Einelti tekið á sálfræðinni Sóley Dröfn Davíðsdóttir skrifar 24. október 2022 14:01 Þegar ég var í framhaldssnámi í sálfræði skrifaði ég ritgerð um leiðir sálfræðinnar til að uppræta einelti. Ég lá yfir rannsóknum á sviðinu og varð nokkurs vísari. Þegar ég heyri af alvarlegum eineltismálum spyr ég mig hvort þessi þekking hafi komist til skila. Mér er málið hugleikið því margir sem leita sér meðferðar við kvíða og þunglyndi á fullorðinsárum hafa orðið fyrir einelti í æsku. Þeir sem leggja aðra í einelti eru auk þess líklegri en aðrir að leiðast út í vímuefnaneyslu og afbrot. Tilhneigingin til að ganga á rétt annarra heldur áfram að verða mörgum þeirra til óþurftar fram á fullorðinsár. Á grundvelli þess sem ég hef lært, meðal annars af skrifum Dans Olweusar, miklum fræðimanni á sviðinu, fara hér fimm ráð til að draga úr einelti. Margir skólar og foreldrar eru vafalaust til fyrirmyndar í þessum efnum en þó er iðulega svigrúm til framfara. 1. Skýr stefna skólans Skóli þarf að marka sér skýra stefnu í eineltismálum og kynna stefnuna fyrir foreldrum. Mikilvægt er að einn einstaklingur innan skólans beri ábyrgð á að stefnunni sé framfylgt og fundi reglulega með eineltisteymi skólans. Teymið kemur kennurunum til aðstoðar þegar upp koma eineltismál, fylgir málum eftir og metur árangurinn. Umbuna þarf kennurum fyrir að leggja á sig aukna vinnu á þessu sviði. Annars er hætt við að þeir gefist smám saman upp á því að vinna þetta markvisst enda hafa þeir í mörg horn að líta. 2. Kannanir meðal nemenda Innan við helmingur nemenda sem lagður er í einelti greinir fullorðnum frá ástandinu. Því er mikilvægt að leggja nafnlausar kannanir fyrir með reglulegu millibili þar sem nemendur eru beðnir um að tilgreina gerendur og þolendur eineltis. Nemendur þurfa að geta treyst því að svörin verði ekki rakin til þeirra persónulega. 3. Bekkjarreglur um einelti Skynsamlegt er að kennarar og nemendur koma sér saman um örfáar reglur um einelti í bekknum. Dæmi um slíkar reglur sem eru: Við leggjum aðra nemendur ekki í einelti. Við hjálpum nemendum sem lagðir eru í einelti. Við sjáum til þess að enginn sé skilinn út undan. Mikilvægt er að reglurnar taki líka á óbeinu einelti, sem sé útilokun frá hópnum. Nemendur mega gjarnan taka þátt í því að ákvarða viðurlög við brot á reglunum. Viðurlögin þurfa að hafa tilætluð áhrif, þ.e. vera eitthvað sem nemendum þykir virkilega leiðinlegt eins að sitja fyrir framan skrifstofu skólastjóra í frímínútum eða sitja kennslustund með yngri nemendum. Mikilvægt er að hluti viðurlaga sé að foreldrar verði upplýstir um stöðuna svo þeir fá færi á að taka á málum heima fyrir. Fylgja þarf viðurlögum eftir í öllum tilvikum, að öðrum kosti læra menn að ekkert sé að marka hótanirnar. Gerendur þurfa nefnilega sjaldnast að taka afleiðingum eineltisins og finnst oft að eineltið styrki stöðu þeirra meðal félaga, auki sjálftraust þeirra og dragi úr neikvæðni annarra í garð þeirra. Þeir fá oft athygli, aðdáun og óttablandna virðingu félaganna, auk þeirra forréttinda sem því fylgir að vera foringjar hópsins. Því er kjarninn í flestum inngripum við einelti að fyrirbyggja að gerendum sé umbunað með þessum hætti fyrir eineltið. Koma þarf þeim skilaboðum áleiðis að það sé „zero tolerance“ fyrir einelti. 