Inn fyrir endimörk alheimsins Gunnar Dofri Ólafsson skrifar 25. janúar 2022 15:02 Heiminum hefur sennilega aldrei vegnað betur. Skrýtið að segja þetta á því sem við vonum að sé skottið á tveggja ára löngum heimsfaraldri. Faraldurinn er eins og óbærilegur ættingi sem hefur sest við miðju borðsins og í stað þess að sinna skyldum sínum og rétta sósuna snýr hann öllum samræðum upp í sjálfan sig og akkúrat þegar hann virðist ætla að þagna upphefst ræðan á ný. Þessi tvö ár af degi múrmeldýrsins hafa þó ekki breytt því að mörg ljós í heiminum eru iðagræn. Þessi mynd úr Raunvitund, tímamótariti Hans Rosling segir meira en mörg þúsund orð. Ég ætti að vita það því ég þýddi hana. Þrátt fyrir þetta gera ýmsir brestir vart við sig. Örbirgð er að aukast í fyrsta skipti í mjög langan tíma í heiminum vegna faraldursins í fátækustu ríkjum heims. Ójöfnuður, sem er frjór jarðvegur lýðskrumara og skautunar, er síst á undanhaldi. Loftslagsváin er yfir og allt um kring eins og Voldemort, í senn ógnvekjandi og ósýnileg. Undanfarna áratugi hefur mælikvarði á árangur heimsins fyrst og fremst verið hagvöxtur. Þrátt fyrir batnandi lífskjör, minni örbirgð, færri átök, meira heilbrigði, hægari fólksfjölgun og aukna menntun þá eru blikur á lofti. Ágangur okkar á jörðina, sem er uppspretta allrar okkar velsældar, er orðin ósjálfbær. Ég sé þetta á hverjum einasta degi í mínu daglega starfi. Á hverjum einasta degi undanfarin ár - líka á sunnudögum og jóladag- tekur SORPA á móti 600 tonnum af rusli til meðhöndlunar. Eins og góður vinur minn orðaði það: „Það er svona 500 tonnum meira á dag en ég hefði haldið.“ 600 tonn á dag jafngilda því að keyra smábíl fram af hengiflugi á tveggja mínútna fresti. Allan daginn, allt árið. Alltaf. Við gerum okkar besta til að koma þessum verðmætum, sem einhver framleiddi, seldi og borgaði einhvern tíma peninga fyrir, og koma þeim aftur inn í hringrásina. Staðreyndin er hins vegar sú að helmingurinn af þessu rusli kemst aldrei aftur inn í hringrásina og endar í urðun. Þar liggja þessi verðmæti grafin, rotnandi og losa gríðarlegt magn af gróðurhúsalofttegundum. Við þurfum að endurskoða hvernig við mælum árangur. Það hlýtur að vera til betri leið en línulega hagkerfið með línulega vextinum og með bara eina línu neðst í ársreikningnum sem segir þér til um hvort þú stóðst þig vel eða illa í ár. Kata Raworth, hagfræðingur og höfundur bókarinnar Doughnut Economics: Seven Ways to Think Like a 21st-Century Economist, sem útleggst á íslensku sem Kleinuhringjahagfræði: Sjö aðferðir til að hugsa eins og 21. aldar hagfræðingur. Mun kleinuhringurinn bjarga okkur? á Kjarnanum. Í henni leggur Kate út frá því að blýanturinn er máttugri en hundrað ára hagfræðikenningar því í honum felst mátturinn til að teikna heiminn upp á nýtt. Og hún teiknaði hann í formi kleinuhrings. Í stað þess að horfa á eina kennitölu fyrir velgengni heimsins - hagvöxt - þá dró hún upp fjöldan allan af viðmiðum sem setja heiminum mörk, bæði út á við og inn á við. Viðmiðin utan á hringnum eins og loftslagsbreytingar, ferksvatnsnotkun, súrnun sjávar og loftmengun eru þættir sem við megum ekki ganga of langt á. Ef og þegar við gerum það stefnum við jafnvægi heims og náttúru