Verbúðin Ísland Þorgerður Katrín Gunnarsdóttir skrifar 12. janúar 2022 11:30 Verbúðin á RÚV er eitt allra besta sjónvarpsþáttaefni síðari ára. Hún er hressileg upprifjun á umhverfi, tísku og tíðaranda ákveðins umbreytingartíma á íslensku samfélagi. Þótt Verbúðin sé ekki heimildarmynd þá er engu að síður eins og við hendumst aftur í tíma og rúmi. Raunsönn og jafnvel miskunnarlaus mynd er dregin upp af lífinu í verbúðum og sjávarþorpum landsins. Það er ýtt við okkur og við spurð af næstu kynslóð hvort þetta hafi virkilega verið svona. Sumir taka staðreyndavaktina á þættina meðan aðrir ræða böll og tísku eða tískuslys 8. og 9. áratugarins. Sem eru þó ekki meiri en svo að áhugi á gömlum fötum níunda áratugarins í kassa húsfrúar í Hafnarfirði hefur aukist til muna. Myndin af sjávarútvegi er ekki fullbúin Kvótakerfið var sett á laggirnar í kjölfar svörtu skýrslunnar svokölluðu og slæms ástands fiskistofna við landið. Síldarstofninn hafði hrunið áratuginn á undan og vildu menn koma í veg fyrir að það sama gerðist með þorskstofninn. Læra af reynslunni og sögunni. Það var í senn hyggilegt og skiljanlegt. Margt hefur tekist vel. Við byggjum nú á sjálfbærni og ákvarðanir um veiðar eru teknar út frá vísindalegum rökum og forsendum. Framleiðni, hagræðing og verðmætasköpun hefur aukist. Meðan að vinnslustörfum í landi hefur fækkað hefur öðrum verðmætum og fjölbreyttari störfum í kringum sjávarútveg fjölgað. Greinin hefur ýtt undir sprota og nýsköpunarfyrirtæki. Við rekum í grunninn öflugan sjávarútveg. Sem hægt væri að vera svo stolt af ef öll myndin hefði verið kláruð. En það hefur ekki tekist. Stærsta breytan hefur verið skilin eftir. Enn áratugum eftir gildistöku kvótakerfisins. Þjóðin var sett til hliðar. Og þar situr hún enn. Þrátt fyrir niðurstöðu Auðlindarnefndarinnar árið 2000 um gjald og tímabindingu veiðiheimilda og ákvæði fiskveiðistjórnunarlaga um sameign þjóðarinnar, þá er raunin sú að í dag er sjávarútvegurinn sameign fárra útvaldra. Arðgreiðslur út úr sjávarútvegi frá upphafi árs 2016 til ársins 2020 nema 70.5 milljörðum króna. Á sama tíma hefur greinin greitt 35.9 milljarða króna í veiðigjöld sem er um helmingur af þeirri upphæð sem eigendur sjávarútvegsfyrirtækja hafa fengið í arð. Af þeirri fjárhæð þarf ríkið síðan að greiða alla þjónustu við greinina eins og Hafró og Fiskistofu en sá kostnaður hleypur á milljörðum. Hagnaður útgerða fyrir skatta og gjöld frá upphafi árs 2011 til loka árs 2020 var 616 milljarðar. Á sama tíma greiddi sjávarútvegurinn tæplega 30 prósent í skatta, opinber gjöld og veiðigjöld. Óbreytt kerfi ógnar lýðræðinu að mati þjóðarinnar Í áratugi hefur verið rætt um að sátt þurfi að nást um fiskveiðistjórnunarkerfið og auðlindagjöld. Og að undirstrika ótvíræðan eignarétt þjóðarinnar í stjórnarskrá með tímabundnum samningum. Lítið hefur þokast þótt mikill meirihluti þjóðarinnar telji að greiða eigi markaðsgjald fyrir afnot af fiskimiðum landsmanna. Stór hluti þjóðarinnar telur einnig óbreytt fiskveiðistjórnunarkerfi ógni lýðræðinu. Ef ég væri í útgerð hefði ég áhyggjur og af þeim óstöðugleika sem þessu