Ó­fremdar­á­standi lýst: Þrír stjórar í leyfi, ein­elti og hrun í starfsánægju

Þetta kemur meðal annars fram í gögnum, sem bárust forsætisnefnd Alþingis á dögunum og Vísir hefur undir höndum. Gögnin byggja á starfsánægjukönnun og áhættumati sem gerð var hjá Ríkisendurkoðun. Ríkisútvarpið greindi fyrst frá málinu í morgun.

Í gögnunum segir að löngu sé tímabært að greina frá stöðu mála hjá embættinu og því ófremdarástandi sem þar ríki. Á skrifstofunni hafi skapast mjög óheilbrigt vinnuumhverfi, þar sem óöryggi og ótti ríki.

Hafi flutt starfsmann í gluggalausa skrifstofu

Guðmundur Björgvin hefur verið Ríkisendurskoðandi síðan í júní árið 2022. Samkvæmt heimildum fréttastofu bar hann upphaflega með sér góðan þokka, var einstaklega kurteis og vinsamlegur í öllum samskiptum. Snemma árs 2023 hafi aftur á móti farið að bera á hegðun og framkomu ríkisendurskoðanda, sem flokka verði sem ósæmilega og á tíðum ógnandi í garð tiltekinna starfsmanna embættisins. Þar að auki hafi farið að bera á svokölluðu klefatali og markaleysi í samskiptum og hegðun. 

Guðmundur Björgvin hafi farið að skeyta skapi sínu á starfsmönnum, jafnvel fyrir litlar sem engar sakir. Þá refsi hann starfsmönnum sem honum er í nöp við. Til að mynda hafi hann ákveðið að færa starfsmann í einu gluggalausu skrifstofuna sem finna má í húsakynnum embættisins, þrátt fyrir að nóg hafi verið um lausar skrifstofur. Þetta hafi hann sagst hafa gert „af því að hann gat það“.

Tæpur helmingur starfsfólks vonlaus

Þá er einkennileg hegðun ríkisendurskoðanda sögð hafa ágerst smám saman. Hann hafi hafið að tala illa um starfsfólk og ekki veigrað sér við að gera það fyrir framan annað starfsfólk. 

Hann hafi meðal annars sagt að 40 prósent starfsmanna embættisins væru „drasl“ og að hann þoldi ekki vinnustaðinn eða starfsfólkið á honum.

Vegna sífellt aukinnar óánægju meðal starfsmanna embættisins hafi þeirri hugmynd verið komið á framfæri við Guðmund Björgvin snemma árs í fyrra að vinnustaðagreining yrði unnin á embættinu, enda væri ljóst að eitthvað væri að. Viðbrögð ríkisendurskoðanda við þeirri hugmynd hafi verið þau að slík greining yrði ekki gerð á meðan hann væri ríkisendurskoðandi.

Hrun í ánægju

Það var svo í maí í fyrra sem hin árlega starfsánægjukönnun Ríkisendurskoðunar var framkvæmd eins og árin á undan. Mjög góð þátttaka var í könnuninni eða yfir níutíu prósent og voru niðurstöðurnar verri á milli ára í öllum flokkum nema varðandi álag í starfi.

Verstar voru niðurstöður varðandi einelti, kynferðislega áreitni, kynbundið áreit og ofbeldi. svokallaðar EKKO-niðurstöður með vísun til upphafsstafanna. Í ljós kom að átta prósent starfsmanna höfðu upplifað EKKO í vinnuumhverfinu mánuðina tólf á undan, tvöfalt fleiri höfðu orðið vitni að því og tveir þriðju orðið vitni af slíkri hegðun af hendi stjórnanda. 

Tæplega helmingur svarenda vildi ekki gefa upp aldur sinn eða kyn í könnuninni sem var margföld aukning frá fyrra ári þegar innan við einn af hverjum tíu hafði áhyggjur af því og mætti merkja sem vísbendingu um skort á trausti til stjórnenda sem fá niðurstöðurnar afhentar.

