Mótsagnakennd stefnumótun í landbúnaði Eygló Björk Ólafsdóttir skrifar 8. apríl 2021 15:00 Landbúnaðarstefna fyrir Ísland er í mótun og það er vel. Matvælastefna var mótuð nýlega og má ljóst vera að við ætlum okkur stóra hluti í matvælaframleiðslu. Öryggi matvæla er sett á oddinn, og markmiðið er að öll matvælaframleiðsla verði sjálfbær fyrir árið 2030. Á næstu dögum liggur fyrir Umhverfisstofnun að afgreiða umsókn ORF Líftækni frá því 28. janúar sl um hvort sleppa megi erfðabreyttum lífverum út í umhverfið í tilraunaræktun. Sem dæmi skoða Norðmenn nú heildstætt áhrif af erfðatækninni, áhættu sem hún felur í sér fyrir heilsu fólks og umhverfi, siðferðisleg álitamál og hvernig þróa þarf lagaumhverfið til að fyrirbyggja óæskileg áhrif hennar m.a. á landbúnað. Þar á ekki að ana að neinu og nefnd á vegum hins opinbera á að skila niðurstöðum á miðju næsta ári. Landbúnaðarstefna í mótun Þegar kemur að landbúnaði er samhljómur um að leiðin áfram sé að draga úr notkun á skordýra- og illgresiseitri og tilbúnum áburði, einnig er mikilvægt að virkja hringrás næringarefnanna og gæta að dýravelferð og líffræðilegri fjölbreytni. Um þetta er ekki deilt. Sem mælikvarða á almenna þróun í þessa átt ætlar Evrópusambandið að draga úr notkun á eiturefnum um 50% á næstu 9 árum, og tilbúnum áburði um 20% og í þeirri viðleitni að auka hlutdeild lífrænnar ræktunar í 25% af ræktarlandi árið 2030. Árið 2030 er mikilvægur tímapunktur í vinnu flestra landa sem nú breyta kerfum sínum markvisst til að bregðast við hinni alvarlegu stöðu sem uppi er í loftslagsmálum og það er aðkallandi að snúa þróuninni við. Til að matvælaframleiðendur geti boðið matvæli í hæsta gæðaflokki þarf landbúnaðurinn að starfa í traustri umgjörð. Úrvals hráefni verður ekki boðið úr mengaðri jörð. Matvælaframleiðsla á allt sitt undir trausti neytenda og hugmyndum um hreina matvælaframleiðslu. Gildir þá einu um hvort sé að ræða gagnvart neytendum á heimamarkaði, gagnvart útlendingum í gegnum ferðaþjónustuna eða útflutning. Hér hefur gengið vel og neytendur bera almennt traust til íslenskrar matvælaframleiðslu. Þessi ímynd er hins vegar ekki sjálfsögð. Því megum við aldrei gleyma. Á að sleppa erfðabreyttum lífverum út í umhverfið ? Umhverfisstofnun stendur nú frammi fyrir því verkefni að afgreiða umsókn um leyfi ORF Líftækni til útiræktunar á erfðabreyttu byggi í Gunnarsholti. Um er að ræða endurtekna tilraun frá árinu 2009, að því er virðist, en tilgangurinn er að kanna hvort hægt sé að lækka framleiðslukostnað fyrirtækisins á frumuvökum (sérvirkum prótínum sem plantan framleiðir í fræinu) sem fyrirtækið hyggst selja til framleiðenda gervikjöts á alþjóðlegum markaði. Um slíkar umsóknir gilda lög um erfðabreyttar lífverur no 18/ 1996 og er markmið laganna m.a. þetta: „Tryggja skal að framleiðsla og notkun erfðabreyttra lífvera fari fram á siðferðilega og samfélagslega ábyrgan hátt í samræmi við varúðarregluna og grundvallarregluna um sjálfbæra þróun.” Í gagnrýni sem borist hefur frá ýmsum félagasamtökum í formi