Hið Góða og hið Illa í pólitískum skilningi Þór Rögnvaldsson skrifar 3. júní 2019 07:00 Í þeirri miklu bók sem á frummálinu heitir Phänomenologie des Geistes og hefur hlotið nafnið Fyrirbærafræði andans á íslensku fjallar Hegel m.a. um hið Góða og hið Illa og þó ekki svo mjög í siðferðislegum, heldur – eins og meistarinn sjálfur orðar það – í víðtækasta skilningi og því líka, mundi ég segja, í pólitískum skilningi. Hegel hefur umfjöllun sína á því að undirstrika að í firrtum heimi finnur vitundin sig aldrei í skynveruleikanum. Hún skynjar hins vegar tvær andrár sem tjá annars vegar hið almenna og hins vegar hið einstaklingsbundna inntak. Hér er því um tvo eðlismætti að ræða sem hin firrta vitund skynjar sem algerar andstæður sem aldrei ná að slá í takt saman. Þessir eðlismættir eru, sem sagt, annars vegar hið Góða og hins vegar hið Illa. En þar að auki birtast þeir í hlutveruleikanum annars vegar sem Ríkisvaldið og hins vegar sem Ríkidæmið. Einstaklingarnir geta látið sem svo að þeir séu fullkomlega óháðir þessum eðlismáttum tveimur. Á hinn bóginn er raunveruleiki þeirra það áþreifanlegur að einstaklingarnir komast varla hjá því að taka afstöðu og dæma. Þannig er ljóst að í hugum sumra er Ríkisvaldið hið Góða. Ríkisvaldið er verk sem er afrakstur af starfi allra og endurspeglar þannig almennt eðli einstaklinganna. Ríkisvaldið er þess vegna – frá þessu sjónarmiði – hið Góða vegna þess að það er fórnfúst og styður einstaklingana – háa sem lága – í lífsbaráttunni. Frá þessu sjónarmiði er Ríkidæmið hins vegar hið Illa vegna þess að það er sundrungarafl sem stuðlar að eigingirni og einstaklingshyggju þar sem einstaklingarnir stunda það helst að skara eld að eigin köku. En það er ekki bara ein hlið á þessum málum. Þannig er auðsætt að í hugum annarra er það einmitt Ríkidæmið sem er hið Góða. Ríkidæmið þjónar nú því markmiði að gera einstaklinginn að því sem hann er: mennsk vera. Ríkidæmið gerir sem sagt einstaklingunum kleift að þroska gáfur sínar og njóta tilverunnar. Frá þessu sjónarmiði hins vegar gerir Ríkisvaldið ekki annað en að hefta einstaklingana og setja skorður við athafnafrelsi þeirra. Frá þessu sjónarhorni er Ríkisvaldið því hið Illa. Nú er rétt að undirstrika aftur að Hegel er hér að ræða um hinn firrta heim. Þessi heimur er firrtur vegna þess að í þessum veruleika skynjar vitundin eðlismættina tvo sem fullkomnar andstæður: um er að ræða algerlega óyfirstíganlega tvíhyggju þar sem eðlismættirnir tveir ganga aldrei hvor öðrum á hönd: hið Góða og hið Illa er eftir atvikum annaðhvort … eða; annaðhvort Ríkisvaldið eða Ríkidæmið. Hegel keyrir síðan umræðuna áfram í svimandi háum díalektískum pælingum – sem á engan hátt eiga erindi í þetta greinarkorn – þar sem vitundinni tekst loksins að upphefja eða yfirvinna firringuna, yfirgefa heim nauðsynjarinnar og ganga frelsinu á hönd. Hitt er svo annað mál að við í nútímanum þurfum hvort eð er ekki á leiðsögn heimspekingsins að halda vegna þess að sjálf getum við hæglega fleytt þessum pælingum áfram. Staðreyndin er nefnilega sú að við þekkjum mjög vel úr nánum