Tengja hlýnun á norðurskautinu við fjölgun kuldakasta Kjartan Kjartansson skrifar 3. september 2021 16:00 Snæviþakin hraðbraut í Texas í kuldakastinu þar í febrúar. Veðrið kostaði mannslíf og mikið eignatjón. AP/Brett Coomer Hlýnun norðurskautsins sem eru hluti af loftslagsbreytingum af völdum manna hefur tvöfaldað tíðni svonefndra heimskautalægða sem ganga yfir Norður-Ameríku undanfarin fjörutíu ár. Ný rannsókn sem birtist í vísindaritinu Science er sú fyrsta sem tengir hlýnun loftslags á norðurskautinu við kuldakast sem kennt hefur verið við Valentínusardaginn í Bandaríkjunum í febrúar. Kuldinn olli umfangsmiklu rafmagnsleysi í Texas. Fleiri en 170 manns fórust og eignatjón upp á að minnsta kosti tuttugu milljarða dollara varð í veðrinu. Stöðugir skotvindar, sem eru alla jafna kallaðir heimskautalægðin, halda svellköldu heimskautalofti í kringum norðurpólinn að vetri til. Hlýtt loft veikir þessa vinda sem gerir tungum af fimbulköldu heimskautalofti kleift að „leka“ suður á bóginn. Vetrarveðrið sem gengur þá yfir meginland Norður-Ameríku hefur einnig verið kallað heimskautalægð (e. Polar Vortex). Tilgátur hafa því verið um að hnattræn hlýnun, sem er um tvöfalt hraðari á norðurskautinu en annars staðar á jörðinni, gæti leitt til fjölgunar heimskautalægða á meginlöndum á norðurhveli. Halldór Björnsson, loftlagsvísindamaður á Veðurstofu Íslands, sagði slíkar hugmyndir allar á tilgátustigi í viðtali við Vísi árið 2019. Nú gerist það meira en tvöfalt oftar á ári en snemma á 9. áratug síðustu aldar að það slaknar á vindabeltinu í kringum norðurskautið og svalt loft leitar suður samkvæmt rannsókninni, að sögn AP-fréttastofunnar. „Það er ekki augljóst að norðurheimskaut sem hlýnar hratt geti leitt til aukninar í ofsakulda á stöðum sem eru eins sunnarlega og Texas en lærdómurinn af greiningu okkar er að búast við því óvænta af loftslagsbreytingum,“ segir Judah Cohen, sérfræðingur í vetrarlægðum og aðalhöfundur greinar um rannsóknina. Greining Cohen og félaga sýnir að þegar svæðið norðan Englands og í kringum Skandinavíu hlýnar meira en í kringum Síberíu teygist skotvindabeltið yfir norðurskautinu í austur og kalt loft fer frá Síberíur yfir pólinn og svo suður yfir mið- og austanverð Bandaríkin. „Við færum rök fyrir því að bráðnandi hafís yfir Norðvestur-Evrasíu, ásamt aukinni snjókomu í Síberíu, leiði til styrkingu hitamismunar á milli vesturs og austurs um alla evrasíska meginlandið. Við vitum að þegar hitamunurinn eykst leiðir það til frekari röskunar á heimskautalægðinni. Þegar hún veikist leiðir það til öfgafyllra vetrarveðurs eins og kuldakastsins í Texas í febrúar,“ segir Cohen við BBC. Cohen vonast til þess að greiningin hjálpi veðurfræðingum að spá fyrir um komandi vetrarhörkur. Það hefði til dæmis gert fólki í Texas lengri tíma til að búa sig undir veðrið en fjöldi þeirra varð úti í kuldanum. Loftslagsmál Vísindi Bandaríkin Norðurslóðir Tengdar fréttir Fleiri náttúruhamfarir, minni mannskaði en meira tjón Þrefalt færri farist nú í náttúruhamförum en fyrir fimmtíu árum þrátt fyrir að veðurtengdar hörmungar hafi orðið tíðari á tímabilinu. Eignatjón af völdum náttúruhamfarar hefur hins vegar sjöfaldast. 1. september 2021 07:00 Höfða mál gegn orkufyrirtækjum eftir að ellefu ára sonur þeirra lést Fjölskylda hins ellefu ára gamla Cristian Pineda hefur höfðað skaðabótamál gegn orkufyrirtækjum í Texas eftir að sonur þeirra lést í vetrarstormunum sem hafa gengið yfir suðurríki Bandaríkjanna. Telja þau son sinn hafa dáið úr lungnabólgu, en niðurstöður krufningar liggja ekki fyrir. 