Skattalækkanir í góðæri baki vandræði í framtíðinni Stefán Ó. Jónsson skrifar 21. apríl 2020 12:29 Það var heillaspor að íslenska ríkið hafi nýtt svigrúm góðærisins til að greiða niður skuldir að sögn hagfræðiprófessors. Vísir/vilhelm Kórónuveirufaraldurinn og meðfylgjandi þrengingar í efnahagsmálum sýna fram á mikilvægi þess að huga að mögru árunum þegar góðæri ríkja, að mati hagfræðiprófessors. Þau sem tali fyrir skattalækkunum og að ríkið afsali sér tekjum í uppsveiflu séu þannig að baka sér vandræði í framtíðinni. Viðskiptaráð sendi í morgun frá sér samantekt á skattabreytingum sem íslenska ríkið hefur innleitt frá árinu 2008. Þær eru alls 313 talsins og þar af voru 77, eða tæplega fjórðungur, til lækkunar. „Þetta þýðir að fyrir hverja skattalækkun bætast að jafnaði þrjár til hækkunar,“ eins og segir í úttektinni. Þannig hafi skattahækkanir verið fleiri en lækkanir á hverju ári frá árinu 2007. Flestar skattahækkanir á síðasta ári voru t.a.m. vegna krónutölugjalda að sögn Viðskiptaráðs, en þau hækkuðu flest sem nemur verðbólgumarkmiði Seðlabanka Íslands (2,5%). Sem dæmi um krónutölugjöld sem hækkuðu má nefna kolefnisgjald, útvarpsgjald og gjöld á áfengi og tóbak. Viðskiptaráð segist ekki hafa mikla trú á því að íslenska ríkið hverfi af þessari braut og að fáar breytingar verði því á „stöðu Íslands með næsthæstu skattbyrði (að undanskildum almannatryggingum) OECD ríkja,“ eins og segir í úttekt ráðsins. Tíminn nýttur til að lækka skuldir Það hefði þó verið glapræði af íslenska ríkinu að ráðast í stórtækar skattalækkanir á undanförnum árum, ef marka má Þórólf Matthíasson hagfræðiprófessor. Þess í stað hafi ríkissjóður varið skatttekjum sínum í að niðurgreiða skuldir sem hafi komið sér vel, nú þegar syrt hefur í efnahagsálinn. Skuldahali ríkissjóðs hefur styst umtalsvert frá bankahruninu 2008. Skuldir hins opinbera námu þannig 110 prósentum af vergri landsframleiðslu í ársbyrjun 2010. Staðan hefur hins vegar batnað nokkuð síðan þá. Þannig námu beinar peningalegar skuldir ríkissjóðs rétt rúmum 30 prósentum af landsframleiðslu undir lok síðasta árs en að frádregnum peningalegum eignum var hlutfallið 21 prósent. Að mati greiningardeildar Íslandsbanka er staða Íslands í þessum efnum nú hófleg í alþjóðlegum samanburði, auk þess sem „gjaldeyrisforði Seðlabankans er býsna myndarlegur þessa dagana.“ Í lok febrúar síðastliðins átti Seðlabankinn að jafnvirði um 855 milljarða króna í hirslum sínum, sem samsvarar ríflega 28 prósentum af vergri landsframleiðslu. Niðurstaða greiningardeildarinnar í upphafi faraldursins var því sú að burðir hins opinbera til að takast á við kórónuveiruskellinn væru verulegir eftir ráðdeild síðustu ára. „Sá lærdómur sem dreginn var af óförum síðasta áratugar og sú ráðdeild sem heimili, fyrirtæki og hið opinbera hafa sýnt mun þó reynast okkur afar dýrmætt veganesti inn í þessa erfiðleika og að mati okkar létta róðurinn umtalsvert við að takast á við þá og koma hjólum hagkerfisins á góðan snúning á nýjan leik í kjölfarið.