Nokkur orð um mikilvægi geðgreininga Sóley Dröfn Davíðsdóttir skrifar 12. nóvember 2020 09:30 Reglulega heyrast þær raddir að óeðlileg aukning hafi orðið í greiningum á geðröskunum undanfarin ár og minnstu frávik, sem áður þóttu eðlileg, orðið sjúkdómsvædd. Vissulega eru mun fleiri greindir með geðröskun en áður var. Það er þó til mikilla bóta að mínu mati. Greining á geðröskun þarf ekki að þýða að vandinn sé kominn til að vera eða að lyfjameðferð sé í öllu falli nauðsynleg. Í mörgum tilfellum er um vítahring að ræða sem má rjúfa með markvissri vinnu. Aukning í greiningum merkir heldur ekki að geðheilsa fólks sé verri en áður var, öllu heldur að við séum að gefa því nafn sem ávallt hefur verið til. Sá sem áður þótti ómannblendinn og feiminn fengi líklega félagsfælnigreiningu í dag og vonandi viðeigandi meðferð. Hann næði lengra í leik og starfi og gæti notið samvista í stað þess að kveljast alla tíð. Oft ber á sorg hjá fólki sem leitar sér seint meðferðar þegar það áttar sig á því að hefði það fengið rétta greiningu og meðferð fyrr á ævinni hefði lífshlaup þess orðið annað og farsælla. Við leitum alltaf skýringa Mannshugurinn þolir ekkert tómarúm og því leitum við ávallt skýringa á því sem veldur okkur hugarangri. Barn sem eirir engan veginn við lestur, tekur ekki eftir því sem fram fer í kennslustund og sætir sífelldum skömmum fyrir uppátæki, hávaða og frammíköll ákveður að það hljóti að vera svona heimskt. Farsælla hefði verið að barnið fengi að heyra að ofvirkni væri vandinn sem hrjáði það, og hefði ekkert með greind að gera. Það byði þá jafnframt upp á möguleikann á lyfjameðferð sem í sumum tilfellum er himnasending þegar vandinn heftir líf barns á margvíslegan hátt. Móðir, sem sér ekki sólina fyrir nýfæddu barni sínu, fer skyndilega að fá þrálátar hugsanir um að hún gæti skaðað barnið. Við það verður hún mjög hrædd og streitist að alefli gegn þessum hugsunum, sem aðeins gerir illt verra. Hún forðast jafnvel að vera ein með barnið eða lætur aðra um að annast það af ótta við að hugsanirnar verði að veruleika. Móðirin dregur þá ályktun að hún hljóti að vera hræðileg móðir að hugsa svona og barninu hættuleg. Hér hefði það gagnast móðurinni að fá þá skýringu að um þráhyggju og áráttu væri að ræða sem vel mætti ná tökum á. Það sé engin hætta á að hún skaði barnið því hugsanirnar gangi gegn einlægum vilja hennar til að vernda það. Mikilvægi réttrar greiningar Þegar gerðar eru geðgreiningar er stuðst við greiningarkerfi geðlækna þar sem viss fjöldi einkenna þarf að hafa verið til staðar í tiltekinn tíma, valda vanlíðan og trufla líf fólks til að greining sé gerð. Vissulega má deila um fjölda einkenna sem miðað er við, hversu lengi vandinn þurfi að hafa verið til staðar eða hvaða nafni hann nefnist, enda eru þessi greiningarviðmið til stöðugrar endurskoðunar. Það einfaldar þó umfjöllun og rannsóknir á geðrænum vanda að gefa tilteknum einkennaflokkum nöfn, en þá vita fagmenn hvaða einkenna vísað er til þegar rætt er um fyrirbæri eins og félagsfælni, ofvirkni og einhverfu. Gera má rannsóknir á því hvers konar meðferð sé líklegust til að bera árangur við hverjum vanda fyrir sig og nú liggur fjöldi rannsókna fyrir á því hvers konar meðferð sé vænlegust til árangurs hverju sinni. Eins og greiningarkerfin eru upp sett er það enginn eilífðardómur að vera greindur með geðröskun, því að um leið og fólk hættir á ná viðmiðum um fjölda einkenna og vandinn ekki lengur til trafala, telst það ekki lengur vera með umrædda geðröskun. Þá tel ég það ekki skynsamlegt