Sjálfbær jöfnuður Katrín Jakobsdóttir skrifar 25. október 2008 06:00 Það er skrýtið að vera Íslendingur þessa dagana. Í ágúst vorum við talin sjötta ríkasta þjóð í heimi. Þegar þetta er skrifað horfum við fram á að íslenska ríkið verði hugsanlega að taka 500 milljarða lán til að greiða fyrir bankaævintýri Landsbankans í Bretlandi. Og aðra 500 milljarða til að koma gjaldeyrisviðskiptum í gang. Eitt þúsund milljarðar fyrir okkur að borga með vöxtum og vaxtavöxtum. Og ekki aðeins okkur heldur börnin okkar og barnabörnin sem eru rétt að byrja lífið og tilveruna og við viljum öll að geti átt bjarta framtíð. Dökkir tímar framundanÞað er myrkt yfir Íslandi núna. En þegar ástandið er svart skiptir máli að sjá týruna í myrkrinu og reyna að glæða það ljós. Og hver er sú týra? Vissulega höfum við horft á fjármálakerfið hrynja á tveimur vikum og við vitum að það hefur slæmar afleiðingar. Fjöldi fólks hefur tapað stórfé í sjóðum bankanna - fólk sem lagði fyrir sinn fimm þúsund kall á mánuði og ætlaði sér að eiga smá sjóð fyrir sumarið eða til að stækka við sig eða fyrir ellina. Þessir sjóðir voru ranglega kynntir sem örugg sparnaðarleið. Fjöldi fólks hefur misst vinnuna. Meirihluti allra íslenskra arkitekta missti vinnuna í vikunni. Þúsund manns kunna að missa vinnuna í bönkunum. Atvinnuleysi kann að verða meira en við höfum þekkt. Og fólk er reitt enda verður ekki betur séð en að ýmsir eigendur bankanna séu stungnir af með seðlavöndlana í vasanum. Á sama tíma sér íslenskur almenningur fram á að borga fyrir öll ævintýrin næstu öldina, ævintýri sem margir tóku engan þátt í. Enn er allsendis óvíst hvort hægt verður að leggja hald á eitthvað af þessum eignum eða halda þeim eftir hér á landi. Fólk er líka reitt af því að ýmsir höfðu haft uppi varnaðarorð en á þau var ekki hlustað. Bankakerfið var orðið meira en tífalt stærra en þjóðarbúið og ljóst að bankarnir hefðu þurft að flytja hluta starfsemi sinnar til útlanda miðað við núverandi gjaldeyrisvaraforða. Stjórnvöld hlustuðu ekki á varnaðarorð með dýrkeyptum afleiðingum. Margt ungt fólk hefur haft samband við mig í vikunni og lýst vonleysi og sér fátt annað í stöðunni en að flytja af landi brott. Ljósið í myrkrinuEn það er týra. Vissulega verður næsta ár erfitt og jafnvel lengri tími. En við getum líka lært af þessum hremmingum. Við getum lært af fordæmi Norðmanna og Svía sem lentu í bankakreppu í byrjun tíunda áratugarins og endurskoðuðu allt fjármálakerfi sitt. Þar á ríkið hlut í öllum stærri bönkum til að geta haft áhrif á þróun mála. Við getum endurskoðað lög um Seðlabankann og tryggt faglegar ráðningar stjórnenda á þeim bæ í staðinn fyrir að ráða gamla stjórnmálamenn. Við getum gert Fjármálaeftirlitið skilvirkara og styrkt lagarammann um fjármálaumhverfið. Við getum líka gert pólitískar breytingar. Við getum kosið öðruvísi í næstu kosningum og tryggt breytingar ef við viljum. Við getum líka velt því fyrir okkur hvað okkur finnst gera tilveruna góða. Er tilveran góð ef maður á flatskjá og Range Rover? Eru það lífsgæði að drekka dýrasta koníakið og ganga í Prada-skóm? Gerir það lífið gott að græða sem mest? Á valdatíma Reagans í Bandaríkjunum og Thatcher í Bretlandi festi sú hugmynd sig í sessi að græðgi væri af hinu góða. Þessi sama hugmyndafræði seytlaði inn í íslenskt samfélag á tíunda áratugnum og skyndilega var það orðið gott og gilt að forstjórar fengju hundruð milljóna fyrir