félagslegum veruleika það ástand á hlutunum þar sem hinir andstæðu pólar – eðlismættirnir tveir – eru í fyrirrúmi. Ég er auðvitað að tala um þann félagsveruleika 20. aldar þar sem annars vegar kommúnisminn og hins vegar kapítalisminn ríktu. Frá sjónarhorni kommúnismans er Ríkisvaldið hið Góða og Ríkidæmið hið Illa; frá sjónarhorni kapítalismans er þessu öfugt farið. Þessi öfgafulli félagslegi veruleiki 20. aldar var að sjálfsögðu ekkert annað en ýtrastra firring. Við hins vegar – við Íslendingar á okkar dögum – við vitum hver sannleikurinn er í þessu máli: Við vitum að sannleikurinn er ekki í formi tvíhyggjunnar sem aðskilur eðlismættina tvo; við vitum að sannleikurinn er ekki í annaðhvort … eða formi, heldur – nú eins og endranær – í forminu bæði … og. Bæði Ríkisvaldið, sem þjónar almennum þörfum einstaklinganna, sem og Ríkidæmið sem er afrakstur af óheftu efnahagslífi, er hið Góða. Þetta er auk þess kerfi sem við Íslendingar þekkjum mjög náið því að þetta er það blandaða hagkerfi sem einkennir velferðarsamfélagið sem fest hefur rætur á hinum Norðurlöndunum öllum – og að nokkru leyti líka hér á Íslandi. Staðreyndin er sú að Íslendingar vilja velferð þar sem t.d. sjúkrahúsum – og almennt séð innviðum landsins – er sinnt. Samt kjósa Íslendingar yfir sig trekk í trekk – og raunar nánast alltaf – stjórnmálaafl sem er firrt. Sjálfstæðisflokkurinn er firrt stjórnmálaafl – og er ekkert að fara í grafgötur með það – vegna þess að hugsjón hans er einhliða. Sjálfstæðisflokkurinn leggur megináherslu á einstaklinginn og ríkidæmi hans – hyglir hinum sterkara – en sinnir ekki þörfum þeirra sem minna mega sín nema með hangandi hendi. Sjálfstæðisflokknum hefur sem sagt tekist að koma í veg fyrir að raunverulegt velferðarkerfi nái að festa rætur hér á landi. Eins hvað ástandið á heimsvísu varðar. Sumir ganga með þá flugu í hausnum að kapítalisminn hafi sigrað í kalda stríðinu. Enda er það svo að kapítalisminn – með bandarískan kapítalisma í fylkingarbrjósti – ryðst fram í heiminum af offorsi og gegndarlausum hroka, hagar sér eins og Herra heimsins og er þess vegna ógn við heimsfriðinn (sbr. t.d. ástandið í Íran þessa dagana). Kapítalisminn er auk þess ekkert annað en skefjalaus árás á viðkvæmar náttúruauðlindir jarðarinnar vegna þess að hann eirir engu í nafni hagnaðar, græðgi og eilífs hagvaxtar. Við verðum að losa okkur við kapítalismann ef okkur jarðarbörnum á að takast að lifa í sátt og samlyndi – og í friði. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Birtist í Fréttablaðinu Þór Rögnvaldsson Mest lesið Ég þarf ekki að læra íslensku til að búa hérna Halla Hrund Logadóttir Skoðun Halldór 25.10.2025 Halldór Ósýnilegu bjargráð lögreglumannsins Sigurður Árni Reynisson Skoðun Óttast Þorgerður úrskurð EFTA-dómstólsins? Hjörtur J. Guðmundsson Skoðun Tár, kvár og kvennafrídagurinn Kristína Ösp Steinke Skoðun Lífsstílsvísindi og breytingaskeiðið Harpa Lind Hilmarsdóttir Skoðun Er biðin á enda? Halla Thoroddsen Skoðun Hærri skattar á ferðamenn draga úr tekjum ríkissjóðs Þórir Garðarsson Skoðun Allt á einum stað – framtíð