Samræmd próf - hvað svo? Ragnar Þór Pétursson skrifar 23. febrúar 2022 12:00 Samræmt námsmat á Íslandi rekur rætur sínar aftur til millistríðsáranna. Í fyrstu náði það aðeins til þriggja greina: skriftar, reiknings og stafsetningar. Á eftirstríðsárunum varð hugmyndafræðileg breyting á námsmati og grunn skólakerfið var í raun klofið í tvær rásir. Annarsvegar var þorra nemenda ætlað að þreyta gagnfræðapróf (sem eins og nafnið gefur til kynna átti að vera hagnýtt nám með samfélagslega skírskotun) og hinsvegar áttu þeir nemendur sem hneigðust til bóknáms möguleika á inngöngu í menntaskóla með því að þreyta landspróf. Landsprófin voru hugsuð sem jafnréttisaðgerð því þau áttu að tryggja að námsárangur einn (en ekki til dæmis félagslegur uppruni) réði inntöku í menntaskóla, sem gjarnan varðaði leiðina að völdum og embættum. Á sjöunda áratugnum byrja byltingarhugmyndir að ólga í menntakerfum okkar heimshluta og fyrr er varði var hugmyndin um aðgreint menntakerfi til að þjóna elítunni, embættis- og valdamönnum, komin á höggstokkinn. Hér á landi birtist þetta meðal annars í því að landspróf og gagnfræðapróf fóru að nálgast mjög að inntaki. Breytingin var geirnegld í metnaðarfullri löggjöf rétt fyrir miðjan áttunda áratuginn þar sem kveðið var á um eitt menntakerfi fyrir öll börn. Árið 1976 voru samræmd próf tekin upp. Samræmd próf hafa frá fyrsta degi verið dálítið vandræðabarn og í árlegum skýrslum frá yfirvöldum menntamála þurfti ævinlega að fylgja inngangur þar sem kveðið var á um að prófin mætti hvorki oftúlka né misskilja. Árangur af skólastarfi er ekkert einfalt mál því bæði gæði skólastarfs og skaði verður fyrir margfeldisáhrifum marga áratugi eftir að skólagöngu lýkur. Undirstöðumenntun hefur áhrif á það hvernig við hugsum, hvað við segjum og hvernig við vinnum úr nýrri reynslu og upplýsingum. Hún getur haft áhrif á það hvort við erum skapandi eða þröngsýn; opin eða tortryggin; andaktug eða kaldlynd. Góð menntun hefur áhrif á samfélagið til góðs. Þar skiptir svo ótalmargt máli annað en það sem nærtækast eða auðveldast er að mæla. Nú hafa samræmd próf lokið göngu sinni. Ég fagna því. Það er metnaðarfyllri ákvörðun en ég held að flest átti sig á. Ég vil sérstaklega þakka eftirfarandi einstaklingum: Svanhildi Kr. Sverrisdóttur, Margréti Harðardóttur, Þórði Kristjánssyni, Helga Arnarsyni, Brynhildi Sigurðardóttur, Hjördísi Albertsdóttur, Þorvari Hafsteinssyni, Eðvald Einari Stefánssyni og Sverri Óskarssyni. Ofangreint fólk stýrði af mikilli fagmennsku vinnu þar sem samhengi námsmats og þróttmikils skólastarfs var skoðað ofan í kjölinn og lagði fram tillögur að framtíðarstefnu (sjá hér) um fyrirkomulag opinbers námsmats. Ég vil líka þakka Lilju Dögg Alfreðsdóttur fyrir að setja þessi mál á dagskrá og finna þeim faglegan farveg og Ásmundi Einari Daðasyni fyrir að fylgja þeim eftir. Loks þakka ég Arnóri Guðmundssyni fráfarandi forstjóra Menntamálastofnunar fyrir einkar gott samstarf um mörg grundvallaratriði íslensks skólastarfs á síðustu árum. Hann snýr nú til annarra starfa og ég óska honum velfarnaðar. Það segir sig sjálft að kerfi, sem breyst hefur aðeins tvisvar í grundvallaratriðum frá því það var sett á stofn fyrir tæpri öld, er kerfi tregðu. Eina