Vitnisburður dómarans Jón Steinar Gunnlaugsson skrifar 3. september 2019 08:05 Dómar Hæstaréttar í svonefndum „eftirhrunsmálum“, þar sem fyrirsvarsmenn banka hafa verið sakfelldir fyrir umboðssvik, hafa sætt gagnrýni. Stafar þetta af því að lög kveða svo á að ekki séu skilyrði til að refsa fyrir slík brot nema sannað sé að þau hafi verið framin í auðgunarskyni. Í þessum bankamálum hefur því þurft því að sanna, að sakborningurinn hafi haft ásetning til að valda bankanum, sem hann vann við, fjártjóni í þágu annars aðila sem þá átti að auðgast við brotið. Þetta hefur sjaldnast sannast í þessum málum. Í forsendum ýmissa dóma sinna um þetta hefur Hæstiréttur talið að nægilegt væri til áfellisdóms að telja sakborning hafa valdið bankanum verulegri áhættu á fjártjóni. Hefur þá ekki verið talið nauðsynlegt að leysa úr því, hvort sá sakaði hafi haft ásetning um að valda fjártjóninu. Í þessum málum hefur í flestum tilvikum staðið svo á að viðsemjandi bankans hefur fengið lán frá viðkomandi banka í því skyni að festa kaup á hlutabréfum í bankanum sjálfum sem voru í eigu bankans. Fékk bankinn þá veðrétt í hlutabréfunum og skal hér í þágu umræðuefnisins gert ráð fyrir að ekki hafi verið veittar frekari tryggingar fyrir endurgreiðslu lánsins. Hver var í hættu á að bíða fjártjón?Hin einfalda spurning er þá sú hver hafi auðgast og hver orðið fyrir fjártjóni við þessi viðskipti. Ef bréfin lækkuðu í verði eftir kaupin, eins og hér var ávallt raunin, ætti að vera nokkuð ljóst að aldrei var hætta á fjártjóni bankans. Hann varð einfaldlega betur settur fyrir að hafa eignast fjárkröfu í stað hlutabréfanna. Svo þegar bréfin urðu verðlaus gilti hið sama: bankinn hafði ekki orðið fyrir neinu fjártjóni, því ef hann hefði sjálfur átt bréfin hefði hann tapað öllu andvirði þeirra. Við blasti að bankastjórarnir höfðu alls ekki vilja til að valda bankanum fjártjóni, heldur voru þeir að reyna að gera samninga sem þeir töldu að styrktu stöðu hans. Vel má vera í ljósi síðari tíma vitneskju að þessir samningar hafi verið óskynsamlegir, en þeir voru allavega ekki gerðir í auðgunarskyni eða til að valda hættu á fjártjóni bankans. Í forsendum einhverra þessara dóma virðist hafa verið lagt til grundvallar að á söludegi hafi verið unnt að selja bréfin öðrum kaupanda á sama verði án þess að þurfa að veita honum lán til kaupanna. Þetta var auðvitað aldrei raunin. Bankamennirnir voru einfaldlega að selja bréfin með lánveitingum vegna þess að þeir gátu ekki selt þau annars. Fengur að bók EiríksNú hefur fyrrverandi dómari við réttinn, Eiríkur Tómasson, sem tók þátt í að kveða upp einhverja af þessum dómum, gefið út bók sem hann nefnir „Dómar um umboðssvik í kjölfar bankahrunsins“. Heyrst hefur gagnrýni á að fyrrverandi dómari, sem svona stóð á um, skuli gera þetta. Ég tek ekki undir hana. Mér finnst Eiríkur, ef eitthvað er, eiga fremur heiður skilinn fyrir að skrifa um þetta. Hitt kemur hins vegar ekki á óvart að hann skuli taka undir niðurstöður réttarins í þessum málum, enda átti hann sjálfur þátt í þeim í starfi sínu við réttinn. Segja má að Eiríkur nefni tvennt sem réttlæti dómsniðurstöðurnar. Annars vegar hafi mátt finna fordæmi Hæstaréttar um að heimilt sé að refsa fyrir umboðssvik