Orsakir í stað afleiðinga – hættum að vera hrædd Grímur Atlason skrifar 6. júlí 2022 13:31 „Karlmenn drepa, konur ekki.“ „Við þurfum að þrengja vopnalöggjöf.“ „Endurskoða öryggisáætlun á Reykjalundi í kjölfar ofbeldis í samfélaginu.“ Þetta voru viðbrögð margra í kjölfar skotárása í Bandaríkjunum, Noregi og Danmörku auk atburða á Íslandi tengt skotvopnum og ofbeldi. Stjórnmálamenn hafa brugðist við með ofangreindum hætti og leitað þannig í einfaldar óttaskýringar. Forsætisráðherra kom m.a. fram í vikunni og talaði fyrir þrengingu vopnalöggjafar. Það er í sjálfu sér hið besta mál að fækka skotvopnum á Íslandi en tilefnið er öfugsnúið og forgangsröðunin á afleiðingaendanum í stað þess að leita orsaka. Það er rétt að langflestir ofbeldisglæpir eru framdir af karlmönnum. Í stað þess að láta þá staðreynd takmarka okkur þurfum við að líta til orsakanna. Hvað fær þessa menn til þess að fremja voðaverk? Rannsóknir sýna að langflestir þessara karla eiga langa sögu um erfitt líf. Frumbernska hlaðin áföllum, skólaganga hlaðin vonbrigðum, einelti nær undantekningalaust og áframhaldandi einangrun og jaðarsetning út allt lífið. Fækkun vopna breytir engu um það. Við getum ekki breytt bandarísku, norsku eða dönsku samfélagi en við getum haft áhrif á það íslenska. Geðheilbrigðismál eru gjarnan nefnd til sögunnar þegar voðaverk eru framin og rætt um að við þurfum að gera betur. Það er rétt, byrjum á réttum enda og leggjum áherslu á orsakirnar í stað þess að „festast“ í afleiðingunum. Afleiðingar mistaka okkar Hvers vegna skilja 50% foreldra innan tveggja ára frá fæðingu fyrsta barns? Hvers vegna eru 20% drengja og yfir 10% stúlkna á aldrinum 10 til 18 ára með greiningar á Íslandi? Hvers vegna mátu 81% barna í grunnskólum andlega heilsu sína góða eða mjög góða árið 2014 en einungis 57% árið 2021? Hvers vegna ávísum við geðlyfjum til barna meira en allar aðrar þjóðir? Hvers vegna er brottfall úr framhaldsskólum 100% hærra að meðaltali á Íslandi en í ESB og á Norðurlöndunum? Hvers vegna eru konur 70% þeirra sem útskrifast úr háskólum en karlmenn 30%? Hvers vegna var dánarorsök vegna vísvitandi sjálfsskaða í aldurshópnum 0 til 18 ára, sem hlutdeild af öllum andlátum, 0,9% á árunum 2000 til 2005 en 9,2% á árunum 2016 til 2020? Hvers vegna var dánarorsök vegna vísvitandi sjálfsskaða í aldurshópnum 18 til 29 ára, sem hlutdeild af öllum andlátum, 35,7% á árunum 2016 til 2020? Hvers vegna rak Ísland lestina þegar kom að bestu stöðum í heimi til að búa á þegar kemur að geðheilsu með einkunnina 1,6 af 10 mögulegum? Hvers vegna er umfang geðheilbrigðismála um 25% af heilbrigðiskerfinu en fjármagni sem veitt er í það aðeins 4,6%? Hvers vegna hefur öryrkjum, vegna geðræns vanda, fjölgað um 250% á sl. 30 árum á meðan íbúafjölgun er 40%? Hvers vegna þykir eðlilegt að greiða 2,1 milljarð í söluþóknun vegna sölu á ríkisbanka en setja 45 m.kr. í sjálfsvígsforvarnir ungra Íslendinga á fjögurra