leiðin til að breyta slíkum kerfum er að hafa skýrar faglegar og samfélagslegar forsendur fyrir breytingum og nógu stóran hóp sem er tilbúinn að taka þátt. Þær aðstæður eru einmitt uppi í skólakerfinu okkar í dag. Hópurinn sem ég nefndi hér að framan nýtur þess að vinna í umboði þúsunda kennara og annarra haghafa sem kallað hafa eftir breytingum. Menntakerfið er tilbúið til að endurskapa sig að þessu leyti - eins og það hefur endurskapað sig að mörgu öðru leyti síðan um miðjan áttunda áratug síðustu aldar. Tímar breytinga eru tímar áhættu. Nú þarf að fylgja breytingunum eftir af fagmennsku og við megum ekki líða neitt hálfkák í þeim efnum. Kennarar verða að taka virkan þátt í að móta þær lausnir og þau verkfæri sem leysa eiga af hólmi samræmd próf. Nú hefst vinnan fyrir alvöru og ef henni er ekki sinnt vel getur útkoman orðið mun verra kerfi en það sem verið er að leysa af hólmi. Ég skora á yfirvöld og allt skólafólk að gefa sig að þessu verkefni með þeim sóma sem það verðskuldar því áhrifin munu, eins og áhrifin af öllu námi, vara í áratugi. Höfundur er formaður Kennarasambands Íslands. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Ragnar Þór Pétursson Grunnskólar Skóla - og menntamál Mest lesið Kyn og vægi líkamans Gunnar Snorri Árnason Skoðun Skólinn er ekki verksmiðja Kristinn Jón Ólafsson,Halldóra Mogensen Skoðun Bakslag í skoðanafrelsi? Kári Allansson Skoðun 76 dagar sem koma aldrei aftur Einar Guðnason Skoðun 60.000 auðir fermetrar Dagur B. Eggertsson Skoðun Umfjöllun Kastljóss Þorgrímur Sigmundsson Skoðun Hvar er pabbi? Og aðrir stríðsglæpir Ísraels Þórhildur Sunna Ævarsdóttir Skoðun Að útrýma menningu og þjóð Dagrún Ósk Jónsdóttir,Esther Ösp Valdimarsdóttir,Snædís Sunna Thorlacius Skoðun Kristinn átrúnaður á tímum þjóðarmorðs Bjarni Karlsson Skoðun Þjóð gegn þjóðarmorði – stéttarfélög hvetja til þátttöku Hópur formanna stéttarfélaga Skoðun Skoðun Skoðun Skóli án aðgreiningar - tékklisti fyrir stjórnvöld til að gera betur Unnur Helga Óttarsdóttir,Anna Lára Steindal skrifar Skoðun Fjöldi kynja – treystir þú þér í samtalið með velferð barna að leiðarljósi? Böðvar Ingi Guðbjartsson skrifar Skoðun Ókeypis minnisblað fyrir Alþingi: Jafnrétti er ekki skoðun- en umræðan er það Sigríður Ásta Hauksdóttir skrifar Skoðun Segðu skilið við sektarkenndina Finnur Th. Eiríksson skrifar Skoðun Að útrýma menningu og þjóð Dagrún Ósk Jónsdóttir,Esther Ösp Valdimarsdóttir,Snædís Sunna Thorlacius skrifar Skoðun Lög um vinnu og virknimiðstöðvar Atli Már Haraldsson skrifar Skoðun Áfram Breiðholt og Kjalarnes! Skúli Helgason skrifar Skoðun Austurland situr eftir þrátt fyrir fjórðung vöruútflutningstekna Berglind Harpa Svavarsdóttir skrifar Skoðun Vesturlönd mega ekki leyfa Pútín að skrifa leikreglurnar Daði Freyr Ólafsson skrifar Skoðun Umfjöllun Kastljóss Þorgrímur Sigmundsson skrifar Skoðun Gulur september María Heimisdóttir skrifar Skoðun Kyn og vægi líkamans Gunnar Snorri Árnason skrifar Skoðun Sakborningur hjá saksóknara Páll Steingrímsson skrifar Skoðun Reiði á tímum allsnægta Jökull Gíslason skrifar Skoðun 60.000 auðir fermetrar Dagur B. Eggertsson skrifar Skoðun Kristinn átrúnaður á tímum þjóðarmorðs Bjarni Karlsson skrifar Skoðun Tölur