umsagna hefur verið bent á að auðvitað er ekki hægt að fyrirbyggja að hið erfðabreytta efni berist út fyrir ræktunarreitinn, fuglar og smádýr geta lagt sér það til munns og borið áfram. Útilokað er að verjast því þegar plönturnar eru komnar út undir bert loft, varðar með netum sem geta rifnað eða losnað, að efnið berist út í umhverfið. Umsagnaraðilar benda á að umhverfisáhættumat er takmarkað, ekki hafa verið rannsökuð langtímaáhrif á jarðveg, heilsu dýra og áhrif þess að það berist inní fæðukeðjuna, en í Gunnarsholti fer einnig fram umtalsverð ræktun á fóðri. Bent er á að óljóst er hver beri ábyrgð á ræktuninni, en það fyrirkomulag sem kynnt er í umsókn er einstakt m.v. þau leyfi sem veitt hafa verið annars staðar í Evrópu, sem eru aðeins 5 talsins og öll á höndum háskóla og rannsóknarstofnana sem vakta staðina daglega og bera ábyrgð á þeim. Í íslenska tilfellinu eru tvær ríkisstofnanir fengnar til ræktunarinnar, Landgræðslan ætlar að leigja ORF land til ræktunar og Landbúnaðarháskólinn að lána tæki og starfsfólk. Í lögunum er talað um að „Sá sem ábyrgð ber á afmarkaðri notkun, sleppingu og dreifingu eða markaðssetningu erfðabreyttra lífvera samkvæmt lögum þessum er skaðabótaskyldur vegna tjóns sem af hlýst berist þær út í umhverfið, án tillits til þess hvort tjón verði rakið til saknæms hátternis eða ekki.” Á ORF Líftækni að geta velt þessari ábyrgð yfir á stofnanir landbúnaðarins? Í umsókn ORFS er því lýst að ætlunin sé að úða illgresiseitri, tilbúnum áburði og sveppavarnarefnum í þrígang yfir ræktunartímann. Í vöktunaráætlun er tilgreint að svæðið verði úðað með Roundup, til að fyrirbyggja að erfðabreyttar plöntur dreifi sér, komi til óhappa. VOR – Verndun og ræktun, félag framleiðenda í lífrænum búskap telur í umsögn sinni óásættanlegt að slík efnanotkun sé fylgifiskur tilraunaræktunarinnar. Enda varla í takt við nútímaáherslur sem að ofan er lýst, slík efnanotkun í landbúnaði hefur neikvæð áhrif á umhverfið t.d. með hættu á mengun grunnvatns auk þess sem slík efni skolast út í sjó á endanum. Umhverfisstofnun hefur margoft talað fyrir minni efnanotkun og varar við „kokteiláhrifum” af hinum ýmsu efnum sem í notkun eru í nútímasamfélagi. Samkrull við stofnanir landbúnaðarins Svo aftur sé komið að staðsetningu og forsendum tilraunarinnar. Verandi í Gunnarsholti er návígi við matvælaframleiðslu, fóðurframleiðslu og hina ýmsu þjónustu við bændur á svæðinu óhjákvæmilegt. Eitt framsæknasta svínabú landsins leigir mikið akurlendi af Landgræðslunni þar sem ræktað er hráefni (bygg) í svínafóður í stórum stíl. Áhyggjur eru uppi um að það teljist varhugavert að rækta líka erfðabreytt bygg í Gunnarsholti, bæði vegna nálægðar við ræktun fyrir svínabúið og eins vegna hættu á að erfðabreytt efni úr tilrauninni berist yfir á kornakrana og þaðan með vélum sem fluttar eru út fyrir Gunnarsholt. Fórnarkostnaðurinn er m.a. sá að á meðan stofnanir ríkisins þjóna einkafyrirtæki á allt öðru sviði en þær starfa sjálfar á (líftækni) munu þær ekki verja sömu kröftum í uppbyggingu