Um ESB, bóluefni og útflutningsbann Birgir Hans Birgisson skrifar 25. mars 2021 20:01 Byrjum á byrjuninni. Væntanlegt útflutningsbann á bóluefni frá ESB hefur vakið upp hörð viðbrögð. Og þeir íslensku ráðamenn, sem öllu jöfnu hafa verið mótfallnir inngöngu Íslands í sambandið, lýstu vandlætingu sinni samdægurs á samfélagsmiðlum: Hið stóra grimma Evrópusamband væri búið að setja litla klakann okkar á „bannlista“! Íslensk rannsóknar blaðamennska sem almennt er til fyrirmyndar var greinilega komin í sóttkví þetta kvöldið, því þó að sumir helstu fréttamiðlar landsins hafi birt svo til sömu söguna, þá varð fréttin ekki sannari með hverri endurtekningunni – nema síður sé. Í tilefni þessara atburða og ekki síst viðbragða jafnt ráðamanna sem og fjölmiðla, er ekki úr vegi að fara yfir meginatriði þessa máls: Af hverju tók Ísland þátt í bóluefna innkaupaferli ESB? Svarið við þessari spurningu er einfalt: við hefðum aldrei getað gert þetta upp á eigin spýtur. Það kann að vera að einhverjir séu mér ósammála, en ef við stöldrum við og hugsum okkur um, höldum við þá virkilega að íslenska ríkið hafi verið í góðri stöðu í að keppa um aðgang að bóluefnakaupum? Ekki gleyma að við erum að tala um samkeppni við öll stærstu ríki heims. Því þó að við séum kannski best í heimi í svo ótal mörgu miðað við höfðatölu, þá er þetta ekki vinsældakeppni, þetta er spurning um líf og dauða. Í stað þess að velta okkur upp úr því hvort eða hvers vegna við ákváðum að vinna með ESB í kapphlaupinu um aðgang að bóluefni, ættum við e.t.v. frekar að spyrja okkur að því hvað hafi farið úrskeiðis hjá ESB. Því svo lengi sem við þekkjum ekki vandamálið – er lausnin vandfundin. Einbeitum okkur því að þeim þremur helstu hlutum sem fóru úrskeiðis hjá embættismönnunum í Brussel: Hvað fór úrskeiðis? Í fyrsta lagi var ESB alls ekki nógu fast fyrir í sinni samningagerð við lyfjafyrirtækin og einbeitti sér að því að ná verðinu niður, á kostnað þess að leggja áherslu á það hvernig framleiðendur ætluðu að framleiða, flytja og afhenda bóluefnin. Með öðrum orðum þá gaf ESB lyfjafyrirtækjunum allt of mikið frelsi jafnt til framleiðslu og dreifingar auk þess að taka sér of mikinn tíma í samningagerð. Klárlega mistök af hálfu sambandsins. Í öðru lagi erum við að tala um áhrif útflutningsbanns Bandaríkjanna og Bretlands, sem hafði þau áhrif að lyfjaframleiðendur í Evrópu og á heimsvísu, fengu ekki nauðsynlega aðföng til að halda áætluðum dampi í framleiðslunni. Leiðin sem evrópskir bóluefna framleiðendur virðast hafa farið er að nýta verksmiðjur sínar í Evrópusambandslöndum til að framleiða fyrir markaði utan USA og UK, þ.e. Evrópu- og heimsmarkað. Þetta hefur augljóslega haft þau áhrif að Ísland hefur fengið minna afhent af bóluefni en upphaflegir samningar gerðu ráð fyrir, sérstaklega frá Astra Zeneca. Og þá erum við komin að þriðja atriðinu sem fór á hliðina, nefnilega hið margumrædda Astra Zeneca, því ef það hefði staðið við sína samninga væri fjöldi afhentra skammta, fyrir marslok, 100 miljónir í stað þeirra tæplega 30 miljóna sem afhentir verða. Og dómínóið heldur áfram, því þeir 400 miljón skammtar sem AZ átti að afhenda fyrir lok júní, verða líklega nær 100 miljónum og fyrirtækið því einungis að afhenda ca. 25% af því sem samið var um þ.e. til Evrópusambandsríkja. En það þýðir ekki að framleiðsla Astra Zeneca sé einungis 25% af því sem áætlað var, heldur að fyrirtækið hefur verið að selja og flytja bóluefna