Aftur snúinn með útúrsnúning – Íhaldinu veitt aðhald Haukur Viðar Alfreðsson skrifar 11. apríl 2022 11:01 Það er ákveðin lenska hér á landi að véfengja ekki mikið það sem stjórnmálamenn segja. Það er þó aðeins að breytast. En oft á tíðum er nóg að fullyrða að hlutir séu á einn veginn og þá er það einfaldlega samþykkt, amk ekkert verið að reka annað framan í fólk. Ég gagnrýndi þingmann Sjálfstæðisflokksins, Diljá Mist, í nýlegri grein því mér fannst hún vera að taka full djúpt í árina og setja fram ýmsar skoðanir sem staðreyndir. Þetta kallar Diljá útúrsnúninga, svo ég held það sé gott að ég geri betur grein fyrir hvað ég er að deila á. Áður en ég sný mér að upphaflegri grein Diljár þá ætla ég að taka undir seinni grein hennar að því leitinu að framleiðsla á vöru og þjónustu eru vissulega undirstaða lífskjara, og að gjaldeyrisskapandi atvinnugreinar eru nauðsyn til þess að geta átt viðskipti við önnur lönd (það segir sig nokkurn veginn sjálft). En undirstaðan í hagkvæmri framleiðslu á vöru og þjónustu eru viðskipti og sérhæfing. Ofureinfaldað dæmi eru tveir einstaklingar sem hvor um sig eiga eitt ungabarn. Þeir geta annað hvort verið mikið heima að sjá um eigin börn og rétt náð að eiga í sig eða þá að annar sér um bæði börnin meðan hinn vinnur (t.d. við að fiska og selur fiskinn erlendis, skapar gjaldeyri). Þannig geta þeir aukið heildartekjur sínar samanlagt. Spurningin er svo hvor skapaði auknu tekjurnar? Það þurfti amk báða til. Svo hvor þeirra á að hafa hærri laun? Samfélagið okkar er stærri útgáfan af þessu að miklu leiti, þó það sé erfitt að festa krónutölu á mörg verk. Raunveruleikinn er svo að við fáum flest greidd út frá samningsstöðu og hversu vel við semjum, ekki mikilvægi starfsins í verðmætasköpun. Snúum okkur nú að fyrri grein Diljár, en þar segir meðal annars: „Á sama tíma hafa laun opinberra starfsmanna hækkað hraðar en laun á almennum markaði. Það viðhorf hefur verið ríkjandi lengst af að laun opinberra starfsmanna eigi að vera lægri en þau sem tíðkast á frjálsum markaði. Ástæðan er að opinberir starfsmenn hafa notið mun betri réttinda en annað vinnandi fólk.“ „Frjálsi markaðurinn á að vera leiðandi í launaþróun og öðrum starfskjörum. Það verður að tryggja að það sé eftirsóknarvert og aðlaðandi að starfa þar sem verðmætasköpun hagkerfisins er, á almennum markaði. Hið opinbera má ekki yfirbjóða einkageirann á öllum sviðum. “ Þessi grein Þórðar Snæs hjá Kjarnanum fer yfir launahækkanir hjá hinu opinbera og á almenna markaðnum á síðustu árum. Þar er vissulega tekið undir að laun hafa hækkað hraðar, aðallega í prósentum, hjá hinu opinbera. Eftir sem áður eru laun hjá hinu opinbera almennt talsvert lægri en á almenna markaðnum (munurinn er ca 15% eða meiri), sem er mun mikilvægara en hvað hækkanirnar hafa verið í sjálfu sér[1]. Á sama tíma hafa lífeyrisréttindi opinberra starfsmanna verið skert, en til þess að það væri samþykkt var sett markmið að laun hjá hinu opinbera og á almenna markaðnum væru orðin jöfn árið 2026. M.v. að á seinustu