á þeim sviðum landbúnaðarins þar sem brýn úrlausnarefni bíða. Þeim kröftum verður því ekki varið í vinnu í samræmi áherslur matvælastefnu og þeirri landbúnaðarstefnu sem lönd Evrópu eru að setja sér. Eða hvað? Væri ekki frekar að efla aðrar rannsóknir í samræmi við stefnumál í átt að hringrásarhugsun, lífrænum landbúnaði hvar t.d. vantar áþreifanlega rannsóknir og ráðgjöf á lífrænum áburðargjöfum, ræktun belgjurta og eflingu á ræktun almennt. Er ræktun erfðabreyttra plantna utanhúss samrýmanleg þeirri stefnu að landið nýti að fullu sína styrkleika sem felast í heilbrigðri, traustri og sannfærandi umgjörð um sína matvælaframleiðslu? Ísland – land án erfðabreyttra lífvera? Það að sleppa erfðabreyttum lífverum út í náttúru Íslands er stórt skref sem ætti að vekja upp margar spurningar. Neytendur víða um heim hafa áhyggjur af neikvæðum áhrifum af neyslu erfðabreyttra matvæla á heilsu, þær áhyggjur eru rökstuddar með niðurstöðum langtíma rannsókna en einnig siðferðilegri afstöðu til náttúrunnar. Mörg svæði og sveitarfélög í Evrópu og víðar hafa gripið til þess ráðs að lýsa sig sem „svæði án erfðabreyttra lífvera.” Allt Sviss er t.a.m. skilgreint sem slíkt. “GMO free” er þar fyrir utan álitinn gæðastimpill fyrir matvæli t.a.m. í Bandaríkjunum, en þennan stimpil hefur Ísland í dag og hann er mikils virði. Í samevrópskri löggjöf þarf auk þess að huga að því fordæmi sem gefið er með því að opna á slíka ræktun hér á landi sem væntanlega er gerð með það fyrir augum að hefja hér á landi stórfellda útiræktun undir berum himni en leyfi til markaðssetningar er háð leyfi skv Evróputilskipun og er gefið út í Brüssel. Munu alþjóðleg fyrirtæki sjá sér hag í að sækja um leyfi til útiræktunar á Íslandi á erfðabreyttum lífverum? Það verður ekki bæði sleppt og haldið. Hér er farið af stað að ókönnuðu máli, án fullnægjandi umræðu við hagaðila og sérfræðinga af þeirri vandvirkni sem staðan í umhverfismálum gerir kröfu um. Hér má ekki fórna ímynd matvælaframleiðslunnar á Íslandi fyrir hagsmuni eins fyrirtækis. Best fer á því að rækta hinar erfðabreyttu plöntur undir þaki þar sem umsækjandi hefur stjórn á öllum þáttum, tryggir öryggi og ber ábyrgðina. Höfundur er formaður VOR – Verndun og ræktun, félag framleiðenda í lífrænum búskap. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Matvælaframleiðsla Landbúnaður Mest lesið Halldór 4.10.2025 Halldór Leikskóli þarf meira en þak og veggi. Kópavogsmódelið og Akureyrarleiðin sem leið að aukinni velferð barna Anna Elísa Hreiðarsdóttir,Svava Björg Mörk Skoðun Barnafjölskyldur í Reykjavík eiga betra skilið Þorbjörg Sigríður Gunnlaugsdóttir Skoðun Kæra Epli, skilur þú mig? Lilja Dögg Jónsdóttir Skoðun Þorgerður og erlendu dómstólarnir Hjörtur J. Guðmundsson Skoðun Jákvæð áhrif dánaraðstoðar á sorgarferli aðstandenda og umönnunaraðila í Viktoríuríki í Ástralíu Ingrid Kuhlman Skoðun Lyftum umræðunni á örlítið hærra plan Jóna Hlíf Halldórsdóttir Skoðun Transumræðan og ruglið um fjölda kynja Einar Steingrímsson Skoðun 7 milljarða