með því að valda umbjóðandanum verulegri fjártjónsáhættu. Hins vegar séu fræðimenn sammála um að vægara stig ásetnings, svonefndur líkindaásetningur (dolus eventualis) dugi til þess að refsa megi fyrir brotin. Engin fordæmi - enginn ásetningurUm þetta skal það sagt að fyrri dómarnir, sem Eiríkur nefnir, geta ekki verið fordæmi í málunum vegna hrunsins. Þeir fjalla um miklu grófari og augljósari atvik heldur en „hrundómarnir“. Þarf þá ekki að huga neitt að því, hvort það yfirleitt geti talist nægileg refsiheimild að vísa í fordæmi, þar sem dómstóll hefur refsað að ólögum, til þess að refsa megi að nýju. Þar að auki hafði, eins og fyrr sagði, ekki nokkurri fjártjónshættu verið valdið með flestum þessara samninga. Hitt atriðið um líkindaásetninginn veldur heldur ekki ágreiningi. Það má fallast á að vægari stig ásetnings geti dugað til áfellis í þessum málum. Þetta hef ég tekið skýrt fram í skrifum mínum, þar sem þessir dómar hafa verið gagnrýndir. Þannig segir orðrétt í grein sem ég birti í hátíðarriti Orators 2019 og einnig er að finna á heimasíðu skrifstofu minnar: „Ég hef orðað það svo að hugsanlega megi jafna því við auðgunarásetning ef sannað þykir í máli að sakborningur hefði gert það sem hann gerði, jafnvel þó að hann hefði haft vissu um að tjónið (og auðgunin) myndi af leiða. Hvergi er að finna í forsendum réttarins rökstuðning sem að þessu lýtur, enda er í fæstum málanna minnsta tilefni til að ætla að slík hafi verið huglæg afstaða hinna ákærðu.“Afhjúpar misgerðir réttarinsÍ raun felst í bók Eiríks staðfesting á að þessir dómar, sem kveðnir voru upp eftir hrun, voru fjarri því að uppfylla lagaskilyrði fyrir refsingum. Réttur sakborinna manna í þessu efni er varinn í 69. gr. stjórnarskrárinnar, þar sem segir að engum verði gert að sæta refsingu nema hann hafi gerst sekur um háttsemi sem var refsiverð samkvæmt lögum á þeim tíma þegar hún átti sér stað eða má fullkomlega jafna til slíkrar háttsemi. Að mínu áliti afhjúpar innlegg Eiríks misgjörðir réttarins, þó að svo sem hafi ekki verið nein sérstök þörf á því. Þetta vakti líklega ekki fyrir honum en samt skal honum þakkað.Höfundur er lögmaður. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Dómstólar Jón Steinar Gunnlaugsson Mest lesið Mega einhverf hverfa? Ármann Pálsson,Björg Torfadóttir,Sigrún Ósk,Sigurjón Már,Halldóra Hafsteins,Guðlaug Svala Kristjánsdóttir,Mamiko Dís Ragnarsdóttir Skoðun Við fylgjum þér frá getnaði til grafar Benedikt S. Benediktsson Skoðun Ef þið bara hefðuð séð heiminn út frá mínum augum: Börn & ADHD Stefán Þorri Helgason Skoðun Konur á örorku Sigríður Ingibjörg Ingadóttir,Steinunn Bragadóttir Skoðun Börn í meðferð eiga rétt á fagfólki orð duga ekki lengur! Steindór Þórarinsson Skoðun Ekki sama hvaðan gott kemur Magnea Gná Jóhannsdóttir Skoðun Greindarskerðing eða ofurgáfur með gervigreind Björgmundur Örn Guðmundsson Skoðun Að hafa hemil á nýjum ófjármögnuðum útgjöldum er lykillinn að sjálfbærum rekstri sveitarfélaga Jón Ingi Hákonarson Skoðun 112. liðurinn í aðgerðaáætlun í menntamálum? Ingólfur Ásgeir Jóhannesson Skoðun Homo sapiens að öðrum toga: Af hverju ætti ég eiginlega að mæta á PIFF-kvikmyndhátíðina? Ólafur Guðsteinn Kristjánsson Skoðun Skoðun Skoðun Við