til að stinga inn Boeing 757 Tveggja vikna tvíburasystrum vísað úr landi Gæti stefnt í þungavigtarslag um varaformannsembættið Atvinnuþátttaka innflytjenda meiri en Íslendinga en fjárhagsstaða verri Hafði hvorki þekkingu né umboð til að tjá sig um fjármálin Framsóknarflokkurinn mælist aftur inni Áttatíu starfsmenn í biðstöðu og HM-hópur Íslands Viðreisn býður fram undir eigin merkjum í Árborg Ekið á hjólreiðamann og hann fluttur á bráðamóttöku Val á þingflokksformanni bíður betri tíma Tvö vilja byggja Fossvogsbrú en bæði yfir áætluðum kostnaði Tálbeitan ákærð fyrir rangt brot Ekki sama manneskjan eftir hörmungarnar á Gasa Skorar á ríkisstjórnina að fjármagna íslenskunám Eggert Benedikt settur forstjóri Hafró Samtök „gamalla karla“ sem sumum finnst „kúl“ Rafmagnslaust á Dalvík, Hrísey og nágrenni Hætt við sameiningu HA og Háskólans á Bifröst Bjóða Grindvíkingum á seiglunámskeið Fimmtungur getur ekki keypt afmælisgjafir fyrir börnin sín Reyna að bjarga starfseminni á Möltu og slæmar fregnir af makrílveiðinni Bein útsending: Loftslagsdagurinn Bein útsending: Staða launafólks á Íslandi Létu sér andlát Hjörleifs í léttu rúmi liggja Konur og háskólamenntaðir líklegri til að vilja frekari aðgerðir gegn Ísrael Bein útsending: Heilbrigðistæknilausnir og -þjónusta Biskup Íslands heimsækir Úkraínu Vissu af auknum töfum en óraði ekki fyrir viðbrögðunum Sjá meira
Af tilefni handritaskiptanna mun Haukur Þorgeirsson rannsóknarprófessor fjalla um Trektarbók klukkan tólf að hádegi í Eddu á morgun. Hann segir Trektarbók marka kaflaskil í viðhorfi Íslendinga og Evrópubúa til norrænna miðaldafræða og að hún sé fyrsta ummerki um fræðimannsleg viðhorf til bókmenntaarfs Íslendinga. Haukur Þorgeirsson er rannsóknarprófessor við Stofnun Árna Magnússonar í íslenskum fræðum.Árnastofnun Trektarbók er eitt hinna fjögurra svokallaðra meginhandrita Snorra-Eddu. Það eru þau handrit sem heillegust og best varðveitt eru og af þeim er aðeins eitt í vörslu hér á Íslandi. Það er Konungsbók Snorra-Eddu, sem er ekki sama bók og Konungsbók Eddukvæða. Hin þrjú eru Ormsbók sem varðveitt er við Árnastofnun í Kaupmannahöfn, Uppsalabók sem er eins og nafnið gefur til kynna varðveitt í Svíþjóð og loks Trektarbók sem hefur verið geymd í háskólabókasafninu í Útrekt frá miðbiki sautjándu aldarinnar. Mótsagnakennd í forneskju sinni Líkt og Haukur Þorgeirsson kemst að orði er ákveðin mótsögn fólgin í þessari skinnbók. Nefnilega sú að þrátt fyrir að þetta sé yngsta meginhandritið sem við eigum hefur það að geyma fornlegustu og upphaflegustu útgáfu Snorra-Eddu. Af henni eru varðveitt sjö skinnhandrit frá fjórtándu og fimmtándu öld en engin tvö þessara handrita innihalda nákvæmlega sama efnið því að verkið var í stöðugri þróun og endursköpun eins og algengt er um kennslubækur. „Það kemur til af því að það er afritað á 16. öld eftir handriti sem er frá 13. öld,“ segir Haukur. Trektarbók skartar þannig mörgum fornlegum einkennum sem bera vott um vandaða uppskrift skrifarans. Það sést strax í fyrstu línu þar sem orðið síðan kemur fyrir og er það skrifað með þorni, <siþan>, frekar en með déi, <sidan>, líkt og var viðtekin stafsetning þegar handritið er ritað. Þriðja orð fyrstu línu er <ſiþan> en <ſ> er forn ritháttur ess í upphafi orðs.Trektarbók Páll í Þernuvík í Ísafjarðardjúpi skrifaði Trektarbók undir lok sextándu aldar og tekur Haukur fram að blómlegt fræðastarf hafi þá verið við Ísafjarðardjúp líkt og nú. Jón arason í Vatnsfirði eignaðist Trektarbók árið 1626 og hann fór með bókina til Kaupmannahafnar. Trektarbók er einnig einstök að því leyti að hún er pappírshandrit en ekki skinnbók. Í handritinu birtist skýrt að viðhorf skrifarans til textans er af nýjum toga en sá sem birtist í eldri uppskriftum. Aðferðin sem notuð var við afritunina minni á aðferðir fræðimanna að því leytinu til að það er greinilega lagt mikið