Covid-19: Dauðsföll, frelsi og hagkvæmni Haukur Viðar Alfreðsson skrifar 26. október 2020 08:00 Flest allir ættu nú að þekkja til og hafa fundið fyrir áhrifum Covid-19 heimsfaraldursins hvort sem það er í formi skertrar heilsu, tekna, einstaklingsfrelsis eða annars. Þá hefur nú í kjölfar mikillar aukningar smita hérlendis á seinustu dögum verið hert á reglum er varða mannamót, sóttvarnir og hina ýmsu atvinnu-, félags- og íþróttastarfsemi. Í framhaldinu hefur svo verið tekist á um hvernig reglum skuli háttað, hvort vegið sé um of að frelsi þeirra sem ekki eru í sérstökum áhættuhóp og þá hvort það sé réttlætanlegt að setja aðra en sjálfan sig í hættu með glæfralegu framferði og sjálfselsku, ef svo má segja. Lítillega um það að verðleggja mannslíf Það er hálf freistandi að verða tilfinningarökum að bráð og hugsa að ekki sé hægt að meta mannslíf til fjár eða frelsis. Ekki sé hægt að réttlæta það að stofna öðrum í hættu fyrir einhverjar krónur, láta ömmu og afa enda í gröfinni því þú vildir komast í klippingu eða sitja á barnum. En þá gleymist gjarnan að við sem samfélag höfum verðlagt mannslíf á mörgum öðrum sviðum og gerum nánast daglega án þess að hugsa út í það. Einfalt dæmi er að á ári hverju verða umferðarslys þar sem keyrt er á gangandi vegfarendur með tilheyrandi líkamstjóni og stundum dauða. En við sem samfélag höfum tekið þá afstöðu að með núverandi umferðarkerfi og regluverki séu slík tjón nægilega fá eða skaða lítil þannig að sá ávinningur sem felst í því að leyfa fólki að aka bílum sé þess virði. Þegar við förum út á þá erfiðu braut að verðleggja mannslíf er ágætt að muna að við erum ekki í reynd að reyna finna út hvað margar krónur þurfi að myndast aukalega í hagkerfinu til að við sættum okkur við dauðsfall heldur er nær að spyrja sig að því hvað ein króna töpuð í dag í þeim tilgangi að bjarga mannslífi, t.d. með því að loka vinnustað til að minnka smithættu á Covid-19, kosti okkur í þjáningu annarstaðar (og sama má segja með það að eyða krónu í verkefni A í stað B). Til að tengja aftur við umferðar sýnidæmið þá er einn af kostum þess að nota bifreiðar að sjúkraflutningar og slökkvistarf gengur mun hraðar fyrir sig en ef bílar væru ekki til staðar. Það vegur strax beint á móti dauðsföllum sem verða vegna bíla. Annar og sennilega mikilvægari þáttur er að bílaumferð eykur getu fólks til þess að sækja vinnu, til þess að sækja sér menntun og fleiri þætti sem leiða til verðmætasköpunar, hærra tæknistigs og lífsánægju. Þeir þættir valda því svo að hægt er að bjarga mannslífum með betur undirbúnu heilbrigðiskerfi, öruggari vinnuaðferðum, betri almennri lýðheilsu og fleira og fleira. Því verður að hugsa um líkleg heildaráhrif þess að auka líkur á dauðsföllum á einum stað í sambandi við hvaða áhrif það hefur á aðra þætti. Staðan á Íslandi í dag Það er erfitt að segja hér nákvæmlega hvernig þær aðgerðir sem ráðist hefur verið í vegna Covid-19 hafa áhrif á aðra þætti til skamm- og langtíma. Margar eru eflaust til þess fallnar að bæði bjarga mannslífum vegna Covid-19 sem og að auka undir verðmætasköpun í það heila ef við miðum við grunnmyndina að ríkið hefði aldrei sett neinar hömlur. En það er hins vegar ekki merki um neina samviskusemi, góðmennsku eða fórnfýsi að halda að ráðleggingar sóttvarnarlæknis og reglur ríkisins séu hafnar yfir málefnalega gagnrýni. Það er eðlilegt að leggja hugann að því hversu lengi er hægt að halda úti skertri atvinnustarfsemi á landinu, hvort