fimm árum (frá lokum 2016) hefur launamunurinn ekki minnkað nema um 0,4% er þó talsvert langt í land þar. Þessi greining fer talsvert gegn því að ríkið sé að yfirbjóða einkageirann, og í öllu falli er það óljóst hvort laun opinberra starfsmanna „eigi“ að vera lægri vegna góðra annarra réttinda eða einfaldlega því stéttarfélög og ríkið hafa samið illa fyrir þessa starfsmenn á árum áður. En á hverra ábyrgð er það að það sé eftirsóknarvert að starfa á almenna markaðnum? Á almenni markaðurinn alltaf að fá að stýra? Hvað ef stærri hlutur virðissköpunar almenna markaðsins lendir í vösum fjárfesta og stjórnenda en áður tíðkaðist[2], þannig að hlutur starfsmanna á plani stendur í stað eða rýrnar? Á það þá að vera nýja normið? Á ríkið að gúddera það í stað þess að láta græðgi fjárfesta bitna á þeim sjálfum þegar starfsmenn þeirra leita í betri laun? Vitanlega eiga stéttarfélög að leiða launabaráttuna, en ríkið á ekki bara að vera dyramotta fjármagnseigenda heldur. Að ógleymdu því að ef ríkið á að sinna störfum sínum vel, t.d. eftirlitshlutverkum með einkageiranum, þarf til þess hæft starfsfólk og til þess þarf laun við hæfi. Það sem ég tek úr grein Diljár er það sem ég les úr mörgum greinum Sjálfstæðismanna, Samtaka Atvinnulífsins, Viðskiptaráðs og co. Tónninn er að almenni markaðurinn geri allt betur (þeir skapa allt virðið, það verður að selja bankana því það er bara betra) og það er ætlað almennum starfsmönnum og láglauna fólki ábyrgð sem þau vilja ekki gangast við sjálf (það er aldrei nógu gott í ári fyrir launahækkanir í kjarasamningum að ótöldum verðbólguáhyggjunum, en ég ætla samt að semja frjálst um mín eigin laun án þess að taka samfélagslega ábyrgð á mögulegum afleiðingum þess). Yfirleitt lyktar þetta allt af hálfsannleik, enda ætlað til þess að viðhalda ákveðnu ástandi og stefnu en ekki til þess að breiða út heilög sannindi. Aðeins í lokin varðandi Vilhjálm Birgisson og afhverju ég hef ekki gagnrýnt hann. Það er heilt á litið einfalt: Mér þykir hann tala fyrir verðugum málstað alla jafna og hann er ekki með jafn vafasamar fullyrðingar. Til að taka svo allan vafa af þá er ég ekki að reyna bauna sérstaklega á Diljá, ég passa mig að láta fjármálaráðherra, fyrrum dómsmálaráðherra, ríkisstjórnina (o.fl) almennt (auk hér , hér , hér , hér og hér) og fleiri heyra það líka[3]. Það er einfaldlega þannig að það á að veita stjórnmálamönnum aðhald með gagnrýni og það á ekki að leyfa hagsmuna samtökum eins og SA og Viðskiptaráði að stýra allri umræðu um efnahag og fjármál. Sjálfstæðisflokkurinn er svo sérlega oft í sigtinu enda stendur hann að gott sem öllum íslenskum spillingarmálum[4] með einu að öðru móti. Það er ekki útúrsnúningur að jánka ekki öllum fullyrðingum frá okkar æðstu ráðamönnum án spurninga, jafnvel þó það sé lenskan. Höfundur er doktorsnemi í skattahagfræði, og notar gjarnan óformlega og mishnitna titla í skoðanapistlum. Ps. Þó ég hafi kallað viðhorfið einfeldningslegt þá tel ég ekki að Diljá sé einfeldningur. En ég held að raunveruleikinn