í hættu. Inni í hringnum eru svo viðmið þar sem við þurfum að standast ákveðnar lágmarkskröfur á hnattræna vísu til að lifa nógu góðu lífi. Við þurfum öll aðgengi að nógu miklum og nærandi mat, nógu mikilli orku, félagslegum jöfnuði, húsnæði og svona mætti lengi telja. Þegar þessum þörfum er ekki mætt stefnum við velmegun, lífi og öryggi okkar minnsta bræðra og systra í hættu. Til að takast á við stórar áskoranir 21. aldarinnar þurfa hagkerfi heimsins að breytast. Ekki sé lengur hægt að treysta á ótakmarkaðan og línulegan vöxt heldur þurfi að virða þær takmarkanir sem náttúran setur okkur á sama tíma og við tryggjum að grunnþörfum allra jarðarbúa sé mætt. Því þó svo að hagvöxtur sé mikilvægt mælitæki á árangur ríkja þá er hann ekki og getur ekki verið eini mælikvarðinn. Heimurinn er flóknari en svo að ein tala sem mælir efnahagsumsvif geti sagt til um velgengni okkar eða vangetu til framtíðar á öllum sviðum. Heilbrigðu hagkerfi, segir Kate, er nefnilega ekki ætlað að vaxa heldur þrífast. Kate Raworth er ein þeirra sem halda erindi á Janúarráðstefnu Festu 2022 á fimmtudaginn 27. janúar. Auk Kate mun Johan Rockström halda þar erindi, en hann er einna helst þekktur fyrir rannsóknir á þolmörkum jarðar. Þá verður boðið upp á fjölbreyttar umræður með íslenskum aðilum. Dagskrá hefst kl 9:00, beint streymi og öllum opin, allar upplýsingar má nálgast hér. Höfundur er samskipta- og þróunarstjóri SORPU bs, sem er eitt af aðildarfélögum Festu - miðstöðvar um sjálfbærni. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Gunnar Dofri Ólafsson Sorpa Samfélagsleg ábyrgð Mest lesið Halldór 31.05.2025 Halldór Er ekki tími til kominn að tengja? Kristín María Birgisdóttir Skoðun Nú er tími til aðgerða: Tóbaks- og nikótínfrítt Ísland Vala Smáradóttir,Jóhanna S. Kristjánsdóttir Skoðun Barnasáttmáli fyrir öll börn Guðný Björk Eydal,Paola Carenas Skoðun Til hamingju með sjómannadaginn Sigurjón Þórðarson Skoðun Tjáningarfrelsi, gagnrýni og Snorri Másson Birgir Orri Ásgrímsson Skoðun Ójafnvægið sem heimurinn býr við – og skellur á Bakka Erna Bjarnadóttir Skoðun Súrdeigsbrauð, ilmkjarnaolíur og Samtökin 78 Snorri Másson Skoðun Trollveiðar og veiðiráðgjöf Magnús Jónsson Skoðun Eins skýrt og það verður Jóna Hlíf Halldórsdóttir Skoðun Skoðun Skoðun Nú er tími til aðgerða: Tóbaks- og nikótínfrítt Ísland Vala Smáradóttir,Jóhanna S. Kristjánsdóttir skrifar Skoðun Til hamingju með sjómannadaginn Sigurjón Þórðarson skrifar Skoðun Er ekki tími til kominn að tengja? Kristín María Birgisdóttir skrifar Skoðun Barnasáttmáli fyrir öll börn Guðný Björk Eydal,Paola Carenas skrifar Skoðun Ójafnvægið sem heimurinn býr við – og skellur á Bakka Erna Bjarnadóttir skrifar Skoðun Bensínstöðvardíll og Birkimelur Helgi Áss Grétarsson skrifar Skoðun Trollveiðar og veiðiráðgjöf Magnús Jónsson skrifar Skoðun Gríðarlegir hagsmunir í húfi Sigurður Ingi Jóhannsson skrifar Skoðun Skynsamleg forgangsröðun fjár Ragnhildur Jónsdóttir skrifar Skoðun Eins skýrt og það verður Jóna Hlíf Halldórsdóttir skrifar Skoðun Tjáningarfrelsi, gagnrýni og Snorri Másson Birgir Orri Ásgrímsson skrifar Skoðun Að sameinast fjölskyldu sinni Guðrún Brynjólfsdóttir skrifar Skoðun Þögnin sem skapaði ótta – arfleifð Þórarins í Sameyki Sigríður Svanborgardóttir skrifar Skoðun Súrdeigsbrauð, ilmkjarnaolíur og Samtökin 78 Snorri Másson skrifar Skoðun Eru forvarnir í hættu? Dagbjört Harðardóttir skrifar Skoðun Tveir alþingismenn og Gaza Sverrir Agnarsson skrifar Skoðun Hver borgar fyrir ódýrar lóðir? Sara Björg Sigurðardóttir skrifar Skoðun Erum við að lengja dauðann en ekki lífið? Ágúst Ólafur Ágústsson skrifar Skoðun Mikill munur á aðgengi að líknarmeðferð í Evrópu Kristín Lára Ólafsdóttir skrifar Skoðun Sumarið verður nýtt vel til uppbyggingar snjóflóðavarna Jóhann Páll Jóhannsson skrifar Skoðun Verður það að vera Ísrael? Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Dýravernd - frumbyggjahættir Árni Stefán Árnason skrifar Skoðun Stórstraumsfjara mæld - HMS ráðþrota Magnús Guðmundsson skrifar Skoðun Sýnum fordómum ekki umburðarlyndi Snorri Sturluson skrifar Skoðun Landbúnaður á tímamótum – Við þurfum nýja stefnu Guðjón Sigurbjartsson skrifar Skoðun Sjómenn til hamingju! Lilja Rafney Magnúsdóttir skrifar Skoðun Leyfum mennskunni að sigra Anna Hildur Hildibrandsdóttir skrifar Skoðun Fjölskyldan fyrst Hólmfríður Jennýjar Árnadóttir skrifar Skoðun Hvað er markaðsverð á fiski? Sverrir Haraldsson skrifar Skoðun Tími til kerfisbundinna breytinga í samfélagstúlkun – ákall til stjórnvalda Anna Karen Svövudóttir skrifar Sjá meira
Heiminum hefur sennilega aldrei vegnað betur. Skrýtið að segja þetta á því sem við vonum að sé skottið á tveggja ára löngum heimsfaraldri. Faraldurinn er eins og óbærilegur ættingi sem hefur sest við miðju borðsins og í stað þess að sinna skyldum sínum og rétta sósuna snýr hann öllum samræðum upp í sjálfan sig og akkúrat þegar hann virðist ætla að þagna upphefst ræðan á ný. Þessi tvö ár af degi múrmeldýrsins hafa þó ekki breytt því að mörg ljós í heiminum eru iðagræn. Þessi mynd úr Raunvitund, tímamótariti Hans Rosling segir meira en mörg þúsund orð. Ég ætti að vita það því ég þýddi hana. Þrátt fyrir þetta gera ýmsir brestir vart við sig. Örbirgð er að aukast í fyrsta skipti í mjög langan tíma í heiminum vegna faraldursins í fátækustu ríkjum heims. Ójöfnuður, sem er frjór jarðvegur lýðskrumara og skautunar, er síst á undanhaldi. Loftslagsváin er yfir og allt um kring eins og Voldemort, í senn ógnvekjandi og ósýnileg. Undanfarna áratugi hefur mælikvarði á árangur heimsins fyrst og fremst verið hagvöxtur. Þrátt fyrir batnandi lífskjör, minni örbirgð, færri átök, meira heilbrigði, hægari fólksfjölgun og aukna menntun þá eru blikur á lofti. Ágangur okkar á jörðina, sem er uppspretta allrar okkar velsældar, er orðin ósjálfbær. Ég sé þetta á hverjum einasta degi í mínu daglega starfi. Á hverjum einasta degi undanfarin ár - líka á sunnudögum og jóladag- tekur SORPA á móti 600 tonnum af rusli til meðhöndlunar. Eins og góður vinur minn orðaði það: „Það er svona 500 tonnum meira á dag en ég hefði haldið.