Nokkur orð um fjármögnun íslenskra háskóla Jón Atli Benediktsson skrifar 15. desember 2015 10:37 Árið 2005 gerðu Evrópsku háskólasamtökin (European University Association) úttekt á Háskóla Íslands og komst úttektarnefndin meðal annars að þeirri niðurstöðu að fjármögnun skólans væri verulega ábótavant. Spyrja má hvort eitthvað hafi breyst á þeim áratug sem nú er liðinn frá úttektinni. Við skulum skoða það nánar. Í samantekt mennta- og menningarmálaráðuneytisins úr Education at a Glance 2015 (EAG) frá 24. nóvember síðastliðnum er gerð grein fyrir stöðu Íslands út frá samanburði á menntatölfræði OECD-ríkjanna. Miðað er við tölur frá árinu 2012 og er þar meðal annars stutt ágrip af tilraun OECD til að varpa ljósi á áhrif alþjóðlegu efnahagskreppunnar 2008 á skólakerfi. Þar segir m.a.: „Útgjöld til háskólastigsins drógust saman frá 2008 til 2012 og voru orðin 14% lægri. Á móti kemur að nemendum fjölgaði, m.a. vegna slæms atvinnuástands. Þetta þýðir að útgjöld á hvern ársnema drógust saman um fimmtung frá 2008 til 2011. Tölur fyrir árið 2012 gefa vísbendingu um að þá hafi orðið viðsnúningur. Útgjöldin jukust á ný, nemendum fækkaði um eitt prósentustig þannig að útgjöld á hvern ársnemenda jukust milli ára. … Það bendir til að efnahagserfiðleikarnir hafi komið fyrr fram hér á landi og Ísland var farið að ná sér upp úr dýfunni árið 2012 á sama tíma og efnahagskreppan var farin að hafa meiri áhrif í öðrum löndum, eins og Írlandi, Spáni og Portúgal.“ Það er vissulega rétt að þróun útgjalda á hvern ársnema á háskólastigi (nemanda í fullu námi) frá árinu 2008 (á föstu verðlagi) sýnir meiri samdrátt árið 2011 (21,5%) en bæði árið á undan (16,4%) og árið á eftir (16,0%). Bendir það hugsanlega til þess að áhrif efnahagskreppunnar árið 2008 hafi verið að fullu komin fram árið 2011 og hagur háskólanna tekinn að vænkast árið 2012. Nemendafjöldi 2010, 2011 og 2012 bendir líka til þess að jafnvægi hafi náðst en samkvæmt tölum Hagstofunnar er lítil breyting á fjölda nemenda þessi þrjú ár (rúmlega 19 þúsund nemendur í háskólum á Íslandi) og fjölgunin sem varð á tímabilinu 2008-2010 virðist vera að mestu um garð gengin. Þessir útreikningar varpa hins vegar ekki ljósi nema á mjög takmarkaðan hluta af fjármögnun íslenskra háskóla og nauðsynlegt er að skoða stöðuna út frá lengra tímabili. Mikil fjölgun háskólanema hér á landi eftir árið 2000 og lægri framlög á hvern nemanda en í löndum sem við berum okkur saman við hefur valdið því að enn dregur í sundur með bæði Norðurlöndum og meðaltali af ríkjum OECD þegar litið er til framlaga á hvern ársnema. Þetta sést vel ef borin eru saman árin 2005 og 2012. Á mynd 1 sést að hlutfallslega hefur háskólanemum á Íslandi fjölgað mest (19,7%) en framlög aukist minnst (7,2%). Þetta hefur leitt til þess að framlög á hvern ársnema á Íslandi eru 10% lægri árið 2012 en þau voru árið 2005 (á föstu verðlagi). Þessi þróun hefur leitt til þess að útgjöld á háskólastigi á Íslandi á hvern ársnema árið 2012 eru hlutfallslega talsvert lægri en þau voru árið 2005 þegar bornar eru saman tölur frá hinum Norðurlöndunum (tölur frá Danmörku fyrir árið 2012 vantar) og meðaltal ríkja OECD og ESB (sjá mynd 2). Munurinn hefur í sumum tilvikum þrefaldast. Burtséð frá því hvort botni efnahagskreppunnar árið 2008 hafi verið náð í íslensku háskólakerfi árið 2011 er ljóst að markmið stjórnvalda (þ.