hafi verið ofureinfaldaður til að selja ákveðna sögu. [1] T.d. er starf sem hækkar úr 500 þ.kr í 515 þ.kr áfram ákjósanlegra en starf sem hækkar úr 300 þ.kr í 350 þ.kr, þó að launahækkunin í krónum og prósentum hafi verið hærri í lægra launaða starfinu. Jafnvel ef hærra launaða starfið hefði hækkað í 550 þ.kr þá væri hægt að segja að lægra launaða starfið hafi fengið hærri launahækkun (%) þó að krónutölu hækkunin hafi verið sú sama og launabilið í krónum því það sama. Það er því auðséð að hækkunin segir ekki alla söguna. [2] Ég er ekki að fullyrða að svo sé á Íslandi, ég er að taka dæmi. Vissulega sýna tölur úr USA þó að auðæfin eru öll að sogast á toppinn, en ég hef ekki rýnt tölurnar næginlega hérlendis til að segja neitt um það að svo stöddu. [3] Þetta eru nokkur valin dæmi. Ég hef án nokkurs vafa sagt fleirum hug minn við fleiri tilefni en kemur fram í þessum greinum. [4] Ath að þessi listi er ekki tæmandi, en það bætir ekki tölfræði Sjálfstæðisflokksins þó hann yrði stækkaður. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Haukur V. Alfreðsson Skattar og tollar Mest lesið Halldór 28.06.2025 Halldór Augnablikið Magnús Jóhann Hjartarson Skoðun Hvar er auðlindarentan? Birta Karen Tryggvadóttir Skoðun Miðflokkurinn – Rödd skynseminnar í borginni Ómar Már Jónsson Skoðun Sniðgangan á Rapyd slær öll met Björn B. Björnsson Skoðun Falleinkunn skólakerfis? Helga Þórisdóttir Skoðun Þjónusta sem gleður – skilar sér beint í kassann Margrét Reynisdóttir Skoðun Frá Írak til Gaza: Hvað höfum við lært af lygunum og stríðsbröltinu? Helen Ólafsdóttir Skoðun Ísland gjaldþrota vegna fatlaðs fólks? Alma Ýr Ingólfsdóttir Skoðun Pólitískt hugrekki og pólitískt hugleysi: ólík stefna tveggja systurflokka Birgir Finnsson Skoðun Skoðun Skoðun Stærsta framfaraskref í námsmati íslenskra barna í áratugi Guðmundur Ingi Kristinsson skrifar Skoðun Falleinkunn skólakerfis? Helga Þórisdóttir skrifar Skoðun Þjónusta sem gleður – skilar sér beint í kassann Margrét Reynisdóttir skrifar Skoðun Hvar er auðlindarentan? Birta Karen Tryggvadóttir skrifar Skoðun Miðflokkurinn – Rödd skynseminnar í borginni Ómar Már Jónsson skrifar Skoðun Virði barna og ungmenna Álfhildur Leifsdóttir,Hólmfríður Jennýjar Árnadóttir skrifar Skoðun Sættir þú þig við þetta? Jón Pétur Zimsen skrifar Skoðun Alþingi gleymir aftur fötluðum börnum Lúðvík Júlíusson skrifar Skoðun Lægri gjöld, fleiri tækifæri Bragi Bjarnason skrifar Skoðun Tölum um stóra valdaframsalsmálið Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Litla landið sem kennir heiminum – Ísland og þróunarsamvinna í gegnum menntun GRÓ skólanna Verena Karlsdóttir,Hreiðar Þór Valtýsson,Þór Heiðar Ásgeirsson skrifar Skoðun Öflugar varnir krefjast stöndugra fréttamiðla Sigríður Dögg Auðunsdóttir skrifar Skoðun Gott frumvarp, en hvað með verklagið? Bogi Ragnarsson skrifar Skoðun Augnablikið Magnús Jóhann Hjartarson skrifar Skoðun Listnám er lífsbjörg – opið bréf til ráðherra mennta, félags og heilbrigðismála, til stuðnings Söngskóla Sigurðar Demetz