22. febrúar 2021 18:12 Sex gráðu hiti í húsinu í viku en fékk samt 900 þúsund króna rafmagnsreikning Eftir gífurlega erfiða viku, nístingskulda og rafmagns- og vatnsleysi standa margir íbúar Texas í Bandaríkjunum nú frammi fyrir því að þurfa að greiða himinháa rafmagnsreikninga. Einhverjir íbúar hafa fengið reikninga fyrir allt að fimm þúsund dali, sem samsvarar tæpum 650 þúsund krónum, og er það fyrir eina viku. 21. febrúar 2021 08:31 Tugir látnir vegna kuldakastsins og marga skortir neysluvatn Minnst 56 Bandaríkjamenn hafa dáið í vikunni vegna kuldakastsins sem gengið hefur yfir mið- og suðurríki Bandaríkjanna. Þar af bjuggu minnst þrjátíu í Texas, þar sem rafmagnsleysi hefur leikið íbúa grátt. 19. febrúar 2021 10:19 Sætir gagnrýni fyrir frí á meðan vetrarstormar ganga yfir ríkið Þingmaðurinn Ted Cruz frá Texas-ríki fór með fjölskyldu sína í frí til Cancun í Mexíkó í gær, á sama tíma og öflugir vetrarstormar ganga nú yfir suðurhluta Bandaríkjanna. Hefur hann fengið harða gagnrýni fyrir það að fara í frí á sama tíma og ríki hans glímir við mikla erfiðleika vegna stormanna. 18. febrúar 2021 20:18 Mest lesið „Nú hættir þú Sigurður!“ Innlent Hafa vísað hundrað leigubílstjórum á brott frá flugstöðinni vegna brota á reglum Innlent Sólveig Anna segir skilið við Sósíalista Innlent Neitar að hafa orðið föður sínum að bana Innlent Eldur Smári segir að sér sé markvisst haldið í myrkrinu Innlent Tíufréttir heyra sögunni til Innlent Sérsveitin aðstoðar lögregluna á Suðurlandi Innlent Beittu neyðarstöðvun til að forðast árekstur við Herjólf Innlent Óreiðan ræður ríkjum í Pentagon Erlent Rannsóknaraðgerð lokið en málið enn til rannsóknar Innlent Fleiri fréttir Sænskur blaðamaður gæti farið í fangelsi fyrir að móðga Erdogan Vilja ræða frið en ekki uppgjöf Rýna í innyfli deyjandi reikistjörnu Vill enn stærra vopnabúr fyrir næstu stríð Umfangsmesta fölnun kóralrifja sem sögur fara af Óreiðan ræður ríkjum í Pentagon Eigandi Paramount með puttana í umfjöllun 60 mínútna Frjálslyndir með forskot á lokaspretti kosningabaráttunni Úkraínufundinum í London frestað Lík páfans flutt í Péturskirkju í dag Mikil reiði eftir árásina í Kasmír Segir 60 mínútur hafa misst sjálfstæðið og hættir Sagður bjóða frið fyrir formlega eign á Krímskaga Valdatafl í Vatíkaninu: Hver verður næsti páfi? Banað af hákörlum þar sem fólk hefur lengi synt með þeim Á þriðja tug látnir eftir árás á ferðamenn í Kasmír Meirihluti eftirlifenda helfararinnar hverfur næsta áratuginn Harvard stefnir Bandaríkjastjórn vegna þvingunaraðgerða hennar Leyniþjónustustjóri ber Netanjahú þungum sökum Drottningin lögð inn vegna veikinda Eldur í öðrum hreyfli vélar Delta í Flórída Útför páfans á laugardag Greint frá dánarorsök páfans Dánarorsök páfans talin vera heilablóðfall Trump styður Hegseth: Neitar að um trúnaðarbrest hafi verið að ræða Breskir þingmenn leggjast gegn því að Trump ávarpi þingið Skýrslan sé „full af lygum“ Leiðtogar minnast páfans Hvernig er nýr páfi valinn? Loftvarnarsírenur óma á ný eftir skammvinnt „vopnahlé“ Sjá meira
Ný rannsókn sem birtist í vísindaritinu Science er sú fyrsta sem tengir hlýnun loftslags á norðurskautinu við kuldakast sem kennt hefur verið við Valentínusardaginn í Bandaríkjunum í febrúar. Kuldinn olli umfangsmiklu rafmagnsleysi í Texas. Fleiri en 170 manns fórust og eignatjón upp á að minnsta kosti tuttugu milljarða dollara varð í veðrinu. Stöðugir skotvindar, sem eru alla jafna kallaðir heimskautalægðin, halda svellköldu heimskautalofti í kringum norðurpólinn að vetri til. Hlýtt loft veikir þessa vinda sem gerir tungum af fimbulköldu heimskautalofti kleift að „leka“ suður á bóginn. Vetrarveðrið sem gengur þá yfir meginland Norður-Ameríku hefur einnig verið