fylgir. Fyrirstaðan til réttlátra breytinga á nokkuð skynsömu kerfi eru þeir flokkar sem nú sitja í ríkisstjórn. Það sást ágætlega þegar unnið var að auðlindaákvæði í stjórnarskrá á síðasta kjörtímabili. Líka þegar taka átti ákvarðanir um fyrirkomulag veiðigjalda. Og jafnvel enn skýrar þegar ríkisstjórnin fór í vandræðalegan feluleik með skýrslu um eignatengsl sjávarútvegsfyrirtækja í íslensku atvinnulífi. Samtök fyrirtækja í sjávarútvegi auglýsa nú grimmt að það velti margt á sjávarútvegi í samfélaginu. Það er hægt að taka undir það. En kaldhæðnin í orðum hagsmunasamtakanna er að fyrst og síðast verður ekki unnt að ná sátt um sjávarútveg nema útgerðin hætti þessum þvergirðingshætti og sleppi takinu. Ekki síst á stjórnarflokkunum. Þeir hreyfa sig lítt án græna ljóssins frá útgerðinni. Og opni hugann fyrir samtalinu við þjóðina um framtíðarfyrirkomulag. Á þessu veltur sáttin og réttlætið. Og dýrmætur fyrirsjáanleiki fyrir sjávarútveginn. Það er unnt að tryggja þjóðarhlutinn Málefnalega er ég sannfærð um að meirihluti sé á þingi til skynsamra breytinga á kerfinu. Líkt og er úti í samfélaginu. Fyrir eðlilegu gjaldi í gegnum markaðsleið, auðlindaákvæði í stjórnarskrá, tímabindingu veiðiréttarins, nýjum reglum sem bæta gegnsæi, hindra of mikla samþjöppun og tryggja dreifðari eignaraðild. Frumvörpin eru til. Viðreisn hefur séð til þess. Það er hægt að tryggja þjóðinni hlutinn sinn. Og það er líka hægt að tryggja harðduglegu fólki í útgerð hlutinn sinn. Eigendum, sjómönnum, fiskverkafólki. En þann pólitíska vilja er ekki að finna við ríkisstjórnarborðið. Þar eru allar breytingar blokkeraðar. Á meðan vex gjáin og tortryggnin í íslensku samfélagi. Ítök útgerða í öðrum atvinnugreinum aukast einnig samhliða. Gríðarlegur arður sjávarútvegsins af einkarétti á fiskveiðiauðlindinni er notaður til niðurgreiðslu á öðrum sviðum atvinnulífsins. Samkeppnisstaðan skekkist, fákeppni eykst og allir tapa. Mest þjóðin. Bubbi orti á sínum tíma: verbúðin er deyjandi heimur,kvótinn lá fyrir utan í dýpinu,kafbátur með útvalda innanborðssem brátt myndu stíga á land og eigna sér það. Flest virðist hafa komið á daginn í ljóði Bubba nema að verbúðin hefur aðeins breyst. Þjóðin sjálf situr nú í verbúðinni meðan að hinir útvöldu eflast og styrkjast. Ríkisstjórnin sér til þess. Og verbúðin heldur áfram. Verbúðin Ísland. Höfundur er formaður Viðreisnar. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Þorgerður Katrín Gunnarsdóttir Sjávarútvegur Alþingi Viðreisn Mest lesið 7 milljarða húsnæðisstuðningur afnuminn… en hvað kemur í staðinn? Vilhjálmur Hilmarsson Skoðun Sólheimar í Grímsnesi – að gefnu tilefni Páll Sævar Garðarsson,Sigurður Örn Guðbjörnsson Skoðun Alþjóðlegur dagur þroskaþjálfa – vettvangur á tímamótum Laufey Elísabet Gissurardóttir Skoðun Eru starfsmenn þingflokks Samfylkingarinnar viljandi að afvegaleiða umræðu um samsköttun? Gunnar Ármannsson Skoðun Mest lesnu orð á Íslandi Friðrik Björnsson Skoðun Slæm innivist skerðir afköst og hækkar kostnað Ingibjörg Magnúsdóttir Skoðun Mikilvægi lágþröskulda þjónustu fyrir geðheilbrigði ungs fólks Eva