Dagbjört Andrésdóttir skrifar Skoðun Það þarf ekki að biðjast afsökunar á því að segja satt Þórður Snær Júlíusson skrifar Skoðun Lífeyrissjóðirnir og Íslandsbanki, hluthafafundur á mánudag Bolli Héðinsson skrifar Skoðun „Þegar arkitektinn fer á flug“ - opinber umræða á villigötum Eyrún Arnarsdóttir skrifar Skoðun Heilbrigðiskerfið þarf stjórnvöld með bein í nefinu Svandís Svavarsdóttir skrifar Skoðun Börn eru hvorki veiðigjöld né öryggis- og varnarmál Grímur Atlason skrifar Skoðun Í vörn gegn sjálfum sér? Ólafur Stephensen skrifar Skoðun Mig langar að byggja heim með frið og umlykja með ást Guðmunda G. Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Þjóðin stendur með sjúkraliðum Sandra B. Franks skrifar Skoðun Vegið að íslenska lífeyriskerfinu Björgvin Jón Bjarnason,Þóra Eggertsdóttir,Halldór Kristinsson,Guðmundur Svavarsson,Elsa Björk Pétursdóttir,Jón Ólafur Halldórsson,Arnar Hjaltalín skrifar Skoðun Ísland gjaldþrota vegna fatlaðs fólks? Alma Ýr Ingólfsdóttir skrifar Skoðun Veiðigjöld, gaslýsingar og valdníðsla Kristinn Karl Brynjarsson skrifar Skoðun Sniðgangan á Rapyd slær öll met Björn B. Björnsson skrifar Skoðun Pólitískt hugrekki og pólitískt hugleysi: ólík stefna tveggja systurflokka Birgir Finnsson skrifar Skoðun Árið 2023 kemur aldrei aftur Heiðrún Lind Marteinsdóttir skrifar Skoðun Trumpistar eru víða Trausti Breiðfjörð Magnússon skrifar Sjá meira
Það er ákveðin lenska hér á landi að véfengja ekki mikið það sem stjórnmálamenn segja. Það er þó aðeins að breytast. En oft á tíðum er nóg að fullyrða að hlutir séu á einn veginn og þá er það einfaldlega samþykkt, amk ekkert verið að reka annað framan í fólk. Ég gagnrýndi þingmann Sjálfstæðisflokksins, Diljá Mist, í nýlegri grein því mér fannst hún vera að taka full djúpt í árina og setja fram ýmsar skoðanir sem staðreyndir. Þetta kallar Diljá útúrsnúninga, svo ég held það sé gott að ég geri betur grein fyrir hvað ég er að deila á. Áður en ég sný mér að upphaflegri grein Diljár þá ætla ég að taka undir seinni grein hennar að því leitinu að framleiðsla á vöru og þjónustu eru vissulega undirstaða lífskjara, og að gjaldeyrisskapandi atvinnugreinar eru nauðsyn til þess að geta átt viðskipti við önnur lönd (það segir sig nokkurn veginn sjálft). En undirstaðan í hagkvæmri framleiðslu á vöru og þjónustu eru viðskipti og sérhæfing. Ofureinfaldað dæmi eru tveir einstaklingar sem hvor um sig eiga eitt ungabarn. Þeir geta annað hvort verið mikið heima að sjá um eigin börn og rétt náð að eiga í sig eða þá að annar sér um bæði börnin meðan hinn vinnur (t.d. við að fiska og selur fiskinn erlendis, skapar gjaldeyri). Þannig geta þeir aukið heildartekjur sínar samanlagt. Spurningin er svo hvor skapaði auknu tekjurnar? Það þurfti amk báða til. Svo hvor þeirra á að hafa hærri laun? Samfélagið okkar er stærri útgáfan af þessu að miklu leiti, þó það sé erfitt að festa krónutölu á mörg verk. Raunveruleikinn er svo að við fáum flest greidd út frá samningsstöðu og hversu vel við semjum, ekki mikilvægi starfsins í verðmætasköpun. Snúum okkur nú að fyrri grein Diljár, en þar segir meðal annars: „Á sama tíma hafa laun opinberra starfsmanna hækkað hraðar en laun á almennum markaði. Það viðhorf hefur verið ríkjandi lengst af að laun opinberra starfsmanna eigi að vera lægri en þau sem tíðkast á frjálsum markaði. Ástæðan er að opinberir starfsmenn hafa notið mun betri réttinda en annað vinnandi fólk.