húsnæðisstuðningur afnuminn… en hvað kemur í staðinn? Vilhjálmur Hilmarsson Skoðun 752 dánir vegna geðheilsuvanda – enginn vegna fjölþáttaógnar Grímur Atlason Skoðun Skoðun Skoðun Leikskóli þarf meira en þak og veggi. Kópavogsmódelið og Akureyrarleiðin sem leið að aukinni velferð barna Anna Elísa Hreiðarsdóttir,Svava Björg Mörk skrifar Skoðun Jákvæð áhrif dánaraðstoðar á sorgarferli aðstandenda og umönnunaraðila í Viktoríuríki í Ástralíu Ingrid Kuhlman skrifar Skoðun Kæra Epli, skilur þú mig? Lilja Dögg Jónsdóttir skrifar Skoðun Þorgerður og erlendu dómstólarnir Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Barnafjölskyldur í Reykjavík eiga betra skilið Þorbjörg Sigríður Gunnlaugsdóttir skrifar Skoðun Lyftum umræðunni á örlítið hærra plan Jóna Hlíf Halldórsdóttir skrifar Skoðun Lykillinn að hamingju og heilbrigði Auður Kjartansdóttir skrifar Skoðun Staða bænda styrkt Hanna Katrín Friðriksson skrifar Skoðun Transumræðan og ruglið um fjölda kynja Einar Steingrímsson skrifar Skoðun Leikskólar eru ekki munaður Íris Eva Gísladóttir skrifar Skoðun Vísindarannsóknir og þróun – til umhugsunar í tiltekt Þorgerður J. Einarsdóttir skrifar Skoðun 752 dánir vegna geðheilsuvanda – enginn vegna fjölþáttaógnar Grímur Atlason skrifar Skoðun Foreldrar þurfa bara að vera duglegri Björg Magnúsdóttir skrifar Skoðun Kópavogsmódelið – sveigjanleiki á pappír, en álag á foreldrar í raun og veru Örn Arnarson skrifar Skoðun Dýrkeypt eftirlitsleysi Lilja Björk Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Uppgjöf Reykjavíkurborgar í leikskólamálum Finnbjörn A. Hermannsson,Sonja Ýr Þorbergsdóttir skrifar Skoðun Svindl eða sjálfsvernd? Sigurður Árni Reynisson skrifar Skoðun Magga Stína! Helga Völundardóttir skrifar Skoðun Mannauðurinn á vinnustaðnum þarf góða innivist til að dafna Ásta Logadóttir skrifar Skoðun Þetta er námið sem lifir áfram Bryngeir Valdimarsson skrifar Skoðun Árborg - spennandi kostur fyrir öll Guðný Björk Pálmadóttir skrifar Skoðun Tökum á glæpahópum af meiri þunga Þorbjörg Sigríður Gunnlaugsdóttir skrifar Skoðun Minntist ekkert á Evrópusambandið Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Hugsum stórt í skipulags- og samgöngumálum Hilmar Ingimundarson skrifar Skoðun Eitt eilífðar smáblóm Þorgerður Katrín Gunnarsdóttir skrifar Skoðun Betri mönnun er lykillinn Skúli Helgason,Sabine Leskopf skrifar Skoðun Borgarhönnunarstefna, sú fyrsta sinnar tegundar í Reykjavík Dóra Björt Guðjónsdóttir skrifar Skoðun Hversu oft á að fresta framtíðinni? Erna Magnúsdóttir,Stefán Þórarinn Sigurðsson skrifar Skoðun Getur Ísland staðið fremst í heilsutækni? Arna Harðardóttir skrifar Skoðun Slæm innivist skerðir afköst og hækkar kostnað Ingibjörg Magnúsdóttir skrifar Sjá meira
