Í tilefni af leiðara ritstjóra Fréttablaðsins Halldóra Þorsteinsdóttir skrifar 15. nóvember 2018 14:58 Í leiðara Fréttablaðsins í gær fór ritstjóri blaðsins ófögrum orðum um fjölmiðlanefnd og ákvörðun hennar þar sem annar fjölmiðill var sektaður vegna áfengisauglýsinga. Virðist leiðarinn skrifaður í tilefni af dómi Héraðsdóms Reykjavíkur þar sem umrædd ákvörðun fjölmiðlanefndar var staðfest. Í leiðaranum lýsir ritstjórinn meðal annars þeirri skoðun sinni að fjölmiðlanefnd sé föst í fornöld, fáar ríkisstofnanir séu jafn óþarfar og að menntamálaráðherra þurfi að búa svo um hnútana að fjölmiðlar „fái að starfa í friði fyrir óþarfri nefnd um lög sem standist ekki tímans tönn“. Er hlutverki nefndarinnar svo lýst sem því helstu að leggja stein í götu fjölmiðla með sektum, boðum og bönnum. Af þessu tilefni er rétt að benda á nokkur atriði sem tengjast fjölmiðlum og því lagalega umhverfi sem þeir starfa við í dag. Hvað snertir fullyrðingar um hina fornu og óþörfu fjölmiðlanefnd verður látið duga að nefna að bæði nefndinni og núgildandi fjölmiðlalögum var komið á fót árið 2011 eða fyrir sjö árum. Stofnun nefndarinnar og lögfesting laganna var liður í því að fylgja eftir skuldbindingum íslenska ríkisins á grundvelli EES-samningsins. Með örfáum undantekningum, m.a. þeirri sem felst í umræddu áfengisauglýsingabanni, eiga langflestar þeirra reglna fjölmiðlalaga sem eftirlit fjölmiðlanefndar hefur beinst að samsvörun í tilskipunum Evrópusambandsins sem aftur taka mið af samevrópskum viðmiðum um eðlilega blaðamannshætti, fjölmiðlafrelsi og starfshætti fjölmiðla. Lögin kveða ekki einasta á um reglur sem fela í sér viðurkennd viðmið á sviði fjölmiðlaréttar heldur tilteknar lágmarksreglur sem íslenska ríkinu er skylt að þjóðarétti að virða. Þær lágmarksreglur eiga sér síðan langflestar fyrirmyndir meðal reglna nágrannaþjóða Íslands. Þó svo að skiljanlegt sé að ritstjórar fjölmiðla hafi neikvæða afstöðu gagnvart fjölmiðlaeftirliti, enda mannlegt að þola illa þann sem setur manni takmörk, er regluverk fjölmiðla mun flóknara en svo að unnt sé að leggja af lögin eða fjölmiðlanefnd á einu bretti. Hvað varðar síðan fullyrðingar ritstjórans í tengslum við fyrrgreinda ákvörðun verður afstaða hennar ekki skilin öðruvísi en svo að fjölmiðlanefnd hefði verið rétt að halda að sér höndum með viðbrögð þar sem öllum sé ljóst að ekki sé hægt að viðhalda banni við áfengisauglýsingum. Regluverkið sé gallað og að vettugi virðandi. Það má vissulega taka undir það með ritstjóranum að óljóst sé hvort áfengisauglýsingabannið sé enn til þess fallið að stuðla að því markmiði sem að var stefnt, þ.e. að draga úr skaðlegum áhrifum aukinnar áfengisneyslu. Ritstjórinn veit hins vegar vel að ákvörðun um áfengisauglýsingabannið var tekin af löggjafanum á Alþingi en ekki fjölmiðlanefnd. Nefndin hefur einungis lögbundið eftirlit með lögunum og enga heimild til þess að hætta að framfylgja þeim á þeim grundvelli að henni þyki reglurnar óheppilegar, pólitískt rangar eða í ósamræmi við viðhorf almennings hverju sinni. Enn síður er nefndin í stakk búin að elta meinta ríkjandi strauma í samfélagsumræðunni eða haga störfum sínum þannig að þóknanleg séu þeim sem eftirlitinu sæta. Ekki frekar en lögreglumaður sem er ósammála reglum um hámarkshraða á tilteknu svæði getur ákveðið að hætta eftirliti með lögunum af því að „það er vonlaust að ná utan um þetta“ eða honum finnst lögin vera röng. Þessa skiptingu ríkisvalds í löggjafa og framkvæmdarvald, þýðingu lagareglna almennt og þá kröfu almennings að eftirlit sé haft með gildandi regluverki ætti