á m. Vísinda- og tækniráðs) um að fjármögnun háskólakerfisins hér á landi verði að minnsta kosti sambærileg við meðaltal aðildarríkja OECD árið 2016 og Norðurlanda árið 2020 virðist standa fjær nú en áður og ljóst að miklar breytingar þurfa að koma til ef þau markmið eiga að nást á næstu árum.Með öðrum orðum, munurinn er að aukast, ekki minnka og því verður að breyta eigi íslenskir háskólar að geta vaxið og dafnað. Háskólar á Íslandi starfa í alþjóðlegu umhverfi og eigi þeir að vera samkeppnisfærir um starfsfólk, nemendur og öflun styrkja (svo eitthvað sé nefnt) verður fjármögnun þeirra að vera betri, raunar miklu betri. Vissulega hafa orðið miklar breytingar á íslensku háskólaumhverfi á undanförnum áratug eða frá þeim tíma sem skýrsla Evrópsku háskólasamtakanna um Háskóla Íslands kom út árið 2005. En við erum enn að kljást við sömu vandamálin, vanfjármagnaða háskóla. Birtingarmyndin er meðal annars lág laun, mikið álag og mjög hátt hlutfall nemenda á hvern kennara sem vissulega getur haft áhrif á gæði kennslu. Fullyrða má að hver króna sem sett er í háskólakerfið er vel nýtt en það má hins vegar ekki rugla saman vanfjármögnun og óeigingjörnu framlagi þeirrar sem starfa í háskólum við hagkvæmni því við núverandi fjármögnun verður ekki lengur búið eigi íslenskir háskólar að standast samkeppni á alþjóðavettvangi á næstu árum. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Jón Atli Benediktsson Mest lesið Þjónn, það er bakslag í beinasoðinu mínu Hlédís Maren Guðmundsdóttir Skoðun Þöggun, hroki og afneitun voru móttökur Samfylkingarinnar til okkar Elín A. Eyfjörð Ármannsdóttir Skoðun Kvöld sem er ekki bara fyrir börnin Alicja Lei Skoðun Er loftslagskvíðinn horfinn? Sonja Huld Guðjónsdóttir Skoðun Aðförin að einkabílnum eða bara meira frelsi? Kristín Hrefna Halldórsdóttir Skoðun Hagsmunir flugrekstrar á Íslandi eru miklir Jóhannes Bjarni Guðmundsson Skoðun Refsa fyrst, spyrja svo? Jakob Frímann Magnússon Skoðun Málið er dautt (A Modest Proposal) Skoðun Börn eiga ekki heima í fangelsi Tótla I. Sæmundsdóttir Skoðun Er yfirvöldum alveg sama um fólk á bifhjólum? Njáll Gunnlaugsson Skoðun Skoðun Skoðun Vísindin geta læknað krabbamein en ekki grænmetissafar og kaffistólpípur Dögg Guðmundsdóttir,Guðrún Nanna Egilsdóttir,Vilborg Kolbrún Vilmundardóttir skrifar Skoðun Þöggun, hroki og afneitun voru móttökur Samfylkingarinnar til okkar Elín A. Eyfjörð Ármannsdóttir skrifar Skoðun Er yfirvöldum alveg sama um fólk á bifhjólum? Njáll Gunnlaugsson skrifar Skoðun Ekki mamman í hópnum - leiðtoginn í hópnum Katrín Ásta Sigurjónsdóttir skrifar Skoðun Rannsóknarnefnd styrjalda Gunnar Einarsson skrifar Skoðun Börn eiga ekki heima í fangelsi Tótla I. Sæmundsdóttir skrifar Skoðun Aðförin að einkabílnum eða bara meira frelsi? Kristín Hrefna Halldórsdóttir skrifar Skoðun Kvöld sem er ekki bara fyrir börnin Alicja Lei skrifar Skoðun Verkakonur samtímans – og nýtt skeið í kvennabaráttu! Guðrún Margrét Guðmundsdóttir,Aleksandra Leonardsdóttir skrifar Skoðun Málið er dautt (A Modest Proposal) skrifar Skoðun Femínísk utanríkisstefna: aukin samstaða og aðgerðir Guillaume Bazard skrifar Skoðun Hagsmunir flugrekstrar á Íslandi eru miklir Jóhannes Bjarni Guðmundsson skrifar Skoðun Þjónn, það er bakslag í beinasoðinu mínu Hlédís Maren Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Samhljómur á meðal ÍSÍ og Íslandsspila um endursköpun spilaumhverfisins Ingvar Örn Ingvarsson skrifar Skoðun Kvennabarátta á tímum bakslags Tatjana Latinovic skrifar Skoðun Líttupp - ertu að missa af einhverju? Skúli Bragi Geirdal skrifar Skoðun Betri