framleiðslu sína til fjölmargra ríkja fyrir utan ESB. Og þar erum við einmitt komin að ástæðunni fyrir þessu svokallaða „útflutningsbanni“, sem sett er á til að tryggja það að lyfjaframleiðendur innan sambandsins standi við gerða samninga og að íbúar þess fái umsamdar bólusetningar. En hvað er þetta „útflutningsbann“? Til að skilja það er gott að byrja á að gera sér grein fyrir að hér er ekki verið að tala um „bann“ heldur er verið að tala um að „herða útflutningsreglur“, og tilgangur þeirra að stoppa þau fyrirtæki sem ekki hafa staðið við sína samninga við ESB (og þá okkur), sbr. Astra Zeneca. Þess má geta að ESB hefur flutt út yfir 50. miljón skammta af bóluefnum og þá aðallega til Bretlands sem svo hafa endurgoldið greiðann með því að senda ekkert bóluefni til Evrópulandanna. Og er hertu útflutningsreglunum einmitt líka ætlað að koma í veg fyrir að slíkt endurtaki sig. Þess má jafnframt geta að útflutningur á bóluefnum til þeirra þriðja heims ríkja sem eru þátttakendur í COVAX eða sambærilegum mannúðar verkefnum mun ekki vera stöðvaður. ESB og aðildarlönd sambandsins er eina stóra vestræna „ríkið“ sem hefur staðið í útflutningi á bóluefni af þessu tagi, þ.e. til aðstoðar öðrum ríkjum eða með mannúðarsjónarmið að leiðarljósi, Bandaríkin og Bretland hafa verið með miklar yfirlýsingar en ekki staðið við stóru orðin. Það segir sig sjálft að þessi nýja stefna ESB er gerð með því sjónarmiði að öll þau lönd sem taka þátt í bóluefnakaupum í samvinnu við ESB, hagnist á því, þ.m.t. Ísland. Og er hún gerð í þeim tilgangi að fá lyfjaframleiðendur til að standa við gerða samninga um afhendingar bóluefna og knýja þá til að setja gróða sjónarmið á hilluna. Í ljósi þessa, spyr ég mig að því hvers vegna sumir íslenskir ráðamenn standi upp, berji sér á brjóst og keppist við að gagnrýna þessa stefnu, þar sem ljóst er að hún er gerð með hagsmuni ALLRA Evrópubúa í huga. Og velti því fyrir mér hvort að þeim þyki mikilvægara að snúa út úr viðleitni ESB í þeim tilgangi að upphefja sinn pólitískar áróður, en það að gæta hagsmuna íslensku þjóðarinnar, kynna fyrir henni raunverulegt inntak og mikilvægi þessara reglna og vekja þannig samstöðu frekar en glundroða. Ég er ekki stjórnmálamaður, en vissulega áhugamaður um stjórnmál og þegar ég sá fyrirsagnir sumra miðla og yfirlýsingar ráðamanna varð mér hugsað til þess að ef Brexit-menn kynnu íslensku væru þeir glaðir með þá háttvirtu íslensku ráðherra, þingmenn og fyrrverandi dómsmálaráðherra sem hæst hrópa. Höfundur er starfandi fasteignasali hjá Perla Investments með B.A í Alþjóðasamskiptum. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Evrópusambandið Bólusetningar Faraldur kórónuveiru (COVID-19) Mest lesið Líf eftir afplánun Eva Sóley Kristjánsdóttir Skoðun Þjónn, það er bakslag í beinasoðinu mínu Hlédís Maren Guðmundsdóttir Skoðun Ég hef… Karólína Helga Símonardóttir Skoðun Hvers virði er starfsleyfið okkar? Eva Hauksdóttir,Katrín Sigurðardóttir,Laufey Elísabet Gissurardóttir,Steinunn Bergmann,Þóra Leósdóttir Skoðun Ákall til stjórnvalda - Ekki skattleggja útivist og áhugamál enn frekar Arnar Þór Hafsteinsson Skoðun Er kominn tími til að loka álverinu á Grundartanga og kísilverinu á Húsavík – fyrir framtíð íslands? Sigvaldi Einarsson Skoðun Fáni okkar allra Hörður Lárusson Skoðun Bætum fleiri stólum við borðið Ingibjörg Lilja Þórmundsdóttir Skoðun Mér var sagt að þegja á meðan fréttatíminn var Haukur Brynjarsson Skoðun Séríslensk