stafrænnar þjónustu ríkis og sveitarfélaga Einar Sveinbjörn Guðmundsson Skoðun Enn einn dagur í baráttunni Ásta F. Flosadóttir Skoðun Skoðun Skoðun Stjórnmálaklækir og hræsni Salvör Gullbrá Þórarinsdóttir skrifar Skoðun Samfélag sem stendur saman Benóný Valur Jakobsson skrifar Skoðun Er biðin á enda? Halla Thoroddsen skrifar Skoðun Lífsstílsvísindi og breytingaskeiðið Harpa Lind Hilmarsdóttir skrifar Skoðun Hærri skattar á ferðamenn draga úr tekjum ríkissjóðs Þórir Garðarsson skrifar Skoðun Ég þarf ekki að læra íslensku til að búa hérna Halla Hrund Logadóttir skrifar Skoðun Ósýnilegu bjargráð lögreglumannsins Sigurður Árni Reynisson skrifar Skoðun Allt á einum stað – framtíð stafrænnar þjónustu ríkis og sveitarfélaga Einar Sveinbjörn Guðmundsson skrifar Skoðun Óttast Þorgerður úrskurð EFTA-dómstólsins? Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Jafnréttisþjóðin sem gleymdi dansinum Brogan Davison,Pétur Ármannsson skrifar Skoðun Hver er að væla? Guðríður Eldey Arnardóttir skrifar Skoðun Tár, kvár og kvennafrídagurinn Kristína Ösp Steinke skrifar Skoðun Skattaæfingar tengdar landbúnaðarstarfsemi Björn Bjarki Þorsteinsson skrifar Skoðun Konan - Vinnan - Kjörin í 40 ár Sara Björg Sigurðardóttir skrifar Skoðun Rangfærslur og hræðsluáróður meirihluta sveitarstjórnar Grímsnes- og Grafningshrepps í nafni lýðræðis Ragna Ívarsdóttir,Guðrún Margrét Njálsdóttir,Þröstur Sverrisson skrifar Skoðun Íslenskur her og íslensk leyniþjónusta Steingrímur Jónsson skrifar Skoðun Er jafnrétti fyrir allar? Anna Bergþórsdóttir skrifar Skoðun Ættu konur að fara í háskólanám? Lísa Margrét Gunnarsdóttir,Íris Björk Ágústsdóttir skrifar Skoðun Enn einn dagur í baráttunni Ásta F. Flosadóttir skrifar Skoðun Verðmætasköpunarlaust haust Jón Gunnarsson skrifar Skoðun Enginn grunnur fyrir nýju starfsleyfi Ísteka Rósa Líf Darradóttir,Guðrún Scheving Thorsteinsson skrifar Skoðun Krafan sem kvennahreyfingin gleymdi Guðmundur Ingi Þóroddsson skrifar Skoðun Börn geta ekki beðið – krefjumst tafarlausra aðgerða! Elín H. Hinriksdóttir,Bóas Valdórsson,Árný Ingvarsdóttir,,Anna Lára Steindal,Alma Ýr Ingólfsdóttir skrifar Skoðun Einfaldar lausnir á vaxtamálavanda bankanna Guðmundur Ásgeirsson skrifar Skoðun Sættum okkur ekki við óbreytt ástand - tillögur Sjálfstæðisflokksins um úrbætur Diljá Mist Einarsdóttir skrifar Skoðun Hvað er sköpun í skólastarfi? Bryngeir Valdimarsson skrifar Skoðun Afglæpavæðing veðmála Gunnar Pétur Haraldsson skrifar Skoðun Gleðilegan kvennafrídag og gleðilegt kvennaár Helena Hafþórsdóttir O’Connor skrifar Skoðun Sterkara námslánakerfi – raunveruleg framför fyrir námsmenn París Anna Bergmann,Sigurður Kári Harðarson skrifar Skoðun Konur Íslands og alþjóðakerfið í takt Þorgerður Katrín Gunnarsdóttir skrifar Sjá meira