Rós Ólafsdóttir Skoðun Hafnarfjörður er bær sem styður við lífsgæði eldra fólks Valdimar Víðisson Skoðun Eiga foreldrar í háskólanámi raunverulega jafnan aðgang að námi? Hrund Steinsdóttir Skoðun Ónýtir vegir – eina ferðina enn Sigþór Sigurðsson Skoðun Skoðun Skoðun Hugsum stórt í skipulags- og samgöngumálum Hilmar Ingimundarson skrifar Skoðun Eitt eilífðar smáblóm Þorgerður Katrín Gunnarsdóttir skrifar Skoðun Betri mönnun er lykillinn Skúli Helgason,Sabine Leskopf skrifar Skoðun Borgarhönnunarstefna, sú fyrsta sinnar tegundar í Reykjavík Dóra Björt Guðjónsdóttir skrifar Skoðun Hversu oft á að fresta framtíðinni? Erna Magnúsdóttir,Stefán Þórarinn Sigurðsson skrifar Skoðun Getur Ísland staðið fremst í heilsutækni? Arna Harðardóttir skrifar Skoðun Slæm innivist skerðir afköst og hækkar kostnað Ingibjörg Magnúsdóttir skrifar Skoðun Sólheimar í Grímsnesi – að gefnu tilefni Páll Sævar Garðarsson,Sigurður Örn Guðbjörnsson skrifar Skoðun Framtíð Íslands: Frá áli til gervigreindar – Tækifæri fimmtu iðnbyltingarinnar Sigvaldi Einarsson skrifar Skoðun Eiga foreldrar í háskólanámi raunverulega jafnan aðgang að námi? Hrund Steinsdóttir skrifar Skoðun Fjármál framhaldsskóla Róbert Ferdinandsson skrifar Skoðun Mikilvægi lágþröskulda þjónustu fyrir geðheilbrigði ungs fólks Eva Rós Ólafsdóttir skrifar Skoðun Varhugaverð sjónarmið eða raunsæ leið? Eggert Sigurbergsson skrifar Skoðun Dýrin skilin eftir í náttúruvá Linda Karen Gunnarsdóttir skrifar Skoðun Skapandi leiðir í skóla- og frístundastarfi Kolbrún Þ. Pálsdóttir skrifar Skoðun Eru starfsmenn þingflokks Samfylkingarinnar viljandi að afvegaleiða umræðu um samsköttun? Gunnar Ármannsson skrifar Skoðun Reykjavík er meðal dreifðustu höfuðborga Evrópu Guðni Freyr Öfjörð skrifar Skoðun Verum öll tengd Sólrún Kristjánsdóttir skrifar Skoðun Hafnarfjörður er bær sem styður við lífsgæði eldra fólks Valdimar Víðisson skrifar Skoðun Samræðulist í heimi gervigreindar Þórdís Hólm Filipsdóttir skrifar Skoðun Samræmt gæðanám eða einsleit kerfi? Bogi Ragnarsson skrifar Skoðun Ónýtir vegir – eina ferðina enn Sigþór Sigurðsson skrifar Skoðun 7 milljarða húsnæðisstuðningur afnuminn… en hvað kemur í staðinn? Vilhjálmur Hilmarsson skrifar Skoðun Alþjóðlegur dagur þroskaþjálfa – vettvangur á tímamótum Laufey Elísabet Gissurardóttir skrifar Skoðun Mest lesnu orð á Íslandi Friðrik Björnsson skrifar Skoðun Tími til kominn að styðja öll framúrskarandi ungmenni Karólína Helga Símonardóttir skrifar Skoðun Hvað með dansinn? Lilja Björk Haraldsdóttir skrifar Skoðun Mótórhjólasamtök á Íslandi – hvers vegna öll þessi læti? Helgi Gunnlaugsson skrifar Skoðun Viðhorf sem mótar veruleikann – inngilding á orði og á borði Sóldís Birta Reynisdóttir skrifar Skoðun „Mér sýnist Inga Sæland fá talsvert út úr þessu“ Sigurjón Arnórsson skrifar Sjá meira