Landbúnaðarstefna fyrir Ísland er í mótun og það er vel. Matvælastefna var mótuð nýlega og má ljóst vera að við ætlum okkur stóra hluti í matvælaframleiðslu. Öryggi matvæla er sett á oddinn, og markmiðið er að öll matvælaframleiðsla verði sjálfbær fyrir árið 2030. Á næstu dögum liggur fyrir Umhverfisstofnun að afgreiða umsókn ORF Líftækni frá því 28. janúar sl um hvort sleppa megi erfðabreyttum lífverum út í umhverfið í tilraunaræktun. Sem dæmi skoða Norðmenn nú heildstætt áhrif af erfðatækninni, áhættu sem hún felur í sér fyrir heilsu fólks og umhverfi, siðferðisleg álitamál og hvernig þróa þarf lagaumhverfið til að fyrirbyggja óæskileg áhrif hennar m.a. á landbúnað. Þar á ekki að ana að neinu og nefnd á vegum hins opinbera á að skila niðurstöðum á miðju næsta ári. Landbúnaðarstefna í mótun Þegar kemur að landbúnaði er samhljómur um að leiðin áfram sé að draga úr notkun á skordýra- og illgresiseitri og tilbúnum áburði, einnig er mikilvægt að virkja hringrás næringarefnanna og gæta að dýravelferð og líffræðilegri fjölbreytni. Um þetta er ekki deilt. Sem mælikvarða á almenna þróun í þessa átt ætlar Evrópusambandið að draga úr notkun á eiturefnum um 50% á næstu 9 árum, og tilbúnum áburði um 20% og í þeirri viðleitni að auka hlutdeild lífrænnar ræktunar í 25% af ræktarlandi árið 2030. Árið 2030 er mikilvægur tímapunktur í vinnu flestra landa sem nú breyta kerfum sínum markvisst til að bregðast við hinni alvarlegu stöðu sem uppi er í loftslagsmálum og það er aðkallandi að snúa þróuninni við. Til að matvælaframleiðendur geti boðið matvæli í hæsta gæðaflokki þarf landbúnaðurinn að starfa í traustri umgjörð. Úrvals hráefni verður ekki boðið úr mengaðri jörð. Matvælaframleiðsla á allt sitt undir trausti neytenda og hugmyndum um hreina matvælaframleiðslu. Gildir þá einu um hvort sé að ræða gagnvart neytendum á heimamarkaði, gagnvart útlendingum í gegnum ferðaþjónustuna eða útflutning. Hér hefur gengið vel og neytendur bera almennt traust til íslenskrar matvælaframleiðslu. Þessi ímynd er hins vegar ekki sjálfsögð. Því megum við aldrei gleyma. Á að sleppa erfðabreyttum lífverum út í umhverfið ? Umhverfisstofnun stendur nú frammi fyrir því verkefni að afgreiða umsókn um leyfi ORF Líftækni til útiræktunar á erfðabreyttu byggi í Gunnarsholti. Um er að ræða endurtekna tilraun frá árinu 2009, að því er virðist, en tilgangurinn er að kanna hvort hægt sé að lækka framleiðslukostnað fyrirtækisins á frumuvökum (sérvirkum prótínum sem plantan framleiðir í fræinu) sem fyrirtækið hyggst selja til framleiðenda gervikjöts á alþjóðlegum markaði. Um slíkar umsóknir gilda lög um erfðabreyttar lífverur no 18/ 1996 og er markmið laganna m.a. þetta: „Tryggja skal að framleiðsla og notkun erfðabreyttra lífvera fari fram á siðferðilega og samfélagslega ábyrgan hátt í samræmi við varúðarregluna og grundvallarregluna um sjálfbæra þróun.” Í gagnrýni sem borist hefur frá ýmsum félagasamtökum í formi umsagna hefur verið bent á að auðvitað er ekki hægt að fyrirbyggja að hið erfðabreytta efni berist út fyrir ræktunarreitinn, fuglar og smádýr geta lagt sér það til munns og borið áfram. Útilokað er að verjast því þegar plönturnar eru komnar út undir bert loft, varðar með netum sem geta rifnað eða losnað, að efnið berist út í umhverfið. Umsagnaraðilar benda á að umhverfisáhættumat er takmarkað, ekki