Hálendið getur ekki beðið lengur Auður Önnu Magnúsdóttir skrifar 15. desember 2020 13:00 Hvers vegna þarf að stofna þjóðgarð á hálendinu núna? Má það ekki bíða í nokkur ár svo ná megi þessari eftirsóttu „breiðu sátt” þar sem allir eru ánægðir? Svarið er því miður nei! Ýmsar ógnir steðja að hálendi Íslands og með því að klára málið síðar er hætt við að gildi og verðmæti hálendisins verði rýrt enn frekar. Til að ná sátt þurfa allir að slá af kröfum sínum. Við höfum Alþingi til að ljúka málinu í kjölfar upplýsandi umræðu. Stofnun Hálendisjóðgarðs er besta leiðin sem við þekkjum til varanlegrar verndar og sjálfbærrar nýtingar þjóðlendna á hálendinu. Hálendið er auðlind og sameign þjóðarinnar Með stofnun þjóðgarðs á hálendi Íslands er verið að vernda eina stærstu auðlind Íslands og stýra umgengni og nýtingu á henni. Styrmir Gunnarsson, fv. ritstjóri Morgunblaðsins, hefur líkt stofnun þjóðgarðsins við það þegar Íslendingar færðu fiskveiðilögsöguna út í 200 mílur. Hálendisþjóðgarði yrði stýrt með verulegri valddreifingu þar sem ákvarðanir yrðu teknar í svæðisstjórnum, í aðliggjandi sveitarfélögum, í stjórn þjóðgarðsins og á landsvísu af viðkomandi ráðherra. Þannig munu tæplega 100 einstaklingar, fulltrúar sveitarfélaga og félagsamtaka móta þær reglur sem koma til með að gilda. Þetta er mun lýðræðislegra fyrirkomulag en það sem við höfum í dag til að taka ákvarðanir um skipan mála á hálendinu. Í þessu felst ávinningur fyrir alla til langs tíma sem er mun verðmætari en þeir skammtímahagsmunirnir sem felast í því að litlir hópar nýti auðlindina á óskipulagðan og ósjálfbæran hátt með því sundurlausa stjórnfyrirkomulagi sem ríkir í dag. Orkufyrirtækin vilja meira Orkufyrirtæki ásælast það gríðarmikla afl sem býr á íslenska hálendinu. Sú raforka sem nú er framleidd á Íslandi kemur að langmestu leyti þaðan. Um 80% hennar fer síðan til stóriðju. En orkufyrirtækin vilja meira. Á sunnanverðu hálendinu hefur Landsvirkjun til dæmis ekki afskrifað hugmyndir um uppistöðulón við Þjórsárver, eina stærstu samfelldustu gróðurvin hálendsins. Í norðri eru upp hugmyndir um að virkja jökulárnar i Skagafirði og vatnasvið Skjálfandafljóts og á hálendinu miðju eru virkjanakostirnir Skrokkalda og Hagavatnsvirkjun. Ógnin af virkjunaráformum og eyðingu náttúruperla sem óhjákvæmilega fygir er því mjög raunveruleg og yfirvofandi á hálendinu. Þjóðgarður er besta vörnin gegn frekari ásælni í virkjanir á hálendinu. Ósjálfbær landnýting Gróður og jarðvegur á hálendinu er mjög viðkvæmur. Víða er enn beitt á illa farið land eins og niðurstöður úr Grólind hafa sýnt, nánar tiltekið landflæmi sem nemur fjórðungi Íslands. Markmið þjóðgarðs er m.a. sjálfbær landnýting sem þýðir að útrýma þarf ofbeit. Við megum ekki við því að tapa meiri gróðri eða jarðvegi vegna ósjálfbærrar landnýtingar. Þjóðgarður er vettvangur til að taka ofbeit og gróður- og jarðvegsvernd föstum tökum. Ágangur ferðamanna og öryggi þeirra Árið 2019 komu til Íslands 2 milljónir ferðamanna. 