kallað heimskautalægð (e. Polar Vortex). Tilgátur hafa því verið um að hnattræn hlýnun, sem er um tvöfalt hraðari á norðurskautinu en annars staðar á jörðinni, gæti leitt til fjölgunar heimskautalægða á meginlöndum á norðurhveli. Halldór Björnsson, loftlagsvísindamaður á Veðurstofu Íslands, sagði slíkar hugmyndir allar á tilgátustigi í viðtali við Vísi árið 2019. Nú gerist það meira en tvöfalt oftar á ári en snemma á 9. áratug síðustu aldar að það slaknar á vindabeltinu í kringum norðurskautið og svalt loft leitar suður samkvæmt rannsókninni, að sögn AP-fréttastofunnar. „Það er ekki augljóst að norðurheimskaut sem hlýnar hratt geti leitt til aukninar í ofsakulda á stöðum sem eru eins sunnarlega og Texas en lærdómurinn af greiningu okkar er að búast við því óvænta af loftslagsbreytingum,“ segir Judah Cohen, sérfræðingur í vetrarlægðum og aðalhöfundur greinar um rannsóknina. Greining Cohen og félaga sýnir að þegar svæðið norðan Englands og í kringum Skandinavíu hlýnar meira en í kringum Síberíu teygist skotvindabeltið yfir norðurskautinu í austur og kalt loft fer frá Síberíur yfir pólinn og svo suður yfir mið- og austanverð Bandaríkin. „Við færum rök fyrir því að bráðnandi hafís yfir Norðvestur-Evrasíu, ásamt aukinni snjókomu í Síberíu, leiði til styrkingu hitamismunar á milli vesturs og austurs um alla evrasíska meginlandið. Við vitum að þegar hitamunurinn eykst leiðir það til frekari röskunar á heimskautalægðinni. Þegar hún veikist leiðir það til öfgafyllra vetrarveðurs eins og kuldakastsins í Texas í febrúar,“ segir Cohen við BBC. Cohen vonast til þess að greiningin hjálpi veðurfræðingum að spá fyrir um komandi vetrarhörkur. Það hefði til dæmis gert fólki í Texas lengri tíma til að búa sig undir veðrið en fjöldi þeirra varð úti í kuldanum.
Loftslagsmál Vísindi Bandaríkin Norðurslóðir Tengdar fréttir Fleiri náttúruhamfarir, minni mannskaði en meira tjón Þrefalt færri farist nú í náttúruhamförum en fyrir fimmtíu árum þrátt fyrir að veðurtengdar hörmungar hafi orðið tíðari á tímabilinu. Eignatjón af völdum náttúruhamfarar hefur hins vegar sjöfaldast. 1. september 2021 07:00 Höfða mál gegn orkufyrirtækjum eftir að ellefu ára sonur þeirra lést Fjölskylda hins ellefu ára gamla Cristian Pineda hefur höfðað skaðabótamál gegn orkufyrirtækjum í Texas eftir að sonur þeirra lést í vetrarstormunum sem hafa gengið yfir suðurríki Bandaríkjanna. Telja þau son sinn hafa dáið úr lungnabólgu, en niðurstöður krufningar liggja ekki fyrir. 22. febrúar 2021 18:12 Sex gráðu hiti í húsinu í viku en fékk samt 900 þúsund króna rafmagnsreikning Eftir gífurlega erfiða viku, nístingskulda og rafmagns- og vatnsleysi standa margir íbúar Texas í Bandaríkjunum nú frammi fyrir því að þurfa að greiða himinháa rafmagnsreikninga. Einhverjir íbúar hafa fengið reikninga fyrir allt að fimm þúsund dali, sem samsvarar tæpum 650 þúsund krónum, og er það fyrir eina viku. 21. febrúar 2021 08:31 Tugir látnir vegna kuldakastsins og marga skortir neysluvatn Minnst 56 Bandaríkjamenn hafa dáið í vikunni vegna kuldakastsins sem gengið hefur yfir mið- og suðurríki Bandaríkjanna. Þar af bjuggu minnst þrjátíu í Texas, þar sem rafmagnsleysi hefur leikið íbúa grátt. 19. febrúar 2021 10:19 Sætir gagnrýni fyrir frí á meðan vetrarstormar ganga yfir ríkið Þingmaðurinn Ted Cruz frá Texas-ríki fór með fjölskyldu sína í frí til Cancun í Mexíkó í gær, á sama tíma og öflugir vetrarstormar ganga nú yfir suðurhluta Bandaríkjanna. Hefur hann fengið harða gagnrýni fyrir það að fara í frí á sama tíma og ríki hans glímir við mikla erfiðleika vegna stormanna. 18. febrúar 2021 20:18 Mest lesið „Nú hættir þú Sigurður!