Misskilningur hjá Menntasjóði námsmanna Kristófer Már Maronsson skrifar 10. febrúar 2021 11:30 Hið fræga frítekjumark námsstuðnings hefur í mörg ár verið deiluefni milli námsmanna og ríkisins. Tekjur námsmanns (sem eru skilgreind sem skattstofn í úthlutunarreglum) skerðir framfærslustuðning um 45% fyrir hverja krónu umfram frítekjumark. Frítekjumark skólaársins 2020-2021 er 1.364.000 krónur sem er að vissu leyti ruglandi fjárhæð. Ég held að flestir geti svarað því hvað þeir eru með í laun á mánuði en talsvert færri gætu þulið upp hver skattstofninn þeirra er fyrr en þeir sjá hann á skattframtali næsta árs. Hið raunverulega frítekjumark, þar sem ekki þarf að taka tillit til iðgjalda í lífeyrissjóð eða séreignasparnaðs, er því 1.420.833 kr. í laun samkvæmt launaseðli ef ekki er greitt í séreignasparnað, en 1.482.609 kr. ef greitt er 4% viðbótariðgjald í séreignasparnað. Skattstofn þessi er lægri en sem nemur skattleysismörkum og því ætti námsmaður hvorki að þurfa að greiða tekjuskatt né útsvar á árinu, en er það raunin? Hvað situr eftir af sumarlaununum? Gefum okkur þær forsendur að Bjarni starfi frá 10. maí - 30. ágúst ár hvert og heildarlaun með orlofi séu 1.482.608 kr. sem dreifast jafnt á mánuði eftir starfshlutfalli. Bjarni er skynsamur og greiðir ekki í stéttarfélag, þar sem hann öðlast almennt ekki réttindi á svo stuttum tíma og vill fá sem mest í vasann til að halda sér uppi meðfram skóla. Hann greiðir hinsvegar 4% í séreignasparnað. Í töflunni má sjá hvernig líklegt er að útborguð laun séu hjá Bjarna yfir sumarið. Samkvæmt þessu dæmi væru ráðstöfunartekjur Bjarna 1.336.876 kr., en ekki 1.364.000 kr. Þó ber að nefna að árið eftir, þegar búið er að fara yfir skattframtal, fengi Bjarni muninn á tekjuskatti og ónýttum persónuafslætti endurgreiddan. Sá peningur verður hinsvegar partur af ráðstöfunartekjum næsta árs, en ekki þessa árs. Þessi ráðstöfun persónuafsláttar í dæminu miðast við eðlilega uppsöfnun hans og að Bjarni átti sig ekki á að biðja launagreiðanda að nýta persónuafslátt sem alla jafna er nýttur í september - desember vegna þess að hann ætli ekki að vinna á því tímabili. En er frítekjumarkið réttlætanlegt? Mín skoðun hefur lengi verið sú að frítekjumark námsstuðnings sé ekki réttlætanlegt. Markmið laga um Menntasjóð námsmanna að tryggja þeim sem undir lögin falla tækifæri til náms, án tillits til efnahags og stöðu að öðru leyti. Það skýtur því í mínum huga skökku við að námsstuðningur taki tillit til efnahags með tilveru frítekjumarks. Máli mínu til frekari stuðnings vil ég taka dæmi. Bjarni á tvíburasystir sem heitir Lilja og þau stunda nú sama nám við Háskóla Íslands auk þess að búa hlið við hlið á stúdentagörðunum. Bæði sinna þau náminu samviskusamlega frá kl 8:00 - 16:00 alla virka daga enda er skóli ígildi fullrar vinnu, sem dugir þeim til þess að standast alla áfanga. Seinnipartinn auk helganna hafa þau hinsvegar fyrir sjálf sig og kjósa að eyða þeim tíma á mismunandi hátt. Bjarni er mikil félagsvera og lifir til þess að njóta, hann tekur virkan þátt í félagslífinu, mætir í allar vísindaferðir og er duglegur að djamma þangað til ljósin kvikna á morgnana. Lilju langar hins vegar að kaupa sér íbúð sem fyrst og er dugleg að vinna með skóla. Hún fer því ekki í eins margar