“ „Búa til vandræði“ með skattalækkunum Fyrrnefndur Þórólfur tók í svipaðan streng í Bítinu í morgun. „Það er nákvæmlega það sem hugmyndir hagfræðinga hafa alltaf gengið út á,“ segir Þórólfur. „Að nota tímann þegar góðæri eru til þess að safna gjaldeyrisforða og geta tekist á við skellina þegar þeir koma.“ Ákvarðanir stjórnvalda í efnahagsmálum hafi þannig aukið svigrúmið til að takast á við núverandi þrengingar. „Þegar að menn rjúka í miklar skattalækkanir og gefa eftir tekjur ríkissjóðs þegar vel gengur þá eru menn búa til vandræði þegar illa bjátar í framtíðinni,“ segir Þórólfur. „Þannig að þetta er vissulega eitthvað sem að menn þurfa að muna inn í framtíðina.“ Aðspurður um hvernig Íslendingum muni takast að komast upp úr niðursveiflunni segir Þórólfur að árangurinn sé ekki alfarið í höndum landsmanna. Hagkerfið sé að stórum hluta þjónustudrifið í gegnum ferðamannaiðnaðinn, viðsnúningurinn ráðist því að miklu leyti af því hvernig Íslandi mun takast að lokka til sín ferðamennina aftur. Viðtalið við Þórólf má nálgast hér að ofan. Efnahagsmál Skattar og tollar Mest lesið Íslandbanki og Skagi í formlegar samrunaviðræður Viðskipti innlent Omnom gjaldþrota og kröfuhafar uggandi Viðskipti innlent Fyrsta íslenska grænkera ostagerðin í hættu Viðskipti innlent Steinhissa á MR og rifjar lúmskt upp sjónvarpsleysið á fimmtudögum Atvinnulíf Enginn bragur af verðhækkunum Icelandair Neytendur Veitingastaðurinn opinn en lónið opnar síðar Viðskipti innlent ORA svarar fyrir fiskbúðinginn: „Stundum þarf bara pung í að gera breytingar“ Neytendur Norðlensk framleiðsla sem er að slá í gegn á Íslandi Samstarf Innbú Play til sölu: Gæti aflað búinu fjórtán milljóna króna Viðskipti innlent Skáluðu fyrir kraftinum sem knýr samfélagið Viðskipti innlent Fleiri fréttir Íslandbanki og Skagi í formlegar samrunaviðræður Veitingastaðurinn opinn en lónið opnar síðar Omnom gjaldþrota og kröfuhafar uggandi Skáluðu fyrir kraftinum sem knýr samfélagið Innbú Play til sölu: Gæti aflað búinu fjórtán milljóna króna Rifjar Ímon-málið upp 17 árum seinna: „Hreint og beint ofbeldi af hálfu opinberra starfsmanna“ Eva og Guðrún nýir forstöðumenn hjá Icelandair Nú er ekki hægt að afskrá flugvélar nema að greiða gjöldin Telur um dulda launahækkun skrifstofufólks að ræða Davíð Ernir til liðs við Athygli Netvís tekur við af SAFT Bein útsending: Er gervigreindin alvöru tækifæri fyrir Ísland? Ísland verði leiðandi í þróun varna og viðskipta á Norðurslóðum Segja falda launauppbót hjá níu af hverjum tíu stofnunum ríkisins „Það er kennitöluflakk í skilgreiningu sinni“ Einar rýfur þögnina: Vísar kenningum um fléttu á bug Bein útsending: Ársfundur atvinnulífsins Spá óbreyttum stýrivöxtum í næstu viku „Hef engar upplýsingar um að eitthvað óeðlilegt hafi átt sér stað“ 208 sagt upp í fimm hópuppsögnum Einn stofnenda Play og Leifur í framkvæmdastjórn Icelandair Eiríkur Orri til Ofar Samkaup eignast 38 prósenta hlut í Kjötkompaní Segir stjórnendur ætla að skilja skuldirnar eftir á Íslandi „Það verður andskoti flókið“ Kaupfélagið á bak við risaviðskipti í Iceland Seafood Múlakaffi nýtir farþegamiðstöðina yfir veturinn „Við munum gæta réttar kröfuhafa í hvívetna“ Viðkvæm staða í björgunaraðgerðum Play Europe Horfa fram á tugmilljarða samdrátt og bíða í ofvæni eftir loðnufréttum Sjá meira