“ „Frjálsi markaðurinn á að vera leiðandi í launaþróun og öðrum starfskjörum. Það verður að tryggja að það sé eftirsóknarvert og aðlaðandi að starfa þar sem verðmætasköpun hagkerfisins er, á almennum markaði. Hið opinbera má ekki yfirbjóða einkageirann á öllum sviðum. “ Þessi grein Þórðar Snæs hjá Kjarnanum fer yfir launahækkanir hjá hinu opinbera og á almenna markaðnum á síðustu árum. Þar er vissulega tekið undir að laun hafa hækkað hraðar, aðallega í prósentum, hjá hinu opinbera. Eftir sem áður eru laun hjá hinu opinbera almennt talsvert lægri en á almenna markaðnum (munurinn er ca 15% eða meiri), sem er mun mikilvægara en hvað hækkanirnar hafa verið í sjálfu sér[1]. Á sama tíma hafa lífeyrisréttindi opinberra starfsmanna verið skert, en til þess að það væri samþykkt var sett markmið að laun hjá hinu opinbera og á almenna markaðnum væru orðin jöfn árið 2026. M.v. að á seinustu fimm árum (frá lokum 2016) hefur launamunurinn ekki minnkað nema um 0,4% er þó talsvert langt í land þar. Þessi greining fer talsvert gegn því að ríkið sé að yfirbjóða einkageirann, og í öllu falli er það óljóst hvort laun opinberra starfsmanna „eigi“ að vera lægri vegna góðra annarra réttinda eða einfaldlega því stéttarfélög og ríkið hafa samið illa fyrir þessa starfsmenn á árum áður. En á hverra ábyrgð er það að það sé eftirsóknarvert að starfa á almenna markaðnum? Á almenni markaðurinn alltaf að fá að stýra? Hvað ef stærri hlutur virðissköpunar almenna markaðsins lendir í vösum fjárfesta og stjórnenda en áður tíðkaðist[2], þannig að hlutur starfsmanna á plani stendur í stað eða rýrnar? Á það þá að vera nýja normið? Á ríkið að gúddera það í stað þess að láta græðgi fjárfesta bitna á þeim sjálfum þegar starfsmenn þeirra leita í betri laun? Vitanlega eiga stéttarfélög að leiða launabaráttuna, en ríkið á ekki bara að vera dyramotta fjármagnseigenda heldur. Að ógleymdu því að ef ríkið á að sinna störfum sínum vel, t.d. eftirlitshlutverkum með einkageiranum, þarf til þess hæft starfsfólk og til þess þarf laun við hæfi. Það sem ég tek úr grein Diljár er það sem ég les úr mörgum greinum Sjálfstæðismanna, Samtaka Atvinnulífsins, Viðskiptaráðs og co. Tónninn er að almenni markaðurinn geri allt betur (þeir skapa allt virðið, það verður að selja bankana því það er bara betra) og það er ætlað almennum starfsmönnum og láglauna fólki ábyrgð sem þau vilja ekki gangast við sjálf (það er aldrei nógu gott í ári fyrir launahækkanir í kjarasamningum að ótöldum verðbólguáhyggjunum, en ég ætla samt að semja frjálst um mín eigin laun án þess að taka samfélagslega ábyrgð á mögulegum afleiðingum þess). Yfirleitt