Nokkur orð um mikilvægi geðgreininga Sóley Dröfn Davíðsdóttir skrifar 12. nóvember 2020 09:30 Reglulega heyrast þær raddir að óeðlileg aukning hafi orðið í greiningum á geðröskunum undanfarin ár og minnstu frávik, sem áður þóttu eðlileg, orðið sjúkdómsvædd. Vissulega eru mun fleiri greindir með geðröskun en áður var. Það er þó til mikilla bóta að mínu mati. Greining á geðröskun þarf ekki að þýða að vandinn sé kominn til að vera eða að lyfjameðferð sé í öllu falli nauðsynleg. Í mörgum tilfellum er um vítahring að ræða sem má rjúfa með markvissri vinnu. Aukning í greiningum merkir heldur ekki að geðheilsa fólks sé verri en áður var, öllu heldur að við séum að gefa því nafn sem ávallt hefur verið til. Sá sem áður þótti ómannblendinn og feiminn fengi líklega félagsfælnigreiningu í dag og vonandi viðeigandi meðferð. Hann næði lengra í leik og starfi og gæti notið samvista í stað þess að kveljast alla tíð. Oft ber á sorg hjá fólki sem leitar sér seint meðferðar þegar það áttar sig á því að hefði það fengið rétta greiningu og meðferð fyrr á ævinni hefði lífshlaup þess orðið annað og farsælla. Við leitum alltaf skýringa Mannshugurinn þolir ekkert tómarúm og því leitum við ávallt skýringa á því sem veldur okkur hugarangri. Barn sem eirir engan veginn við lestur, tekur ekki eftir því sem fram fer í kennslustund og sætir sífelldum skömmum fyrir uppátæki, hávaða og frammíköll ákveður að það hljóti að vera svona heimskt. Farsælla hefði verið að barnið fengi að heyra að ofvirkni væri vandinn sem hrjáði það, og hefði ekkert með greind að gera. Það byði þá jafnframt upp á möguleikann á lyfjameðferð sem í sumum tilfellum er himnasending þegar vandinn heftir líf barns á margvíslegan hátt. Móðir, sem sér ekki sólina fyrir nýfæddu barni sínu, fer skyndilega að fá þrálátar hugsanir um að hún gæti skaðað barnið. Við það verður hún mjög hrædd og streitist að alefli gegn þessum hugsunum, sem aðeins gerir illt verra. Hún forðast jafnvel að vera ein með barnið eða lætur aðra um að annast það af ótta við að hugsanirnar verði að veruleika. Móðirin dregur þá ályktun að hún hljóti að vera hræðileg móðir að hugsa svona og barninu hættuleg. Hér hefði það gagnast móðurinni að fá þá skýringu að um þráhyggju og áráttu væri að ræða sem vel mætti ná tökum á. Það sé engin hætta á að hún skaði barnið því hugsanirnar gangi gegn einlægum vilja hennar til að vernda það. Mikilvægi réttrar greiningar Þegar gerðar eru geðgreiningar er stuðst við greiningarkerfi geðlækna þar sem viss fjöldi einkenna þarf að hafa verið til staðar í tiltekinn tíma, valda vanlíðan og trufla líf fólks til að greining sé gerð. Vissulega má deila um fjölda einkenna sem miðað er við, hversu lengi vandinn þurfi að hafa verið til staðar eða hvaða nafni hann nefnist, enda eru þessi greiningarviðmið til stöðugrar endurskoðunar. Það einfaldar þó umfjöllun og rannsóknir á geðrænum vanda að gefa tilteknum einkennaflokkum nöfn, en þá vita fagmenn hvaða einkenna vísað er til þegar rætt er um fyrirbæri eins og félagsfælni, ofvirkni og einhverfu. Gera má rannsóknir á því hvers konar meðferð sé líklegust til að bera árangur við hverjum vanda fyrir sig og nú liggur fjöldi rannsókna fyrir á því hvers konar meðferð sé vænlegust til árangurs hverju sinni. Eins og greiningarkerfin eru upp sett er það enginn eilífðardómur að vera greindur með geðröskun, því að um leið og fólk hættir á ná viðmiðum um fjölda einkenna og vandinn ekki lengur til trafala, telst það