segja ekki alla söguna Bryngeir Valdimarsson skrifar Skoðun Skólinn er ekki verksmiðja Kristinn Jón Ólafsson,Halldóra Mogensen skrifar Skoðun Enn úr sömu sveitinni Trausti Hjálmarsson skrifar Skoðun Palestínsk börn eiga betra skilið Anna Lúðvíksdóttir,Tótla I. Sæmundsdóttir skrifar Skoðun Stjórn Eflingar lýsir yfir samstöðu með palestínsku þjóðinni og fordæmir þjóðarmorð á Gaza Hópur stjórnarmanna í Eflingu skrifar Skoðun Þjóð gegn þjóðarmorði – stéttarfélög hvetja til þátttöku Hópur formanna stéttarfélaga skrifar Skoðun Umferðaröryggi barna í Kópavogi Eydís Inga Valsdóttir skrifar Skoðun Öll dýrin í skóginum eiga að vera vinir Árni Sigurðsson skrifar Skoðun Hvar er pabbi? Og aðrir stríðsglæpir Ísraels Þórhildur Sunna Ævarsdóttir skrifar Skoðun Meira að segja Evrópusambandið Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun 76 dagar sem koma aldrei aftur Einar Guðnason skrifar Skoðun Er popúlismi kenning um siðferði? Einar Gísli Gunnarsson skrifar Skoðun Umferðaröryggi barna í Kópavogi Eydís Inga Valsdóttir skrifar Skoðun Ákalli um samræmingu í eftirliti svarað Lilja Björk Guðmundsdóttir skrifar Sjá meira
Samræmt námsmat á Íslandi rekur rætur sínar aftur til millistríðsáranna. Í fyrstu náði það aðeins til þriggja greina: skriftar, reiknings og stafsetningar. Á eftirstríðsárunum varð hugmyndafræðileg breyting á námsmati og grunn skólakerfið var í raun klofið í tvær rásir. Annarsvegar var þorra nemenda ætlað að þreyta gagnfræðapróf (sem eins og nafnið gefur til kynna átti að vera hagnýtt nám með samfélagslega skírskotun) og hinsvegar áttu þeir nemendur sem hneigðust til bóknáms möguleika á inngöngu í menntaskóla með því að þreyta landspróf. Landsprófin voru hugsuð sem jafnréttisaðgerð því þau áttu að tryggja að námsárangur einn (en ekki til dæmis félagslegur uppruni) réði inntöku í menntaskóla, sem gjarnan varðaði leiðina að völdum og embættum. Á sjöunda áratugnum byrja byltingarhugmyndir að ólga í menntakerfum okkar heimshluta og fyrr er varði var hugmyndin um aðgreint menntakerfi til að þjóna elítunni, embættis- og valdamönnum, komin á höggstokkinn. Hér á landi birtist þetta meðal annars í því að landspróf og gagnfræðapróf fóru að nálgast mjög að inntaki. Breytingin var geirnegld í metnaðarfullri löggjöf rétt fyrir miðjan áttunda áratuginn þar sem kveðið var á um eitt menntakerfi fyrir öll börn. Árið 1976 voru samræmd próf tekin upp. Samræmd próf hafa frá fyrsta degi verið dálítið vandræðabarn og í árlegum skýrslum frá yfirvöldum menntamála þurfti ævinlega að fylgja inngangur þar sem kveðið var á um að prófin mætti hvorki oftúlka né misskilja. Árangur af skólastarfi er ekkert einfalt mál því bæði gæði skólastarfs og skaði verður fyrir margfeldisáhrifum marga áratugi eftir að skólagöngu lýkur. Undirstöðumenntun hefur áhrif á það hvernig við hugsum, hvað við segjum og hvernig við vinnum úr nýrri reynslu og upplýsingum. Hún getur haft áhrif á það hvort við erum skapandi eða þröngsýn; opin eða tortryggin; andaktug eða kaldlynd. Góð menntun hefur áhrif á samfélagið til góðs. Þar skiptir svo ótalmargt máli annað en það sem nærtækast eða auðveldast er að mæla. Nú hafa samræmd próf lokið göngu sinni. Ég fagna því. Það er metnaðarfyllri ákvörðun