fylgjum þér frá getnaði til grafar Benedikt S. Benediktsson skrifar Skoðun Mega einhverf hverfa? Ármann Pálsson,Björg Torfadóttir,Sigrún Ósk,Sigurjón Már,Halldóra Hafsteins,Guðlaug Svala Kristjánsdóttir,Mamiko Dís Ragnarsdóttir skrifar Skoðun Ef þið bara hefðuð séð heiminn út frá mínum augum: Börn & ADHD Stefán Þorri Helgason skrifar Skoðun 112. liðurinn í aðgerðaáætlun í menntamálum? Ingólfur Ásgeir Jóhannesson skrifar Skoðun Konur á örorku Sigríður Ingibjörg Ingadóttir,Steinunn Bragadóttir skrifar Skoðun Drambið okkar Júlíus Valsson skrifar Skoðun Við vitum Guðrún Jónsdóttir skrifar Skoðun Ekki sama hvaðan gott kemur Magnea Gná Jóhannsdóttir skrifar Skoðun Börn í meðferð eiga rétt á fagfólki orð duga ekki lengur! Steindór Þórarinsson skrifar Skoðun Greindarskerðing eða ofurgáfur með gervigreind Björgmundur Örn Guðmundsson skrifar Skoðun Að hafa hemil á nýjum ófjármögnuðum útgjöldum er lykillinn að sjálfbærum rekstri sveitarfélaga Jón Ingi Hákonarson skrifar Skoðun Homo sapiens að öðrum toga: Af hverju ætti ég eiginlega að mæta á PIFF-kvikmyndhátíðina? Ólafur Guðsteinn Kristjánsson skrifar Skoðun Stöndum saman gegn fjölþáttaógnum Bryndís Haraldsdóttir skrifar Skoðun Hagræðing á kostnað fjölbreytni og gæðamenntunar Ida Marguerite Semey skrifar Skoðun Umbúðir en ekkert innihald í Hafnarfirði Einar Geir Þorsteinsson skrifar Skoðun Við viljum tala íslensku, en hvernig Ólafur Guðsteinn Kristjánsson skrifar Skoðun Mansalsmál á Íslandi Kristján Þórður Snæbjarnarson skrifar Skoðun Hættur heimsins virða engin landamæri Tótla I. Sæmundsdóttir skrifar Skoðun Tímamót í sjálfsvígsforvörnum Ingibjörg Isaksen skrifar Skoðun Yfirgangur, yfirlæti og endastöð Strætó Axel Hall skrifar Skoðun Hugsum fíknivanda upp á nýtt - Ný nálgun í meðhöndlun fíknivanda og áhættuhegðunar Svala Jóhannesdóttir,Lilja Sif Þorsteinsdóttir skrifar Skoðun Háskólinn á Bifröst – Öflugur og sjálfstæður fjarnámsskóli Sólveig Hallsteinsdóttir skrifar Skoðun Það eru fleiri fiskar í sjónum og fleiri sjónarmið í hafstjórn Guðbjörg Ásta Ólafsdóttir skrifar Skoðun Skapandi menntun skilar raunverulegum árangri Bryngeir Valdimarsson skrifar Skoðun Sex ára sáttmáli Davíð Þorláksson skrifar Skoðun Af hverju kynjafræði? Og hvaða greinar hafa fengið svipaðar mótbárur í gegnum tíðina? Guðrún Elísa Friðbjargardóttir Sævarsdóttir skrifar Skoðun Stjórnendur sem mega ekki stjórna Stefán Vagn Stefánsson skrifar Skoðun Stokkhólmseinkenni sem við ættum að forðast Aðalsteinn Júlíus Magnússon skrifar Skoðun Eflum iðnlöggjöfina og stöðvum brotin Hilmar Harðarson skrifar Skoðun Pjattkratar taka til Þorsteinn Sæmundsson skrifar Sjá meira
Dómar Hæstaréttar í svonefndum „eftirhrunsmálum“, þar sem fyrirsvarsmenn banka hafa verið sakfelldir fyrir umboðssvik, hafa sætt gagnrýni. Stafar þetta af því að lög kveða svo á að ekki séu skilyrði til að refsa fyrir slík brot nema sannað sé að þau hafi verið framin í auðgunarskyni. Í þessum bankamálum hefur því þurft því að sanna, að sakborningurinn hafi haft ásetning til að valda bankanum, sem hann vann við, fjártjóni í þágu annars aðila sem þá átti að auðgast við brotið. Þetta hefur sjaldnast sannast í þessum málum. Í forsendum ýmissa dóma sinna um þetta hefur Hæstiréttur talið