ekki lengur vera með umrædda geðröskun. Þá tel ég það ekki skynsamlegt að forðast að nefna geðraskanir á nafn af ótta við fordóma fólks. Það hefur einmitt dregið úr fordómum hve margir hafa stigið fram og rætt geðraskanir sínar opinskátt og þykir ekki tiltökumál lengur að vera haldinn kvíðaröskun eða þunglyndi og fara til sálfræðings. Fólk leitar sér aðstoðar fyrr en áður og er það meðal annars aukinni umræðu um geðræn málefni að þakka. Greiningum þarf að fylgja meðferð Þótt mörgum létti við það að fá greiningu á vanda sínum þarf fólk að eiga möguleika á gagnreyndri meðferð að lokinni greiningu, það er að segja meðferð sem sýnt hefur verið fram á með vönduðum rannsóknum að beri fullnægjandi árangur. Ein öflugasta sálfræðimeðferðin, hugræn atferlismeðferð, hefur endurtekið sannað gildi sitt í fjölmörgum rannsóknum og er nefnd sem fyrsta val í klínískum leiðbeiningum við vægum til miðlungsalvarlegum kvíða- og þunglyndiseinkennum. Aðgengi fólks að þeirri meðferð sem og annarri gagnreyndri viðtalsmeðferð, hefur verið takmarkað fram að þessu en vonandi stendur það til bóta. Líkt og heimilislæknir, sem þarf að geta vísað sjúklingum til sérfræðinga á mismunandi sviðum læknisfræðinnar, þarf sálfræðingur í heilsugæslu að geta vísað til sálfræðinga (eða annarra meðferðaraðila) með sérhæfingu í tilteknum vandamálum. Þar koma réttar greiningar enn og aftur að gagni, en þá er auðveldara að koma fólki í réttan farveg. Höfundur er forstöðusálfræðingur við Kvíðameðferðarstöðina. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Geðheilbrigði Sóley Dröfn Davíðsdóttir Mest lesið Þegar móðir mín kvaddi okkur fyrir einu ári síðan í dag Gísli Hvanndal Jakobsson Skoðun Ef Trump tapar kosningunum… Jun Þór Morikawa Skoðun Þegar ómennskan vitnar í lög Bubbi Morthens Skoðun Davíð Oddsson stendur ekki við eigin ritsjórnarstefnu - Þolir og birtir ekki gagnrýni á eigin skrif Ole Anton Bieltvedt Skoðun Ómarktæk skoðanakönnun Marinó G. Njálsson Skoðun Framlengjum séreignarleiðina til að vernda heimilin Vilhjálmur Hilmarsson Skoðun Álit Einhverfupaunksins um ABA meðferð og kennslu á Íslandi Sigrún Ósk Stefánsdóttir Skoðun Bóf-ar(ion)? Gunnar Hólmsteinn Ársælsson Skoðun Áherslur ráðherra skipta máli Heimir Örn Árnason Skoðun Líf án ótta og gjöfin í andlegri vakningu Birna Guðný Björnsdóttir Skoðun Skoðun Skoðun Bóf-ar(ion)? Gunnar Hólmsteinn Ársælsson skrifar Skoðun Þetta er ekki allt að koma með fjárlagafrumvarpinu Eyjólfur Ármannsson skrifar Skoðun Ómarktæk skoðanakönnun Marinó G. Njálsson skrifar Skoðun Ef Trump tapar kosningunum… Jun Þór Morikawa skrifar Skoðun Viðskiptaþvinganir gegn Ísrael Steinunn Þóra Árnadóttir skrifar Skoðun Áherslur ráðherra skipta máli Heimir Örn Árnason skrifar Skoðun Snúum hjólunum áfram Andrés Ingi Jónsson skrifar Skoðun Búðu til pláss – fyrir öll börn Birna Þórarinsdóttir skrifar Skoðun Davíð Oddsson stendur ekki við eigin ritsjórnarstefnu - Þolir og birtir ekki gagnrýni á eigin skrif Ole Anton Bieltvedt skrifar Skoðun Framlengjum séreignarleiðina til að vernda heimilin Vilhjálmur Hilmarsson skrifar Skoðun Líf án ótta og gjöfin í andlegri vakningu Birna Guðný Björnsdóttir skrifar Skoðun Kenningar úr gildi svo að kirkjan þarf að komast á annað stig Matthildur Björnsdóttir skrifar Skoðun Dansaðu vindur Berglind Ósk Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Þessi stórskrítnu norm í óbarnvænu samfélagi Sólveig María Svavarsdóttir skrifar Skoðun Um vaxtahækkanir og verð