sumar núverandi aðgerða skili litlu en kosti samt mikið. Það er eðlilegt að hafa áhyggjur af því að skuldir, bæði ríkisins og einstaklinga, komi til með að skerða lífsgæði, lífsánægju, heilsu og tækifæri annarstaðar. Persónulega finnst mér sjálfsagt að vera með grímu, þurfa að halda 2 metra fjarlægð og fleira af slíkum toga, en mig grunar að sum staðar séum við að fara fram úr okkur og jafnvel séu sérhagsmunir og ítök að spila þátt. Nú ætla ég ekki að fullyrða neitt enda hef ég ekki gert útreikningana en það sem ég hef mest hugsað út í er hversu miklu það er að skila okkur að leyfa ferðamönnum að koma til landsins í stað þess að nokkurn veginn loka landamærunum fyrir annað en vörur inn og út. Er sá ávinningur nægilega stór m.v. kostnaðinn sem hlýst af því að þurfa að fara í sambærilegar eða harðari lokanir og eru nú í gildi ef það kæmu hingað fleiri bylgjur / annar vírusstofn erlendis frá. Er hér verið að leika sér að eldinum fyrir litla hagsmuni? Hvort sem ég hef rétt fyrir mér eða ekki í þessu dæmi tel ég alveg ljóst að það er okkur öllum hollt að það komi upp efasemda raddir og gagnrýni, þær spretta ekki alltaf bara upp af sjálfselsku. Höfundur er viðskiptafræðingur og doktorsnemi í hagfræði. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Faraldur kórónuveiru (COVID-19) Haukur V. Alfreðsson Mest lesið Matvælaframleiðslulandið Ísland – er framtíð án sérþekkingar? Ólöf Guðný Geirsdóttir,Ólafur Ögmundarson Skoðun Opið hús fyrir útvalda Björn Brynjúlfur Björnsson Skoðun Norska leiðin hefur gefist vel – í Póllandi Heiðrún Lind Marteinsdóttir Skoðun Af hverju hræðist fólk kynjafræði? Eydís Ásbjörnsdóttir Skoðun Auðbeldi SFS Örn Bárður Jónsson Skoðun Af hverju er Framsóknarfólk hamingjusamast? Árelía Eydís Guðmundsdóttir Skoðun Skjárinn og börnin Daðey Albertsdóttir,Silja Björk Egilsdóttir,Skúli Bragi Geirdal Skoðun „Er stjúpmamma þín vond eins og í Öskubusku?“ Hafdís Bára Ólafsdóttir Skoðun 120km hraði á Keflavíkurveginum og netsölur með áfengi Jón Páll Haraldsson Skoðun Hópnauðganir/svartheimar! Davíð Bergmann Skoðun Skoðun Skoðun Matvælaframleiðslulandið Ísland – er framtíð án sérþekkingar? Ólöf Guðný Geirsdóttir,Ólafur Ögmundarson skrifar Skoðun 120km hraði á Keflavíkurveginum og netsölur með áfengi Jón Páll Haraldsson skrifar Skoðun Lausnin liggur fyrir – Landspítali þarf að stíga skrefið Sandra B. Franks skrifar Skoðun Auðbeldi SFS Örn Bárður Jónsson skrifar Skoðun Skjárinn og börnin Daðey Albertsdóttir,Silja Björk Egilsdóttir,Skúli Bragi Geirdal skrifar Skoðun „Er stjúpmamma þín vond eins og í Öskubusku?“ Hafdís Bára Ólafsdóttir skrifar Skoðun Af hverju er Framsóknarfólk hamingjusamast? Árelía Eydís Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Norska leiðin hefur gefist vel – í Póllandi Heiðrún Lind Marteinsdóttir skrifar Skoðun Opið hús fyrir útvalda Björn Brynjúlfur Björnsson skrifar Skoðun Af hverju hræðist fólk kynjafræði? Eydís Ásbjörnsdóttir skrifar Skoðun Hlustum á okkar landsliðskonur - sýnum Ísrael rauða spjaldið Hrönn G. Guðmundsdóttir,Ragnhildur Hólmgeirsdóttir skrifar Skoðun Hópnauðganir/svartheimar! Davíð Bergmann skrifar Skoðun Valdið og samvinnuhugsjónin Kjartan Helgi Ólafsson skrifar Skoðun NPA breytti lífinu mínu Sveinbjörn Eggertsson skrifar Skoðun Hefur þú tilkynnt um ofbeldi gegn barni? Alfa Jóhannsdóttir skrifar Skoðun Gildi kærleika og mannúðar Toshiki Toma skrifar Skoðun Hvernig tryggjum við samkeppnishæfni þjóðar? Jón Skafti Gestsson