Kórónuveirufaraldurinn og meðfylgjandi þrengingar í efnahagsmálum sýna fram á mikilvægi þess að huga að mögru árunum þegar góðæri ríkja, að mati hagfræðiprófessors. Þau sem tali fyrir skattalækkunum og að ríkið afsali sér tekjum í uppsveiflu séu þannig að baka sér vandræði í framtíðinni. Viðskiptaráð sendi í morgun frá sér samantekt á skattabreytingum sem íslenska ríkið hefur innleitt frá árinu 2008. Þær eru alls 313 talsins og þar af voru 77, eða tæplega fjórðungur, til lækkunar. „Þetta þýðir að fyrir hverja skattalækkun bætast að jafnaði þrjár til hækkunar,“ eins og segir í úttektinni. Þannig hafi skattahækkanir verið fleiri en lækkanir á hverju ári frá árinu 2007. Flestar skattahækkanir á síðasta ári voru t.a.m. vegna krónutölugjalda að sögn Viðskiptaráðs, en þau hækkuðu flest sem nemur verðbólgumarkmiði Seðlabanka Íslands (2,5%). Sem dæmi um krónutölugjöld sem hækkuðu má nefna kolefnisgjald, útvarpsgjald og gjöld á áfengi og tóbak. Viðskiptaráð segist ekki hafa mikla trú á því að íslenska ríkið hverfi af þessari braut og að fáar breytingar verði því á „stöðu Íslands með næsthæstu skattbyrði (að undanskildum almannatryggingum) OECD ríkja,“ eins og segir í úttekt ráðsins. Tíminn nýttur til að lækka skuldir Það hefði þó verið glapræði af íslenska ríkinu að ráðast í stórtækar skattalækkanir á undanförnum árum, ef marka má Þórólf Matthíasson hagfræðiprófessor. Þess í stað hafi ríkissjóður varið skatttekjum sínum í að niðurgreiða skuldir sem hafi komið sér vel, nú þegar syrt hefur í efnahagsálinn. Skuldahali ríkissjóðs hefur styst umtalsvert frá bankahruninu 2008. Skuldir hins opinbera námu þannig 110 prósentum af vergri landsframleiðslu í ársbyrjun 2010. Staðan hefur hins vegar batnað nokkuð síðan þá. Þannig námu beinar peningalegar skuldir ríkissjóðs rétt rúmum 30 prósentum af landsframleiðslu undir lok síðasta árs en að frádregnum peningalegum eignum var hlutfallið 21 prósent. Að mati greiningardeildar Íslandsbanka er staða Íslands í þessum efnum nú hófleg í alþjóðlegum samanburði, auk þess sem „gjaldeyrisforði Seðlabankans er býsna myndarlegur þessa dagana.“ Í lok febrúar síðastliðins átti Seðlabankinn að jafnvirði um 855 milljarða króna í hirslum sínum, sem samsvarar ríflega 28 prósentum af vergri landsframleiðslu. Niðurstaða greiningardeildarinnar í upphafi faraldursins var því sú að burðir hins opinbera til að takast á við kórónuveiruskellinn væru verulegir eftir ráðdeild síðustu ára. „Sá lærdómur sem dreginn var af óförum síðasta áratugar og sú ráðdeild sem heimili, fyrirtæki og hið opinbera hafa sýnt mun þó reynast okkur afar dýrmætt veganesti inn í þessa erfiðleika og að mati okkar létta róðurinn umtalsvert við að takast á við þá og koma hjólum hagkerfisins á góðan snúning á nýjan leik í kjölfarið.“ „Búa til vandræði“ með skattalækkunum Fyrrnefndur Þórólfur tók í svipaðan streng í Bítinu í morgun. „Það er nákvæmlega það sem hugmyndir hagfræðinga hafa alltaf gengið út á,“ segir Þórólfur. „Að nota tímann þegar góðæri eru til þess að safna gjaldeyrisforða og geta tekist á við skellina þegar þeir koma.