Í þeirri miklu bók sem á frummálinu heitir Phänomenologie des Geistes og hefur hlotið nafnið Fyrirbærafræði andans á íslensku fjallar Hegel m.a. um hið Góða og hið Illa og þó ekki svo mjög í siðferðislegum, heldur – eins og meistarinn sjálfur orðar það – í víðtækasta skilningi og því líka, mundi ég segja, í pólitískum skilningi. Hegel hefur umfjöllun sína á því að undirstrika að í firrtum heimi finnur vitundin sig aldrei í skynveruleikanum. Hún skynjar hins vegar tvær andrár sem tjá annars vegar hið almenna og hins vegar hið einstaklingsbundna inntak. Hér er því um tvo eðlismætti að ræða sem hin firrta vitund skynjar sem algerar andstæður sem aldrei ná að slá í takt saman. Þessir eðlismættir eru, sem sagt, annars vegar hið Góða og hins vegar hið Illa. En þar að auki birtast þeir í hlutveruleikanum annars vegar sem Ríkisvaldið og hins vegar sem Ríkidæmið. Einstaklingarnir geta látið sem svo að þeir séu fullkomlega óháðir þessum eðlismáttum tveimur. Á hinn bóginn er raunveruleiki þeirra það áþreifanlegur að einstaklingarnir komast varla hjá því að taka afstöðu og dæma. Þannig er ljóst að í hugum sumra er Ríkisvaldið hið Góða. Ríkisvaldið er verk sem er afrakstur af starfi allra og endurspeglar þannig almennt eðli einstaklinganna. Ríkisvaldið er þess vegna – frá þessu sjónarmiði – hið Góða vegna þess að það er fórnfúst og styður einstaklingana – háa sem lága – í lífsbaráttunni. Frá þessu sjónarmiði er Ríkidæmið hins vegar hið Illa vegna þess að það er sundrungarafl sem stuðlar að eigingirni og einstaklingshyggju þar sem einstaklingarnir stunda það helst að skara eld að eigin köku. En það er ekki bara ein hlið á þessum málum. Þannig er auðsætt að í hugum annarra er það einmitt Ríkidæmið sem er hið Góða. Ríkidæmið þjónar nú því markmiði að gera einstaklinginn að því sem hann er: mennsk vera. Ríkidæmið gerir sem sagt einstaklingunum kleift að þroska gáfur sínar og njóta tilverunnar. Frá þessu sjónarmiði hins vegar gerir Ríkisvaldið ekki annað en að hefta einstaklingana og setja skorður við athafnafrelsi þeirra. Frá þessu sjónarhorni er Ríkisvaldið því hið Illa. Nú er rétt að undirstrika aftur að Hegel er hér að ræða um hinn firrta heim. Þessi heimur er firrtur vegna þess að í þessum veruleika skynjar vitundin eðlismættina tvo sem fullkomnar andstæður: um er að ræða algerlega óyfirstíganlega tvíhyggju þar sem eðlismættirnir tveir ganga aldrei hvor öðrum á hönd: hið Góða og hið Illa er eftir atvikum annaðhvort … eða; annaðhvort Ríkisvaldið eða Ríkidæmið. Hegel keyrir síðan umræðuna áfram í svimandi háum díalektískum pælingum – sem á engan hátt eiga erindi í þetta greinarkorn – þar sem vitundinni tekst loksins að upphefja eða yfirvinna firringuna, yfirgefa heim nauðsynjarinnar og ganga frelsinu á hönd. Hitt er svo annað mál að við í nútímanum þurfum hvort eð er ekki á leiðsögn heimspekingsins að halda vegna þess að sjálf getum við hæglega fleytt þessum pælingum áfram. Staðreyndin er nefnilega sú að við þekkjum mjög vel úr nánum félagslegum veruleika það ástand á hlutunum þar sem hinir andstæðu pólar – eðlismættirnir tveir – eru í fyrirrúmi. Ég er auðvitað að tala um þann félagsveruleika 20. aldar þar sem annars vegar kommúnisminn og hins vegar kapítalisminn ríktu. Frá sjónarhorni kommúnismans er Ríkisvaldið hið Góða og Ríkidæmið hið Illa; frá sjónarhorni kapítalismans er þessu öfugt farið. Þessi öfgafulli félagslegi veruleiki 