skrifar Skoðun Í minningu Frans páfa - sem tók sér nafn verndardýrlings dýra og náttúru Árni Stefán Árnason skrifar Skoðun Flottu kjötauglýsingarnar í blöðunum... Ole Anton Bieltvedt skrifar Skoðun Grafarvogsgremjan Þorlákur Axel Jónsson skrifar Skoðun Er ég að svindla? – Um sambýli manns og gervigreindar í sköpun og þekkingu Björgmundur Örn Guðmundsson skrifar Skoðun Fjármögnuðu stríðsvél Rússlands Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Hugleiðingar á páskum Ámundi Loftsson skrifar Skoðun Gremjan í Grafarvogi Davíð Már Sigurðsson skrifar Skoðun Samlokan á borðinu: Hugleiðingar á föstudeginn langaum sjónvarpsþættina Adolescence Skúli Ólafsson skrifar Skoðun Móttaka skemmtiferðaskipa - hlustað á íbúa Þórdís Lóa Þórhallsdóttir skrifar Skoðun Námsfærni nemenda í íslenskum skólum: Eigum við að lækka rána? Sigríður Ólafsdóttir skrifar Skoðun Snorri byggir skoðun á skólakerfinu á reynslusögum annarra en Guðrún vitnar í ritrýndar heimildir Davíð Routley skrifar Skoðun Þegar mannshjörtun mætast Jóna Hrönn Bolladóttir,Bjarni Karlsson skrifar Skoðun Horft til einkunna og annarra þátta við innritun í framhaldsskóla Guðmundur Ingi Kristinsson skrifar Sjá meira
Flest allir ættu nú að þekkja til og hafa fundið fyrir áhrifum Covid-19 heimsfaraldursins hvort sem það er í formi skertrar heilsu, tekna, einstaklingsfrelsis eða annars. Þá hefur nú í kjölfar mikillar aukningar smita hérlendis á seinustu dögum verið hert á reglum er varða mannamót, sóttvarnir og hina ýmsu atvinnu-, félags- og íþróttastarfsemi. Í framhaldinu hefur svo verið tekist á um hvernig reglum skuli háttað, hvort vegið sé um of að frelsi þeirra sem ekki eru í sérstökum áhættuhóp og þá hvort það sé réttlætanlegt að setja aðra en sjálfan sig í hættu með glæfralegu framferði og sjálfselsku, ef svo má segja. Lítillega um það að verðleggja mannslíf Það er hálf freistandi að verða tilfinningarökum að bráð og hugsa að ekki sé hægt að meta mannslíf til fjár eða frelsis. Ekki sé hægt að réttlæta það að stofna öðrum í hættu fyrir einhverjar krónur, láta ömmu og afa enda í gröfinni því þú vildir komast í klippingu eða sitja á barnum. En þá gleymist gjarnan að við sem samfélag höfum verðlagt mannslíf á mörgum öðrum sviðum og gerum nánast daglega án þess að hugsa út í það. Einfalt dæmi er að á ári hverju verða umferðarslys þar sem keyrt er á gangandi vegfarendur með tilheyrandi líkamstjóni og stundum dauða. En við sem samfélag höfum tekið þá afstöðu að með núverandi umferðarkerfi og regluverki séu slík tjón nægilega fá eða skaða lítil þannig að sá ávinningur sem felst í því að leyfa fólki að aka bílum sé þess virði. Þegar við förum út á þá erfiðu braut að verðleggja mannslíf er ágætt að muna að við erum ekki í reynd að reyna finna út hvað margar krónur þurfi að myndast aukalega í hagkerfinu til að við sættum okkur við dauðsfall heldur er nær að spyrja sig að því hvað ein króna töpuð í dag í þeim tilgangi að bjarga mannslífi, t.d. með því að loka vinnustað til að minnka smithættu á Covid-19, kosti okkur í þjáningu annarstaðar (og sama má segja með það að eyða krónu í verkefni A í stað B). Til að tengja aftur við umferðar sýnidæmið þá er einn af kostum þess að nota bifreiðar að sjúkraflutningar og slökkvistarf gengur mun hraðar fyrir sig en ef bílar væru ekki til staðar. Það vegur strax beint á móti dauðsföllum sem verða vegna bíla. Annar og sennilega mikilvægari þáttur er að bílaumferð eykur getu fólks til þess að sækja