ritstjórinn að þekkja vel. Bæði hann og hans starfsmenn hafa enda margoft tekið föstum tökum stjórnmálamenn, ráðamenn, fyrirtæki og einstaklinga sem hafa mögulega gerst brotleg við hinar ýmsu reglur og kallað eftir viðbrögðum eftirlitsaðila á viðkomandi sviði. Það er ábyrgðarhluti fjölmiðils, sem hefur mikilvægu upplýsingahlutverki að gegna gagnvart almenningi og skoðanamyndandi áhrif í samfélaginu, að sópa ekki undir teppi eða afneita regluverkinu eða þeirri umgjörð sem lögin boða þegar spjótin beinast að honum sjálfum. Fjölmiðlar verða að þola regluverk eins og önnur svið samfélagsins. Það er vissulega eðlilegt að ritstjóri láti í ljós skoðun sína á löggjöf um áfengisauglýsingabann og geri að umtalsefni erfiðar rekstrarlegar forsendur fjölmiðla. Það vekur hins vegar upp spurningar þegar ritstjóri eins stærsta fjölmiðilsins lætur í það skína að eðlilegt sé að virða að vettugi lög á hans sviði vegna þess að lögin standist ekki tímans tönn eða að nefnd sem hefur eftirlit á viðkomandi sviði sé ekki starfi sínu vaxin þar sem hún framfylgi óheppilegri löggjöf. Ef fyrirtæki á öðru sviði samfélagsins, t.d. í fjármálaþjónustu, heimtaði að reglur á sviðinu yrðu afnumdar og eftirliti hætt verður að treysta því að fjölmiðlar myndu fjalla um slíkt með gagnrýnum og málefnalegum hætti. Um leið verður að gera þá kröfu að umfjöllun um mál er varða fjölmiðlana sjálfa verði á grundvelli sömu grunngilda blaðamennsku og umfjöllun um önnur svið samfélagsins en að fjölmiðlar falli ekki í þá freistingu að fjalla um sjálfa sig með mildari höndum.Halldóra Þorsteinsdóttir lektor við lagadeild Háskólans í Reykjavík og varaformaður fjölmiðlanefndar. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Halldóra Þorsteinsdóttir Mest lesið Falleinkunn skólakerfis? Helga Þórisdóttir Skoðun Halldór 28.06.2025 Halldór Hvers vegna berðu kross? Hrafnhildur Sigurðardóttir Skoðun Hvar er auðlindarentan? Birta Karen Tryggvadóttir Skoðun Ísland gjaldþrota vegna fatlaðs fólks? Alma Ýr Ingólfsdóttir Skoðun Þannig gerum við þetta? Ísak Ernir Kristinsson Skoðun Stærsta framfaraskref í námsmati íslenskra barna í áratugi Guðmundur Ingi Kristinsson Skoðun Hætt við að hækka ekki skatta á almenning Bryndís Haraldsdóttir Skoðun Hver borgar brúsann? Ingibjörg Isaksen Skoðun Sniðgangan á Rapyd slær öll met Björn B. Björnsson Skoðun Skoðun Skoðun Raforkuverð: Stórnotendur og almenningur Ingvar Júlíus Baldursson skrifar Skoðun Hætt við að hækka ekki skatta á almenning Bryndís Haraldsdóttir skrifar Skoðun Skattafíkn í skjóli réttlætis: Tímavélin stillt á 2012 Kristinn Karl Brynjarsson skrifar Skoðun Hver borgar brúsann? Ingibjörg Isaksen skrifar Skoðun Hvers vegna berðu kross? Hrafnhildur Sigurðardóttir skrifar Skoðun Þannig gerum við þetta? Ísak Ernir Kristinsson skrifar Skoðun Stærsta framfaraskref í námsmati íslenskra barna í áratugi Guðmundur Ingi Kristinsson skrifar Skoðun Falleinkunn skólakerfis? Helga Þórisdóttir skrifar Skoðun Þjónusta sem gleður – skilar sér beint í kassann Margrét Reynisdóttir skrifar Skoðun Hvar er auðlindarentan? Birta Karen Tryggvadóttir skrifar Skoðun Miðflokkurinn – Rödd skynseminnar í borginni Ómar Már Jónsson skrifar Skoðun Virði barna og ungmenna Álfhildur Leifsdóttir,Hólmfríður Jennýjar Árnadóttir skrifar Skoðun Sættir þú þig við þetta? Jón Pétur Zimsen skrifar Skoðun Alþingi gleymir aftur fötluðum börnum Lúðvík Júlíusson skrifar Skoðun Lægri gjöld, fleiri tækifæri Bragi Bjarnason skrifar Skoðun Tölum um stóra valdaframsalsmálið Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Litla landið sem kennir heiminum – Ísland og þróunarsamvinna í gegnum menntun GRÓ skólanna Verena Karlsdóttir,Hreiðar Þór Valtýsson,Þór Heiðar Ásgeirsson skrifar Skoðun Öflugar varnir krefjast stöndugra fréttamiðla Sigríður Dögg Auðunsdóttir skrifar Skoðun Gott frumvarp, en hvað með verklagið? Bogi Ragnarsson skrifar Skoðun Augnablikið Magnús Jóhann Hjartarson skrifar Skoðun Listnám er lífsbjörg – opið bréf til ráðherra mennta, félags og heilbrigðismála, til stuðnings Söngskóla Sigurðar Demetz Dagbjört Andrésdóttir skrifar Skoðun Það þarf ekki að biðjast afsökunar á því að segja satt Þórður Snær Júlíusson skrifar Skoðun Lífeyrissjóðirnir og Íslandsbanki, hluthafafundur á mánudag Bolli Héðinsson skrifar Skoðun „Þegar arkitektinn fer á flug“ - opinber umræða á villigötum Eyrún Arnarsdóttir skrifar Skoðun Heilbrigðiskerfið þarf stjórnvöld með bein í nefinu Svandís Svavarsdóttir skrifar Skoðun Börn eru hvorki veiðigjöld né öryggis- og varnarmál Grímur Atlason skrifar Skoðun Í vörn gegn sjálfum sér? Ólafur Stephensen skrifar Skoðun Mig langar að byggja heim með frið og umlykja með ást Guðmunda G. Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Þjóðin stendur með sjúkraliðum Sandra B. Franks skrifar Skoðun Vegið að íslenska lífeyriskerfinu Björgvin Jón Bjarnason,Þóra Eggertsdóttir,Halldór Kristinsson,Guðmundur Svavarsson,Elsa Björk Pétursdóttir,Jón Ólafur Halldórsson,Arnar Hjaltalín skrifar Sjá meira
Í leiðara Fréttablaðsins í gær fór ritstjóri blaðsins ófögrum orðum um fjölmiðlanefnd og ákvörðun hennar þar sem annar fjölmiðill var sektaður vegna áfengisauglýsinga. Virðist leiðarinn skrifaður í tilefni af dómi Héraðsdóms Reykjavíkur þar sem umrædd ákvörðun fjölmiðlanefndar var staðfest. Í leiðaranum lýsir ritstjórinn meðal annars þeirri skoðun sinni að fjölmiðlanefnd sé föst í fornöld, fáar ríkisstofnanir séu jafn óþarfar og að menntamálaráðherra þurfi að búa svo um hnútana að fjölmiðlar „fái að starfa í friði fyrir óþarfri nefnd um lög sem standist ekki tímans tönn“. Er hlutverki nefndarinnar svo lýst sem því helstu að leggja stein í götu fjölmiðla með sektum, boðum og bönnum. Af þessu tilefni er rétt að benda á nokkur atriði sem tengjast fjölmiðlum og því lagalega umhverfi sem þeir starfa við í dag. Hvað snertir fullyrðingar um hina fornu og óþörfu fjölmiðlanefnd verður látið duga að nefna að bæði nefndinni og núgildandi fjölmiðlalögum var komið á fót árið 2011 eða fyrir sjö árum. Stofnun nefndarinnar og lögfesting laganna var liður í því að fylgja eftir skuldbindingum íslenska ríkisins á grundvelli EES-samningsins. Með örfáum undantekningum, m.a. þeirri sem felst í umræddu áfengisauglýsingabanni, eiga langflestar þeirra reglna fjölmiðlalaga sem eftirlit fjölmiðlanefndar hefur beinst að samsvörun í tilskipunum Evrópusambandsins sem aftur taka mið af samevrópskum viðmiðum um eðlilega blaðamannshætti, fjölmiðlafrelsi og starfshætti fjölmiðla. Lögin kveða ekki einasta á um reglur sem fela í sér viðurkennd viðmið á sviði fjölmiðlaréttar heldur tilteknar lágmarksreglur sem íslenska ríkinu er skylt að þjóðarétti að virða. Þær lágmarksreglur eiga sér síðan langflestar fyrirmyndir meðal reglna nágrannaþjóða Íslands. Þó svo að skiljanlegt sé að ritstjórar fjölmiðla hafi neikvæða afstöðu gagnvart fjölmiðlaeftirliti, enda mannlegt að þola illa þann sem setur manni takmörk, er regluverk fjölmiðla mun flóknara en svo að unnt sé að leggja af lögin eða fjölmiðlanefnd á einu bretti. Hvað varðar síðan fullyrðingar ritstjórans í tengslum við fyrrgreinda ákvörðun verður afstaða hennar ekki skilin öðruvísi en svo að fjölmiðlanefnd hefði verið