80% þeirra komu til Íslands fyrst og fremst til þess að njóta íslenskrar náttúru. Það gera 1,6 milljón á ári en líklegast mun ásóknin frekar aukast en minnka eftir Covid þegar fólk hefur fengið skilning á mikilvægi náttúrunnar og tengslum okkar við hana. Hálendið er bæði viðkvæmt og hættulegt heim að sækja. Tryggja verður dreifingu og öryggi ferðafólks á hálendinu þannig að hvorki náttúru- og menningarminjar né ferðafólkið sjálft hljóti skaða af. Sú umgjörð og þjónusta sem Hálendisþjóðgarður getur veitt yrði besta leiðin til þess að bjóða gestum okkar einstaka upplifun af hálendinu án þess að valda skaða á auðlindinni. Hálendið klofið með uppbyggðum vegum og raflínum? Víðerni eru óendanlega verðmæt í sjálfu sér, enda orðin sjaldgæf. Þau eru sérkenni hálendisins og eru ein og sér „stórkostleg og umbreytandi upplifun“ eins og heimspekingurinn góði Páll Skúlasonar skrifaði í tímamótarit sitt Hugleiðingar við Öskju. Að óbyggðum víðernum er sótt, m.a. með áformum um virkjanir, uppbyggða vegi og lagningu háspennulína. Stofnun þjóðgarðs mun styrkja viðstöðuna gegn þessari þróun. Útivist, ekki aðeins fyrir útvalda Markmið þjóðgarðs er að auka aðgengi allra að þeim djásnum sem hann hefur að geyma án þess þó að valda skaða á náttúru- og menningarminjum eða spilla möguleiknum til að upplifa öræfakyrrð og friðsæld. Útivist eflist og nær til breiðari hóps í Hálendisþjóðgarði þar sem fleiri geta notið - en um leið er dregið úr hættu á varanlegum spjöllum á viðkvæmri náttúru. Aukin fjölbreytni starfa á landsbyggðinni Sem betur fer eru margir staðir á landsbyggðinni í sókn og fólki fjölgar. Á öðrum stöðum fækkar íbúum og brýnt er að bregðast við. Mikilvægt er að sjá til þess að fjölbreyttar stoðir séu undir atvinnulífi um allt land. Þjóðgarður stuðlar að jákvæðri byggðaþróun og atvinnuuppbyggingu sem byggir á sérstöðu viðkomandi svæðis og er því líklegri til þess að standa styrkur þrátt fyrir utanaðkomandi breytingar eins og verðfall á hrávörumörkuðum. Hér eru bara nefnd nokkur dæmi þar sem þjóðgarður stuðlar að jákvæðri þróun, vernd og uppbyggingu. Nú er tímabært að hætta þrasa og þrefa. Allir sem komnir eru til vits og ára vita að það er lífsins ómögulegt að uppfylla allar óskir. Nú er tímabært að bræða saman þau mörgu ólíku sjónarmið sem fram hafa komið og það verkefni er nú á borði Alþingis. Þingmenn verða að hafa í huga að hún afskaplega raunveruleg, hættan af því að ýmsar ógnir rýri gæði hálendisins á óafturkræfan hátt. Þjóðgarður tekur utan um hálendið sem heild, verndar náttúru- og menningarminjar um leið og hann eykur aðgengi, bætir atvinnumöguleika og tryggir viðhald auðlindarinnar til framtíðar. Tíminn er núna, hálendið getur ekki beðið lengur. Höfundur er framkvæmdastjóri Landverndar. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Auður Önnu Magnúsdóttir Umhverfismál Hálendisþjóðgarður Mest lesið 7 milljarða húsnæðisstuðningur afnuminn… en hvað kemur í staðinn? Vilhjálmur Hilmarsson Skoðun Alþjóðlegur dagur þroskaþjálfa – vettvangur á tímamótum Laufey Elísabet Gissurardóttir Skoðun Eru starfsmenn þingflokks Samfylkingarinnar viljandi að afvegaleiða umræðu um samsköttun? Gunnar Ármannsson Skoðun Mest lesnu orð á Íslandi Friðrik Björnsson Skoðun Ónýtir vegir – eina ferðina enn Sigþór Sigurðsson Skoðun Reykjavík er meðal dreifðustu höfuðborga Evrópu Guðni Freyr Öfjörð Skoðun Hafnarfjörður er bær sem styður við lífsgæði eldra fólks Valdimar Víðisson Skoðun Eiga foreldrar