að nægilegt væri til áfellisdóms að telja sakborning hafa valdið bankanum verulegri áhættu á fjártjóni. Hefur þá ekki verið talið nauðsynlegt að leysa úr því, hvort sá sakaði hafi haft ásetning um að valda fjártjóninu. Í þessum málum hefur í flestum tilvikum staðið svo á að viðsemjandi bankans hefur fengið lán frá viðkomandi banka í því skyni að festa kaup á hlutabréfum í bankanum sjálfum sem voru í eigu bankans. Fékk bankinn þá veðrétt í hlutabréfunum og skal hér í þágu umræðuefnisins gert ráð fyrir að ekki hafi verið veittar frekari tryggingar fyrir endurgreiðslu lánsins. Hver var í hættu á að bíða fjártjón?Hin einfalda spurning er þá sú hver hafi auðgast og hver orðið fyrir fjártjóni við þessi viðskipti. Ef bréfin lækkuðu í verði eftir kaupin, eins og hér var ávallt raunin, ætti að vera nokkuð ljóst að aldrei var hætta á fjártjóni bankans. Hann varð einfaldlega betur settur fyrir að hafa eignast fjárkröfu í stað hlutabréfanna. Svo þegar bréfin urðu verðlaus gilti hið sama: bankinn hafði ekki orðið fyrir neinu fjártjóni, því ef hann hefði sjálfur átt bréfin hefði hann tapað öllu andvirði þeirra. Við blasti að bankastjórarnir höfðu alls ekki vilja til að valda bankanum fjártjóni, heldur voru þeir að reyna að gera samninga sem þeir töldu að styrktu stöðu hans. Vel má vera í ljósi síðari tíma vitneskju að þessir samningar hafi verið óskynsamlegir, en þeir voru allavega ekki gerðir í auðgunarskyni eða til að valda hættu á fjártjóni bankans. Í forsendum einhverra þessara dóma virðist hafa verið lagt til grundvallar að á söludegi hafi verið unnt að selja bréfin öðrum kaupanda á sama verði án þess að þurfa að veita honum lán til kaupanna. Þetta var auðvitað aldrei raunin. Bankamennirnir voru einfaldlega að selja bréfin með lánveitingum vegna þess að þeir gátu ekki selt þau annars. Fengur að bók EiríksNú hefur fyrrverandi dómari við réttinn, Eiríkur Tómasson, sem tók þátt í að kveða upp einhverja af þessum dómum, gefið út bók sem hann nefnir „Dómar um umboðssvik í kjölfar bankahrunsins“. Heyrst hefur gagnrýni á að fyrrverandi dómari, sem svona stóð á um, skuli gera þetta. Ég tek ekki undir hana. Mér finnst Eiríkur, ef eitthvað er, eiga fremur heiður skilinn fyrir að skrifa um þetta. Hitt kemur hins vegar ekki á óvart að hann skuli taka undir niðurstöður réttarins í þessum málum, enda átti hann sjálfur þátt í þeim í starfi sínu við réttinn. Segja má að Eiríkur nefni tvennt sem réttlæti dómsniðurstöðurnar. Annars vegar hafi mátt finna fordæmi Hæstaréttar um að heimilt sé að refsa fyrir umboðssvik með því að valda umbjóðandanum verulegri fjártjónsáhættu. Hins vegar séu fræðimenn sammála um að vægara stig ásetnings, svonefndur líkindaásetningur (dolus eventualis) dugi til þess að refsa megi fyrir brotin. Engin fordæmi - enginn ásetningurUm þetta skal það sagt að fyrri dómarnir, sem Eiríkur nefnir, geta ekki verið fordæmi í málunum vegna hrunsins. Þeir fjalla um miklu grófari og augljósari atvik heldur en „hrundómarnir“. Þarf þá ekki að huga neitt að því, hvort það yfirleitt geti talist nægileg refsiheimild að vísa í fordæmi, þar sem dómstóll hefur refsað að ólögum, til þess að refsa megi að nýju. Þar að auki hafði, eins og fyrr sagði, ekki nokkurri fjártjónshættu