NATO í þróun 25. apríl 2005 00:01 Á ráðherrafundi Atlantshafsbandalagsins sem fram fór í Vilnius, höfuðborg Litháens, í lok síðustu viku kom skýrt í ljós hvernig stefna Bandaríkjamanna, forystuþjóðar NATO, og Rússa rekst að mörgu leyti á. Á fundinum voru teknar upp umræður innan bandalagsins um hugsanlega aðild Úkraínu að því. Þótt jafnframt hafi verið samþykkt ný samstarfsáætlun við Rússland er það ekkert launungarmál að rússneskir ráðamenn skynja það sem beina ógnun við öryggishagsmuni Rússlands að talað sé um að ytri mörk NATO færist frá vestur- að austurlandamærum Úkraínu, þ.e. upp að Rússlandi. Þegar stækkun NATO til austurs kom fyrst til tals á tíunda áratugnum, eftir fall Sovétríkjanna og upplausn Varsjárbandalagsins, var það lengi staðföst stefna Rússa að sætta sig við að fyrrverandi bandalagsríkin í Mið- og Austur-Evrópu gengju í NATO, en að ekki kæmi til greina að fyrrverandi Sovétlýðveldi gerðu það. Andstaða Kremlverja við NATO-aðild Eystrasaltslandanna þriggja var eftir þessu mikil. Að ráðherrafundur NATO skyldi nú haldinn í höfuðborg Litháens - og utanríkisráðherra Rússlands skuli mæta þangað einnig - er því sannkallað tákn um breytta tíma. Opinberlega segja núverandi stjórnvöld í Moskvu að Úkraínumönnum sé frjálst að ákveða það sjálfir hvort þeir sæki um aðild að NATO. En engum dylst að í Kreml líta menn á hugsanlega stækkun NATO austur að Krímskaga sem beina ögrun; sem áfanga af hálfu Bandaríkjamanna til að "girða Rússland inni". Í þessu samhengi má rifja upp, að stór hluti kjarnorkuvopnaskotsvöðva Sovétríkjanna sálugu og heimahöfn Svartahafsflota Rauða hersins voru í Úkraínu. Er George W. Bush Bandaríkjaforseti fer á fund Pútíns Rússlandsforseta í Moskvu í næsta mánuði mun hann eflaust reyna sitt ítrasta til að telja hinum rússneska kollega sínum trú um að því fari víðs fjarri að með nálgun Úkraínu og NATO sé verið að troða Rússum um tær. En ósennilegt er að orð Bush fái nokkru breytt um þessa skynjun manna í Kreml. Af tillitssemi við áhyggjur Rússa var í samþykkt NATO-ráðherranna í Vilnius aðeins talað um að auka öryggispólitísk samstarf við Úkraínu en ekkert nefnt um hugsanlega aðild. Og bandarískir ráðamenn hafa freistað þess að sefa Rússa með því að segja þeim að hugsanleg NATO-aðild Úkraínu væri langt undan, ef nokkurn tímann skyldi til hennar koma. Með hinum endurnýjaða samstarfssamningni reyndu NATO-leiðtogarnir að slá frekar á áhyggjur Rússa. Með samningnum er opnað fyrir fleiri sameiginlegar heræfingar NATO-ríkjanna og Rússlands, sem og fyrir þann möguleika að flytja megi NATO-hersveitir yfir rússneskt yfirráðasvæði. Þetta sýnir að kalt stríð er ekki í uppsiglingu. En augljóst er að spenna fer frekar vaxandi en hitt í samskiptum gömlu kaldastríðs-valdapólanna í austri og vestri. Þessi spenna kristallast ekki sízt í stefnunni gagnvart næstu grannlöndum Rússlands, sem áður voru hluti af Sovétríkjunum. Leiðarahöfundur danska blaðsins Politiken kallar þessi bitbein "tifandi tímasprengjur" sem hvorki NATO né Rússar viti hvernig eigi að höndla. Annað þessara bitbeina, sem var sérstaklega í sviðsljósinu á NATO-fundinum í Vilnius, var Hvíta-Rússland. Bandaríski utanríkisráðherrann Condoleezza Rice hitti þar fulltrúa hvít-rússnesku stjórnarandstöðunnar og lýsti því yfir að bandarísk stjórnvöld væru reiðubúin að styðja við stjórnarskipti í landinu. Rússneski