í háskólanámi raunverulega jafnan aðgang að námi? Hrund Steinsdóttir Skoðun Mikilvægi lágþröskulda þjónustu fyrir geðheilbrigði ungs fólks Eva Rós Ólafsdóttir Skoðun Dýrin skilin eftir í náttúruvá Linda Karen Gunnarsdóttir Skoðun Skoðun Skoðun Sólheimar í Grímsnesi – að gefnu tilefni Páll Sævar Garðarsson,Sigurður Örn Guðbjörnsson skrifar Skoðun Framtíð Íslands: Frá áli til gervigreindar – Tækifæri fimmtu iðnbyltingarinnar Sigvaldi Einarsson skrifar Skoðun Eiga foreldrar í háskólanámi raunverulega jafnan aðgang að námi? Hrund Steinsdóttir skrifar Skoðun Fjármál framhaldsskóla Róbert Ferdinandsson skrifar Skoðun Mikilvægi lágþröskulda þjónustu fyrir geðheilbrigði ungs fólks Eva Rós Ólafsdóttir skrifar Skoðun Varhugaverð sjónarmið eða raunsæ leið? Eggert Sigurbergsson skrifar Skoðun Dýrin skilin eftir í náttúruvá Linda Karen Gunnarsdóttir skrifar Skoðun Skapandi leiðir í skóla- og frístundastarfi Kolbrún Þ. Pálsdóttir skrifar Skoðun Eru starfsmenn þingflokks Samfylkingarinnar viljandi að afvegaleiða umræðu um samsköttun? Gunnar Ármannsson skrifar Skoðun Reykjavík er meðal dreifðustu höfuðborga Evrópu Guðni Freyr Öfjörð skrifar Skoðun Verum öll tengd Sólrún Kristjánsdóttir skrifar Skoðun Hafnarfjörður er bær sem styður við lífsgæði eldra fólks Valdimar Víðisson skrifar Skoðun Samræðulist í heimi gervigreindar Þórdís Hólm Filipsdóttir skrifar Skoðun Samræmt gæðanám eða einsleit kerfi? Bogi Ragnarsson skrifar Skoðun Ónýtir vegir – eina ferðina enn Sigþór Sigurðsson skrifar Skoðun 7 milljarða húsnæðisstuðningur afnuminn… en hvað kemur í staðinn? Vilhjálmur Hilmarsson skrifar Skoðun Alþjóðlegur dagur þroskaþjálfa – vettvangur á tímamótum Laufey Elísabet Gissurardóttir skrifar Skoðun Mest lesnu orð á Íslandi Friðrik Björnsson skrifar Skoðun Tími til kominn að styðja öll framúrskarandi ungmenni Karólína Helga Símonardóttir skrifar Skoðun Hvað með dansinn? Lilja Björk Haraldsdóttir skrifar Skoðun Mótórhjólasamtök á Íslandi – hvers vegna öll þessi læti? Helgi Gunnlaugsson skrifar Skoðun Viðhorf sem mótar veruleikann – inngilding á orði og á borði Sóldís Birta Reynisdóttir skrifar Skoðun „Mér sýnist Inga Sæland fá talsvert út úr þessu“ Sigurjón Arnórsson skrifar Skoðun Árangur hefst hér. Með þér. Guðrún Högnadóttir skrifar Skoðun Þegar lýðheilsa, lýðræði og loftslagið eru í húfi, ekki efla samstarf við Bandaríkin Davíð Aron Routley skrifar Skoðun Þjónusturof hefst í dag Hanna Birna Valdimarsdóttir skrifar Skoðun Verjum frelsið og mannréttindin Sigurjón Njarðarson skrifar Skoðun Spilavíti er og verður spilavíti Tryggvi Rúnar Brynjarsson skrifar Skoðun Skortur á metnaði í loftslagsmálum Svandís Svavarsdóttir,Guðmundur Ingi Guðbrandsson skrifar Skoðun Eru stjórnarandstæðingar viljandi að misskilja samsköttun? Þórhallur Valur Benónýsson skrifar Sjá meira