hellir, stærri kylfur? Ingvar Þóroddsson skrifar Skoðun Er loftslagskvíðinn horfinn? Sonja Huld Guðjónsdóttir skrifar Skoðun Okur fákeppni og ofurvextir halda uppi verðbólgu Þorsteinn Sæmundsson skrifar Skoðun Óverjandi framkoma við fyrirtæki Ólafur Stephensen skrifar Skoðun Viljum við læra af sögunni eða endurtaka hana? Arndís Anna Kristínardóttir Gunnarsdóttir skrifar Skoðun Réttlæti hins sterka. Þegar vitleysan í dómsal slær allt út Jörgen Ingimar Hansson skrifar Skoðun Sameiginlegt sundkort fyrir höfuðborgarsvæðið – löngu tímabært Þórdís Lóa Þórhallsdóttir skrifar Skoðun Frá Peking 1995 til 2025: Samstarf, framþróun og ný heimsskipan Karl Héðinn Kristjánsson skrifar Skoðun Ástarsvik ein tegund ofbeldis gegn eldra fólki Kolbrún Áslaugar Baldursdóttir skrifar Skoðun Lítil bleik slaufa kemur miklu til leiðar Halla Þorvaldsdóttir skrifar Skoðun Fræ menntunar – frá Froebel til Jung Kristín Magdalena Ágústsdóttir skrifar Skoðun 1500 vanvirk ungmenni í Reykjavík Magnea Gná Jóhannsdóttir skrifar Skoðun Hvað eiga kaffihúsin á 18. öld á Englandi og gervigreind sameiginlegt? Stefán Atli Rúnarsson skrifar Skoðun Að hafa trú á samfélaginu Hjálmar Bogi Hafliðason skrifar Sjá meira
Árið 2005 gerðu Evrópsku háskólasamtökin (European University Association) úttekt á Háskóla Íslands og komst úttektarnefndin meðal annars að þeirri niðurstöðu að fjármögnun skólans væri verulega ábótavant. Spyrja má hvort eitthvað hafi breyst á þeim áratug sem nú er liðinn frá úttektinni. Við skulum skoða það nánar. Í samantekt mennta- og menningarmálaráðuneytisins úr Education at a Glance 2015 (EAG) frá 24. nóvember síðastliðnum er gerð grein fyrir stöðu Íslands út frá samanburði á menntatölfræði OECD-ríkjanna. Miðað er við tölur frá árinu 2012 og er þar meðal annars stutt ágrip af tilraun OECD til að varpa ljósi á áhrif alþjóðlegu efnahagskreppunnar 2008 á skólakerfi. Þar segir m.a.: „Útgjöld til háskólastigsins drógust saman frá 2008 til 2012 og voru orðin 14% lægri. Á móti kemur að nemendum fjölgaði, m.a. vegna slæms atvinnuástands. Þetta þýðir að útgjöld á hvern ársnema drógust saman um fimmtung frá 2008 til 2011. Tölur fyrir árið 2012 gefa vísbendingu um að þá hafi orðið viðsnúningur. Útgjöldin jukust á ný, nemendum fækkaði um eitt prósentustig þannig að útgjöld á hvern ársnemenda jukust milli ára. … Það bendir til að efnahagserfiðleikarnir hafi komið fyrr fram hér á landi og Ísland var farið að ná sér upp úr dýfunni árið 2012 á sama tíma og efnahagskreppan var farin að hafa meiri áhrif í öðrum löndum, eins og Írlandi, Spáni og Portúgal.“ Það er vissulega rétt að þróun útgjalda á hvern ársnema á háskólastigi (nemanda í fullu námi) frá árinu 2008 (á föstu verðlagi) sýnir meiri samdrátt árið 2011 (21,5%) en bæði árið á undan (16,4%) og árið á eftir (16,0%). Bendir það hugsanlega til þess að áhrif efnahagskreppunnar árið 2008 hafi verið að fullu komin fram árið 2011 og hagur háskólanna tekinn að vænkast árið 2012. Nemendafjöldi 2010, 2011 og 2012 bendir líka til þess að jafnvægi hafi náðst en samkvæmt tölum Hagstofunnar er lítil breyting á fjölda nemenda þessi þrjú ár (rúmlega 19 þúsund nemendur í háskólum á Íslandi) og fjölgunin sem varð á tímabilinu 2008-2010 virðist vera að mestu um garð gengin. Þessir útreikningar varpa hins vegar ekki ljósi nema á mjög takmarkaðan hluta af fjármögnun íslenskra háskóla og nauðsynlegt er að skoða stöðuna út frá lengra tímabili. Mikil fjölgun háskólanema hér á landi eftir árið 2000 og lægri framlög