að forðast að nefna geðraskanir á nafn af ótta við fordóma fólks. Það hefur einmitt dregið úr fordómum hve margir hafa stigið fram og rætt geðraskanir sínar opinskátt og þykir ekki tiltökumál lengur að vera haldinn kvíðaröskun eða þunglyndi og fara til sálfræðings. Fólk leitar sér aðstoðar fyrr en áður og er það meðal annars aukinni umræðu um geðræn málefni að þakka. Greiningum þarf að fylgja meðferð Þótt mörgum létti við það að fá greiningu á vanda sínum þarf fólk að eiga möguleika á gagnreyndri meðferð að lokinni greiningu, það er að segja meðferð sem sýnt hefur verið fram á með vönduðum rannsóknum að beri fullnægjandi árangur. Ein öflugasta sálfræðimeðferðin, hugræn atferlismeðferð, hefur endurtekið sannað gildi sitt í fjölmörgum rannsóknum og er nefnd sem fyrsta val í klínískum leiðbeiningum við vægum til miðlungsalvarlegum kvíða- og þunglyndiseinkennum. Aðgengi fólks að þeirri meðferð sem og annarri gagnreyndri viðtalsmeðferð, hefur verið takmarkað fram að þessu en vonandi stendur það til bóta. Líkt og heimilislæknir, sem þarf að geta vísað sjúklingum til sérfræðinga á mismunandi sviðum læknisfræðinnar, þarf sálfræðingur í heilsugæslu að geta vísað til sálfræðinga (eða annarra meðferðaraðila) með sérhæfingu í tilteknum vandamálum. Þar koma réttar greiningar enn og aftur að gagni, en þá er auðveldara að koma fólki í réttan farveg. Höfundur er forstöðusálfræðingur við Kvíðameðferðarstöðina. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Geðheilbrigði Sóley Dröfn Davíðsdóttir Mest lesið Sex ára sáttmáli Davíð Þorláksson Skoðun Skapandi menntun skilar raunverulegum árangri Bryngeir Valdimarsson Skoðun Háskólinn á Bifröst – Öflugur og sjálfstæður fjarnámsskóli Sólveig Hallsteinsdóttir Skoðun Það eru fleiri fiskar í sjónum og fleiri sjónarmið í hafstjórn Guðbjörg Ásta Ólafsdóttir Skoðun Heiðursgestur Viðreisnar vill heimsveldi Hjörtur J. Guðmundsson Skoðun Af hverju kynjafræði? Og hvaða greinar hafa fengið svipaðar mótbárur í gegnum tíðina? Guðrún Elísa Friðbjargardóttir Sævarsdóttir Skoðun Framtíðarskipulag Keldnalands er ekki útópía – og þaðan af síður dystópía Birkir Ingibjartsson Skoðun Háskólasamfélagið geri skyldu sína strax, stjórnvöld hafa brugðist Auður Magndís Auðardóttir,Elí Hörpu og Önundar,Eyrún Ólöf Sigurðardóttir,Helga Ögmundardóttir,Íris Ellenberger,Inga Björk Margrétar Bjarnadóttir,Katrín Pálmad. Þorgerðardóttir Skoðun Styrkjum stöðu leigjenda Kristján Þórður Snæbjarnarson Skoðun Þúsundir kusu Sönnu Anna Bentína Hermansen Einarsdóttir,Ármann Hákon Gunnarsson,Baldvin Björgvinsson,Brynja Guðnadóttir,Haraldur Ingi Haraldsson,Jón Hallur Haraldsson,Kolbrún Erna Pétursdóttir,Ólafur H. Ólafsson,Rakel Hildardóttir,Sigrún Jónsdóttir Skoðun Skoðun Skoðun Háskólinn á Bifröst – Öflugur og sjálfstæður fjarnámsskóli Sólveig Hallsteinsdóttir skrifar Skoðun Það eru fleiri fiskar í sjónum og fleiri sjónarmið í hafstjórn Guðbjörg Ásta Ólafsdóttir skrifar Skoðun Skapandi menntun skilar raunverulegum árangri Bryngeir Valdimarsson skrifar Skoðun Sex ára sáttmáli Davíð Þorláksson skrifar Skoðun Af hverju kynjafræði? Og hvaða greinar hafa fengið svipaðar mótbárur í gegnum tíðina? Guðrún Elísa Friðbjargardóttir Sævarsdóttir skrifar Skoðun Stjórnendur sem mega ekki stjórna Stefán Vagn Stefánsson skrifar Skoðun Stokkhólmseinkenni sem við ættum að forðast Aðalsteinn Júlíus Magnússon skrifar Skoðun Eflum iðnlöggjöfina og stöðvum brotin Hilmar Harðarson skrifar Skoðun Pjattkratar taka til Þorsteinn Sæmundsson skrifar Skoðun Sumt er bara ekki hægt að