vísindaferðir og bróðir sinn en fer þó þegar hún getur, en fer yfirleitt ekki á djammið. Hún vinnur nokkur kvöld í viku auk þess að vinna aðra hvora helgi og taka eins margar aukavaktir og hún getur, enda tímakaupið í kvöld- og helgarvinnu talsvert betra en í dagvinnu og hún fær kvöldmat í vinnunni sem lækkar matarkostnað hennar. Reglulega mætir hún bróður sínum snemma á laugardagsmorgnum, hún á leið í vinnu en hann í rúmið. Á sumrin vinna þau svo hjá sama fyrirtækinu, en Lilja er á hærri launum en Bjarni, bæði af því að hún er gerð að vaktstjóra á sumrin og hún fær hærri taxta vegna starfsaldurs hjá fyrirtækinu. Þau systkini eru því keimlík að flestu leyti nema þegar kemur að lífsákvörðunum og ríkisstuðningi. Ríkið styður vel við bakið á Bjarna, enda fer hann ekki yfir frítekjumark Menntasjóðsins í sumarvinnu sinni og fær full námslán á góðum vaxtakjörum auk 30% niðurfellingu á lánsfjárhæðinni þegar hann klárar námið. Dugnaðarforkurinn hún Lilja fær hinsvegar ekki krónu í stuðning frá Menntasjóðnum, hvorki lán né styrk, þar sem hún kýs að eyða sínum tíma í vinnu en ekki eitthvað annað og hefur of háar tekjur. Menntasjóðurinn á ekki að skipta sér að því hvað námsmenn ákveða að gera við frítíma sinn, ef þeir sinna náminu og standast þær kröfur sem gerðar eru til þess að fá stuðning frá Menntasjóðnum. Menntasjóðurinn tekur sömuleiðis ekki tillit til mismunandi aðstæðna fólks, t.d. vegna óviðráðanlegs kostnaðar sem lendir á einum námsmanni en ekki öðrum sem gerir það að verkum að námsmenn með sömu grunnútgjöld eru ekki með sömu heildarútgjöld, t.d. vegna læknis- eða lyfjakostnaðar. Annar þarf þá að vinna meira en hinn til þess að bæta það upp. Það er löngu kominn tími á að fjarlægja frítekjumarkið og styðja jafnt við bakið einstaklingum sem búa við sambærilegar aðstæður en kjósa að eyða tímanum sínum á mismunandi hátt. Ég skora á stjórn Menntasjóðsins að taka frítekjumarkið út við gerð næstu úthlutunarreglna. Höfundur stundar nám við Hagfræðideild Háskóla Íslands. Þessi grein er birt í samstarfi við Róm. Rómur er vettvangur fyrir ungt frjálslynt fólk til þess að láta að sér kveða í samfélagsumræðunni. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Rómur Hagsmunir stúdenta Skattar og tollar Kristófer Már Maronsson Mest lesið Hamas og átökin við Ísrael – hvað er ekki sagt upphátt? Einar G Harðarson Skoðun Opið bréf til stjórnvalda Elín Ýr Arnar Hafdísardóttir Skoðun Matvælaverð hefur nær þrefaldast frá stofnun Viðskiptaráðs! Sigríður Ingibjörg Ingadóttir Skoðun Loksins fær þyrlan heimili fyrir norðan Njáll Trausti Friðbertsson Skoðun „Litla stúlkan og ruddarnir“ - Hugleiðing um stöðu Íslands á alþj.vettv. Flosi Þorgeirsson Skoðun Við skuldum þeim að hlusta Ólafur Adolfsson Skoðun Hvernig gengur nýjum kennurum í grunnskólakennslu? Ingólfur Ásgeir Jóhannesson,Aðalheiður Anna Erlingsdóttir,Andri Rafn Ottesen,Maríanna Jónsdóttir Maríudóttir,Valgerður S. Bjarnadóttir Skoðun Næstu sólarhringar á Gaza skipta sköpum Hlynur Már Vilhjálmsson Skoðun Huglæg réttlætiskennd og skattar á verðmætasköpun Kristinn Karl Brynjarsson Skoðun Daði Már týnir sjálfum sér Heiðrún Lind Marteinsdóttir Skoðun Skoðun Skoðun Lífið er eins og konfektkassi, þú veist aldrei hvernig mola þú færð Elín Íris Fanndal skrifar