Verbúðin á RÚV er eitt allra besta sjónvarpsþáttaefni síðari ára. Hún er hressileg upprifjun á umhverfi, tísku og tíðaranda ákveðins umbreytingartíma á íslensku samfélagi. Þótt Verbúðin sé ekki heimildarmynd þá er engu að síður eins og við hendumst aftur í tíma og rúmi. Raunsönn og jafnvel miskunnarlaus mynd er dregin upp af lífinu í verbúðum og sjávarþorpum landsins. Það er ýtt við okkur og við spurð af næstu kynslóð hvort þetta hafi virkilega verið svona. Sumir taka staðreyndavaktina á þættina meðan aðrir ræða böll og tísku eða tískuslys 8. og 9. áratugarins. Sem eru þó ekki meiri en svo að áhugi á gömlum fötum níunda áratugarins í kassa húsfrúar í Hafnarfirði hefur aukist til muna. Myndin af sjávarútvegi er ekki fullbúin Kvótakerfið var sett á laggirnar í kjölfar svörtu skýrslunnar svokölluðu og slæms ástands fiskistofna við landið. Síldarstofninn hafði hrunið áratuginn á undan og vildu menn koma í veg fyrir að það sama gerðist með þorskstofninn. Læra af reynslunni og sögunni. Það var í senn hyggilegt og skiljanlegt. Margt hefur tekist vel. Við byggjum nú á sjálfbærni og ákvarðanir um veiðar eru teknar út frá vísindalegum rökum og forsendum. Framleiðni, hagræðing og verðmætasköpun hefur aukist. Meðan að vinnslustörfum í landi hefur fækkað hefur öðrum verðmætum og fjölbreyttari störfum í kringum sjávarútveg fjölgað. Greinin hefur ýtt undir sprota og nýsköpunarfyrirtæki. Við rekum í grunninn öflugan sjávarútveg. Sem hægt væri að vera svo stolt af ef öll myndin hefði verið kláruð. En það hefur ekki tekist. Stærsta breytan hefur verið skilin eftir. Enn áratugum eftir gildistöku kvótakerfisins. Þjóðin var sett til hliðar. Og þar situr hún enn. Þrátt fyrir niðurstöðu Auðlindarnefndarinnar árið 2000 um gjald og tímabindingu veiðiheimilda og ákvæði fiskveiðistjórnunarlaga um sameign þjóðarinnar, þá er raunin sú að í dag er sjávarútvegurinn sameign fárra útvaldra. Arðgreiðslur út úr sjávarútvegi frá upphafi árs 2016 til ársins 2020 nema 70.5 milljörðum króna. Á sama tíma hefur greinin greitt 35.9 milljarða króna í veiðigjöld sem er um helmingur af þeirri upphæð sem eigendur sjávarútvegsfyrirtækja hafa fengið í arð. Af þeirri fjárhæð þarf ríkið síðan að greiða alla þjónustu við greinina eins og Hafró og Fiskistofu en sá kostnaður hleypur á milljörðum. Hagnaður útgerða fyrir skatta og gjöld frá upphafi árs 2011 til loka árs 2020 var 616 milljarðar. Á sama tíma greiddi sjávarútvegurinn tæplega 30 prósent í skatta, opinber gjöld og veiðigjöld. Óbreytt kerfi ógnar lýðræðinu að mati þjóðarinnar Í áratugi hefur verið rætt um að sátt þurfi að nást um fiskveiðistjórnunarkerfið og auðlindagjöld. Og að undirstrika ótvíræðan eignarétt þjóðarinnar í stjórnarskrá með tímabundnum samningum. Lítið hefur þokast þótt mikill meirihluti þjóðarinnar telji að greiða eigi markaðsgjald fyrir afnot af fiskimiðum landsmanna. Stór hluti þjóðarinnar telur einnig óbreytt fiskveiðistjórnunarkerfi ógni lýðræðinu. Ef ég væri í útgerð hefði ég áhyggjur og af þeim óstöðugleika sem þessu fylgir. Fyrirstaðan til réttlátra breytinga á nokkuð skynsömu kerfi eru þeir flokkar sem nú sitja í ríkisstjórn. Það sást ágætlega þegar unnið var að auðlindaákvæði í stjórnarskrá á síðasta kjörtímabili. Líka þegar taka átti ákvarðanir um fyrirkomulag veiðigjalda. Og jafnvel enn skýrar þegar ríkisstjórnin fór í vandræðalegan feluleik með skýrslu um