rökræða Ása Lind Finnbogadóttir skrifar Skoðun Vaxtamunarviðskipti láta aftur á sér kræla Jökull Sólberg Auðunsson skrifar Skoðun Áskorun til ríkisstjórnarinnar: Innleiðum birgðaskyldu á eldsneyti Halla Hrund Logadóttir skrifar Skoðun Rétt skal vera rétt um gatnamót við Höfðabakka og Bæjarháls Dóra Björt Guðjónsdóttir skrifar Skoðun Háskólasamfélagið geri skyldu sína strax, stjórnvöld hafa brugðist Auður Magndís Auðardóttir,Elí Hörpu og Önundar,Eyrún Ólöf Sigurðardóttir,Helga Ögmundardóttir,Íris Ellenberger,Inga Björk Margrétar Bjarnadóttir,Katrín Pálmad. Þorgerðardóttir skrifar Skoðun Þúsundir kusu Sönnu Anna Bentína Hermansen Einarsdóttir,Ármann Hákon Gunnarsson,Baldvin Björgvinsson,Brynja Guðnadóttir,Haraldur Ingi Haraldsson,Jón Hallur Haraldsson,Kolbrún Erna Pétursdóttir,Ólafur H. Ólafsson,Rakel Hildardóttir,Sigrún Jónsdóttir skrifar Skoðun NATO riðar til falls en hvað þýðir það fyrir skilnaðarbarnið Ísland? Steinunn Ólína Þorsteinsdóttir skrifar Skoðun Græðgin í forgrunni Kolbrún Áslaugar Baldursdóttir skrifar Skoðun Greiningar eða lausnir – hvort vegur þyngra? Sigurður Árni Reynisson skrifar Skoðun Sterk staða Hafnarfjarðar Orri Björnsson skrifar Skoðun Bless bless jafnlaunavottun Sigríður Margrét Oddsdóttir skrifar Skoðun Miðstýrt skólakerfi eða fjölbreytni með samræmdu gæðamati? Bogi Ragnarsson skrifar Skoðun Heiðursgestur Viðreisnar vill heimsveldi Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Veðmál barna – hættulegur leikur sem hægt er að stöðva Jóhann Steinar Ingimundarson skrifar Skoðun Allt leikur í umburðarlyndi – eða hvað? Sigurður Eyjólfur Sigurjónsson skrifar Skoðun Lyfjafræðingar - traustur stuðningur í flóknum heimi Sigurbjörg Sæunn Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Þvílíkt „plan“ fyrir íslensk heimili Magnea Gná Jóhannsdóttir skrifar Skoðun Ísland og móðurplanta með erindi Steinunn Ólína Þorsteinsdóttir skrifar Skoðun Háttvirta nýja þingkonan, María Rut Kristinsdóttir Ólafur Grétar Gunnarsson skrifar Skoðun Alþjóðadagur krabbameinsrannsókna – eitthvað sem mig varðar? Halla Þorvaldsdóttir skrifar Skoðun Af hverju ættum við að stunda geðrækt, rétt eins og líkamsrækt? Sigrún Þóra Sveinsdóttir skrifar Sjá meira
Reglulega heyrast þær raddir að óeðlileg aukning hafi orðið í greiningum á geðröskunum undanfarin ár og minnstu frávik, sem áður þóttu eðlileg, orðið sjúkdómsvædd. Vissulega eru mun fleiri greindir með geðröskun en áður var. Það er þó til mikilla bóta að mínu mati. Greining á geðröskun þarf ekki að þýða að vandinn sé kominn til að vera eða að lyfjameðferð sé í öllu falli nauðsynleg. Í mörgum tilfellum er um vítahring að ræða sem má rjúfa með markvissri vinnu. Aukning í greiningum merkir heldur ekki að geðheilsa fólks sé verri en áður var, öllu heldur að við séum að gefa því nafn sem ávallt hefur verið til. Sá sem áður þótti ómannblendinn og feiminn fengi líklega félagsfælnigreiningu í dag og vonandi viðeigandi meðferð. Hann næði lengra í leik og starfi og gæti notið samvista í stað þess að kveljast alla tíð. Oft ber á sorg hjá fólki sem leitar sér seint meðferðar þegar það áttar sig á því að hefði það fengið rétta greiningu og meðferð fyrr á ævinni hefði lífshlaup þess orðið annað og farsælla. Við leitum alltaf skýringa Mannshugurinn þolir ekkert tómarúm og því leitum við ávallt skýringa á því sem veldur okkur hugarangri. Barn sem eirir engan veginn við lestur, tekur ekki eftir því sem fram fer í kennslustund og sætir sífelldum skömmum fyrir uppátæki, hávaða og frammíköll ákveður að það hljóti að vera