Skoðun Þjóðareign, trú og skattar Svanur Guðmundsson skrifar Skoðun Hamas og átökin við Ísrael – hvað er ekki sagt upphátt? Einar G Harðarson skrifar Skoðun Gjaldfrjálsar máltíðir fyrir leikskólabörn Hólmfríður Jennýjar Árnadóttir skrifar Skoðun Næstu sólarhringar á Gaza skipta sköpum Hlynur Már Vilhjálmsson skrifar Skoðun Hvernig gengur nýjum kennurum í grunnskólakennslu? Ingólfur Ásgeir Jóhannesson,Aðalheiður Anna Erlingsdóttir,Andri Rafn Ottesen,Maríanna Jónsdóttir Maríudóttir,Valgerður S. Bjarnadóttir skrifar Skoðun Huglæg réttlætiskennd og skattar á verðmætasköpun Kristinn Karl Brynjarsson skrifar Skoðun Loksins fær þyrlan heimili fyrir norðan Njáll Trausti Friðbertsson skrifar Skoðun Opið bréf til stjórnvalda Elín Ýr Arnar Hafdísardóttir skrifar Skoðun Við skuldum þeim að hlusta Ólafur Adolfsson skrifar Skoðun „Litla stúlkan og ruddarnir“ - Hugleiðing um stöðu Íslands á alþj.vettv. Flosi Þorgeirsson skrifar Skoðun Mikilvæg gagnrýni eða tilraun til valdayfirtöku í Sósíalistaflokknum? Ása Lind Finnbogadóttir skrifar Skoðun Matvælaverð hefur nær þrefaldast frá stofnun Viðskiptaráðs! Sigríður Ingibjörg Ingadóttir skrifar Skoðun Alvarleg staða í umhverfi fréttamiðla Rósa Guðbjartsdóttir skrifar Skoðun Stéttarkerfi Halldóra Lillý Jóhannsdóttir skrifar Skoðun Stöðvum Hamas. Einungis þannig getum við stöðvað hryllinginn á Gaza BIrgir Finnsson skrifar Skoðun Dagur líffræðilegrar fjölbreytni 2025 Rannveig Magnúsdóttir,Ole Sandberg,Ragnhildur Guðmundsdóttir,Rebecca Thompson,Skúli Skúlason,Sæunn Júlía Sigurjónsdóttir skrifar Skoðun Æfingin skapar meistarann! Sigurjón Már Fox Gunnarsson skrifar Skoðun 140 sinnum líklegra að verða fyrir eldingu Sigurður G. Guðjónsson skrifar Skoðun Konum í afplánun fjölgar: Með flókin áföll á bakinu Tinna Eyberg Örlygsdóttir,Sigríður Ella Jónsdóttir skrifar Skoðun Traust í húfi Eyjólfur Ármannsson skrifar Skoðun Verðmætasköpun án virðingar Berglind Harpa Svavarsdóttir skrifar Skoðun Daði Már týnir sjálfum sér Heiðrún Lind Marteinsdóttir skrifar Skoðun Samhljómur við náttúruna og sjálfbæra þróun Anna María Ágústsdóttir skrifar Skoðun Aðgerðir gegn mansali í forgangi Þorbjörg S. Gunnlaugsdóttir skrifar Skoðun Enginn á verðinum – um ábyrgð, framtíðarsýn og mikilvægi forvirkrar stjórnsýslu Guðjón Heiðar Pálsson skrifar Skoðun Framtíðin fær húsnæði Ingunn Gunnarsdóttir skrifar Skoðun Börnin sem deyja á Gaza Elín Pjetursdóttir skrifar Skoðun Brýr, sýkingar og börn Jón Pétur Zimsen skrifar Skoðun Konum í afplánun fjölgar: Með flókin áföll á bakinu Tinna Eyberg Örlygsdóttir,Sigríður Ella Jónsdóttir skrifar Sjá meira
Hið fræga frítekjumark námsstuðnings hefur í mörg ár verið deiluefni milli námsmanna og ríkisins. Tekjur námsmanns (sem eru skilgreind sem skattstofn í úthlutunarreglum) skerðir framfærslustuðning um 45% fyrir hverja krónu umfram frítekjumark. Frítekjumark skólaársins 2020-2021 er 1.364.000 krónur sem er að vissu leyti ruglandi fjárhæð. Ég held að flestir geti svarað því hvað þeir eru með í laun á mánuði en talsvert færri gætu þulið upp hver skattstofninn þeirra er fyrr en þeir sjá hann á skattframtali næsta árs. Hið raunverulega frítekjumark, þar sem ekki þarf að taka tillit til iðgjalda í lífeyrissjóð eða séreignasparnaðs, er því 1.420.833 kr. í laun