hafa verið rannsökuð langtímaáhrif á jarðveg, heilsu dýra og áhrif þess að það berist inní fæðukeðjuna, en í Gunnarsholti fer einnig fram umtalsverð ræktun á fóðri. Bent er á að óljóst er hver beri ábyrgð á ræktuninni, en það fyrirkomulag sem kynnt er í umsókn er einstakt m.v. þau leyfi sem veitt hafa verið annars staðar í Evrópu, sem eru aðeins 5 talsins og öll á höndum háskóla og rannsóknarstofnana sem vakta staðina daglega og bera ábyrgð á þeim. Í íslenska tilfellinu eru tvær ríkisstofnanir fengnar til ræktunarinnar, Landgræðslan ætlar að leigja ORF land til ræktunar og Landbúnaðarháskólinn að lána tæki og starfsfólk. Í lögunum er talað um að „Sá sem ábyrgð ber á afmarkaðri notkun, sleppingu og dreifingu eða markaðssetningu erfðabreyttra lífvera samkvæmt lögum þessum er skaðabótaskyldur vegna tjóns sem af hlýst berist þær út í umhverfið, án tillits til þess hvort tjón verði rakið til saknæms hátternis eða ekki.” Á ORF Líftækni að geta velt þessari ábyrgð yfir á stofnanir landbúnaðarins? Í umsókn ORFS er því lýst að ætlunin sé að úða illgresiseitri, tilbúnum áburði og sveppavarnarefnum í þrígang yfir ræktunartímann. Í vöktunaráætlun er tilgreint að svæðið verði úðað með Roundup, til að fyrirbyggja að erfðabreyttar plöntur dreifi sér, komi til óhappa. VOR – Verndun og ræktun, félag framleiðenda í lífrænum búskap telur í umsögn sinni óásættanlegt að slík efnanotkun sé fylgifiskur tilraunaræktunarinnar. Enda varla í takt við nútímaáherslur sem að ofan er lýst, slík efnanotkun í landbúnaði hefur neikvæð áhrif á umhverfið t.d. með hættu á mengun grunnvatns auk þess sem slík efni skolast út í sjó á endanum. Umhverfisstofnun hefur margoft talað fyrir minni efnanotkun og varar við „kokteiláhrifum” af hinum ýmsu efnum sem í notkun eru í nútímasamfélagi. Samkrull við stofnanir landbúnaðarins Svo aftur sé komið að staðsetningu og forsendum tilraunarinnar. Verandi í Gunnarsholti er návígi við matvælaframleiðslu, fóðurframleiðslu og hina ýmsu þjónustu við bændur á svæðinu óhjákvæmilegt. Eitt framsæknasta svínabú landsins leigir mikið akurlendi af Landgræðslunni þar sem ræktað er hráefni (bygg) í svínafóður í stórum stíl. Áhyggjur eru uppi um að það teljist varhugavert að rækta líka erfðabreytt bygg í Gunnarsholti, bæði vegna nálægðar við ræktun fyrir svínabúið og eins vegna hættu á að erfðabreytt efni úr tilrauninni berist yfir á kornakrana og þaðan með vélum sem fluttar eru út fyrir Gunnarsholt. Fórnarkostnaðurinn er m.a. sá að á meðan stofnanir ríkisins þjóna einkafyrirtæki á allt öðru sviði en þær starfa sjálfar á (líftækni) munu þær ekki verja sömu kröftum í uppbyggingu á þeim sviðum landbúnaðarins þar sem brýn úrlausnarefni bíða. Þeim kröftum verður því ekki varið í vinnu í samræmi áherslur matvælastefnu og þeirri landbúnaðarstefnu sem lönd Evrópu eru að setja sér. Eða hvað? Væri ekki frekar að efla aðrar rannsóknir í samræmi við stefnumál í átt að hringrásarhugsun, lífrænum landbúnaði hvar t.d. vantar áþreifanlega rannsóknir og ráðgjöf á lífrænum