“ Ákvarðanir stjórnvalda í efnahagsmálum hafi þannig aukið svigrúmið til að takast á við núverandi þrengingar. „Þegar að menn rjúka í miklar skattalækkanir og gefa eftir tekjur ríkissjóðs þegar vel gengur þá eru menn búa til vandræði þegar illa bjátar í framtíðinni,“ segir Þórólfur. „Þannig að þetta er vissulega eitthvað sem að menn þurfa að muna inn í framtíðina.“ Aðspurður um hvernig Íslendingum muni takast að komast upp úr niðursveiflunni segir Þórólfur að árangurinn sé ekki alfarið í höndum landsmanna. Hagkerfið sé að stórum hluta þjónustudrifið í gegnum ferðamannaiðnaðinn, viðsnúningurinn ráðist því að miklu leyti af því hvernig Íslandi mun takast að lokka til sín ferðamennina aftur. Viðtalið við Þórólf má nálgast hér að ofan.
Efnahagsmál Skattar og tollar Mest lesið Íslandbanki og Skagi í formlegar samrunaviðræður Viðskipti innlent Omnom gjaldþrota og kröfuhafar uggandi Viðskipti innlent Fyrsta íslenska grænkera ostagerðin í hættu Viðskipti innlent Steinhissa á MR og rifjar lúmskt upp sjónvarpsleysið á fimmtudögum Atvinnulíf Enginn bragur af verðhækkunum Icelandair Neytendur Veitingastaðurinn opinn en lónið opnar síðar Viðskipti innlent ORA svarar fyrir fiskbúðinginn: „Stundum þarf bara pung í að gera breytingar“ Neytendur Norðlensk framleiðsla sem er að slá í gegn á Íslandi Samstarf Innbú Play til sölu: Gæti aflað búinu fjórtán milljóna króna Viðskipti innlent Skáluðu fyrir kraftinum sem knýr samfélagið Viðskipti innlent Fleiri fréttir Íslandbanki og Skagi í formlegar samrunaviðræður Veitingastaðurinn opinn en lónið opnar síðar Omnom gjaldþrota og kröfuhafar uggandi Skáluðu fyrir kraftinum sem knýr samfélagið Innbú Play til sölu: Gæti aflað búinu fjórtán milljóna króna Rifjar Ímon-málið upp 17 árum seinna: „Hreint og beint ofbeldi af hálfu opinberra starfsmanna“ Eva og Guðrún nýir forstöðumenn hjá Icelandair Nú er ekki hægt að afskrá flugvélar nema að greiða gjöldin Telur um dulda launahækkun skrifstofufólks að ræða Davíð Ernir til liðs við Athygli Netvís tekur við af SAFT Bein útsending: Er gervigreindin alvöru tækifæri fyrir Ísland? Ísland verði leiðandi í þróun varna og viðskipta á Norðurslóðum Segja falda launauppbót hjá níu af hverjum tíu stofnunum ríkisins „Það er kennitöluflakk í skilgreiningu sinni“ Einar rýfur þögnina: Vísar kenningum um fléttu á bug Bein útsending: Ársfundur atvinnulífsins Spá óbreyttum stýrivöxtum í næstu viku „Hef engar upplýsingar um að eitthvað óeðlilegt hafi átt sér stað“ 208 sagt upp í fimm hópuppsögnum Einn stofnenda Play og Leifur í framkvæmdastjórn Icelandair Eiríkur Orri til Ofar Samkaup eignast 38 prósenta hlut í Kjötkompaní Segir stjórnendur ætla að skilja skuldirnar eftir á Íslandi „Það verður andskoti flókið“ Kaupfélagið á bak við risaviðskipti í Iceland Seafood Múlakaffi nýtir farþegamiðstöðina yfir veturinn „Við munum gæta réttar kröfuhafa í hvívetna“ Viðkvæm staða í björgunaraðgerðum Play Europe Horfa fram á tugmilljarða samdrátt og bíða í ofvæni eftir loðnufréttum Sjá meira