samkvæmt launaseðli ef ekki er greitt í séreignasparnað, en 1.482.609 kr. ef greitt er 4% viðbótariðgjald í séreignasparnað. Skattstofn þessi er lægri en sem nemur skattleysismörkum og því ætti námsmaður hvorki að þurfa að greiða tekjuskatt né útsvar á árinu, en er það raunin? Hvað situr eftir af sumarlaununum? Gefum okkur þær forsendur að Bjarni starfi frá 10. maí - 30. ágúst ár hvert og heildarlaun með orlofi séu 1.482.608 kr. sem dreifast jafnt á mánuði eftir starfshlutfalli. Bjarni er skynsamur og greiðir ekki í stéttarfélag, þar sem hann öðlast almennt ekki réttindi á svo stuttum tíma og vill fá sem mest í vasann til að halda sér uppi meðfram skóla. Hann greiðir hinsvegar 4% í séreignasparnað. Í töflunni má sjá hvernig líklegt er að útborguð laun séu hjá Bjarna yfir sumarið. Samkvæmt þessu dæmi væru ráðstöfunartekjur Bjarna 1.336.876 kr., en ekki 1.364.000 kr. Þó ber að nefna að árið eftir, þegar búið er að fara yfir skattframtal, fengi Bjarni muninn á tekjuskatti og ónýttum persónuafslætti endurgreiddan. Sá peningur verður hinsvegar partur af ráðstöfunartekjum næsta árs, en ekki þessa árs. Þessi ráðstöfun persónuafsláttar í dæminu miðast við eðlilega uppsöfnun hans og að Bjarni átti sig ekki á að biðja launagreiðanda að nýta persónuafslátt sem alla jafna er nýttur í september - desember vegna þess að hann ætli ekki að vinna á því tímabili. En er frítekjumarkið réttlætanlegt? Mín skoðun hefur lengi verið sú að frítekjumark námsstuðnings sé ekki réttlætanlegt. Markmið laga um Menntasjóð námsmanna að tryggja þeim sem undir lögin falla tækifæri til náms, án tillits til efnahags og stöðu að öðru leyti. Það skýtur því í mínum huga skökku við að námsstuðningur taki tillit til efnahags með tilveru frítekjumarks. Máli mínu til frekari stuðnings vil ég taka dæmi. Bjarni á tvíburasystir sem heitir Lilja og þau stunda nú sama nám við Háskóla Íslands auk þess að búa hlið við hlið á stúdentagörðunum. Bæði sinna þau náminu samviskusamlega frá kl 8:00 - 16:00 alla virka daga enda er skóli ígildi fullrar vinnu, sem dugir þeim til þess að standast alla áfanga. Seinnipartinn auk helganna hafa þau hinsvegar fyrir sjálf sig og kjósa að eyða þeim tíma á mismunandi hátt. Bjarni er mikil félagsvera og lifir til þess að njóta, hann tekur virkan þátt í félagslífinu, mætir í allar vísindaferðir og er duglegur að djamma þangað til ljósin kvikna á morgnana. Lilju langar hins vegar að kaupa sér íbúð sem fyrst og er dugleg að vinna með skóla. Hún fer því ekki í eins margar vísindaferðir og bróðir sinn en fer þó þegar hún getur, en fer yfirleitt ekki á djammið. Hún vinnur nokkur kvöld í viku auk þess að vinna aðra hvora helgi og taka eins margar aukavaktir og hún getur, enda tímakaupið í kvöld- og helgarvinnu talsvert betra en í dagvinnu og hún fær kvöldmat í vinnunni sem lækkar matarkostnað hennar. Reglulega mætir hún bróður sínum snemma á laugardagsmorgnum, hún á leið í vinnu en hann í rúmið. Á sumrin vinna þau svo hjá sama fyrirtækinu, en Lilja er á hærri launum en Bjarni, bæði af því að hún er gerð að vaktstjóra á sumrin og hún fær hærri taxta vegna starfsaldurs hjá fyrirtækinu. Þau systkini eru því keimlík að flestu leyti nema þegar kemur að lífsákvörðunum og ríkisstuðningi. Ríkið styður vel við bakið á Bjarna, enda