ára tímabili? Það voru vonbrigði að heyra forsætisráðherra Íslands tala um vopnalöggjöf, sem viðbragð við ofbeldi, í stað þess að horfa til ofangreindra spurninga. Stjórnmálafólk ætti að hafa framtíðarsýn og móta stefnu til lengri og skemmri tíma og koma með framsýnar hugmyndir sem breyta einhverju í stað þess að ala á áhyggjum og ótta og með því endurtaka sömu mistökin aftur og aftur. Fyrirbyggjandi aðgerðir Styðjum verðandi foreldra. Gefum börnum meiri tíma og nánd með foreldrum sínum fyrstu tvö ár ævinnar. Skipuleggjum kynslóðahverfi. Drögum úr einsleitni í búsetu. Stóraukum geðrækt á leikskóla, grunnskóla og framhaldsskólastigi. Breytum skólakerfinu þannig að það taki mið af þörfum allra barna. Kennum kennurum geðrækt og geðfræðslu. Gerum kennslu eftirsóknarverða starfsgrein og aukum fjölbreytni innan kennarastéttarinnar. Niðurgreiðum gagnreyndar samtalsmeðferðir. Rjúfum fátækragildru öryrkja. Viðurkennum mikilvægi tilgangs, hlutverks og virkni hvers og eins og gerum allt sem við getum til að hvetja til þátttöku í samfélagi okkar í stað þess að hindra eins og nú er gert. Endurskoðum geðheilbrigðiskerfið með því að; efla samfélagsgeðþjónustuna, byggja nútímalegar geðdeildir, innleiða nýja hugmyndafræði og breyta lyfja- og greininganálgun. Tökum upp aukna notendamiðaða nálgun og fjölgum starfsfólki með notendareynslu og fjármögnum geðheilbrigðiskerfið í takt við umfang þess. Tökum upp mælaborð geðheilsu rétt eins og við eigum fjölmörg mælaborð fyrir efnahagsskútuna. Já, horfum til orsaka og setjum geðheilsu þannig í forgang! Viðmið til að draga úr fordómafullri umræðu í fjölmiðlum: https://www.stjornarradid.is/library/02-Rit--skyrslur-og-skrar/vidmid-fyrir-fjolmidla-skyrsla.pdf Höfundur er framkvæmdastjóri Geðhjálpar. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Grímur Atlason Geðheilbrigði Skotvopn Skotárásir í Bandaríkjunum Skotárás í Field's í Kaupmannahöfn Skotárás við London Pub í Osló Mest lesið Hamas og átökin við Ísrael – hvað er ekki sagt upphátt? Einar G Harðarson Skoðun Opið bréf til stjórnvalda Elín Ýr Arnar Hafdísardóttir Skoðun „Litla stúlkan og ruddarnir“ - Hugleiðing um stöðu Íslands á alþj.vettv. Flosi Þorgeirsson Skoðun Matvælaverð hefur nær þrefaldast frá stofnun Viðskiptaráðs! Sigríður Ingibjörg Ingadóttir Skoðun Loksins fær þyrlan heimili fyrir norðan Njáll Trausti Friðbertsson Skoðun Við skuldum þeim að hlusta Ólafur Adolfsson Skoðun Hvernig gengur nýjum kennurum í grunnskólakennslu? Ingólfur Ásgeir Jóhannesson,Aðalheiður Anna Erlingsdóttir,Andri Rafn Ottesen,Maríanna Jónsdóttir Maríudóttir,Valgerður S. Bjarnadóttir Skoðun Næstu sólarhringar á Gaza skipta sköpum Hlynur Már Vilhjálmsson Skoðun Huglæg réttlætiskennd og skattar á verðmætasköpun Kristinn Karl Brynjarsson Skoðun Þjóðareign, trú og skattar Svanur Guðmundsson Skoðun Skoðun Skoðun Hvers virði er lambakjöt? Hafliði Halldórsson skrifar Skoðun Lífið er eins og