meintan árangur og vísað var í mikla ábyrgð þeirra. Á sama tíma fengu leikskólastarfsmenn engar árangurstengdar greiðslur þó að óneitanlega væri ábyrgð þeirra mikil. Eða framhaldsskólakennarar. Hvað þá sjúkraliðar eða skúringafólk. Að eiga nóg er nógSjálfstæðisflokkurinn hefur verið lengi við völd í þessu landi. Í stjórnartíð hans síðastliðin 17 ár - ásamt Alþýðuflokki, Framsóknarflokki og Samfylkingu - hefur bilið milli hinna lægst launuðu og hæst launuðu stóraukist. Um það hefur hins vegar helst ekki mátt tala því um gróðann hefur ekki mátt efast. En ég leyfi mér að efast. Gróði er ekki góður í sjálfu sér og sama má segja um hagvöxt. Sá hagvöxtur sem hér hefur verið hefur að miklu leyti byggst á neyslu sem hefur verið fjármögnuð með lánum. Slíkur hagvöxtur byggist ekki á verðmætasköpun og hefur reynst hverfull. Þegar ég var lítil, fyrir tuttugu og fimm árum eða svo, átti ég eitt par af vetrarskóm og þeir entust mér a.m.k. einn vetur, jafnvel tvo. Svo átti ég eina strigaskó fyrir sumarið og eina spariskó. Ansi hreint gott. Gott líf snýst ekki endilega um að eiga mikið - það snýst fremur um að hafa nóg - að ganga ekki á höfuðstólinn en rækta sinn garð þannig að hann beri ávöxt. Það á við um náttúruna, það á við um samfélagið og það á við um efnahagslífið. Þessi afstaða er stundum kölluð sjálfbær þróun. Jöfnuður í öndvegiEf við fylgjum hugmyndafræði sjálfbærrar þróunar og setjum jöfnuð í öndvegi eigum við Íslendingar góða möguleika á að vinna okkur út úr þrengingunum og skapa hér betra samfélag en hér ríkti fyrir hrunið mikla. Með því að endurskoða sjávarútvegsstefnu okkar, byggja upp landbúnaðinn, efla hátækni og þekkingariðnað, styrkja ferðaþjónustu og standa vörð um undirstöður samfélagsins; öflugt menntakerfi, gott heilbrigðiskerfi og félagslegt kerfi þar sem enginn dettur milli skips og bryggju, eigum við möguleika á að endurreisa atvinnulífið á nýjum grunni. Ef við lærum af nágrannaþjóðum okkar á Norðurlöndum og endurskoðum lagaumhverfið, hefjum fagleg sjónarmið til vegs og virðingar, skiptum skammtímagróða út fyrir skynsamlega fjármálastefnu og endurskoðum peningamálastefnuna getum við lagt grunn að traustri framtíð. Umfram allt skulum við ekki detta í gamlar gryfjur og endurtaka sömu mistökin. Jöfnuður og sjálfbærni eru þau leiðarljós sem ég sé í þessari blindhríð og úr henni munum við komast. Það mun taka tíma og það veltur að miklu leyti á stjórnvöldum hversu langur tími sá verður. Ég vil ekki að skrifað verði undir lántökur upp á mörg hundruð milljarða til að greiða fyrir Icesave umfram þjóðréttarlegar skyldur okkar, því að íslenskur almenningur á ekki að borga þann reikning. Ég vil að málin verði gerð upp og fólk verði kallað til ábyrgðar. Og ég vil að við notum þessi tímamót til að feta nýja leið og skapa hér jafnaðarsamfélag í sátt við umhverfið. Höfundur er þingmaður VG. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Katrín Jakobsdóttir Mest lesið Pólitískt hugrekki og pólitískt hugleysi: ólík stefna tveggja systurflokka Birgir Finnsson Skoðun Sniðgangan á Rapyd slær öll met Björn B. Björnsson Skoðun Hvernig hljómar 100.000 kr. mánaðarlegur samgöngustyrkur? Valur Elli Valsson Skoðun Trumpistar eru víða Trausti Breiðfjörð Magnússon Skoðun Árið 2023 kemur aldrei aftur Heiðrún Lind Marteinsdóttir Skoðun Ísland gjaldþrota vegna fatlaðs fólks? Alma Ýr Ingólfsdóttir Skoðun Vegið að íslenska lífeyriskerfinu