eignatengsl sjávarútvegsfyrirtækja í íslensku atvinnulífi. Samtök fyrirtækja í sjávarútvegi auglýsa nú grimmt að það velti margt á sjávarútvegi í samfélaginu. Það er hægt að taka undir það. En kaldhæðnin í orðum hagsmunasamtakanna er að fyrst og síðast verður ekki unnt að ná sátt um sjávarútveg nema útgerðin hætti þessum þvergirðingshætti og sleppi takinu. Ekki síst á stjórnarflokkunum. Þeir hreyfa sig lítt án græna ljóssins frá útgerðinni. Og opni hugann fyrir samtalinu við þjóðina um framtíðarfyrirkomulag. Á þessu veltur sáttin og réttlætið. Og dýrmætur fyrirsjáanleiki fyrir sjávarútveginn. Það er unnt að tryggja þjóðarhlutinn Málefnalega er ég sannfærð um að meirihluti sé á þingi til skynsamra breytinga á kerfinu. Líkt og er úti í samfélaginu. Fyrir eðlilegu gjaldi í gegnum markaðsleið, auðlindaákvæði í stjórnarskrá, tímabindingu veiðiréttarins, nýjum reglum sem bæta gegnsæi, hindra of mikla samþjöppun og tryggja dreifðari eignaraðild. Frumvörpin eru til. Viðreisn hefur séð til þess. Það er hægt að tryggja þjóðinni hlutinn sinn. Og það er líka hægt að tryggja harðduglegu fólki í útgerð hlutinn sinn. Eigendum, sjómönnum, fiskverkafólki. En þann pólitíska vilja er ekki að finna við ríkisstjórnarborðið. Þar eru allar breytingar blokkeraðar. Á meðan vex gjáin og tortryggnin í íslensku samfélagi. Ítök útgerða í öðrum atvinnugreinum aukast einnig samhliða. Gríðarlegur arður sjávarútvegsins af einkarétti á fiskveiðiauðlindinni er notaður til niðurgreiðslu á öðrum sviðum atvinnulífsins. Samkeppnisstaðan skekkist, fákeppni eykst og allir tapa. Mest þjóðin. Bubbi orti á sínum tíma: verbúðin er deyjandi heimur,kvótinn lá fyrir utan í dýpinu,kafbátur með útvalda innanborðssem brátt myndu stíga á land og eigna sér það. Flest virðist hafa komið á daginn í ljóði Bubba nema að verbúðin hefur aðeins breyst. Þjóðin sjálf situr nú í verbúðinni meðan að hinir útvöldu eflast og styrkjast. Ríkisstjórnin sér til þess. Og verbúðin heldur áfram. Verbúðin Ísland. Höfundur er formaður Viðreisnar.
Eru starfsmenn þingflokks Samfylkingarinnar viljandi að afvegaleiða umræðu um samsköttun? Gunnar Ármannsson Skoðun
Skoðun Borgarhönnunarstefna, sú fyrsta sinnar tegundar í Reykjavík Dóra Björt Guðjónsdóttir skrifar
Skoðun Sólheimar í Grímsnesi – að gefnu tilefni Páll Sævar Garðarsson,Sigurður Örn Guðbjörnsson skrifar
Skoðun Framtíð Íslands: Frá áli til gervigreindar – Tækifæri fimmtu iðnbyltingarinnar Sigvaldi Einarsson skrifar
Skoðun Eiga foreldrar í háskólanámi raunverulega jafnan aðgang að námi? Hrund Steinsdóttir skrifar
Skoðun Eru starfsmenn þingflokks Samfylkingarinnar viljandi að afvegaleiða umræðu um samsköttun? Gunnar Ármannsson skrifar
Skoðun 7 milljarða húsnæðisstuðningur afnuminn… en hvað kemur í staðinn? Vilhjálmur Hilmarsson skrifar
Skoðun Alþjóðlegur dagur þroskaþjálfa – vettvangur á tímamótum Laufey Elísabet Gissurardóttir skrifar
Skoðun Viðhorf sem mótar veruleikann – inngilding á orði og á borði Sóldís Birta Reynisdóttir skrifar
Eru starfsmenn þingflokks Samfylkingarinnar viljandi að afvegaleiða umræðu um samsköttun? Gunnar Ármannsson Skoðun