konfektkassi, þú veist aldrei hvernig mola þú færð Elín Íris Fanndal skrifar Skoðun Þjóðareign, trú og skattar Svanur Guðmundsson skrifar Skoðun Hamas og átökin við Ísrael – hvað er ekki sagt upphátt? Einar G Harðarson skrifar Skoðun Gjaldfrjálsar máltíðir fyrir leikskólabörn Hólmfríður Jennýjar Árnadóttir skrifar Skoðun Næstu sólarhringar á Gaza skipta sköpum Hlynur Már Vilhjálmsson skrifar Skoðun Hvernig gengur nýjum kennurum í grunnskólakennslu? Ingólfur Ásgeir Jóhannesson,Aðalheiður Anna Erlingsdóttir,Andri Rafn Ottesen,Maríanna Jónsdóttir Maríudóttir,Valgerður S. Bjarnadóttir skrifar Skoðun Huglæg réttlætiskennd og skattar á verðmætasköpun Kristinn Karl Brynjarsson skrifar Skoðun Loksins fær þyrlan heimili fyrir norðan Njáll Trausti Friðbertsson skrifar Skoðun Opið bréf til stjórnvalda Elín Ýr Arnar Hafdísardóttir skrifar Skoðun Við skuldum þeim að hlusta Ólafur Adolfsson skrifar Skoðun „Litla stúlkan og ruddarnir“ - Hugleiðing um stöðu Íslands á alþj.vettv. Flosi Þorgeirsson skrifar Skoðun Mikilvæg gagnrýni eða tilraun til valdayfirtöku í Sósíalistaflokknum? Ása Lind Finnbogadóttir skrifar Skoðun Matvælaverð hefur nær þrefaldast frá stofnun Viðskiptaráðs! Sigríður Ingibjörg Ingadóttir skrifar Skoðun Alvarleg staða í umhverfi fréttamiðla Rósa Guðbjartsdóttir skrifar Skoðun Stéttarkerfi Halldóra Lillý Jóhannsdóttir skrifar Skoðun Stöðvum Hamas. Einungis þannig getum við stöðvað hryllinginn á Gaza BIrgir Finnsson skrifar Skoðun Dagur líffræðilegrar fjölbreytni 2025 Rannveig Magnúsdóttir,Ole Sandberg,Ragnhildur Guðmundsdóttir,Rebecca Thompson,Skúli Skúlason,Sæunn Júlía Sigurjónsdóttir skrifar Skoðun Æfingin skapar meistarann! Sigurjón Már Fox Gunnarsson skrifar Skoðun 140 sinnum líklegra að verða fyrir eldingu Sigurður G. Guðjónsson skrifar Skoðun Konum í afplánun fjölgar: Með flókin áföll á bakinu Tinna Eyberg Örlygsdóttir,Sigríður Ella Jónsdóttir skrifar Skoðun Traust í húfi Eyjólfur Ármannsson skrifar Skoðun Verðmætasköpun án virðingar Berglind Harpa Svavarsdóttir skrifar Skoðun Daði Már týnir sjálfum sér Heiðrún Lind Marteinsdóttir skrifar Skoðun Samhljómur við náttúruna og sjálfbæra þróun Anna María Ágústsdóttir skrifar Skoðun Aðgerðir gegn mansali í forgangi Þorbjörg S. Gunnlaugsdóttir skrifar Skoðun Enginn á verðinum – um ábyrgð, framtíðarsýn og mikilvægi forvirkrar stjórnsýslu Guðjón Heiðar Pálsson skrifar Skoðun Framtíðin fær húsnæði Ingunn Gunnarsdóttir skrifar Skoðun Börnin sem deyja á Gaza Elín Pjetursdóttir skrifar Skoðun Brýr, sýkingar og börn Jón Pétur Zimsen skrifar Sjá meira