hávaxtastefna Sigurjón Þórðarson Skoðun Skoðun Skoðun Einu sinni enn Álfhildur Leifsdóttir,Hólmfríður Jennýjar Árnadóttir skrifar Skoðun Skuggahliðar á þéttingu byggðar Þórarinn Hjaltason skrifar Skoðun Er ofbeldi gagnvart eldri borgurum vandamál á Íslandi? Björn Snæbjörnsson,Sigurður Ágúst Sigurðsson skrifar Skoðun Jöfn skipting skulda og eigna í sambúð Sævar Þór Jónsson skrifar Skoðun Samstaða - afl sem breytir samfélaginu Heiða Björg Hilmarsdóttir skrifar Skoðun Er kominn tími til að loka álverinu á Grundartanga og kísilverinu á Húsavík – fyrir framtíð íslands? Sigvaldi Einarsson skrifar Skoðun Ólögleg veðmálastarfsemi á Íslandi Hákon Skúlason skrifar Skoðun Bætum fleiri stólum við borðið Ingibjörg Lilja Þórmundsdóttir skrifar Skoðun Hvers virði er starfsleyfið okkar? Eva Hauksdóttir,Katrín Sigurðardóttir,Laufey Elísabet Gissurardóttir,Steinunn Bergmann,Þóra Leósdóttir skrifar Skoðun Pyrrosar sigur Helgi Tómasson skrifar Skoðun Ákall til stjórnvalda - Ekki skattleggja útivist og áhugamál enn frekar Arnar Þór Hafsteinsson skrifar Skoðun Mér var sagt að þegja á meðan fréttatíminn var Haukur Brynjarsson skrifar Skoðun Allt fyrir Brussel og Nató, hitt reddast einhvern veginn Davíð Bergmann skrifar Skoðun Forljót grá hús Hjalti Andrason skrifar Skoðun Líf eftir afplánun Eva Sóley Kristjánsdóttir skrifar Skoðun Fáni okkar allra Hörður Lárusson skrifar Skoðun Séríslensk hávaxtastefna Sigurjón Þórðarson skrifar Skoðun Leikur að lýðræðinu Ása Valdís Árnadóttir,Björn Kristinn Pálmarsson,Smári Bergmann Kolbeinsson skrifar Skoðun Ég hef… Karólína Helga Símonardóttir skrifar Skoðun Vísindin geta læknað krabbamein en ekki grænmetissafar og kaffistólpípur Dögg Guðmundsdóttir,Guðrún Nanna Egilsdóttir,Vilborg Kolbrún Vilmundardóttir skrifar Skoðun Þöggun, hroki og afneitun voru móttökur Samfylkingarinnar til okkar Elín A. Eyfjörð Ármannsdóttir skrifar Skoðun Er yfirvöldum alveg sama um fólk á bifhjólum? Njáll Gunnlaugsson skrifar Skoðun Ekki mamman í hópnum - leiðtoginn í hópnum Katrín Ásta Sigurjónsdóttir skrifar Skoðun Rannsóknarnefnd styrjalda Gunnar Einarsson skrifar Skoðun Börn eiga ekki heima í fangelsi Tótla I. Sæmundsdóttir skrifar Skoðun Aðförin að einkabílnum eða bara meira frelsi? Kristín Hrefna Halldórsdóttir skrifar Skoðun Kvöld sem er ekki bara fyrir börnin Alicja Lei skrifar Skoðun Verkakonur samtímans – og nýtt skeið í kvennabaráttu! Guðrún Margrét Guðmundsdóttir,Aleksandra Leonardsdóttir skrifar Skoðun Málið er dautt (A Modest Proposal) skrifar Skoðun Femínísk utanríkisstefna: aukin samstaða og aðgerðir Guillaume Bazard skrifar Sjá meira
Byrjum á byrjuninni. Væntanlegt útflutningsbann á bóluefni frá ESB hefur vakið upp hörð viðbrögð. Og þeir íslensku ráðamenn, sem öllu jöfnu hafa verið mótfallnir inngöngu Íslands í sambandið, lýstu vandlætingu sinni samdægurs á samfélagsmiðlum: Hið stóra grimma Evrópusamband væri búið að setja litla klakann okkar á „bannlista“! Íslensk rannsóknar blaðamennska sem almennt er til fyrirmyndar var greinilega komin í sóttkví þetta kvöldið, því þó að sumir helstu fréttamiðlar landsins hafi birt svo til sömu söguna, þá varð fréttin ekki sannari með hverri endurtekningunni – nema síður sé. Í tilefni þessara atburða og ekki síst viðbragða jafnt ráðamanna sem og fjölmiðla, er ekki úr vegi að fara yfir meginatriði þessa máls: Af hverju tók Ísland þátt í bóluefna innkaupaferli ESB? Svarið við þessari spurningu er einfalt: við