Í aðdraganda forsetakosninga efndi Stefán Jón til viðamikils samtals um hlutverk forseta á Facebook. Hann hefur skoðað þetta í þaula og átt í samtali við ýmsa sérfræðinga. Hann segir þetta því miður algengan misskilning.
„Engin lagastoð er fyrir þessu „stjórnarmyndunarumboði". Þeir flokkar sem vilja starfa saman og mynda ríkisstjórn á Alþingi og hafa til þess meirihluta gera það einfaldlega og tilkynna forseta og þjóð komi til þess. Þetta getur legið fyrir á sömu mínútu og úrslit liggja fyrir.“
Hins vegar er eitthvað til sem heitir stjórnskipunarhefð en Stefán Jón veltir því fyrir sér hversu lögformlegt gildi slíkt fyrirbæri hefur?
Umboð Sigmundar Davíðs á misskilningi byggt
Stefán Jón lýsir því svo að hann hafi átt samtal við núverandi forseta, þá sagnfræðing sérfróðan um forsetaembættið, um síðustu áramót einmitt um þetta atriði.
„Hann sagði rannsóknir sínar um hvernig þetta hefði gengið fyrir sig í fortíðinni hafa leitt fátt í ljós, afar fá gögn lægju fyrir. Ég spurði í gríni hvort þetta samband forsetans og stjórnmálamanna væru „pappírslaus viðskipti“ og játti hann því hlæjandi. Frumkvæðið að stjórnarmyndun er Alþingis. Klippt og skorið.“

Þannig má segja að þegar Ólafur Ragnar ákvað að veita Sigmundi Davíð umboð til að mynda stjórn, þá byggi það á misskilningi.
Gunnar Thoroddsen tók sjálfur frumkvæðið
Stefán Jón bendir á að komi til stjórnarkreppu gæti þurft málamiðlara svo sem Kristján Eldjárn var á sínum tíma, og jafnvel myndunar utanþingsstjórnar eins og Sveinn Björnsson gerði.
„Ég var fréttamaður RÚV meðan Eldjárn tók hringinn og var sögulegt þegar Lúðvík Jósepsson fékk umboð. En, þá gekk ekkert í þinginu fyrr en Gunnar Thoroddsen tók sjálfur frumkvæði og myndaði stjórn, lét svo Eldjárn vita! Hann fékk aldrei neitt umboð til að kljúfa D listann. Ég man vel þessa krísu,“ segir Stefán Jón.
Guðni telur sig í vera í lykilhlutverki
En, þó þetta sé svona í pottinn búið, að forsetinn hafi engu sérstöku lögskipuðu hlutverki að gegna nema þá með vísan til einskonar hefðar, virðist Guðni Th. Jóhannesson, nýr forseti lýðveldisins, ekki líta svo á. Og hefur gleymt öllu um „hin pappírslausu viðskipti“. Guðni sagði við Fréttablaðið daginn eftir kjör sitt að snúið gæti reynst að mynda ríkisstjórn. „Forseti ákveður hver skuli fyrst spreyta sig við myndun ríkisstjórnar. Það þarf ég að gera á grundvelli þess sem stjórnmálaleiðtogar segja mér eftir kosningar og á grundvelli þess hvern ég tel líklegastan til að geta myndað ríkisstjórn. Það þarf ekki að vera leiðtogi stærsta flokksins, það þarf ekki að vera leiðtogi þess sem mest hefur unnið á. Það þarf einfaldlega að vera byggt á mati forsetans,“ sagði Guðni þá.
En, samkvæmt athugunum Stefáns Jóns þurfa stjórnmálaleiðtogar ekkert að mæna til Bessastaða í þessu sambandi.
Alltaf stefnt að meirihlutastjórn
Ragnar Aðalsteinsson lögfræðingur segir það sína skoðun að ef tilteknir flokkar komi sér saman um að mynda stjórn, eru með meirihluta á þingi, þá segja þeir forseta Íslands frá því að þeir muni mynda þessa meirihlutastjórn.

Mikil óvissa í loftinu
En, það getur komið til þess að enginn geti myndað stjórn og þá kemur utanþingsstjórn til álita. „En stjórnmálamenn vilja ekki slíka stjórn og munu gera allt til að koma í veg fyrir það. Svo má bera þetta saman við ástandið á Spáni, þar hefur starfsstjórn starfað í 10 mánuði án þess að hafa meirihluta á þinginu. Ekki fyrr en fyrir örfáum dögum að nærst stærsti flokkurinn ákvað að leggjast ekki gegn því að forystumaður þess flokks myndi minnihlutastjórn. Þar hafa verið haldnar tvennar kosningar til að geta myndað meirihluta án árangurs.“
Ragnar segir ekki óhugsandi að hliðstætt ástand geti myndast hér, að það verði mjög erfitt að mynda stjórn. Þá taki við langvarandi samningaumleitanir milli flokka sem sá leiðir er forseti kallar til slíks. En, það er ef horft er til skoðanakannana.
„Það getur orðið spenna í þessu. Vissulega. En við vitum ekkert um það hvernig menn muni svo kjósa á morgun. Mikil óvissa í loftinu.“