„Karlmenn drepa, konur ekki.“ „Við þurfum að þrengja vopnalöggjöf.“ „Endurskoða öryggisáætlun á Reykjalundi í kjölfar ofbeldis í samfélaginu.“ Þetta voru viðbrögð margra í kjölfar skotárása í Bandaríkjunum, Noregi og Danmörku auk atburða á Íslandi tengt skotvopnum og ofbeldi. Stjórnmálamenn hafa brugðist við með ofangreindum hætti og leitað þannig í einfaldar óttaskýringar. Forsætisráðherra kom m.a. fram í vikunni og talaði fyrir þrengingu vopnalöggjafar. Það er í sjálfu sér hið besta mál að fækka skotvopnum á Íslandi en tilefnið er öfugsnúið og forgangsröðunin á afleiðingaendanum í stað þess að leita orsaka. Það er rétt að langflestir ofbeldisglæpir eru framdir af karlmönnum. Í stað þess að láta þá staðreynd takmarka okkur þurfum við að líta til orsakanna. Hvað fær þessa menn til þess að fremja voðaverk? Rannsóknir sýna að langflestir þessara karla eiga langa sögu um erfitt líf. Frumbernska hlaðin áföllum, skólaganga hlaðin vonbrigðum, einelti nær undantekningalaust og áframhaldandi einangrun og jaðarsetning út allt lífið. Fækkun vopna breytir engu um það. Við getum ekki breytt bandarísku, norsku eða dönsku samfélagi en við getum haft áhrif á það íslenska. Geðheilbrigðismál eru gjarnan nefnd til sögunnar þegar voðaverk eru framin og rætt um að við þurfum að gera betur. Það er rétt, byrjum á réttum enda og leggjum áherslu á orsakirnar í stað þess að „festast“ í afleiðingunum. Afleiðingar mistaka okkar Hvers vegna skilja 50% foreldra innan tveggja ára frá fæðingu fyrsta barns? Hvers vegna eru 20% drengja og yfir 10% stúlkna á aldrinum 10 til 18 ára með greiningar á Íslandi? Hvers vegna mátu 81% barna í grunnskólum andlega heilsu sína góða eða mjög góða árið 2014 en einungis 57% árið 2021? Hvers vegna ávísum við geðlyfjum til barna meira en allar aðrar þjóðir? Hvers vegna er brottfall úr framhaldsskólum 100% hærra að meðaltali á Íslandi en í ESB og á Norðurlöndunum? Hvers vegna eru konur 70% þeirra sem útskrifast úr háskólum en karlmenn 30%? Hvers vegna var dánarorsök vegna vísvitandi sjálfsskaða í aldurshópnum 0 til 18 ára, sem hlutdeild af öllum andlátum, 0,9% á árunum 2000 til 2005 en 9,2% á árunum 2016 til 2020? Hvers vegna var dánarorsök vegna vísvitandi sjálfsskaða í aldurshópnum 18 til 29 ára, sem hlutdeild af öllum andlátum, 35,7% á árunum 2016 til 2020? Hvers vegna rak Ísland lestina þegar kom að bestu stöðum í heimi til að búa á þegar kemur að geðheilsu með einkunnina 1,6 af 10 mögulegum? Hvers vegna er umfang geðheilbrigðismála um 25% af heilbrigðiskerfinu en fjármagni sem veitt er í það aðeins 4,6%? Hvers vegna hefur öryrkjum, vegna geðræns vanda, fjölgað um 250% á sl. 30 árum á meðan íbúafjölgun er 40%? Hvers vegna þykir eðlilegt að greiða 2,1 milljarð í söluþóknun vegna sölu á ríkisbanka en setja 45 m.kr. í sjálfsvígsforvarnir ungra Íslendinga á fjögurra ára tímabili? Það voru vonbrigði að heyra forsætisráðherra Íslands tala um vopnalöggjöf, sem viðbragð við ofbeldi, í stað þess að horfa til ofangreindra spurninga. Stjórnmálafólk ætti að hafa framtíðarsýn og móta stefnu til lengri og skemmri tíma og koma með framsýnar hugmyndir sem breyta einhverju í stað þess að ala á áhyggjum og ótta og með því endurtaka sömu mistökin aftur og aftur. Fyrirbyggjandi aðgerðir Styðjum verðandi foreldra. Gefum börnum