Þrýst á utanaðkomandi aðstoð

Meðal athugasemda starfsfólks voru þær að samskipti mættu vera fagmannlegri, stjórnendur mættu minnka baktal og neikvæðni. Þá mætti bæta samskipti yfirmanna við starfsmenn. Horfa ætti til betri samvinnu en ekki að stór hluti starfsfólks sé gagnslaus og fái enga hvatningu.

Þá lagði einn starfsmaður til að fá ráðgjafa til að skoða móralinn á vinnustaðnum. Annar sagði óþægilegt að hve mikið fréttist um álit stjórnenda á starfsfólki og samskipti þeirra á milli. Þá væri óvitlaust að fá utanaðkomandi sérfræðing til að fara yfir breytingar á vinnustaðnum. 

Á framkvæmdastjórnarfundi í framhaldi af niðurstöðum könnunarinnar var lagt til að fá utanaðkomandi aðstoð sérfræðinga. Guðmundur Björgvin er sagður hafa hafnað þeirri hugmynd. Enginn utanaðkomandi yrði fengin til að búa til starfsóánægju.

Allir sviðsstjórar eru sagðir hafa verið ósammála Guðmundi Björgvini, þrýst á kosningu um að fá aðila til ráðgjafar og Guðmundur Björgvin að lokum gefið eftir og fallist á að fá ráðgjafafyrirtæki að málinu.

Vísbendingar um markaleysi í hegðun Guðmundar Björgvins 

Fyrirtækið Auðnast var fengið í verkið, gert var áhættumat á vinnustaðnum í fyrrahaust þar sem tekin voru greiningarviðtöl meðal starfsfólks. Alls nýttu 36 af 43 starfsmönnum sé viðtal. 

Af ellefu flokkum áhættumatsins taldist enginn með viðunandi áhættu. Sex flokkar féllu undir viðunandi áhættu sem krefjast öryggisráðstafana, þrír flokkar töldust vera með óviðunandi áhættu þar sem eftirlit var talið nauðsynlegt og tveir flokkar (EKKO og stjórnun) voru með óviðunandi áhættu þar sem bregðast þyrfti við án tafar.

Sterkar vísbendingar voru um að starfsfólk upplifði að ekki væri tekið á málum með viðunandi hætti. Það hefði áhrif á líðan starfsmanna og samskipti. Þá væru vísbendingar um markaleysi í hegðun og samskiptum og kæmi nafn ríkisendurskoðanda ítrekað upp í því samhengi.

Vantreysta stjórnendum

Þá kom fram að meirihluti starfsfólks eða tæplega sextíu prósent teldu stjórnendur ekki ganga í takt. Einn af hverjum fimm taldi samskipti við stjórnendur ekki vera góð og einn af hverjum þremur sagðist ekki berast traust til stjórnenda.

Boðað var til framkvæmdastjórnarfundar í október í fyrra eftir að áhættumatið lá fyrir. Guðmundur Björgvin er sagður hafa upplýst á fundinum að hann hefði fengið þær upplýsingar að hans hegðun væri rauði þráðurinn í þeim málum er varðaði markaleysi í hegðun og EKKO-niðurstöðum.

Spurður hvort hann hefði hug á því að breyta um takt í stjórnun sinni vegna þessa er hann sagður hafa svarað afdráttarlaust neitandi.

Framkvæmdastjórn lögð niður

Á þeim tíma eru samskipti æðstu stjórnenda sögð hafa verið við frostmark þar sem ríkisendurskoðandi og staðgengill hans töluðust varla við. Þá munu engir fundir æðstu stjórnenda hafa verið haldnir síðan í desember í fyrra.

Í ársbyrjun mun hafa byrjað að kvisast út að Guðmundur Björgvin ætlaði sér að leggja niður framkvæmdastjórn embættisins. Rökin væru þau að framkvæmdastjórn hefði ekkert vald til ákvarðanatöku. Guðmundur Björgvin er sagður hafa verið mjög ósáttur við kosningu á fundi framkvæmdastjórnar að fá utanaðkomandi sérfræðinga að borðinu.