“ 600 tonn á dag jafngilda því að keyra smábíl fram af hengiflugi á tveggja mínútna fresti. Allan daginn, allt árið. Alltaf. Við gerum okkar besta til að koma þessum verðmætum, sem einhver framleiddi, seldi og borgaði einhvern tíma peninga fyrir, og koma þeim aftur inn í hringrásina. Staðreyndin er hins vegar sú að helmingurinn af þessu rusli kemst aldrei aftur inn í hringrásina og endar í urðun. Þar liggja þessi verðmæti grafin, rotnandi og losa gríðarlegt magn af gróðurhúsalofttegundum. Við þurfum að endurskoða hvernig við mælum árangur. Það hlýtur að vera til betri leið en línulega hagkerfið með línulega vextinum og með bara eina línu neðst í ársreikningnum sem segir þér til um hvort þú stóðst þig vel eða illa í ár. Kata Raworth, hagfræðingur og höfundur bókarinnar Doughnut Economics: Seven Ways to Think Like a 21st-Century Economist, sem útleggst á íslensku sem Kleinuhringjahagfræði: Sjö aðferðir til að hugsa eins og 21. aldar hagfræðingur. Mun kleinuhringurinn bjarga okkur? á Kjarnanum. Í henni leggur Kate út frá því að blýanturinn er máttugri en hundrað ára hagfræðikenningar því í honum felst mátturinn til að teikna heiminn upp á nýtt. Og hún teiknaði hann í formi kleinuhrings. Í stað þess að horfa á eina kennitölu fyrir velgengni heimsins - hagvöxt - þá dró hún upp fjöldan allan af viðmiðum sem setja heiminum mörk, bæði út á við og inn á við. Viðmiðin utan á hringnum eins og loftslagsbreytingar, ferksvatnsnotkun, súrnun sjávar og loftmengun eru þættir sem við megum ekki ganga of langt á. Ef og þegar við gerum það stefnum við jafnvægi heims og náttúru í hættu. Inni í hringnum eru svo viðmið þar sem við þurfum að standast ákveðnar lágmarkskröfur á hnattræna vísu til að lifa nógu góðu lífi. Við þurfum öll aðgengi að nógu miklum og nærandi mat, nógu mikilli orku, félagslegum jöfnuði, húsnæði og svona mætti lengi telja. Þegar þessum þörfum er ekki mætt stefnum við velmegun, lífi og öryggi okkar minnsta bræðra og systra í hættu. Til að takast á við stórar áskoranir 21. aldarinnar þurfa hagkerfi heimsins að breytast. Ekki sé lengur hægt að treysta á ótakmarkaðan og línulegan vöxt heldur þurfi að virða þær takmarkanir sem náttúran setur okkur á sama tíma og við tryggjum að grunnþörfum allra jarðarbúa sé mætt. Því þó svo að hagvöxtur sé mikilvægt mælitæki á árangur ríkja þá er hann ekki og getur ekki verið eini mælikvarðinn. Heimurinn er flóknari en svo að ein tala sem mælir efnahagsumsvif geti sagt til um velgengni okkar eða vangetu til framtíðar á öllum sviðum. Heilbrigðu hagkerfi, segir Kate, er nefnilega ekki ætlað að vaxa heldur þrífast. Kate Raworth er ein þeirra sem halda erindi á Janúarráðstefnu Festu 2022 á fimmtudaginn 27. janúar. Auk Kate mun Johan Rockström halda þar erindi, en hann er einna helst þekktur fyrir rannsóknir á þolmörkum jarðar. Þá verður boðið upp á fjölbreyttar umræður með íslenskum aðilum. Dagskrá hefst kl 9:00, beint streymi og öllum opin, allar upplýsingar má nálgast hér. Höfundur er samskipta- og þróunarstjóri SORPU bs, sem er eitt af aðildarfélögum Festu - miðstöðvar um sjálfbærni.
Nú er tími til aðgerða: Tóbaks- og nikótínfrítt Ísland Vala Smáradóttir,Jóhanna S. Kristjánsdóttir Skoðun
Skoðun Nú er tími til aðgerða: Tóbaks- og nikótínfrítt Ísland Vala Smáradóttir,Jóhanna S. Kristjánsdóttir skrifar
Skoðun Tími til kerfisbundinna breytinga í samfélagstúlkun – ákall til stjórnvalda Anna Karen Svövudóttir skrifar
Nú er tími til aðgerða: Tóbaks- og nikótínfrítt Ísland Vala Smáradóttir,Jóhanna S. Kristjánsdóttir Skoðun