utanríkisráðherrann Sergei Lavrov, sem hitti NATO-ráðherrana í Vilnius, sagði ræðu Rice vera "kaldastríðstal" og varaði við afskiptum af innanríkismálum Hvíta-Rússlands. En á næsta ári eiga að fara fram forsetakosningar í Hvíta-Rússlandi. Í augum ráðamanna í Bandaríkjunum og Evrópu standa vonir til að þær kosningar gefi lýðræðissinnum tækifæri til að hrekja einræðisstjórn Lúkasjenkós frá, líkt og gerzt hefur á síðustu misserum í fyrrverandi Sovétlýðveldunum Úkraínu, Georgíu og Kirgisistan. Í öllum þessum tilvikum var spilltum valdhöfum steypt sem nutu stuðnings Kremlverja. Þrýstinginn að vestan á að Lúkasjenkó víki skynja þeir að því er virðist sem þrýsting gegn sér; áfanga að "innikróun" Rússlands af hálfu heimsveldisins vestan hafs og bandamanna þess í Atlantshafsbandalaginu. Af tillitssemi við þessa viðkvæmni ráðamanna í Moskvu kusu NATO-ráðherrarnir að sleppa því að svara beiðni nýju stjórnarinnar í Úkraínu um að vera tekin í hóp framtíðaraðildarríkja. Af sömu ástæðu hafa ráðamenn Evrópusambandsins hikað við að heita Úkraínu framtíðaraðild. Á þetta hik Vestursins að opna faðminn fyrir fleiri þjóðum í austri spila ráðamenn í Moskvu. Auðunn Arnórsson - audunn@frettabladid.is Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Gestapennar Í brennidepli Mest lesið Lífeyrir skal fylgja launum Jónína Björk Óskarsdóttir Skoðun Af hverju útiloka Ísrael frá Eurovision eins og Rússland? Stefán Jón Hafstein Skoðun Ofurgróði sjávarútvegs? – Hættið að afvegaleiða! Elliði Vignisson Skoðun Stjórnarandstaðan hindrar kjarabætur Rúnar Sigurjónsson Skoðun Fánar, tákn og blómabreiður: „Enginn bjó á Íslandi fyrr en einhver kom“ Meyvant Þórólfsson Skoðun Frestur til að skila athugasemdum við nýtt deiliskipulag Heiðmerkur að renna út Einar Sveinbjörn Guðmundsson Skoðun „Fáum við einkunn fyrir þetta?“ Hulda Dögg Proppé Skoðun Sakar aðra um það sem hún gerir sjálf Sigurjón Þórðarson Skoðun „Þú verður aldrei nóg“ - Ástæður þess að kerfið bregst innflytjendum Ian McDonald Skoðun Rafbíllinn er ekki bara umhverfisvænn – hann er líka hagkvæmari Óskar Páll Þorgilsson Skoðun Skoðun Skoðun Hvað er þetta græna? Karlinn er að spræna Jóhanna Jakobsdóttir skrifar Skoðun Heilbrigðisþjónusta á krossgötum? Einar Magnússon,Gunnar Alexander Ólafsson skrifar Skoðun Frestur til að skila athugasemdum við nýtt deiliskipulag Heiðmerkur að renna út Einar Sveinbjörn Guðmundsson skrifar Skoðun Stjórnarandstaðan hindrar kjarabætur Rúnar Sigurjónsson skrifar Skoðun Af hverju útiloka Ísrael frá Eurovision eins og Rússland? Stefán Jón Hafstein skrifar Skoðun Lífeyrir skal fylgja launum Jónína Björk Óskarsdóttir skrifar Skoðun Fánar, tákn og blómabreiður: „Enginn bjó á Íslandi fyrr en einhver kom“ Meyvant Þórólfsson skrifar Skoðun Hvernig er staða lesblindra á Íslandi? Guðmundur S. Johnsen skrifar Skoðun Sakar aðra um það sem hún gerir sjálf Sigurjón Þórðarson skrifar Skoðun „Þú verður aldrei nóg“ - Ástæður þess að kerfið bregst innflytjendum Ian McDonald skrifar Skoðun Rafbíllinn er ekki bara umhverfisvænn – hann er líka hagkvæmari Óskar Páll Þorgilsson skrifar Skoðun Ofurgróði sjávarútvegs? – Hættið að afvegaleiða! Elliði Vignisson skrifar Skoðun Laun kvenna og karla í aðildarfélögum ASÍ og BSRB árið 2024 Sigríður Ingibjörg Ingadóttir,Steinunn Bragadóttir skrifar Skoðun „Fáum við einkunn fyrir þetta?