20. aldar var að sjálfsögðu ekkert annað en ýtrastra firring. Við hins vegar – við Íslendingar á okkar dögum – við vitum hver sannleikurinn er í þessu máli: Við vitum að sannleikurinn er ekki í formi tvíhyggjunnar sem aðskilur eðlismættina tvo; við vitum að sannleikurinn er ekki í annaðhvort … eða formi, heldur – nú eins og endranær – í forminu bæði … og. Bæði Ríkisvaldið, sem þjónar almennum þörfum einstaklinganna, sem og Ríkidæmið sem er afrakstur af óheftu efnahagslífi, er hið Góða. Þetta er auk þess kerfi sem við Íslendingar þekkjum mjög náið því að þetta er það blandaða hagkerfi sem einkennir velferðarsamfélagið sem fest hefur rætur á hinum Norðurlöndunum öllum – og að nokkru leyti líka hér á Íslandi. Staðreyndin er sú að Íslendingar vilja velferð þar sem t.d. sjúkrahúsum – og almennt séð innviðum landsins – er sinnt. Samt kjósa Íslendingar yfir sig trekk í trekk – og raunar nánast alltaf – stjórnmálaafl sem er firrt. Sjálfstæðisflokkurinn er firrt stjórnmálaafl – og er ekkert að fara í grafgötur með það – vegna þess að hugsjón hans er einhliða. Sjálfstæðisflokkurinn leggur megináherslu á einstaklinginn og ríkidæmi hans – hyglir hinum sterkara – en sinnir ekki þörfum þeirra sem minna mega sín nema með hangandi hendi. Sjálfstæðisflokknum hefur sem sagt tekist að koma í veg fyrir að raunverulegt velferðarkerfi nái að festa rætur hér á landi. Eins hvað ástandið á heimsvísu varðar. Sumir ganga með þá flugu í hausnum að kapítalisminn hafi sigrað í kalda stríðinu. Enda er það svo að kapítalisminn – með bandarískan kapítalisma í fylkingarbrjósti – ryðst fram í heiminum af offorsi og gegndarlausum hroka, hagar sér eins og Herra heimsins og er þess vegna ógn við heimsfriðinn (sbr. t.d. ástandið í Íran þessa dagana). Kapítalisminn er auk þess ekkert annað en skefjalaus árás á viðkvæmar náttúruauðlindir jarðarinnar vegna þess að hann eirir engu í nafni hagnaðar, græðgi og eilífs hagvaxtar. Við verðum að losa okkur við kapítalismann ef okkur jarðarbörnum á að takast að lifa í sátt og samlyndi – og í friði.
Allt á einum stað – framtíð stafrænnar þjónustu ríkis og sveitarfélaga Einar Sveinbjörn Guðmundsson Skoðun
Skoðun Allt á einum stað – framtíð stafrænnar þjónustu ríkis og sveitarfélaga Einar Sveinbjörn Guðmundsson skrifar
Skoðun Rangfærslur og hræðsluáróður meirihluta sveitarstjórnar Grímsnes- og Grafningshrepps í nafni lýðræðis Ragna Ívarsdóttir,Guðrún Margrét Njálsdóttir,Þröstur Sverrisson skrifar
Skoðun Enginn grunnur fyrir nýju starfsleyfi Ísteka Rósa Líf Darradóttir,Guðrún Scheving Thorsteinsson skrifar
Skoðun Börn geta ekki beðið – krefjumst tafarlausra aðgerða! Elín H. Hinriksdóttir,Bóas Valdórsson,Árný Ingvarsdóttir,,Anna Lára Steindal,Alma Ýr Ingólfsdóttir skrifar
Skoðun Sættum okkur ekki við óbreytt ástand - tillögur Sjálfstæðisflokksins um úrbætur Diljá Mist Einarsdóttir skrifar
Skoðun Sterkara námslánakerfi – raunveruleg framför fyrir námsmenn París Anna Bergmann,Sigurður Kári Harðarson skrifar
Allt á einum stað – framtíð stafrænnar þjónustu ríkis og sveitarfélaga Einar Sveinbjörn Guðmundsson Skoðun