á hvern nemanda en í löndum sem við berum okkur saman við hefur valdið því að enn dregur í sundur með bæði Norðurlöndum og meðaltali af ríkjum OECD þegar litið er til framlaga á hvern ársnema. Þetta sést vel ef borin eru saman árin 2005 og 2012. Á mynd 1 sést að hlutfallslega hefur háskólanemum á Íslandi fjölgað mest (19,7%) en framlög aukist minnst (7,2%). Þetta hefur leitt til þess að framlög á hvern ársnema á Íslandi eru 10% lægri árið 2012 en þau voru árið 2005 (á föstu verðlagi). Þessi þróun hefur leitt til þess að útgjöld á háskólastigi á Íslandi á hvern ársnema árið 2012 eru hlutfallslega talsvert lægri en þau voru árið 2005 þegar bornar eru saman tölur frá hinum Norðurlöndunum (tölur frá Danmörku fyrir árið 2012 vantar) og meðaltal ríkja OECD og ESB (sjá mynd 2). Munurinn hefur í sumum tilvikum þrefaldast. Burtséð frá því hvort botni efnahagskreppunnar árið 2008 hafi verið náð í íslensku háskólakerfi árið 2011 er ljóst að markmið stjórnvalda (þ.á m. Vísinda- og tækniráðs) um að fjármögnun háskólakerfisins hér á landi verði að minnsta kosti sambærileg við meðaltal aðildarríkja OECD árið 2016 og Norðurlanda árið 2020 virðist standa fjær nú en áður og ljóst að miklar breytingar þurfa að koma til ef þau markmið eiga að nást á næstu árum.Með öðrum orðum, munurinn er að aukast, ekki minnka og því verður að breyta eigi íslenskir háskólar að geta vaxið og dafnað. Háskólar á Íslandi starfa í alþjóðlegu umhverfi og eigi þeir að vera samkeppnisfærir um starfsfólk, nemendur og öflun styrkja (svo eitthvað sé nefnt) verður fjármögnun þeirra að vera betri, raunar miklu betri. Vissulega hafa orðið miklar breytingar á íslensku háskólaumhverfi á undanförnum áratug eða frá þeim tíma sem skýrsla Evrópsku háskólasamtakanna um Háskóla Íslands kom út árið 2005. En við erum enn að kljást við sömu vandamálin, vanfjármagnaða háskóla. Birtingarmyndin er meðal annars lág laun, mikið álag og mjög hátt hlutfall nemenda á hvern kennara sem vissulega getur haft áhrif á gæði kennslu. Fullyrða má að hver króna sem sett er í háskólakerfið er vel nýtt en það má hins vegar ekki rugla saman vanfjármögnun og óeigingjörnu framlagi þeirrar sem starfa í háskólum við hagkvæmni því við núverandi fjármögnun verður ekki lengur búið eigi íslenskir háskólar að standast samkeppni á alþjóðavettvangi á næstu árum.
Þöggun, hroki og afneitun voru móttökur Samfylkingarinnar til okkar Elín A. Eyfjörð Ármannsdóttir Skoðun
Skoðun Vísindin geta læknað krabbamein en ekki grænmetissafar og kaffistólpípur Dögg Guðmundsdóttir,Guðrún Nanna Egilsdóttir,Vilborg Kolbrún Vilmundardóttir skrifar
Skoðun Þöggun, hroki og afneitun voru móttökur Samfylkingarinnar til okkar Elín A. Eyfjörð Ármannsdóttir skrifar
Skoðun Verkakonur samtímans – og nýtt skeið í kvennabaráttu! Guðrún Margrét Guðmundsdóttir,Aleksandra Leonardsdóttir skrifar
Skoðun Samhljómur á meðal ÍSÍ og Íslandsspila um endursköpun spilaumhverfisins Ingvar Örn Ingvarsson skrifar
Skoðun Viljum við læra af sögunni eða endurtaka hana? Arndís Anna Kristínardóttir Gunnarsdóttir skrifar
Skoðun Sameiginlegt sundkort fyrir höfuðborgarsvæðið – löngu tímabært Þórdís Lóa Þórhallsdóttir skrifar
Skoðun Frá Peking 1995 til 2025: Samstarf, framþróun og ný heimsskipan Karl Héðinn Kristjánsson skrifar
Skoðun Hvað eiga kaffihúsin á 18. öld á Englandi og gervigreind sameiginlegt? Stefán Atli Rúnarsson skrifar
Þöggun, hroki og afneitun voru móttökur Samfylkingarinnar til okkar Elín A. Eyfjörð Ármannsdóttir Skoðun