meiri tíma og nánd með foreldrum sínum fyrstu tvö ár ævinnar. Skipuleggjum kynslóðahverfi. Drögum úr einsleitni í búsetu. Stóraukum geðrækt á leikskóla, grunnskóla og framhaldsskólastigi. Breytum skólakerfinu þannig að það taki mið af þörfum allra barna. Kennum kennurum geðrækt og geðfræðslu. Gerum kennslu eftirsóknarverða starfsgrein og aukum fjölbreytni innan kennarastéttarinnar. Niðurgreiðum gagnreyndar samtalsmeðferðir. Rjúfum fátækragildru öryrkja. Viðurkennum mikilvægi tilgangs, hlutverks og virkni hvers og eins og gerum allt sem við getum til að hvetja til þátttöku í samfélagi okkar í stað þess að hindra eins og nú er gert. Endurskoðum geðheilbrigðiskerfið með því að; efla samfélagsgeðþjónustuna, byggja nútímalegar geðdeildir, innleiða nýja hugmyndafræði og breyta lyfja- og greininganálgun. Tökum upp aukna notendamiðaða nálgun og fjölgum starfsfólki með notendareynslu og fjármögnum geðheilbrigðiskerfið í takt við umfang þess. Tökum upp mælaborð geðheilsu rétt eins og við eigum fjölmörg mælaborð fyrir efnahagsskútuna. Já, horfum til orsaka og setjum geðheilsu þannig í forgang! Viðmið til að draga úr fordómafullri umræðu í fjölmiðlum: https://www.stjornarradid.is/library/02-Rit--skyrslur-og-skrar/vidmid-fyrir-fjolmidla-skyrsla.pdf Höfundur er framkvæmdastjóri Geðhjálpar.
Matvælaverð hefur nær þrefaldast frá stofnun Viðskiptaráðs! Sigríður Ingibjörg Ingadóttir Skoðun
Hvernig gengur nýjum kennurum í grunnskólakennslu? Ingólfur Ásgeir Jóhannesson,Aðalheiður Anna Erlingsdóttir,Andri Rafn Ottesen,Maríanna Jónsdóttir Maríudóttir,Valgerður S. Bjarnadóttir Skoðun
Skoðun Lífið er eins og konfektkassi, þú veist aldrei hvernig mola þú færð Elín Íris Fanndal skrifar
Skoðun Hvernig gengur nýjum kennurum í grunnskólakennslu? Ingólfur Ásgeir Jóhannesson,Aðalheiður Anna Erlingsdóttir,Andri Rafn Ottesen,Maríanna Jónsdóttir Maríudóttir,Valgerður S. Bjarnadóttir skrifar
Skoðun „Litla stúlkan og ruddarnir“ - Hugleiðing um stöðu Íslands á alþj.vettv. Flosi Þorgeirsson skrifar
Skoðun Mikilvæg gagnrýni eða tilraun til valdayfirtöku í Sósíalistaflokknum? Ása Lind Finnbogadóttir skrifar
Skoðun Matvælaverð hefur nær þrefaldast frá stofnun Viðskiptaráðs! Sigríður Ingibjörg Ingadóttir skrifar
Skoðun Dagur líffræðilegrar fjölbreytni 2025 Rannveig Magnúsdóttir,Ole Sandberg,Ragnhildur Guðmundsdóttir,Rebecca Thompson,Skúli Skúlason,Sæunn Júlía Sigurjónsdóttir skrifar
Skoðun Konum í afplánun fjölgar: Með flókin áföll á bakinu Tinna Eyberg Örlygsdóttir,Sigríður Ella Jónsdóttir skrifar
Skoðun Enginn á verðinum – um ábyrgð, framtíðarsýn og mikilvægi forvirkrar stjórnsýslu Guðjón Heiðar Pálsson skrifar
Matvælaverð hefur nær þrefaldast frá stofnun Viðskiptaráðs! Sigríður Ingibjörg Ingadóttir Skoðun
Hvernig gengur nýjum kennurum í grunnskólakennslu? Ingólfur Ásgeir Jóhannesson,Aðalheiður Anna Erlingsdóttir,Andri Rafn Ottesen,Maríanna Jónsdóttir Maríudóttir,Valgerður S. Bjarnadóttir Skoðun