Líkur á að loðnan hverfi sem gæti haft alvarlegar afleiðingar

Líkur eru á að rekja megi nýlegan loðnubrest við Íslandsstrendur til hlýnunar jarðar. Svipuð þróun átti sér stað við strendur Kanada á tíunda áratug síðustu aldar sem varð til þess að loðnustofn hrundi. Í kjölfarið fylgdi hrun á þorskstofni sem hafði alvarlegar afleiðingar fyrir sjómenn á austurströnd Kanada. Hrynji loðnustofninn hér við land er líklegt að fæða þorskstofnsins mun minnka með tilheyrandi afleiðingum.

Þetta kom fram í máli Björns Birnis, stærðfræðiprófessors við Kaliforníu-háskóla í Santa Barbara í Bandaríkjunum og gestaprófessor við Háskóla Íslands, í Bítinu á Bylgjunni í morgun en hann hefur undanfarin ár rannsakað göngu loðnunnar inn á miðin við landið.

„Það er þróun sem er að eiga sér stað sem er áhyggjuverð,“ sagði Björn og bar hana saman við það sem gerðist í Kanada á tíunda áratug síðustu aldar. Kanadamenn hafi verið fyrsta landið sem varð alvarlega fyrir barðinu á hlýnun jarðar

„Það sem gerðist hjá þeim er að þeir hafa loðnustofn sem er kallaður Labrador-Nýfundnalandsstofninn sem gengur þarna upp með strönd Labrador og hrygnir í fjörðum á norðanverðu Nýfundnalandi. Hann hrundi um 1990 og datt niður tuttugufalt. Síðan tveimur árum seinna hrundi þorskstofninn hjá þeim á George's Bank fyrir sunnan Labrador,“ sagði Björn en hlusta má á viðtalið við hann hér fyrir neðan.

Loðnan stór hluti af fæðu þorsksins

Hrun þorskstofnins við Kanada hafði miklar og alvarlegar afleiðingar fyrir þá sem reiddu sig á þorskveiðar þar í landi, líkt og lesa má um í umfjöllun CBC í Kanada um hrun þorskstofnsins.

En hver var ástæðan fyrir því að loðnan hvarf og þorskurinn hrundi fyrir utan strendur Kanada á sínum tíma?

„Það er talið að það sem orsakaði þetta var hlýnun á meginlandi Norður-Ameríku. Það veldur því að bráðnunin eykst og það kemur kalt og ferskt vatn í Labrador-straum, sem er kaldur straumur sem gengur meðfram strönd Labrador. Þá eru lífsskilyrði loðnunnar miklu verri, og þetta er talið hafa orsakað þetta hrun,“ sagði Björn

Og þorskurinn lifir á loðnunni?

„Stór hluti, það er talið um 40 prósent hér við land af fæðu þorsksins sé loðna.“

Loðnan fer norðar en áður og virðist eiga erfiðara með að snúa aftur heim

Í máli Björns kom fram að svipaðir hlutir væru að gerast við Íslandstrendur og á norðurslóðum, erfiðara væri fyrir loðnuna að  snúa aftur til Íslands eftir að hafa haldið norður á bóginn í fæðuleit, líkt og loðnan hafi yfirleitt gert. Hún fari nú norðar en áður í fæðuleit.

„Það sem að síðan gerist er að sjávarísinn er að bráðna lengra og lengra í norður. Þessar göngur eru að færa sig norðar og norðar. Það sem virðist hafa gerst á tveimur síðustu árum er að það var erfitt fyrir hluta stofnsins að komast aftur til landsins. Þess vegna hrygndi hluti stofnsins út fyrir Norðurlandi. Það hefur ekki gerst í áratugi. Síðasta ár eru líkur á því að hluti stofnsins hafi ekki náð hingað til lands,“ sagði Björn.

Loðnubresturinn hefur haft ýmis áhrif. Sveitarfélög hafa þurft að draga saman seglin þar sem væntar tekjur af loðnuveiðum í ár hafa ekki skilað sér. Meira að segja Flugfélag Íslands rekur verri afkomu félagsins að hluta til loðnubrestsins.

Loðnan gæti þó aðlagast þar sem hún hefur meira svigrúm hér en við Kanada

Þegar Björn var spurður út í hvort Íslendingar gæti nú reiknað með að þorskstofninn myndi hrynja líkt og í Kanada á sínum tíma, sagði hann þó að ekki væri hægt að fullyrða um það, þar sem aðstæður í hafinu hér við land og við Kanada væru ekki nákvæmlega eins.

„Það er ekki ljóst vegna þess að þessi þróun er ekki alveg jafn einhliða og hún var í Labrador-hafinu. Þar eru bara kaldir straumar. Við höfum bæði kalda strauma sem eru að verða kaldari og ferkari og heita strauma sem eru að verða heitari og saltari. Loðnan hefur meira svigrúm, íslenska loðnan, heldur en í Labrador og Nýfundnalandi. Hún gæti aðlagað sig þessum breyttu aðstæðum þannig að það er ekki alveg ljóst hvað gerist. Spurningin er hvað tekur það langan tíma að aðlaga sig,“ sagði Björn.

Ljóst var að þáttastjórnendum leist ekki á blikuna og spurðu þeir Björn hvort að Íslendingar gætu ekki bara „tekið upp tjaldið og farið“ ef að loðnan myndi hverfa og þorskstofninn hrynja. Sagði Björn að nýjar tegundir myndu koma inn. Þeim myndi þó fylgja ákveðið spurningamerki

„Það koma nýjar tegundir. Makríllinn hefur komið hingað en hvort þær séu jafn verðmætar og þorskurinn, hvort sé jafn mikið af þeim, það er spurningin.“