svona heimskt. Farsælla hefði verið að barnið fengi að heyra að ofvirkni væri vandinn sem hrjáði það, og hefði ekkert með greind að gera. Það byði þá jafnframt upp á möguleikann á lyfjameðferð sem í sumum tilfellum er himnasending þegar vandinn heftir líf barns á margvíslegan hátt. Móðir, sem sér ekki sólina fyrir nýfæddu barni sínu, fer skyndilega að fá þrálátar hugsanir um að hún gæti skaðað barnið. Við það verður hún mjög hrædd og streitist að alefli gegn þessum hugsunum, sem aðeins gerir illt verra. Hún forðast jafnvel að vera ein með barnið eða lætur aðra um að annast það af ótta við að hugsanirnar verði að veruleika. Móðirin dregur þá ályktun að hún hljóti að vera hræðileg móðir að hugsa svona og barninu hættuleg. Hér hefði það gagnast móðurinni að fá þá skýringu að um þráhyggju og áráttu væri að ræða sem vel mætti ná tökum á. Það sé engin hætta á að hún skaði barnið því hugsanirnar gangi gegn einlægum vilja hennar til að vernda það. Mikilvægi réttrar greiningar Þegar gerðar eru geðgreiningar er stuðst við greiningarkerfi geðlækna þar sem viss fjöldi einkenna þarf að hafa verið til staðar í tiltekinn tíma, valda vanlíðan og trufla líf fólks til að greining sé gerð. Vissulega má deila um fjölda einkenna sem miðað er við, hversu lengi vandinn þurfi að hafa verið til staðar eða hvaða nafni hann nefnist, enda eru þessi greiningarviðmið til stöðugrar endurskoðunar. Það einfaldar þó umfjöllun og rannsóknir á geðrænum vanda að gefa tilteknum einkennaflokkum nöfn, en þá vita fagmenn hvaða einkenna vísað er til þegar rætt er um fyrirbæri eins og félagsfælni, ofvirkni og einhverfu. Gera má rannsóknir á því hvers konar meðferð sé líklegust til að bera árangur við hverjum vanda fyrir sig og nú liggur fjöldi rannsókna fyrir á því hvers konar meðferð sé vænlegust til árangurs hverju sinni. Eins og greiningarkerfin eru upp sett er það enginn eilífðardómur að vera greindur með geðröskun, því að um leið og fólk hættir á ná viðmiðum um fjölda einkenna og vandinn ekki lengur til trafala, telst það ekki lengur vera með umrædda geðröskun. Þá tel ég það ekki skynsamlegt að forðast að nefna geðraskanir á nafn af ótta við fordóma fólks. Það hefur einmitt dregið úr fordómum hve margir hafa stigið fram og rætt geðraskanir sínar opinskátt og þykir ekki tiltökumál lengur að vera haldinn kvíðaröskun eða þunglyndi og fara til sálfræðings. Fólk leitar sér aðstoðar fyrr en áður og er það meðal annars aukinni umræðu um geðræn málefni að þakka. Greiningum þarf að fylgja meðferð Þótt mörgum létti við það að fá greiningu á vanda sínum þarf fólk að eiga möguleika á gagnreyndri meðferð að lokinni greiningu, það er að segja meðferð sem sýnt hefur verið fram á með vönduðum rannsóknum að beri fullnægjandi árangur. Ein öflugasta sálfræðimeðferðin, hugræn atferlismeðferð, hefur endurtekið sannað gildi sitt í fjölmörgum rannsóknum og er nefnd sem fyrsta val í klínískum leiðbeiningum við vægum til miðlungsalvarlegum kvíða- og þunglyndiseinkennum. Aðgengi fólks að þeirri meðferð sem og annarri gagnreyndri viðtalsmeðferð, hefur verið takmarkað fram að þessu en vonandi stendur það til bóta. Líkt og heimilislæknir, sem þarf að geta vísað sjúklingum til sérfræðinga á mismunandi sviðum læknisfræðinnar, þarf sálfræðingur í heilsugæslu að geta vísað til sálfræðinga (eða annarra meðferðaraðila) með sérhæfingu í tilteknum vandamálum. Þar koma réttar greiningar enn og aftur að gagni, en þá er auðveldara að koma fólki í réttan farveg. Höfundur er forstöðusálfræðingur við Kvíðameðferðarstöðina.