“ Innlent Hafa vísað hundrað leigubílstjórum á brott frá flugstöðinni vegna brota á reglum Innlent Sólveig Anna segir skilið við Sósíalista Innlent Neitar að hafa orðið föður sínum að bana Innlent Eldur Smári segir að sér sé markvisst haldið í myrkrinu Innlent Tíufréttir heyra sögunni til Innlent Sérsveitin aðstoðar lögregluna á Suðurlandi Innlent Beittu neyðarstöðvun til að forðast árekstur við Herjólf Innlent Óreiðan ræður ríkjum í Pentagon Erlent Rannsóknaraðgerð lokið en málið enn til rannsóknar Innlent Fleiri fréttir Sænskur blaðamaður gæti farið í fangelsi fyrir að móðga Erdogan Vilja ræða frið en ekki uppgjöf Rýna í innyfli deyjandi reikistjörnu Vill enn stærra vopnabúr fyrir næstu stríð Umfangsmesta fölnun kóralrifja sem sögur fara af Óreiðan ræður ríkjum í Pentagon Eigandi Paramount með puttana í umfjöllun 60 mínútna Frjálslyndir með forskot á lokaspretti kosningabaráttunni Úkraínufundinum í London frestað Lík páfans flutt í Péturskirkju í dag Mikil reiði eftir árásina í Kasmír Segir 60 mínútur hafa misst sjálfstæðið og hættir Sagður bjóða frið fyrir formlega eign á Krímskaga Valdatafl í Vatíkaninu: Hver verður næsti páfi? Banað af hákörlum þar sem fólk hefur lengi synt með þeim Á þriðja tug látnir eftir árás á ferðamenn í Kasmír Meirihluti eftirlifenda helfararinnar hverfur næsta áratuginn Harvard stefnir Bandaríkjastjórn vegna þvingunaraðgerða hennar Leyniþjónustustjóri ber Netanjahú þungum sökum Drottningin lögð inn vegna veikinda Eldur í öðrum hreyfli vélar Delta í Flórída Útför páfans á laugardag Greint frá dánarorsök páfans Dánarorsök páfans talin vera heilablóðfall Trump styður Hegseth: Neitar að um trúnaðarbrest hafi verið að ræða Breskir þingmenn leggjast gegn því að Trump ávarpi þingið Skýrslan sé „full af lygum“ Leiðtogar minnast páfans Hvernig er nýr páfi valinn? Loftvarnarsírenur óma á ný eftir skammvinnt „vopnahlé“ Sjá meira
Fleiri náttúruhamfarir, minni mannskaði en meira tjón Þrefalt færri farist nú í náttúruhamförum en fyrir fimmtíu árum þrátt fyrir að veðurtengdar hörmungar hafi orðið tíðari á tímabilinu. Eignatjón af völdum náttúruhamfarar hefur hins vegar sjöfaldast. 1. september 2021 07:00
Höfða mál gegn orkufyrirtækjum eftir að ellefu ára sonur þeirra lést Fjölskylda hins ellefu ára gamla Cristian Pineda hefur höfðað skaðabótamál gegn orkufyrirtækjum í Texas eftir að sonur þeirra lést í vetrarstormunum sem hafa gengið yfir suðurríki Bandaríkjanna. Telja þau son sinn hafa dáið úr lungnabólgu, en niðurstöður krufningar liggja ekki fyrir. 22. febrúar 2021 18:12
Sex gráðu hiti í húsinu í viku en fékk samt 900 þúsund króna rafmagnsreikning Eftir gífurlega erfiða viku, nístingskulda og rafmagns- og vatnsleysi standa margir íbúar Texas í Bandaríkjunum nú frammi fyrir því að þurfa að greiða himinháa rafmagnsreikninga. Einhverjir íbúar hafa fengið reikninga fyrir allt að fimm þúsund dali, sem samsvarar tæpum 650 þúsund krónum, og er það fyrir eina viku. 21. febrúar 2021 08:31
Tugir látnir vegna kuldakastsins og marga skortir neysluvatn Minnst 56 Bandaríkjamenn hafa dáið í vikunni vegna kuldakastsins sem gengið hefur yfir mið- og suðurríki Bandaríkjanna. Þar af bjuggu minnst þrjátíu í Texas, þar sem rafmagnsleysi hefur leikið íbúa grátt. 19. febrúar 2021 10:19
Sætir gagnrýni fyrir frí á meðan vetrarstormar ganga yfir ríkið Þingmaðurinn Ted Cruz frá Texas-ríki fór með fjölskyldu sína í frí til Cancun í Mexíkó í gær, á sama tíma og öflugir vetrarstormar ganga nú yfir suðurhluta Bandaríkjanna. Hefur hann fengið harða gagnrýni fyrir það að fara í frí á sama tíma og ríki hans glímir við mikla erfiðleika vegna stormanna. 18. febrúar 2021 20:18