“ Hulda Dögg Proppé skrifar Skoðun Hrossakjöt, hroki og hleypidómar Kristján Logason skrifar Skoðun Sjávarútvegur er undirstöðuatvinnuvegur – ekki einangruð tekjulind Kristinn Karl Brynjarsson skrifar Skoðun Að byggja upp á Bakka Hjálmar Bogi Hafliðason skrifar Skoðun Fiskeldi og samfélagsábyrgð Eyjólfur Ármannsson skrifar Skoðun Pólitískt raunsæi og utanríkisstefna Íslands Ragnar Anthony Antonsson Gambrell skrifar Skoðun Vorstjarnan hans Gunnars Smára? Guðbergur Egill Eyjólfsson skrifar Skoðun Fylgið fór vegna fullveldismáls Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Er Ísrael ennþá útvalin þjóð Guðs? Ómar Torfason skrifar Skoðun Flokkurinn hans Gunnars Smára? Guðbergur Egill Eyjólfsson skrifar Skoðun Raforkuverð: Stórnotendur og almenningur Ingvar Júlíus Baldursson skrifar Skoðun Hætt við að hækka ekki skatta á almenning Bryndís Haraldsdóttir skrifar Skoðun Skattafíkn í skjóli réttlætis: Tímavélin stillt á 2012 Kristinn Karl Brynjarsson skrifar Skoðun Hver borgar brúsann? Ingibjörg Isaksen skrifar Skoðun Hvers vegna berðu kross? Hrafnhildur Sigurðardóttir skrifar Skoðun Þannig gerum við þetta? Ísak Ernir Kristinsson skrifar Skoðun Stærsta framfaraskref í námsmati íslenskra barna í áratugi Guðmundur Ingi Kristinsson skrifar Sjá meira
Á ráðherrafundi Atlantshafsbandalagsins sem fram fór í Vilnius, höfuðborg Litháens, í lok síðustu viku kom skýrt í ljós hvernig stefna Bandaríkjamanna, forystuþjóðar NATO, og Rússa rekst að mörgu leyti á. Á fundinum voru teknar upp umræður innan bandalagsins um hugsanlega aðild Úkraínu að því. Þótt jafnframt hafi verið samþykkt ný samstarfsáætlun við Rússland er það ekkert launungarmál að rússneskir ráðamenn skynja það sem beina ógnun við öryggishagsmuni Rússlands að talað sé um að ytri mörk NATO færist frá vestur- að austurlandamærum Úkraínu, þ.e. upp að Rússlandi. Þegar stækkun NATO til austurs kom fyrst til tals á tíunda áratugnum, eftir fall Sovétríkjanna og upplausn Varsjárbandalagsins, var það lengi staðföst stefna Rússa að sætta sig við að fyrrverandi bandalagsríkin í Mið- og Austur-Evrópu gengju í NATO, en að ekki kæmi til greina að fyrrverandi Sovétlýðveldi gerðu það. Andstaða Kremlverja við NATO-aðild Eystrasaltslandanna þriggja var eftir þessu mikil. Að ráðherrafundur NATO skyldi nú haldinn í höfuðborg Litháens - og utanríkisráðherra Rússlands skuli mæta þangað einnig - er því sannkallað tákn um breytta tíma. Opinberlega segja núverandi stjórnvöld í Moskvu að Úkraínumönnum sé frjálst að ákveða það sjálfir hvort þeir sæki um aðild að NATO. En engum dylst að í Kreml líta menn á hugsanlega stækkun NATO austur að Krímskaga sem beina ögrun; sem áfanga af hálfu Bandaríkjamanna til að "girða Rússland inni". Í þessu samhengi má rifja upp, að stór hluti kjarnorkuvopnaskotsvöðva Sovétríkjanna sálugu og heimahöfn Svartahafsflota Rauða hersins voru í Úkraínu. Er George W. Bush Bandaríkjaforseti fer á fund Pútíns Rússlandsforseta í Moskvu í næsta mánuði mun hann eflaust reyna sitt ítrasta til að telja hinum rússneska kollega sínum trú um að því fari víðs fjarri að með nálgun Úkraínu og NATO sé verið að troða Rússum um tær. En ósennilegt er að orð Bush fái nokkru breytt um þessa skynjun manna í Kreml. Af tillitssemi við áhyggjur Rússa var í samþykkt NATO-ráðherranna í Vilnius aðeins talað um að auka öryggispólitísk samstarf við Úkraínu