verið valdið með flestum þessara samninga. Hitt atriðið um líkindaásetninginn veldur heldur ekki ágreiningi. Það má fallast á að vægari stig ásetnings geti dugað til áfellis í þessum málum. Þetta hef ég tekið skýrt fram í skrifum mínum, þar sem þessir dómar hafa verið gagnrýndir. Þannig segir orðrétt í grein sem ég birti í hátíðarriti Orators 2019 og einnig er að finna á heimasíðu skrifstofu minnar: „Ég hef orðað það svo að hugsanlega megi jafna því við auðgunarásetning ef sannað þykir í máli að sakborningur hefði gert það sem hann gerði, jafnvel þó að hann hefði haft vissu um að tjónið (og auðgunin) myndi af leiða. Hvergi er að finna í forsendum réttarins rökstuðning sem að þessu lýtur, enda er í fæstum málanna minnsta tilefni til að ætla að slík hafi verið huglæg afstaða hinna ákærðu.“Afhjúpar misgerðir réttarinsÍ raun felst í bók Eiríks staðfesting á að þessir dómar, sem kveðnir voru upp eftir hrun, voru fjarri því að uppfylla lagaskilyrði fyrir refsingum. Réttur sakborinna manna í þessu efni er varinn í 69. gr. stjórnarskrárinnar, þar sem segir að engum verði gert að sæta refsingu nema hann hafi gerst sekur um háttsemi sem var refsiverð samkvæmt lögum á þeim tíma þegar hún átti sér stað eða má fullkomlega jafna til slíkrar háttsemi. Að mínu áliti afhjúpar innlegg Eiríks misgjörðir réttarins, þó að svo sem hafi ekki verið nein sérstök þörf á því. Þetta vakti líklega ekki fyrir honum en samt skal honum þakkað.Höfundur er lögmaður.
Mega einhverf hverfa? Ármann Pálsson,Björg Torfadóttir,Sigrún Ósk,Sigurjón Már,Halldóra Hafsteins,Guðlaug Svala Kristjánsdóttir,Mamiko Dís Ragnarsdóttir Skoðun
Að hafa hemil á nýjum ófjármögnuðum útgjöldum er lykillinn að sjálfbærum rekstri sveitarfélaga Jón Ingi Hákonarson Skoðun
Homo sapiens að öðrum toga: Af hverju ætti ég eiginlega að mæta á PIFF-kvikmyndhátíðina? Ólafur Guðsteinn Kristjánsson Skoðun
Skoðun Mega einhverf hverfa? Ármann Pálsson,Björg Torfadóttir,Sigrún Ósk,Sigurjón Már,Halldóra Hafsteins,Guðlaug Svala Kristjánsdóttir,Mamiko Dís Ragnarsdóttir skrifar
Skoðun Að hafa hemil á nýjum ófjármögnuðum útgjöldum er lykillinn að sjálfbærum rekstri sveitarfélaga Jón Ingi Hákonarson skrifar
Skoðun Homo sapiens að öðrum toga: Af hverju ætti ég eiginlega að mæta á PIFF-kvikmyndhátíðina? Ólafur Guðsteinn Kristjánsson skrifar
Skoðun Hugsum fíknivanda upp á nýtt - Ný nálgun í meðhöndlun fíknivanda og áhættuhegðunar Svala Jóhannesdóttir,Lilja Sif Þorsteinsdóttir skrifar
Skoðun Háskólinn á Bifröst – Öflugur og sjálfstæður fjarnámsskóli Sólveig Hallsteinsdóttir skrifar
Skoðun Það eru fleiri fiskar í sjónum og fleiri sjónarmið í hafstjórn Guðbjörg Ásta Ólafsdóttir skrifar
Skoðun Af hverju kynjafræði? Og hvaða greinar hafa fengið svipaðar mótbárur í gegnum tíðina? Guðrún Elísa Friðbjargardóttir Sævarsdóttir skrifar
Mega einhverf hverfa? Ármann Pálsson,Björg Torfadóttir,Sigrún Ósk,Sigurjón Már,Halldóra Hafsteins,Guðlaug Svala Kristjánsdóttir,Mamiko Dís Ragnarsdóttir Skoðun
Að hafa hemil á nýjum ófjármögnuðum útgjöldum er lykillinn að sjálfbærum rekstri sveitarfélaga Jón Ingi Hákonarson Skoðun
Homo sapiens að öðrum toga: Af hverju ætti ég eiginlega að mæta á PIFF-kvikmyndhátíðina? Ólafur Guðsteinn Kristjánsson Skoðun