fer hann ekki yfir frítekjumark Menntasjóðsins í sumarvinnu sinni og fær full námslán á góðum vaxtakjörum auk 30% niðurfellingu á lánsfjárhæðinni þegar hann klárar námið. Dugnaðarforkurinn hún Lilja fær hinsvegar ekki krónu í stuðning frá Menntasjóðnum, hvorki lán né styrk, þar sem hún kýs að eyða sínum tíma í vinnu en ekki eitthvað annað og hefur of háar tekjur. Menntasjóðurinn á ekki að skipta sér að því hvað námsmenn ákveða að gera við frítíma sinn, ef þeir sinna náminu og standast þær kröfur sem gerðar eru til þess að fá stuðning frá Menntasjóðnum. Menntasjóðurinn tekur sömuleiðis ekki tillit til mismunandi aðstæðna fólks, t.d. vegna óviðráðanlegs kostnaðar sem lendir á einum námsmanni en ekki öðrum sem gerir það að verkum að námsmenn með sömu grunnútgjöld eru ekki með sömu heildarútgjöld, t.d. vegna læknis- eða lyfjakostnaðar. Annar þarf þá að vinna meira en hinn til þess að bæta það upp. Það er löngu kominn tími á að fjarlægja frítekjumarkið og styðja jafnt við bakið einstaklingum sem búa við sambærilegar aðstæður en kjósa að eyða tímanum sínum á mismunandi hátt. Ég skora á stjórn Menntasjóðsins að taka frítekjumarkið út við gerð næstu úthlutunarreglna. Höfundur stundar nám við Hagfræðideild Háskóla Íslands. Þessi grein er birt í samstarfi við Róm. Rómur er vettvangur fyrir ungt frjálslynt fólk til þess að láta að sér kveða í samfélagsumræðunni.
Þessi grein er birt í samstarfi við Róm. Rómur er vettvangur fyrir ungt frjálslynt fólk til þess að láta að sér kveða í samfélagsumræðunni.
Matvælaverð hefur nær þrefaldast frá stofnun Viðskiptaráðs! Sigríður Ingibjörg Ingadóttir Skoðun
Hvernig gengur nýjum kennurum í grunnskólakennslu? Ingólfur Ásgeir Jóhannesson,Aðalheiður Anna Erlingsdóttir,Andri Rafn Ottesen,Maríanna Jónsdóttir Maríudóttir,Valgerður S. Bjarnadóttir Skoðun
Skoðun Lífið er eins og konfektkassi, þú veist aldrei hvernig mola þú færð Elín Íris Fanndal skrifar
Skoðun Hvernig gengur nýjum kennurum í grunnskólakennslu? Ingólfur Ásgeir Jóhannesson,Aðalheiður Anna Erlingsdóttir,Andri Rafn Ottesen,Maríanna Jónsdóttir Maríudóttir,Valgerður S. Bjarnadóttir skrifar
Skoðun „Litla stúlkan og ruddarnir“ - Hugleiðing um stöðu Íslands á alþj.vettv. Flosi Þorgeirsson skrifar
Skoðun Mikilvæg gagnrýni eða tilraun til valdayfirtöku í Sósíalistaflokknum? Ása Lind Finnbogadóttir skrifar
Skoðun Matvælaverð hefur nær þrefaldast frá stofnun Viðskiptaráðs! Sigríður Ingibjörg Ingadóttir skrifar
Skoðun Dagur líffræðilegrar fjölbreytni 2025 Rannveig Magnúsdóttir,Ole Sandberg,Ragnhildur Guðmundsdóttir,Rebecca Thompson,Skúli Skúlason,Sæunn Júlía Sigurjónsdóttir skrifar
Skoðun Konum í afplánun fjölgar: Með flókin áföll á bakinu Tinna Eyberg Örlygsdóttir,Sigríður Ella Jónsdóttir skrifar
Skoðun Enginn á verðinum – um ábyrgð, framtíðarsýn og mikilvægi forvirkrar stjórnsýslu Guðjón Heiðar Pálsson skrifar
Skoðun Konum í afplánun fjölgar: Með flókin áföll á bakinu Tinna Eyberg Örlygsdóttir,Sigríður Ella Jónsdóttir skrifar
Matvælaverð hefur nær þrefaldast frá stofnun Viðskiptaráðs! Sigríður Ingibjörg Ingadóttir Skoðun
Hvernig gengur nýjum kennurum í grunnskólakennslu? Ingólfur Ásgeir Jóhannesson,Aðalheiður Anna Erlingsdóttir,Andri Rafn Ottesen,Maríanna Jónsdóttir Maríudóttir,Valgerður S. Bjarnadóttir Skoðun