en ekkert nefnt um hugsanlega aðild. Og bandarískir ráðamenn hafa freistað þess að sefa Rússa með því að segja þeim að hugsanleg NATO-aðild Úkraínu væri langt undan, ef nokkurn tímann skyldi til hennar koma. Með hinum endurnýjaða samstarfssamningni reyndu NATO-leiðtogarnir að slá frekar á áhyggjur Rússa. Með samningnum er opnað fyrir fleiri sameiginlegar heræfingar NATO-ríkjanna og Rússlands, sem og fyrir þann möguleika að flytja megi NATO-hersveitir yfir rússneskt yfirráðasvæði. Þetta sýnir að kalt stríð er ekki í uppsiglingu. En augljóst er að spenna fer frekar vaxandi en hitt í samskiptum gömlu kaldastríðs-valdapólanna í austri og vestri. Þessi spenna kristallast ekki sízt í stefnunni gagnvart næstu grannlöndum Rússlands, sem áður voru hluti af Sovétríkjunum. Leiðarahöfundur danska blaðsins Politiken kallar þessi bitbein "tifandi tímasprengjur" sem hvorki NATO né Rússar viti hvernig eigi að höndla. Annað þessara bitbeina, sem var sérstaklega í sviðsljósinu á NATO-fundinum í Vilnius, var Hvíta-Rússland. Bandaríski utanríkisráðherrann Condoleezza Rice hitti þar fulltrúa hvít-rússnesku stjórnarandstöðunnar og lýsti því yfir að bandarísk stjórnvöld væru reiðubúin að styðja við stjórnarskipti í landinu. Rússneski utanríkisráðherrann Sergei Lavrov, sem hitti NATO-ráðherrana í Vilnius, sagði ræðu Rice vera "kaldastríðstal" og varaði við afskiptum af innanríkismálum Hvíta-Rússlands. En á næsta ári eiga að fara fram forsetakosningar í Hvíta-Rússlandi. Í augum ráðamanna í Bandaríkjunum og Evrópu standa vonir til að þær kosningar gefi lýðræðissinnum tækifæri til að hrekja einræðisstjórn Lúkasjenkós frá, líkt og gerzt hefur á síðustu misserum í fyrrverandi Sovétlýðveldunum Úkraínu, Georgíu og Kirgisistan. Í öllum þessum tilvikum var spilltum valdhöfum steypt sem nutu stuðnings Kremlverja. Þrýstinginn að vestan á að Lúkasjenkó víki skynja þeir að því er virðist sem þrýsting gegn sér; áfanga að "innikróun" Rússlands af hálfu heimsveldisins vestan hafs og bandamanna þess í Atlantshafsbandalaginu. Af tillitssemi við þessa viðkvæmni ráðamanna í Moskvu kusu NATO-ráðherrarnir að sleppa því að svara beiðni nýju stjórnarinnar í Úkraínu um að vera tekin í hóp framtíðaraðildarríkja. Af sömu ástæðu hafa ráðamenn Evrópusambandsins hikað við að heita Úkraínu framtíðaraðild. Á þetta hik Vestursins að opna faðminn fyrir fleiri þjóðum í austri spila ráðamenn í Moskvu. Auðunn Arnórsson - audunn@frettabladid.is
Frestur til að skila athugasemdum við nýtt deiliskipulag Heiðmerkur að renna út Einar Sveinbjörn Guðmundsson Skoðun
Skoðun Frestur til að skila athugasemdum við nýtt deiliskipulag Heiðmerkur að renna út Einar Sveinbjörn Guðmundsson skrifar
Skoðun Fánar, tákn og blómabreiður: „Enginn bjó á Íslandi fyrr en einhver kom“ Meyvant Þórólfsson skrifar
Skoðun Rafbíllinn er ekki bara umhverfisvænn – hann er líka hagkvæmari Óskar Páll Þorgilsson skrifar
Skoðun Laun kvenna og karla í aðildarfélögum ASÍ og BSRB árið 2024 Sigríður Ingibjörg Ingadóttir,Steinunn Bragadóttir skrifar
Skoðun Sjávarútvegur er undirstöðuatvinnuvegur – ekki einangruð tekjulind Kristinn Karl Brynjarsson skrifar
Skoðun Stærsta framfaraskref í námsmati íslenskra barna í áratugi Guðmundur Ingi Kristinsson skrifar
Frestur til að skila athugasemdum við nýtt deiliskipulag Heiðmerkur að renna út Einar Sveinbjörn Guðmundsson Skoðun