Af hverju kynjafræði? Og hvaða greinar hafa fengið svipaðar mótbárur í gegnum tíðina? Guðrún Elísa Friðbjargardóttir Sævarsdóttir Skoðun
Framtíðarskipulag Keldnalands er ekki útópía – og þaðan af síður dystópía Birkir Ingibjartsson Skoðun
Háskólasamfélagið geri skyldu sína strax, stjórnvöld hafa brugðist Auður Magndís Auðardóttir,Elí Hörpu og Önundar,Eyrún Ólöf Sigurðardóttir,Helga Ögmundardóttir,Íris Ellenberger,Inga Björk Margrétar Bjarnadóttir,Katrín Pálmad. Þorgerðardóttir Skoðun
Þúsundir kusu Sönnu Anna Bentína Hermansen Einarsdóttir,Ármann Hákon Gunnarsson,Baldvin Björgvinsson,Brynja Guðnadóttir,Haraldur Ingi Haraldsson,Jón Hallur Haraldsson,Kolbrún Erna Pétursdóttir,Ólafur H. Ólafsson,Rakel Hildardóttir,Sigrún Jónsdóttir Skoðun
Skoðun Háskólinn á Bifröst – Öflugur og sjálfstæður fjarnámsskóli Sólveig Hallsteinsdóttir skrifar
Skoðun Það eru fleiri fiskar í sjónum og fleiri sjónarmið í hafstjórn Guðbjörg Ásta Ólafsdóttir skrifar
Skoðun Af hverju kynjafræði? Og hvaða greinar hafa fengið svipaðar mótbárur í gegnum tíðina? Guðrún Elísa Friðbjargardóttir Sævarsdóttir skrifar
Skoðun Áskorun til ríkisstjórnarinnar: Innleiðum birgðaskyldu á eldsneyti Halla Hrund Logadóttir skrifar
Skoðun Rétt skal vera rétt um gatnamót við Höfðabakka og Bæjarháls Dóra Björt Guðjónsdóttir skrifar
Skoðun Háskólasamfélagið geri skyldu sína strax, stjórnvöld hafa brugðist Auður Magndís Auðardóttir,Elí Hörpu og Önundar,Eyrún Ólöf Sigurðardóttir,Helga Ögmundardóttir,Íris Ellenberger,Inga Björk Margrétar Bjarnadóttir,Katrín Pálmad. Þorgerðardóttir skrifar
Skoðun Þúsundir kusu Sönnu Anna Bentína Hermansen Einarsdóttir,Ármann Hákon Gunnarsson,Baldvin Björgvinsson,Brynja Guðnadóttir,Haraldur Ingi Haraldsson,Jón Hallur Haraldsson,Kolbrún Erna Pétursdóttir,Ólafur H. Ólafsson,Rakel Hildardóttir,Sigrún Jónsdóttir skrifar
Skoðun NATO riðar til falls en hvað þýðir það fyrir skilnaðarbarnið Ísland? Steinunn Ólína Þorsteinsdóttir skrifar
Skoðun Af hverju ættum við að stunda geðrækt, rétt eins og líkamsrækt? Sigrún Þóra Sveinsdóttir skrifar
Af hverju kynjafræði? Og hvaða greinar hafa fengið svipaðar mótbárur í gegnum tíðina? Guðrún Elísa Friðbjargardóttir Sævarsdóttir Skoðun
Framtíðarskipulag Keldnalands er ekki útópía – og þaðan af síður dystópía Birkir Ingibjartsson Skoðun
Háskólasamfélagið geri skyldu sína strax, stjórnvöld hafa brugðist Auður Magndís Auðardóttir,Elí Hörpu og Önundar,Eyrún Ólöf Sigurðardóttir,Helga Ögmundardóttir,Íris Ellenberger,Inga Björk Margrétar Bjarnadóttir,Katrín Pálmad. Þorgerðardóttir Skoðun
Þúsundir kusu Sönnu Anna Bentína Hermansen Einarsdóttir,Ármann Hákon Gunnarsson,Baldvin Björgvinsson,Brynja Guðnadóttir,Haraldur Ingi Haraldsson,Jón Hallur Haraldsson,Kolbrún Erna Pétursdóttir,Ólafur H. Ólafsson,Rakel Hildardóttir,Sigrún Jónsdóttir Skoðun