lyktar þetta allt af hálfsannleik, enda ætlað til þess að viðhalda ákveðnu ástandi og stefnu en ekki til þess að breiða út heilög sannindi. Aðeins í lokin varðandi Vilhjálm Birgisson og afhverju ég hef ekki gagnrýnt hann. Það er heilt á litið einfalt: Mér þykir hann tala fyrir verðugum málstað alla jafna og hann er ekki með jafn vafasamar fullyrðingar. Til að taka svo allan vafa af þá er ég ekki að reyna bauna sérstaklega á Diljá, ég passa mig að láta fjármálaráðherra, fyrrum dómsmálaráðherra, ríkisstjórnina (o.fl) almennt (auk hér , hér , hér , hér og hér) og fleiri heyra það líka[3]. Það er einfaldlega þannig að það á að veita stjórnmálamönnum aðhald með gagnrýni og það á ekki að leyfa hagsmuna samtökum eins og SA og Viðskiptaráði að stýra allri umræðu um efnahag og fjármál. Sjálfstæðisflokkurinn er svo sérlega oft í sigtinu enda stendur hann að gott sem öllum íslenskum spillingarmálum[4] með einu að öðru móti. Það er ekki útúrsnúningur að jánka ekki öllum fullyrðingum frá okkar æðstu ráðamönnum án spurninga, jafnvel þó það sé lenskan. Höfundur er doktorsnemi í skattahagfræði, og notar gjarnan óformlega og mishnitna titla í skoðanapistlum. Ps. Þó ég hafi kallað viðhorfið einfeldningslegt þá tel ég ekki að Diljá sé einfeldningur. En ég held að raunveruleikinn hafi verið ofureinfaldaður til að selja ákveðna sögu. [1] T.d. er starf sem hækkar úr 500 þ.kr í 515 þ.kr áfram ákjósanlegra en starf sem hækkar úr 300 þ.kr í 350 þ.kr, þó að launahækkunin í krónum og prósentum hafi verið hærri í lægra launaða starfinu. Jafnvel ef hærra launaða starfið hefði hækkað í 550 þ.kr þá væri hægt að segja að lægra launaða starfið hafi fengið hærri launahækkun (%) þó að krónutölu hækkunin hafi verið sú sama og launabilið í krónum því það sama. Það er því auðséð að hækkunin segir ekki alla söguna. [2] Ég er ekki að fullyrða að svo sé á Íslandi, ég er að taka dæmi. Vissulega sýna tölur úr USA þó að auðæfin eru öll að sogast á toppinn, en ég hef ekki rýnt tölurnar næginlega hérlendis til að segja neitt um það að svo stöddu. [3] Þetta eru nokkur valin dæmi. Ég hef án nokkurs vafa sagt fleirum hug minn við fleiri tilefni en kemur fram í þessum greinum. [4] Ath að þessi listi er ekki tæmandi, en það bætir ekki tölfræði Sjálfstæðisflokksins þó hann yrði stækkaður.
Skoðun Stærsta framfaraskref í námsmati íslenskra barna í áratugi Guðmundur Ingi Kristinsson skrifar
Skoðun Litla landið sem kennir heiminum – Ísland og þróunarsamvinna í gegnum menntun GRÓ skólanna Verena Karlsdóttir,Hreiðar Þór Valtýsson,Þór Heiðar Ásgeirsson skrifar
Skoðun Listnám er lífsbjörg – opið bréf til ráðherra mennta, félags og heilbrigðismála, til stuðnings Söngskóla Sigurðar Demetz Dagbjört Andrésdóttir skrifar
Skoðun Vegið að íslenska lífeyriskerfinu Björgvin Jón Bjarnason,Þóra Eggertsdóttir,Halldór Kristinsson,Guðmundur Svavarsson,Elsa Björk Pétursdóttir,Jón Ólafur Halldórsson,Arnar Hjaltalín skrifar
Skoðun Pólitískt hugrekki og pólitískt hugleysi: ólík stefna tveggja systurflokka Birgir Finnsson skrifar