Björgvin Jón Bjarnason,Þóra Eggertsdóttir,Halldór Kristinsson,Guðmundur Svavarsson,Elsa Björk Pétursdóttir,Jón Ólafur Halldórsson,Arnar Hjaltalín Skoðun Veiðigjöld, gaslýsingar og valdníðsla Kristinn Karl Brynjarsson Skoðun Þjóðin stendur með sjúkraliðum Sandra B. Franks Skoðun Gerræðisleg áform í anda Ráðstjórnarríkjanna Guðmundur Fertram Sigurjónsson Skoðun Skoðun Skoðun Mig langar að byggja heim með frið og umlykja með ást. Árni Sæberg skrifar Skoðun Þjóðin stendur með sjúkraliðum Sandra B. Franks skrifar Skoðun Vegið að íslenska lífeyriskerfinu Björgvin Jón Bjarnason,Þóra Eggertsdóttir,Halldór Kristinsson,Guðmundur Svavarsson,Elsa Björk Pétursdóttir,Jón Ólafur Halldórsson,Arnar Hjaltalín skrifar Skoðun Ísland gjaldþrota vegna fatlaðs fólks? Alma Ýr Ingólfsdóttir skrifar Skoðun Veiðigjöld, gaslýsingar og valdníðsla Kristinn Karl Brynjarsson skrifar Skoðun Sniðgangan á Rapyd slær öll met Björn B. Björnsson skrifar Skoðun Pólitískt hugrekki og pólitískt hugleysi: ólík stefna tveggja systurflokka Birgir Finnsson skrifar Skoðun Árið 2023 kemur aldrei aftur Heiðrún Lind Marteinsdóttir skrifar Skoðun Trumpistar eru víða Trausti Breiðfjörð Magnússon skrifar Skoðun Fasteignagjöld eru lág í Reykjavík Sara Björg Sigurðardóttir skrifar Skoðun Gerræðisleg áform í anda Ráðstjórnarríkjanna Guðmundur Fertram Sigurjónsson skrifar Skoðun Opið svar til formanns Samleik- Útsvarsgreiðendur borga leikskólann í Kópavogi! Rakel Ýr Isaksen skrifar Skoðun Nýbakaðir foreldrar og óbökuð loforð Ingveldur Anna Sigurðardóttir skrifar Skoðun Þegar bráðamóttakan drepur þig hraðar Hólmfríður Ásta Hjaltadóttir skrifar Skoðun Samkeppnin tryggir hag neytenda Hanna Katrín Friðriksson skrifar Skoðun Stóðhryssur ekki moldvörpur Hallgerður Ljósynja Hauksdóttir skrifar Skoðun Við getum gert betur Einar Bárðarson skrifar Skoðun Tími til að notast við réttar tölur Sigurjón Þórðarson,Eydís Ásbjörnsdóttir,Eiríkur Björn Björgvinsson skrifar Skoðun Hvernig hljómar 100.000 kr. mánaðarlegur samgöngustyrkur? Valur Elli Valsson skrifar Skoðun Ábyrg stefna í útlendingamálum Þorbjörg Sigríður Gunnlaugsdóttir skrifar Skoðun Týndu hermennirnir okkar Bryndís Haraldsdóttir skrifar Skoðun Gerist þetta aftur á morgun? Ísak Hilmarsson skrifar Skoðun Frá Írak til Gaza: Hvað höfum við lært af lygunum og stríðsbröltinu? Helen Ólafsdóttir skrifar Skoðun Staða þorpshálfvita er laus til umsóknar Jón Daníelsson skrifar Skoðun Að reikna veiðigjald af raunverulegum aflaverðmætum Kristján Þórður Snæbjarnarson skrifar Skoðun Fréttir af baggavélum og lömbum Heiða Ingimarsdóttir skrifar Skoðun Auglýsingaskrum Landsvirkjunar Stefán Georgsson skrifar Skoðun Öryggi og varnir Íslands Kristrún Frostadóttir,Þorgerður Katrín Gunnarsdóttir,Inga Sæland skrifar Skoðun Takk Trump! Trausti Breiðfjörð Magnússon skrifar Skoðun Fíllinn á teikniborði Landsvirkjunar Soffía Sigurðardóttir skrifar Sjá meira