Hvers vegna þarf að stofna þjóðgarð á hálendinu núna? Má það ekki bíða í nokkur ár svo ná megi þessari eftirsóttu „breiðu sátt” þar sem allir eru ánægðir? Svarið er því miður nei! Ýmsar ógnir steðja að hálendi Íslands og með því að klára málið síðar er hætt við að gildi og verðmæti hálendisins verði rýrt enn frekar. Til að ná sátt þurfa allir að slá af kröfum sínum. Við höfum Alþingi til að ljúka málinu í kjölfar upplýsandi umræðu. Stofnun Hálendisjóðgarðs er besta leiðin sem við þekkjum til varanlegrar verndar og sjálfbærrar nýtingar þjóðlendna á hálendinu. Hálendið er auðlind og sameign þjóðarinnar Með stofnun þjóðgarðs á hálendi Íslands er verið að vernda eina stærstu auðlind Íslands og stýra umgengni og nýtingu á henni. Styrmir Gunnarsson, fv. ritstjóri Morgunblaðsins, hefur líkt stofnun þjóðgarðsins við það þegar Íslendingar færðu fiskveiðilögsöguna út í 200 mílur. Hálendisþjóðgarði yrði stýrt með verulegri valddreifingu þar sem ákvarðanir yrðu teknar í svæðisstjórnum, í aðliggjandi sveitarfélögum, í stjórn þjóðgarðsins og á landsvísu af viðkomandi ráðherra. Þannig munu tæplega 100 einstaklingar, fulltrúar sveitarfélaga og félagsamtaka móta þær reglur sem koma til með að gilda. Þetta er mun lýðræðislegra fyrirkomulag en það sem við höfum í dag til að taka ákvarðanir um skipan mála á hálendinu. Í þessu felst ávinningur fyrir alla til langs tíma sem er mun verðmætari en þeir skammtímahagsmunirnir sem felast í því að litlir hópar nýti auðlindina á óskipulagðan og ósjálfbæran hátt með því sundurlausa stjórnfyrirkomulagi sem ríkir í dag. Orkufyrirtækin vilja meira Orkufyrirtæki ásælast það gríðarmikla afl sem býr á íslenska hálendinu. Sú raforka sem nú er framleidd á Íslandi kemur að langmestu leyti þaðan. Um 80% hennar fer síðan til stóriðju. En orkufyrirtækin vilja meira. Á sunnanverðu hálendinu hefur Landsvirkjun til dæmis ekki afskrifað hugmyndir um uppistöðulón við Þjórsárver, eina stærstu samfelldustu gróðurvin hálendsins. Í norðri eru upp hugmyndir um að virkja jökulárnar i Skagafirði og vatnasvið Skjálfandafljóts og á hálendinu miðju eru virkjanakostirnir Skrokkalda og Hagavatnsvirkjun. Ógnin af virkjunaráformum og eyðingu náttúruperla sem óhjákvæmilega fygir er því mjög raunveruleg og yfirvofandi á hálendinu. Þjóðgarður er besta vörnin gegn frekari ásælni í virkjanir á hálendinu. Ósjálfbær landnýting Gróður og jarðvegur á hálendinu er mjög viðkvæmur. Víða er enn beitt á illa farið land eins og niðurstöður úr Grólind hafa sýnt, nánar tiltekið landflæmi sem nemur fjórðungi Íslands. Markmið þjóðgarðs er m.a. sjálfbær landnýting sem þýðir að útrýma þarf ofbeit. Við megum ekki við því að tapa meiri gróðri eða jarðvegi vegna ósjálfbærrar landnýtingar. Þjóðgarður er vettvangur til að taka ofbeit og gróður- og jarðvegsvernd föstum tökum. Ágangur ferðamanna og öryggi þeirra Árið 2019 komu til Íslands 2 milljónir ferðamanna. 80% þeirra komu til Íslands fyrst og fremst til þess að njóta íslenskrar náttúru. Það gera 1,6 milljón á ári en líklegast mun ásóknin frekar aukast en minnka eftir Covid þegar fólk hefur fengið skilning á mikilvægi náttúrunnar og tengslum okkar við hana. Hálendið er bæði viðkvæmt og hættulegt heim að sækja. Tryggja verður dreifingu og öryggi ferðafólks á hálendinu þannig að hvorki náttúru- og menningarminjar né ferðafólkið sjálft hljóti skaða af. Sú umgjörð og þjónusta sem Hálendisþjóðgarður getur veitt yrði besta leiðin til þess að bjóða gestum okkar einstaka upplifun af hálendinu án þess að valda skaða á auðlindinni. Hálendið klofið með uppbyggðum vegum og raflínum? Víðerni eru óendanlega verðmæt í sjálfu sér, enda