hefðum aldrei getað gert þetta upp á eigin spýtur. Það kann að vera að einhverjir séu mér ósammála, en ef við stöldrum við og hugsum okkur um, höldum við þá virkilega að íslenska ríkið hafi verið í góðri stöðu í að keppa um aðgang að bóluefnakaupum? Ekki gleyma að við erum að tala um samkeppni við öll stærstu ríki heims. Því þó að við séum kannski best í heimi í svo ótal mörgu miðað við höfðatölu, þá er þetta ekki vinsældakeppni, þetta er spurning um líf og dauða. Í stað þess að velta okkur upp úr því hvort eða hvers vegna við ákváðum að vinna með ESB í kapphlaupinu um aðgang að bóluefni, ættum við e.t.v. frekar að spyrja okkur að því hvað hafi farið úrskeiðis hjá ESB. Því svo lengi sem við þekkjum ekki vandamálið – er lausnin vandfundin. Einbeitum okkur því að þeim þremur helstu hlutum sem fóru úrskeiðis hjá embættismönnunum í Brussel: Hvað fór úrskeiðis? Í fyrsta lagi var ESB alls ekki nógu fast fyrir í sinni samningagerð við lyfjafyrirtækin og einbeitti sér að því að ná verðinu niður, á kostnað þess að leggja áherslu á það hvernig framleiðendur ætluðu að framleiða, flytja og afhenda bóluefnin. Með öðrum orðum þá gaf ESB lyfjafyrirtækjunum allt of mikið frelsi jafnt til framleiðslu og dreifingar auk þess að taka sér of mikinn tíma í samningagerð. Klárlega mistök af hálfu sambandsins. Í öðru lagi erum við að tala um áhrif útflutningsbanns Bandaríkjanna og Bretlands, sem hafði þau áhrif að lyfjaframleiðendur í Evrópu og á heimsvísu, fengu ekki nauðsynlega aðföng til að halda áætluðum dampi í framleiðslunni. Leiðin sem evrópskir bóluefna framleiðendur virðast hafa farið er að nýta verksmiðjur sínar í Evrópusambandslöndum til að framleiða fyrir markaði utan USA og UK, þ.e. Evrópu- og heimsmarkað. Þetta hefur augljóslega haft þau áhrif að Ísland hefur fengið minna afhent af bóluefni en upphaflegir samningar gerðu ráð fyrir, sérstaklega frá Astra Zeneca. Og þá erum við komin að þriðja atriðinu sem fór á hliðina, nefnilega hið margumrædda Astra Zeneca, því ef það hefði staðið við sína samninga væri fjöldi afhentra skammta, fyrir marslok, 100 miljónir í stað þeirra tæplega 30 miljóna sem afhentir verða. Og dómínóið heldur áfram, því þeir 400 miljón skammtar sem AZ átti að afhenda fyrir lok júní, verða líklega nær 100 miljónum og fyrirtækið því einungis að afhenda ca. 25% af því sem samið var um þ.e. til Evrópusambandsríkja. En það þýðir ekki að framleiðsla Astra Zeneca sé einungis 25% af því sem áætlað var, heldur að fyrirtækið hefur verið að selja og flytja bóluefna framleiðslu sína til fjölmargra ríkja fyrir utan ESB. Og þar erum við einmitt komin að ástæðunni fyrir þessu svokallaða „útflutningsbanni“, sem sett er á til að tryggja það að lyfjaframleiðendur innan sambandsins standi við gerða samninga og að íbúar þess fái umsamdar bólusetningar. En hvað er þetta „útflutningsbann“? Til að skilja það er gott að byrja á að gera sér grein fyrir að hér er ekki verið að tala um „bann“ heldur er verið að tala um að „herða útflutningsreglur“, og tilgangur þeirra að stoppa þau fyrirtæki sem ekki hafa staðið við sína samninga við ESB (og þá okkur), sbr. Astra Zeneca. Þess má geta að ESB hefur flutt út yfir 50. miljón skammta af bóluefnum og þá aðallega til Bretlands sem svo hafa endurgoldið greiðann með því að senda ekkert bóluefni til Evrópulandanna. Og er hertu útflutningsreglunum einmitt líka ætlað að koma í veg fyrir að slíkt endurtaki sig. Þess má jafnframt geta að