áburðargjöfum, ræktun belgjurta og eflingu á ræktun almennt. Er ræktun erfðabreyttra plantna utanhúss samrýmanleg þeirri stefnu að landið nýti að fullu sína styrkleika sem felast í heilbrigðri, traustri og sannfærandi umgjörð um sína matvælaframleiðslu? Ísland – land án erfðabreyttra lífvera? Það að sleppa erfðabreyttum lífverum út í náttúru Íslands er stórt skref sem ætti að vekja upp margar spurningar. Neytendur víða um heim hafa áhyggjur af neikvæðum áhrifum af neyslu erfðabreyttra matvæla á heilsu, þær áhyggjur eru rökstuddar með niðurstöðum langtíma rannsókna en einnig siðferðilegri afstöðu til náttúrunnar. Mörg svæði og sveitarfélög í Evrópu og víðar hafa gripið til þess ráðs að lýsa sig sem „svæði án erfðabreyttra lífvera.” Allt Sviss er t.a.m. skilgreint sem slíkt. “GMO free” er þar fyrir utan álitinn gæðastimpill fyrir matvæli t.a.m. í Bandaríkjunum, en þennan stimpil hefur Ísland í dag og hann er mikils virði. Í samevrópskri löggjöf þarf auk þess að huga að því fordæmi sem gefið er með því að opna á slíka ræktun hér á landi sem væntanlega er gerð með það fyrir augum að hefja hér á landi stórfellda útiræktun undir berum himni en leyfi til markaðssetningar er háð leyfi skv Evróputilskipun og er gefið út í Brüssel. Munu alþjóðleg fyrirtæki sjá sér hag í að sækja um leyfi til útiræktunar á Íslandi á erfðabreyttum lífverum? Það verður ekki bæði sleppt og haldið. Hér er farið af stað að ókönnuðu máli, án fullnægjandi umræðu við hagaðila og sérfræðinga af þeirri vandvirkni sem staðan í umhverfismálum gerir kröfu um. Hér má ekki fórna ímynd matvælaframleiðslunnar á Íslandi fyrir hagsmuni eins fyrirtækis. Best fer á því að rækta hinar erfðabreyttu plöntur undir þaki þar sem umsækjandi hefur stjórn á öllum þáttum, tryggir öryggi og ber ábyrgðina. Höfundur er formaður VOR – Verndun og ræktun, félag framleiðenda í lífrænum búskap.
Leikskóli þarf meira en þak og veggi. Kópavogsmódelið og Akureyrarleiðin sem leið að aukinni velferð barna Anna Elísa Hreiðarsdóttir,Svava Björg Mörk Skoðun
Jákvæð áhrif dánaraðstoðar á sorgarferli aðstandenda og umönnunaraðila í Viktoríuríki í Ástralíu Ingrid Kuhlman Skoðun
Skoðun Leikskóli þarf meira en þak og veggi. Kópavogsmódelið og Akureyrarleiðin sem leið að aukinni velferð barna Anna Elísa Hreiðarsdóttir,Svava Björg Mörk skrifar
Skoðun Jákvæð áhrif dánaraðstoðar á sorgarferli aðstandenda og umönnunaraðila í Viktoríuríki í Ástralíu Ingrid Kuhlman skrifar
Skoðun Kópavogsmódelið – sveigjanleiki á pappír, en álag á foreldrar í raun og veru Örn Arnarson skrifar
Skoðun Uppgjöf Reykjavíkurborgar í leikskólamálum Finnbjörn A. Hermannsson,Sonja Ýr Þorbergsdóttir skrifar
Skoðun Borgarhönnunarstefna, sú fyrsta sinnar tegundar í Reykjavík Dóra Björt Guðjónsdóttir skrifar
Leikskóli þarf meira en þak og veggi. Kópavogsmódelið og Akureyrarleiðin sem leið að aukinni velferð barna Anna Elísa Hreiðarsdóttir,Svava Björg Mörk Skoðun
Jákvæð áhrif dánaraðstoðar á sorgarferli aðstandenda og umönnunaraðila í Viktoríuríki í Ástralíu Ingrid Kuhlman Skoðun