orðin sjaldgæf. Þau eru sérkenni hálendisins og eru ein og sér „stórkostleg og umbreytandi upplifun“ eins og heimspekingurinn góði Páll Skúlasonar skrifaði í tímamótarit sitt Hugleiðingar við Öskju. Að óbyggðum víðernum er sótt, m.a. með áformum um virkjanir, uppbyggða vegi og lagningu háspennulína. Stofnun þjóðgarðs mun styrkja viðstöðuna gegn þessari þróun. Útivist, ekki aðeins fyrir útvalda Markmið þjóðgarðs er að auka aðgengi allra að þeim djásnum sem hann hefur að geyma án þess þó að valda skaða á náttúru- og menningarminjum eða spilla möguleiknum til að upplifa öræfakyrrð og friðsæld. Útivist eflist og nær til breiðari hóps í Hálendisþjóðgarði þar sem fleiri geta notið - en um leið er dregið úr hættu á varanlegum spjöllum á viðkvæmri náttúru. Aukin fjölbreytni starfa á landsbyggðinni Sem betur fer eru margir staðir á landsbyggðinni í sókn og fólki fjölgar. Á öðrum stöðum fækkar íbúum og brýnt er að bregðast við. Mikilvægt er að sjá til þess að fjölbreyttar stoðir séu undir atvinnulífi um allt land. Þjóðgarður stuðlar að jákvæðri byggðaþróun og atvinnuuppbyggingu sem byggir á sérstöðu viðkomandi svæðis og er því líklegri til þess að standa styrkur þrátt fyrir utanaðkomandi breytingar eins og verðfall á hrávörumörkuðum. Hér eru bara nefnd nokkur dæmi þar sem þjóðgarður stuðlar að jákvæðri þróun, vernd og uppbyggingu. Nú er tímabært að hætta þrasa og þrefa. Allir sem komnir eru til vits og ára vita að það er lífsins ómögulegt að uppfylla allar óskir. Nú er tímabært að bræða saman þau mörgu ólíku sjónarmið sem fram hafa komið og það verkefni er nú á borði Alþingis. Þingmenn verða að hafa í huga að hún afskaplega raunveruleg, hættan af því að ýmsar ógnir rýri gæði hálendisins á óafturkræfan hátt. Þjóðgarður tekur utan um hálendið sem heild, verndar náttúru- og menningarminjar um leið og hann eykur aðgengi, bætir atvinnumöguleika og tryggir viðhald auðlindarinnar til framtíðar. Tíminn er núna, hálendið getur ekki beðið lengur. Höfundur er framkvæmdastjóri Landverndar.
Eru starfsmenn þingflokks Samfylkingarinnar viljandi að afvegaleiða umræðu um samsköttun? Gunnar Ármannsson Skoðun
Skoðun Sólheimar í Grímsnesi – að gefnu tilefni Páll Sævar Garðarsson,Sigurður Örn Guðbjörnsson skrifar
Skoðun Framtíð Íslands: Frá áli til gervigreindar – Tækifæri fimmtu iðnbyltingarinnar Sigvaldi Einarsson skrifar
Skoðun Eiga foreldrar í háskólanámi raunverulega jafnan aðgang að námi? Hrund Steinsdóttir skrifar
Skoðun Eru starfsmenn þingflokks Samfylkingarinnar viljandi að afvegaleiða umræðu um samsköttun? Gunnar Ármannsson skrifar
Skoðun 7 milljarða húsnæðisstuðningur afnuminn… en hvað kemur í staðinn? Vilhjálmur Hilmarsson skrifar
Skoðun Alþjóðlegur dagur þroskaþjálfa – vettvangur á tímamótum Laufey Elísabet Gissurardóttir skrifar
Skoðun Viðhorf sem mótar veruleikann – inngilding á orði og á borði Sóldís Birta Reynisdóttir skrifar
Skoðun Þegar lýðheilsa, lýðræði og loftslagið eru í húfi, ekki efla samstarf við Bandaríkin Davíð Aron Routley skrifar
Skoðun Eru stjórnarandstæðingar viljandi að misskilja samsköttun? Þórhallur Valur Benónýsson skrifar
Eru starfsmenn þingflokks Samfylkingarinnar viljandi að afvegaleiða umræðu um samsköttun? Gunnar Ármannsson Skoðun