upp úr því að uppskriftin sé eins nálægt forritinu og hægt er. „Þessa bok a eg Jon Gissurson“Háskólinn í Útrekt „Skrifarinn virðist hafa reynt að afrita orð fyrir orð og jafnvel að verulegu leyti staf fyrir staf, eins og fræðimaður afritar. Það er ólíkt því sem miðaldaskrifarar gerðu. Þeir voru vanir að uppfæra tungumálið að sinni eigin venju. Þeir héldu ekki gömlum orðmyndum úr forritinu heldur notuðu sína eigin stafsetningu. Trektarbók er fyrsta merkið sem við höfum um fræðilegan áhuga á miðöldum á Íslandi,“ segir Haukur. Norræn endurreisn Hann segir að á þessum tíma vakni mikill áhugi á norrænum miðöldum yfir alla Evrópu. Það sjáist meðal annars á því að Trektarbók var komin til meginlandsins fáeinum áratugum eftir að hún var skrifuð upp. Þar komst hún í eigu fræðimannsins danska Ole Worm, sem Ormsbók er kennd við. Glósur Ole Worm á latínu.Háskólinn í Útrekt Á spássíum handritsins má sjá glósur Ole þar sem hann bar saman textann í Trektarbók og í Ormsbók. Næst er vitað með vissu um handritið 1643 þegar málfræðingurinn Christian Ravius gefur það bókasafninu í Utrecht. Þar hefur handritið verið síðan, þangað til það kom aftur til Íslands nú um helgina. „Mögulegt er að Ravius hafi fengið handritið úr dánarbúi vinar síns, austur-evrópsks málfræðings sem hét Johannes Elichmann. Elichmann hafði kynnt sér norræn fræði og hafði áhuga á því sem segir í Eddu um að Óðinn hafi komið með asískt tungumál til Norður-Evrópu. Elichmann stundaði rannsóknir á skyldleika evrópskra og asískra mála og voru bollaleggingar hans meðal undanfara indó-evrópskrar samanburðarmálfræði,“ segor Haukur. Haukur Þorgeirsson rannsóknarprófessor fjallar um sögu handritsins og gildi þess og hefst erindið kl. 12 í fyrirlestrasal Eddu.
Íslensk fræði Íslensk tunga Handritasafn Árna Magnússonar Mest lesið Tveggja vikna tvíburasystrum vísað úr landi Innlent Stímir óhrædd í gin ísraelska sjóhersins Innlent Söguðu gat á flugsafn til að stinga inn Boeing 757 Innlent Kom ráðherra á óvart að viðræðum hefði verið slitið Innlent Frelsisflotinn umkringdur og farþegar fluttir til Ísraels Erlent Hafði hvorki þekkingu né umboð til að tjá sig um fjármálin Innlent Telja sig hafa fundið skipið sem skaut drónunum Erlent Tálbeitan ákærð fyrir rangt brot Innlent Gæti stefnt í þungavigtarslag um varaformannsembættið Innlent Jane Goodall látin Erlent Fleiri fréttir Stímir óhrædd í gin ísraelska sjóhersins Kom ráðherra á óvart að viðræðum hefði verið slitið Söguðu gat á flugsafn til að stinga inn Boeing 757 Tveggja vikna tvíburasystrum vísað úr landi Gæti stefnt í þungavigtarslag um varaformannsembættið Atvinnuþátttaka innflytjenda meiri en Íslendinga en fjárhagsstaða verri Hafði hvorki þekkingu né umboð til að tjá sig um fjármálin Framsóknarflokkurinn mælist aftur inni Áttatíu starfsmenn í biðstöðu og HM-hópur Íslands Viðreisn býður fram undir eigin merkjum í Árborg Ekið á hjólreiðamann og hann fluttur á bráðamóttöku Val á þingflokksformanni bíður betri tíma Tvö vilja byggja Fossvogsbrú en bæði yfir áætluðum kostnaði Tálbeitan ákærð fyrir rangt brot Ekki sama manneskjan eftir hörmungarnar á Gasa Skorar á ríkisstjórnina að fjármagna íslenskunám Eggert Benedikt settur forstjóri Hafró Samtök „gamalla karla“ sem sumum finnst „kúl“ Rafmagnslaust á Dalvík, Hrísey og nágrenni Hætt við sameiningu HA og Háskólans á Bifröst Bjóða Grindvíkingum á seiglunámskeið Fimmtungur getur ekki keypt afmælisgjafir fyrir börnin sín Reyna að bjarga starfseminni á Möltu og slæmar fregnir af makrílveiðinni Bein útsending: Loftslagsdagurinn Bein útsending: Staða launafólks á Íslandi Létu sér andlát Hjörleifs í léttu rúmi liggja Konur og háskólamenntaðir líklegri til að vilja frekari aðgerðir gegn Ísrael Bein útsending: Heilbrigðistæknilausnir og -þjónusta Biskup Íslands heimsækir Úkraínu Vissu af auknum töfum en óraði ekki fyrir viðbrögðunum Sjá meira