Allri handleiðslu Auðnast hafi verið hætt um leið og framkvæmdastjórn lögð niður.

Sviðsstjórar streyma í leyfi

Í febrúar voru niðurstöður Sameykis stéttarfélags á Stofnun ársins kynntar en könnunin var framkvæmd í lok árs í fyrra. Í fyrsta sinn í sex ár náði Ríkisendurskoðun því ekki að vera fyrirmyndarstofnun, í einu af fimm efstu sætunum.

Embættið lenti í 20. sæti í flokki meðalstórra ríkisstofnana og lækkuðu allir þættir könnunarinnar á milli ára. Til umræðu var að fá nánari greiningu á niðurstöðum líkt og fyrri ár. Er Guðmundur Björgvin sagður hafa sagst standa á sama um það, enda ætlaði hann ekki að gera neitt með niðurstöðurnar.

Í mars 2025 fóru svo tveir sviðsstjórar í veikindaleyfi vegna ástandsins hjá embættinu. Annar þeirra var mannauðsstjórinn. Þriðji sviðsstjórinn bættist við í maí 2025 en um er að ræða staðgengil ríkisendurskoðanda. 

Það var svo nú í október sem Guðmundur Björgvin færði mannauðsmál beint undir sig. Öll EKKO-mál fara nú beint í gegnum hann sjálfan. Staðgengill ríkisendurskoðanda hefur verið færður til í starfi og einn sviðsstjóri tilkynnt að hann snúi ekki aftur að loknu veikindaleyfi heldur fari á biðlaun.

Starfsfólk í óvenjulegri stöðu

Í gögnum sem fréttastofa hefur undir höndum segir að starfsfólki líði ekki vel, vinnuumhverfi sé mjög óheilbrigt og óöryggi og ótti ríkir. Starfsandi sé laskaður og virðing og traust af skornum skammti.

Þá er bent í hve óvenjulegri stöðu starfsmenn séu. Þeir geti ekki leitað til umboðsmanns Alþingis til að fá álit á framgöngu hans. Ástæðan er sú að samkvæmt lögum nær starfssviðs umboðsmanns ekki til starfa Alþingis sjálfs né undirstofnana á borð við Ríkisendurskoðun. Starfsfólk geti því ekki leitað réttar síns ólíkt starfsfólki annarra stofnana ríkisins.

Þá virðist starfsfólk hafa litla trú á að nokkuð breytist til batnaðar. Fráleitt sé að ætla að ríkisendurskoðandi, meintur gerandi, eigi að framkvæma breytingar eða umbætur á vinnustaðnum. Maður sem hafi ítrekað sýnt af sér ósæmilega hegðun. 

Þá er bent á að forseta Alþingis, Þórunni Sveinbjarnardóttur, hafi verið kunnugt um ástandið í nokkuð langan tíma.

Hafi gert breytingar og standi við þær

Guðmundur Björgvin segist í samtali við fréttastofu standa fyllilega við allar ákvarðanir sem hann hefur tekið, bæði í starfsmanna- og skipulagsmálum. Þær byggi á faglegri vinnu og málefnalegum sjónarmiðum. Þá bendir hann á að starfsmannamál embættisins hafi alla tíð heyrt beint undir ríkisendurskoðanda.

Hann hafi frá því að hann tók við embætti gert breytingar á embættinu, sem hann hafi sterka sannfæringu um að verði embættinu til góða til frambúðar.

Hann segir ástandið í starfsmannamálum embættisins heilt yfir gott og að engin formleg EKKO-mál séu uppi. Starfsánægjukannanir og mælingar hafi þó bent til þess að embættið búi við ákveðna upplifun og áskoranir, sem reynt hafi verið að koma til móts við.

Hann vilji alls ekki gera lítið úr slíkum upplifunum en ítreki að engin EKKO-mál séu uppi og starfsandi sé almennt góður.