rétt að halda að sér höndum með viðbrögð þar sem öllum sé ljóst að ekki sé hægt að viðhalda banni við áfengisauglýsingum. Regluverkið sé gallað og að vettugi virðandi. Það má vissulega taka undir það með ritstjóranum að óljóst sé hvort áfengisauglýsingabannið sé enn til þess fallið að stuðla að því markmiði sem að var stefnt, þ.e. að draga úr skaðlegum áhrifum aukinnar áfengisneyslu. Ritstjórinn veit hins vegar vel að ákvörðun um áfengisauglýsingabannið var tekin af löggjafanum á Alþingi en ekki fjölmiðlanefnd. Nefndin hefur einungis lögbundið eftirlit með lögunum og enga heimild til þess að hætta að framfylgja þeim á þeim grundvelli að henni þyki reglurnar óheppilegar, pólitískt rangar eða í ósamræmi við viðhorf almennings hverju sinni. Enn síður er nefndin í stakk búin að elta meinta ríkjandi strauma í samfélagsumræðunni eða haga störfum sínum þannig að þóknanleg séu þeim sem eftirlitinu sæta. Ekki frekar en lögreglumaður sem er ósammála reglum um hámarkshraða á tilteknu svæði getur ákveðið að hætta eftirliti með lögunum af því að „það er vonlaust að ná utan um þetta“ eða honum finnst lögin vera röng. Þessa skiptingu ríkisvalds í löggjafa og framkvæmdarvald, þýðingu lagareglna almennt og þá kröfu almennings að eftirlit sé haft með gildandi regluverki ætti ritstjórinn að þekkja vel. Bæði hann og hans starfsmenn hafa enda margoft tekið föstum tökum stjórnmálamenn, ráðamenn, fyrirtæki og einstaklinga sem hafa mögulega gerst brotleg við hinar ýmsu reglur og kallað eftir viðbrögðum eftirlitsaðila á viðkomandi sviði. Það er ábyrgðarhluti fjölmiðils, sem hefur mikilvægu upplýsingahlutverki að gegna gagnvart almenningi og skoðanamyndandi áhrif í samfélaginu, að sópa ekki undir teppi eða afneita regluverkinu eða þeirri umgjörð sem lögin boða þegar spjótin beinast að honum sjálfum. Fjölmiðlar verða að þola regluverk eins og önnur svið samfélagsins. Það er vissulega eðlilegt að ritstjóri láti í ljós skoðun sína á löggjöf um áfengisauglýsingabann og geri að umtalsefni erfiðar rekstrarlegar forsendur fjölmiðla. Það vekur hins vegar upp spurningar þegar ritstjóri eins stærsta fjölmiðilsins lætur í það skína að eðlilegt sé að virða að vettugi lög á hans sviði vegna þess að lögin standist ekki tímans tönn eða að nefnd sem hefur eftirlit á viðkomandi sviði sé ekki starfi sínu vaxin þar sem hún framfylgi óheppilegri löggjöf. Ef fyrirtæki á öðru sviði samfélagsins, t.d. í fjármálaþjónustu, heimtaði að reglur á sviðinu yrðu afnumdar og eftirliti hætt verður að treysta því að fjölmiðlar myndu fjalla um slíkt með gagnrýnum og málefnalegum hætti. Um leið verður að gera þá kröfu að umfjöllun um mál er varða fjölmiðlana sjálfa verði á grundvelli sömu grunngilda blaðamennsku og umfjöllun um önnur svið samfélagsins en að fjölmiðlar falli ekki í þá freistingu að fjalla um sjálfa sig með mildari höndum.Halldóra Þorsteinsdóttir lektor við lagadeild Háskólans í Reykjavík og varaformaður fjölmiðlanefndar.
Skoðun Stærsta framfaraskref í námsmati íslenskra barna í áratugi Guðmundur Ingi Kristinsson skrifar
Skoðun Litla landið sem kennir heiminum – Ísland og þróunarsamvinna í gegnum menntun GRÓ skólanna Verena Karlsdóttir,Hreiðar Þór Valtýsson,Þór Heiðar Ásgeirsson skrifar
Skoðun Listnám er lífsbjörg – opið bréf til ráðherra mennta, félags og heilbrigðismála, til stuðnings Söngskóla Sigurðar Demetz Dagbjört Andrésdóttir skrifar
Skoðun Vegið að íslenska lífeyriskerfinu Björgvin Jón Bjarnason,Þóra Eggertsdóttir,Halldór Kristinsson,Guðmundur Svavarsson,Elsa Björk Pétursdóttir,Jón Ólafur Halldórsson,Arnar Hjaltalín skrifar