vinnu, til þess að sækja sér menntun og fleiri þætti sem leiða til verðmætasköpunar, hærra tæknistigs og lífsánægju. Þeir þættir valda því svo að hægt er að bjarga mannslífum með betur undirbúnu heilbrigðiskerfi, öruggari vinnuaðferðum, betri almennri lýðheilsu og fleira og fleira. Því verður að hugsa um líkleg heildaráhrif þess að auka líkur á dauðsföllum á einum stað í sambandi við hvaða áhrif það hefur á aðra þætti. Staðan á Íslandi í dag Það er erfitt að segja hér nákvæmlega hvernig þær aðgerðir sem ráðist hefur verið í vegna Covid-19 hafa áhrif á aðra þætti til skamm- og langtíma. Margar eru eflaust til þess fallnar að bæði bjarga mannslífum vegna Covid-19 sem og að auka undir verðmætasköpun í það heila ef við miðum við grunnmyndina að ríkið hefði aldrei sett neinar hömlur. En það er hins vegar ekki merki um neina samviskusemi, góðmennsku eða fórnfýsi að halda að ráðleggingar sóttvarnarlæknis og reglur ríkisins séu hafnar yfir málefnalega gagnrýni. Það er eðlilegt að leggja hugann að því hversu lengi er hægt að halda úti skertri atvinnustarfsemi á landinu, hvort sumar núverandi aðgerða skili litlu en kosti samt mikið. Það er eðlilegt að hafa áhyggjur af því að skuldir, bæði ríkisins og einstaklinga, komi til með að skerða lífsgæði, lífsánægju, heilsu og tækifæri annarstaðar. Persónulega finnst mér sjálfsagt að vera með grímu, þurfa að halda 2 metra fjarlægð og fleira af slíkum toga, en mig grunar að sum staðar séum við að fara fram úr okkur og jafnvel séu sérhagsmunir og ítök að spila þátt. Nú ætla ég ekki að fullyrða neitt enda hef ég ekki gert útreikningana en það sem ég hef mest hugsað út í er hversu miklu það er að skila okkur að leyfa ferðamönnum að koma til landsins í stað þess að nokkurn veginn loka landamærunum fyrir annað en vörur inn og út. Er sá ávinningur nægilega stór m.v. kostnaðinn sem hlýst af því að þurfa að fara í sambærilegar eða harðari lokanir og eru nú í gildi ef það kæmu hingað fleiri bylgjur / annar vírusstofn erlendis frá. Er hér verið að leika sér að eldinum fyrir litla hagsmuni? Hvort sem ég hef rétt fyrir mér eða ekki í þessu dæmi tel ég alveg ljóst að það er okkur öllum hollt að það komi upp efasemda raddir og gagnrýni, þær spretta ekki alltaf bara upp af sjálfselsku. Höfundur er viðskiptafræðingur og doktorsnemi í hagfræði.
Matvælaframleiðslulandið Ísland – er framtíð án sérþekkingar? Ólöf Guðný Geirsdóttir,Ólafur Ögmundarson Skoðun
Skoðun Matvælaframleiðslulandið Ísland – er framtíð án sérþekkingar? Ólöf Guðný Geirsdóttir,Ólafur Ögmundarson skrifar
Skoðun Hlustum á okkar landsliðskonur - sýnum Ísrael rauða spjaldið Hrönn G. Guðmundsdóttir,Ragnhildur Hólmgeirsdóttir skrifar
Skoðun Í minningu Frans páfa - sem tók sér nafn verndardýrlings dýra og náttúru Árni Stefán Árnason skrifar
Skoðun Er ég að svindla? – Um sambýli manns og gervigreindar í sköpun og þekkingu Björgmundur Örn Guðmundsson skrifar
Skoðun Samlokan á borðinu: Hugleiðingar á föstudeginn langaum sjónvarpsþættina Adolescence Skúli Ólafsson skrifar
Skoðun Námsfærni nemenda í íslenskum skólum: Eigum við að lækka rána? Sigríður Ólafsdóttir skrifar
Skoðun Snorri byggir skoðun á skólakerfinu á reynslusögum annarra en Guðrún vitnar í ritrýndar heimildir Davíð Routley skrifar
Skoðun Horft til einkunna og annarra þátta við innritun í framhaldsskóla Guðmundur Ingi Kristinsson skrifar
Matvælaframleiðslulandið Ísland – er framtíð án sérþekkingar? Ólöf Guðný Geirsdóttir,Ólafur Ögmundarson Skoðun