á hveiti Haukur Skúlason skrifar Skoðun Öryggi byggir á mönnun og launum Jórunn Frímannsdóttir skrifar Skoðun Álit Einhverfupaunksins um ABA meðferð og kennslu á Íslandi Sigrún Ósk Stefánsdóttir skrifar Skoðun Mammon hefur náð lífeyrissjóðum á sitt band Halla Signý Kristjánsdóttir skrifar Skoðun Forgangsorkan verður ekki skert Tinna Traustadóttir skrifar Skoðun Umhyggja - hvað er það? Árný Ingvarsdóttir skrifar Skoðun „Við höfðum öll rangt fyrir okkur“ Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Akureyrarbær greiðir götu kvennaathvarfs á Akureyri eins og kostur er Ásthildur Sturludóttir skrifar Skoðun Þegar móðir mín kvaddi okkur fyrir einu ári síðan í dag Gísli Hvanndal Jakobsson skrifar Skoðun Íþróttahreyfingin og gerviverktaka Ástþór Jón Ragnheiðarson skrifar Skoðun Tölum um tilfinningar Amanda Ásdís Jóhannsdóttir skrifar Skoðun Óttinn við íslensku rafkrónuna Birna Guðný Björnsdóttir skrifar Skoðun Áskorun til Sjúkratrygginga Íslands – hugsum í lausnum Björn Bjarki Þorsteinsson skrifar Skoðun Afnemum launamisrétti Guðmundur Ingi Guðbrandsson skrifar Skoðun Hvað hefur Ísland gert? Katla Þorvaldsdóttir skrifar Skoðun Viðhorf almennings og neytenda til sjálfbærnimála fyrirtækja og stofnana skiptir miklu máli Soffía Sigurgeirsdóttir,Trausti Haraldsson skrifar Sjá meira
Reglulega heyrast þær raddir að óeðlileg aukning hafi orðið í greiningum á geðröskunum undanfarin ár og minnstu frávik, sem áður þóttu eðlileg, orðið sjúkdómsvædd. Vissulega eru mun fleiri greindir með geðröskun en áður var. Það er þó til mikilla bóta að mínu mati. Greining á geðröskun þarf ekki að þýða að vandinn sé kominn til að vera eða að lyfjameðferð sé í öllu falli nauðsynleg. Í mörgum tilfellum er um vítahring að ræða sem má rjúfa með markvissri vinnu. Aukning í greiningum merkir heldur ekki að geðheilsa fólks sé verri en áður var, öllu heldur að við séum að gefa því nafn sem ávallt hefur verið til. Sá sem áður þótti ómannblendinn og feiminn fengi líklega félagsfælnigreiningu í dag og vonandi viðeigandi meðferð. Hann næði lengra í leik og starfi og gæti notið samvista í stað þess að kveljast alla tíð. Oft ber á sorg hjá fólki sem leitar sér seint meðferðar þegar það áttar sig á því að hefði það fengið rétta greiningu og meðferð fyrr á ævinni hefði lífshlaup þess orðið annað og farsælla. Við leitum alltaf skýringa Mannshugurinn þolir ekkert tómarúm og því leitum við ávallt skýringa á því sem veldur okkur hugarangri. Barn sem eirir engan veginn við lestur, tekur ekki eftir því sem fram fer í kennslustund og sætir sífelldum skömmum fyrir uppátæki, hávaða og frammíköll ákveður að það hljóti að vera svona heimskt. Farsælla hefði verið að barnið fengi að heyra að ofvirkni væri vandinn sem hrjáði það, og hefði ekkert með greind að gera. Það byði þá jafnframt upp á möguleikann á lyfjameðferð sem í sumum tilfellum er himnasending þegar vandinn heftir líf barns á margvíslegan hátt. Móðir, sem sér ekki sólina fyrir nýfæddu barni sínu, fer skyndilega að fá þrálátar hugsanir um að hún gæti skaðað barnið. Við það verður hún mjög hrædd og streitist að alefli gegn þessum hugsunum, sem aðeins gerir illt verra. Hún forðast jafnvel að vera ein með barnið eða lætur aðra um að annast það af ótta við að hugsanirnar verði að veruleika. Móðirin dregur þá ályktun að hún hljóti að vera hræðileg móðir að hugsa svona og barninu hættuleg. Hér hefði það gagnast móðurinni að fá þá skýringu að um þráhyggju og áráttu væri að