útflutningur á bóluefnum til þeirra þriðja heims ríkja sem eru þátttakendur í COVAX eða sambærilegum mannúðar verkefnum mun ekki vera stöðvaður. ESB og aðildarlönd sambandsins er eina stóra vestræna „ríkið“ sem hefur staðið í útflutningi á bóluefni af þessu tagi, þ.e. til aðstoðar öðrum ríkjum eða með mannúðarsjónarmið að leiðarljósi, Bandaríkin og Bretland hafa verið með miklar yfirlýsingar en ekki staðið við stóru orðin. Það segir sig sjálft að þessi nýja stefna ESB er gerð með því sjónarmiði að öll þau lönd sem taka þátt í bóluefnakaupum í samvinnu við ESB, hagnist á því, þ.m.t. Ísland. Og er hún gerð í þeim tilgangi að fá lyfjaframleiðendur til að standa við gerða samninga um afhendingar bóluefna og knýja þá til að setja gróða sjónarmið á hilluna. Í ljósi þessa, spyr ég mig að því hvers vegna sumir íslenskir ráðamenn standi upp, berji sér á brjóst og keppist við að gagnrýna þessa stefnu, þar sem ljóst er að hún er gerð með hagsmuni ALLRA Evrópubúa í huga. Og velti því fyrir mér hvort að þeim þyki mikilvægara að snúa út úr viðleitni ESB í þeim tilgangi að upphefja sinn pólitískar áróður, en það að gæta hagsmuna íslensku þjóðarinnar, kynna fyrir henni raunverulegt inntak og mikilvægi þessara reglna og vekja þannig samstöðu frekar en glundroða. Ég er ekki stjórnmálamaður, en vissulega áhugamaður um stjórnmál og þegar ég sá fyrirsagnir sumra miðla og yfirlýsingar ráðamanna varð mér hugsað til þess að ef Brexit-menn kynnu íslensku væru þeir glaðir með þá háttvirtu íslensku ráðherra, þingmenn og fyrrverandi dómsmálaráðherra sem hæst hrópa. Höfundur er starfandi fasteignasali hjá Perla Investments með B.A í Alþjóðasamskiptum.
Hvers virði er starfsleyfið okkar? Eva Hauksdóttir,Katrín Sigurðardóttir,Laufey Elísabet Gissurardóttir,Steinunn Bergmann,Þóra Leósdóttir Skoðun
Ákall til stjórnvalda - Ekki skattleggja útivist og áhugamál enn frekar Arnar Þór Hafsteinsson Skoðun
Er kominn tími til að loka álverinu á Grundartanga og kísilverinu á Húsavík – fyrir framtíð íslands? Sigvaldi Einarsson Skoðun
Skoðun Er ofbeldi gagnvart eldri borgurum vandamál á Íslandi? Björn Snæbjörnsson,Sigurður Ágúst Sigurðsson skrifar
Skoðun Er kominn tími til að loka álverinu á Grundartanga og kísilverinu á Húsavík – fyrir framtíð íslands? Sigvaldi Einarsson skrifar
Skoðun Hvers virði er starfsleyfið okkar? Eva Hauksdóttir,Katrín Sigurðardóttir,Laufey Elísabet Gissurardóttir,Steinunn Bergmann,Þóra Leósdóttir skrifar
Skoðun Ákall til stjórnvalda - Ekki skattleggja útivist og áhugamál enn frekar Arnar Þór Hafsteinsson skrifar
Skoðun Leikur að lýðræðinu Ása Valdís Árnadóttir,Björn Kristinn Pálmarsson,Smári Bergmann Kolbeinsson skrifar
Skoðun Vísindin geta læknað krabbamein en ekki grænmetissafar og kaffistólpípur Dögg Guðmundsdóttir,Guðrún Nanna Egilsdóttir,Vilborg Kolbrún Vilmundardóttir skrifar
Skoðun Þöggun, hroki og afneitun voru móttökur Samfylkingarinnar til okkar Elín A. Eyfjörð Ármannsdóttir skrifar
Skoðun Verkakonur samtímans – og nýtt skeið í kvennabaráttu! Guðrún Margrét Guðmundsdóttir,Aleksandra Leonardsdóttir skrifar
Hvers virði er starfsleyfið okkar? Eva Hauksdóttir,Katrín Sigurðardóttir,Laufey Elísabet Gissurardóttir,Steinunn Bergmann,Þóra Leósdóttir Skoðun
Ákall til stjórnvalda - Ekki skattleggja útivist og áhugamál enn frekar Arnar Þór Hafsteinsson Skoðun
Er kominn tími til að loka álverinu á Grundartanga og kísilverinu á Húsavík – fyrir framtíð íslands? Sigvaldi Einarsson Skoðun