Það er skrýtið að vera Íslendingur þessa dagana. Í ágúst vorum við talin sjötta ríkasta þjóð í heimi. Þegar þetta er skrifað horfum við fram á að íslenska ríkið verði hugsanlega að taka 500 milljarða lán til að greiða fyrir bankaævintýri Landsbankans í Bretlandi. Og aðra 500 milljarða til að koma gjaldeyrisviðskiptum í gang. Eitt þúsund milljarðar fyrir okkur að borga með vöxtum og vaxtavöxtum. Og ekki aðeins okkur heldur börnin okkar og barnabörnin sem eru rétt að byrja lífið og tilveruna og við viljum öll að geti átt bjarta framtíð. Dökkir tímar framundanÞað er myrkt yfir Íslandi núna. En þegar ástandið er svart skiptir máli að sjá týruna í myrkrinu og reyna að glæða það ljós. Og hver er sú týra? Vissulega höfum við horft á fjármálakerfið hrynja á tveimur vikum og við vitum að það hefur slæmar afleiðingar. Fjöldi fólks hefur tapað stórfé í sjóðum bankanna - fólk sem lagði fyrir sinn fimm þúsund kall á mánuði og ætlaði sér að eiga smá sjóð fyrir sumarið eða til að stækka við sig eða fyrir ellina. Þessir sjóðir voru ranglega kynntir sem örugg sparnaðarleið. Fjöldi fólks hefur misst vinnuna. Meirihluti allra íslenskra arkitekta missti vinnuna í vikunni. Þúsund manns kunna að missa vinnuna í bönkunum. Atvinnuleysi kann að verða meira en við höfum þekkt. Og fólk er reitt enda verður ekki betur séð en að ýmsir eigendur bankanna séu stungnir af með seðlavöndlana í vasanum. Á sama tíma sér íslenskur almenningur fram á að borga fyrir öll ævintýrin næstu öldina, ævintýri sem margir tóku engan þátt í. Enn er allsendis óvíst hvort hægt verður að leggja hald á eitthvað af þessum eignum eða halda þeim eftir hér á landi. Fólk er líka reitt af því að ýmsir höfðu haft uppi varnaðarorð en á þau var ekki hlustað. Bankakerfið var orðið meira en tífalt stærra en þjóðarbúið og ljóst að bankarnir hefðu þurft að flytja hluta starfsemi sinnar til útlanda miðað við núverandi gjaldeyrisvaraforða. Stjórnvöld hlustuðu ekki á varnaðarorð með dýrkeyptum afleiðingum. Margt ungt fólk hefur haft samband við mig í vikunni og lýst vonleysi og sér fátt annað í stöðunni en að flytja af landi brott. Ljósið í myrkrinuEn það er týra. Vissulega verður næsta ár erfitt og jafnvel lengri tími. En við getum líka lært af þessum hremmingum. Við getum lært af fordæmi Norðmanna og Svía sem lentu í bankakreppu í byrjun tíunda áratugarins og endurskoðuðu allt fjármálakerfi sitt. Þar á ríkið hlut í öllum stærri bönkum til að geta haft áhrif á þróun mála. Við getum endurskoðað lög um Seðlabankann og tryggt faglegar ráðningar stjórnenda á þeim bæ í staðinn fyrir að ráða gamla stjórnmálamenn. Við getum gert Fjármálaeftirlitið skilvirkara og styrkt lagarammann um fjármálaumhverfið. Við getum líka gert pólitískar breytingar. Við getum kosið öðruvísi í næstu kosningum og tryggt breytingar ef við viljum. Við getum líka velt því fyrir okkur hvað okkur finnst gera tilveruna góða. Er tilveran góð ef maður á flatskjá og Range Rover? Eru það lífsgæði að drekka dýrasta koníakið og ganga í Prada-skóm? Gerir það lífið gott að græða sem mest? Á valdatíma Reagans í Bandaríkjunum og Thatcher í Bretlandi festi sú hugmynd sig í sessi að græðgi væri af hinu góða. Þessi sama hugmyndafræði seytlaði inn í íslenskt samfélag á tíunda áratugnum og skyndilega var það orðið gott og gilt að forstjórar fengju hundruð milljóna fyrir meintan árangur og vísað var í mikla ábyrgð þeirra. Á sama tíma fengu leikskólastarfsmenn engar árangurstengdar greiðslur þó að óneitanlega væri ábyrgð þeirra mikil. Eða framhaldsskólakennarar. Hvað þá sjúkraliðar eða skúringafólk. Að eiga nóg er nógSjálfstæðisflokkurinn hefur verið lengi við völd í þessu landi. Í stjórnartíð hans síðastliðin 17 ár - ásamt Alþýðuflokki, Framsóknarflokki og Samfylkingu - hefur bilið milli hinna lægst launuðu og hæst launuðu stóraukist. Um það hefur hins vegar helst ekki mátt tala því um gróðann hefur ekki mátt efast. En ég leyfi