en ég held að flest átti sig á. Ég vil sérstaklega þakka eftirfarandi einstaklingum: Svanhildi Kr. Sverrisdóttur, Margréti Harðardóttur, Þórði Kristjánssyni, Helga Arnarsyni, Brynhildi Sigurðardóttur, Hjördísi Albertsdóttur, Þorvari Hafsteinssyni, Eðvald Einari Stefánssyni og Sverri Óskarssyni. Ofangreint fólk stýrði af mikilli fagmennsku vinnu þar sem samhengi námsmats og þróttmikils skólastarfs var skoðað ofan í kjölinn og lagði fram tillögur að framtíðarstefnu (sjá hér) um fyrirkomulag opinbers námsmats. Ég vil líka þakka Lilju Dögg Alfreðsdóttur fyrir að setja þessi mál á dagskrá og finna þeim faglegan farveg og Ásmundi Einari Daðasyni fyrir að fylgja þeim eftir. Loks þakka ég Arnóri Guðmundssyni fráfarandi forstjóra Menntamálastofnunar fyrir einkar gott samstarf um mörg grundvallaratriði íslensks skólastarfs á síðustu árum. Hann snýr nú til annarra starfa og ég óska honum velfarnaðar. Það segir sig sjálft að kerfi, sem breyst hefur aðeins tvisvar í grundvallaratriðum frá því það var sett á stofn fyrir tæpri öld, er kerfi tregðu. Eina leiðin til að breyta slíkum kerfum er að hafa skýrar faglegar og samfélagslegar forsendur fyrir breytingum og nógu stóran hóp sem er tilbúinn að taka þátt. Þær aðstæður eru einmitt uppi í skólakerfinu okkar í dag. Hópurinn sem ég nefndi hér að framan nýtur þess að vinna í umboði þúsunda kennara og annarra haghafa sem kallað hafa eftir breytingum. Menntakerfið er tilbúið til að endurskapa sig að þessu leyti - eins og það hefur endurskapað sig að mörgu öðru leyti síðan um miðjan áttunda áratug síðustu aldar. Tímar breytinga eru tímar áhættu. Nú þarf að fylgja breytingunum eftir af fagmennsku og við megum ekki líða neitt hálfkák í þeim efnum. Kennarar verða að taka virkan þátt í að móta þær lausnir og þau verkfæri sem leysa eiga af hólmi samræmd próf. Nú hefst vinnan fyrir alvöru og ef henni er ekki sinnt vel getur útkoman orðið mun verra kerfi en það sem verið er að leysa af hólmi. Ég skora á yfirvöld og allt skólafólk að gefa sig að þessu verkefni með þeim sóma sem það verðskuldar því áhrifin munu, eins og áhrifin af öllu námi, vara í áratugi. Höfundur er formaður Kennarasambands Íslands.
Að útrýma menningu og þjóð Dagrún Ósk Jónsdóttir,Esther Ösp Valdimarsdóttir,Snædís Sunna Thorlacius Skoðun
Skoðun Skóli án aðgreiningar - tékklisti fyrir stjórnvöld til að gera betur Unnur Helga Óttarsdóttir,Anna Lára Steindal skrifar
Skoðun Fjöldi kynja – treystir þú þér í samtalið með velferð barna að leiðarljósi? Böðvar Ingi Guðbjartsson skrifar
Skoðun Ókeypis minnisblað fyrir Alþingi: Jafnrétti er ekki skoðun- en umræðan er það Sigríður Ásta Hauksdóttir skrifar
Skoðun Að útrýma menningu og þjóð Dagrún Ósk Jónsdóttir,Esther Ösp Valdimarsdóttir,Snædís Sunna Thorlacius skrifar
Skoðun Austurland situr eftir þrátt fyrir fjórðung vöruútflutningstekna Berglind Harpa Svavarsdóttir skrifar
Skoðun Stjórn Eflingar lýsir yfir samstöðu með palestínsku þjóðinni og fordæmir þjóðarmorð á Gaza Hópur stjórnarmanna í Eflingu skrifar
Skoðun Þjóð gegn þjóðarmorði – stéttarfélög hvetja til þátttöku Hópur formanna stéttarfélaga skrifar
Að útrýma menningu og þjóð Dagrún Ósk Jónsdóttir,Esther Ösp Valdimarsdóttir,Snædís Sunna Thorlacius Skoðun