ræða sem vel mætti ná tökum á. Það sé engin hætta á að hún skaði barnið því hugsanirnar gangi gegn einlægum vilja hennar til að vernda það. Mikilvægi réttrar greiningar Þegar gerðar eru geðgreiningar er stuðst við greiningarkerfi geðlækna þar sem viss fjöldi einkenna þarf að hafa verið til staðar í tiltekinn tíma, valda vanlíðan og trufla líf fólks til að greining sé gerð. Vissulega má deila um fjölda einkenna sem miðað er við, hversu lengi vandinn þurfi að hafa verið til staðar eða hvaða nafni hann nefnist, enda eru þessi greiningarviðmið til stöðugrar endurskoðunar. Það einfaldar þó umfjöllun og rannsóknir á geðrænum vanda að gefa tilteknum einkennaflokkum nöfn, en þá vita fagmenn hvaða einkenna vísað er til þegar rætt er um fyrirbæri eins og félagsfælni, ofvirkni og einhverfu. Gera má rannsóknir á því hvers konar meðferð sé líklegust til að bera árangur við hverjum vanda fyrir sig og nú liggur fjöldi rannsókna fyrir á því hvers konar meðferð sé vænlegust til árangurs hverju sinni. Eins og greiningarkerfin eru upp sett er það enginn eilífðardómur að vera greindur með geðröskun, því að um leið og fólk hættir á ná viðmiðum um fjölda einkenna og vandinn ekki lengur til trafala, telst það ekki lengur vera með umrædda geðröskun. Þá tel ég það ekki skynsamlegt að forðast að nefna geðraskanir á nafn af ótta við fordóma fólks. Það hefur einmitt dregið úr fordómum hve margir hafa stigið fram og rætt geðraskanir sínar opinskátt og þykir ekki tiltökumál lengur að vera haldinn kvíðaröskun eða þunglyndi og fara til sálfræðings. Fólk leitar sér aðstoðar fyrr en áður og er það meðal annars aukinni umræðu um geðræn málefni að þakka. Greiningum þarf að fylgja meðferð Þótt mörgum létti við það að fá greiningu á vanda sínum þarf fólk að eiga möguleika á gagnreyndri meðferð að lokinni greiningu, það er að segja meðferð sem sýnt hefur verið fram á með vönduðum rannsóknum að beri fullnægjandi árangur. Ein öflugasta sálfræðimeðferðin, hugræn atferlismeðferð, hefur endurtekið sannað gildi sitt í fjölmörgum rannsóknum og er nefnd sem fyrsta val í klínískum leiðbeiningum við vægum til miðlungsalvarlegum kvíða- og þunglyndiseinkennum. Aðgengi fólks að þeirri meðferð sem og annarri gagnreyndri viðtalsmeðferð, hefur verið takmarkað fram að þessu en vonandi stendur það til bóta. Líkt og heimilislæknir, sem þarf að geta vísað sjúklingum til sérfræðinga á mismunandi sviðum læknisfræðinnar, þarf sálfræðingur í heilsugæslu að geta vísað til sálfræðinga (eða annarra meðferðaraðila) með sérhæfingu í tilteknum vandamálum. Þar koma réttar greiningar enn og aftur að gagni, en þá er auðveldara að koma fólki í réttan farveg. Höfundur er forstöðusálfræðingur við Kvíðameðferðarstöðina.
Davíð Oddsson stendur ekki við eigin ritsjórnarstefnu - Þolir og birtir ekki gagnrýni á eigin skrif Ole Anton Bieltvedt Skoðun
Skoðun Davíð Oddsson stendur ekki við eigin ritsjórnarstefnu - Þolir og birtir ekki gagnrýni á eigin skrif Ole Anton Bieltvedt skrifar
Skoðun Álit Einhverfupaunksins um ABA meðferð og kennslu á Íslandi Sigrún Ósk Stefánsdóttir skrifar
Skoðun Akureyrarbær greiðir götu kvennaathvarfs á Akureyri eins og kostur er Ásthildur Sturludóttir skrifar
Skoðun Viðhorf almennings og neytenda til sjálfbærnimála fyrirtækja og stofnana skiptir miklu máli Soffía Sigurgeirsdóttir,Trausti Haraldsson skrifar
Davíð Oddsson stendur ekki við eigin ritsjórnarstefnu - Þolir og birtir ekki gagnrýni á eigin skrif Ole Anton Bieltvedt Skoðun