mér að efast. Gróði er ekki góður í sjálfu sér og sama má segja um hagvöxt. Sá hagvöxtur sem hér hefur verið hefur að miklu leyti byggst á neyslu sem hefur verið fjármögnuð með lánum. Slíkur hagvöxtur byggist ekki á verðmætasköpun og hefur reynst hverfull. Þegar ég var lítil, fyrir tuttugu og fimm árum eða svo, átti ég eitt par af vetrarskóm og þeir entust mér a.m.k. einn vetur, jafnvel tvo. Svo átti ég eina strigaskó fyrir sumarið og eina spariskó. Ansi hreint gott. Gott líf snýst ekki endilega um að eiga mikið - það snýst fremur um að hafa nóg - að ganga ekki á höfuðstólinn en rækta sinn garð þannig að hann beri ávöxt. Það á við um náttúruna, það á við um samfélagið og það á við um efnahagslífið. Þessi afstaða er stundum kölluð sjálfbær þróun. Jöfnuður í öndvegiEf við fylgjum hugmyndafræði sjálfbærrar þróunar og setjum jöfnuð í öndvegi eigum við Íslendingar góða möguleika á að vinna okkur út úr þrengingunum og skapa hér betra samfélag en hér ríkti fyrir hrunið mikla. Með því að endurskoða sjávarútvegsstefnu okkar, byggja upp landbúnaðinn, efla hátækni og þekkingariðnað, styrkja ferðaþjónustu og standa vörð um undirstöður samfélagsins; öflugt menntakerfi, gott heilbrigðiskerfi og félagslegt kerfi þar sem enginn dettur milli skips og bryggju, eigum við möguleika á að endurreisa atvinnulífið á nýjum grunni. Ef við lærum af nágrannaþjóðum okkar á Norðurlöndum og endurskoðum lagaumhverfið, hefjum fagleg sjónarmið til vegs og virðingar, skiptum skammtímagróða út fyrir skynsamlega fjármálastefnu og endurskoðum peningamálastefnuna getum við lagt grunn að traustri framtíð. Umfram allt skulum við ekki detta í gamlar gryfjur og endurtaka sömu mistökin. Jöfnuður og sjálfbærni eru þau leiðarljós sem ég sé í þessari blindhríð og úr henni munum við komast. Það mun taka tíma og það veltur að miklu leyti á stjórnvöldum hversu langur tími sá verður. Ég vil ekki að skrifað verði undir lántökur upp á mörg hundruð milljarða til að greiða fyrir Icesave umfram þjóðréttarlegar skyldur okkar, því að íslenskur almenningur á ekki að borga þann reikning. Ég vil að málin verði gerð upp og fólk verði kallað til ábyrgðar. Og ég vil að við notum þessi tímamót til að feta nýja leið og skapa hér jafnaðarsamfélag í sátt við umhverfið. Höfundur er þingmaður VG.
Vegið að íslenska lífeyriskerfinu Björgvin Jón Bjarnason,Þóra Eggertsdóttir,Halldór Kristinsson,Guðmundur Svavarsson,Elsa Björk Pétursdóttir,Jón Ólafur Halldórsson,Arnar Hjaltalín Skoðun
Skoðun Vegið að íslenska lífeyriskerfinu Björgvin Jón Bjarnason,Þóra Eggertsdóttir,Halldór Kristinsson,Guðmundur Svavarsson,Elsa Björk Pétursdóttir,Jón Ólafur Halldórsson,Arnar Hjaltalín skrifar
Skoðun Pólitískt hugrekki og pólitískt hugleysi: ólík stefna tveggja systurflokka Birgir Finnsson skrifar
Skoðun Opið svar til formanns Samleik- Útsvarsgreiðendur borga leikskólann í Kópavogi! Rakel Ýr Isaksen skrifar
Skoðun Tími til að notast við réttar tölur Sigurjón Þórðarson,Eydís Ásbjörnsdóttir,Eiríkur Björn Björgvinsson skrifar
Skoðun Frá Írak til Gaza: Hvað höfum við lært af lygunum og stríðsbröltinu? Helen Ólafsdóttir skrifar
Skoðun Öryggi og varnir Íslands Kristrún Frostadóttir,Þorgerður Katrín Gunnarsdóttir,Inga Sæland skrifar
Vegið að íslenska lífeyriskerfinu Björgvin Jón Bjarnason,Þóra Eggertsdóttir,Halldór Kristinsson,Guðmundur Svavarsson,Elsa Björk Pétursdóttir,Jón Ólafur Halldórsson,Arnar Hjaltalín Skoðun