4. Æskileg hegðun styrkt Fræða þarf börn og unglinga um afleiðingar eineltis því þau hafa ekki þroskann til að skilja til fulls afleiðingar eigin gjörða. Þetta má gera með því að sýna myndbönd í tímum um einelti og ræða eftir á. Koma þarf því til skila að það grípa ekki inn í einelti sé þátttaka í eineltinu. Æfa má með hlutverkaleikum hvað eigi að gera og segja þegar orðið er vitni að einelti en við líklega er að fólk bregðast rétt við hafi það æft það fyrirfram. Svo þarf að verða þolendum eineltis úti um bandamenn innan skólans. Er þá samið við nokkra nemendur sem hafa sterka félagslega stöðu að standa með viðkomandi þegar á reynir. Hrósa þarf nemendum markvisst fyrir vingjarnlega og hjálplega hegðun og fyrir að fylgja bekkjarreglunum, til dæmis að eiga frumkvæði að því að draga einangraða nemendur inn í leikinn. Til dæmis má láta nemendur halda dagbók þar sem þeir skrá hjá sér það sem þeir eru stoltir af í samskiptum yfir daginn, og fá svo hrós fyrir. Sérlega mikilvægt er að hrósa árásargjörnum nemendum fyrir að bregðast ekki við með einelti í aðstæðum þar sem þeir gera það venjulega. 5. Viðbrögð foreldra Við foreldrar berum ábyrgð á börnum okkar og þurfum að varast að fara í vörn verði þau uppvís að einelti. Sýna þarf í verki að slík hegðun verði ekki liðin, hafi afleiðingar og að við stöndum með skólanum í agamálum. Mikilvægt er að ræða áhrif eineltis því þeir sem leggja í einelti geta átt erfitt með að setja sig í spor annarra. Við þurfum sjálf að vera góð fyrirmynd og styrkja vingjarnlega og hjálplega hegðun. Sérlega mikilvægt að hafa eftirlit með því sem börnin okkar gera því að því meira sem eftirlitið er, hvort sem um ræðir á skólalóð eða á netmiðlum, því minna er eineltið. Veltu því fyrir þér hvort þú setir skjátíma viðunandi mörk og fylgist með því sem börnin þín gera þar. Síðast en ekki síst er mikilvægt að vera vakandi fyrir því að börnin okkar geta sætt einelti eða lagt aðra í einelti án þess að við höfum hugmynd um það. Þess ber einnig að geta að skilin milli gerenda og þolenda geta verið óljós því sumir þeirra sem leggja í einelti hafa sjálfir orðið fyrir einelti og öfugt. Höfundur er yfirsálfræðingur við Kvíðameðferðarstöðina. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Grunnskólar Ofbeldi gegn börnum Sóley Dröfn Davíðsdóttir Mest lesið Sex ára sáttmáli Davíð Þorláksson Skoðun Skapandi menntun skilar raunverulegum árangri Bryngeir Valdimarsson Skoðun Háskólinn á Bifröst – Öflugur og sjálfstæður fjarnámsskóli Sólveig Hallsteinsdóttir Skoðun Það eru fleiri fiskar í sjónum og fleiri sjónarmið í hafstjórn Guðbjörg Ásta Ólafsdóttir Skoðun Heiðursgestur Viðreisnar vill heimsveldi Hjörtur J. Guðmundsson Skoðun Af hverju kynjafræði? Og hvaða greinar hafa fengið svipaðar mótbárur í gegnum tíðina? Guðrún Elísa Friðbjargardóttir Sævarsdóttir Skoðun Framtíðarskipulag Keldnalands er ekki útópía – og þaðan af síður dystópía Birkir Ingibjartsson Skoðun Háskólasamfélagið geri skyldu sína strax, stjórnvöld hafa brugðist Auður Magndís Auðardóttir,Elí Hörpu og Önundar,Eyrún Ólöf Sigurðardóttir,Helga Ögmundardóttir,Íris Ellenberger,Inga Björk Margrétar Bjarnadóttir,Katrín Pálmad. Þorgerðardóttir Skoðun Styrkjum stöðu leigjenda Kristján Þórður Snæbjarnarson Skoðun Þúsundir kusu Sönnu Anna Bentína Hermansen Einarsdóttir,Ármann Hákon Gunnarsson,Baldvin Björgvinsson,Brynja Guðnadóttir,Haraldur Ingi Haraldsson,Jón Hallur Haraldsson,Kolbrún Erna Pétursdóttir,Ólafur H. Ólafsson,Rakel Hildardóttir,Sigrún Jónsdóttir Skoðun Skoðun Skoðun Háskólinn á Bifröst – Öflugur og sjálfstæður fjarnámsskóli Sólveig Hallsteinsdóttir skrifar Skoðun Það eru fleiri fiskar í sjónum og fleiri sjónarmið í hafstjórn Guðbjörg Ásta Ólafsdóttir skrifar Skoðun Skapandi menntun skilar raunverulegum árangri Bryngeir Valdimarsson skrifar Skoðun Sex ára sáttmáli Davíð Þorláksson skrifar Skoðun Af hverju kynjafræði? Og hvaða greinar hafa fengið svipaðar mótbárur í gegnum tíðina? Guðrún Elísa Friðbjargardóttir Sævarsdóttir skrifar Skoðun Stjórnendur sem mega ekki stjórna Stefán Vagn Stefánsson skrifar Skoðun Stokkhólmseinkenni sem við ættum að forðast Aðalsteinn Júlíus Magnússon skrifar Skoðun Eflum iðnlöggjöfina og stöðvum brotin Hilmar Harðarson skrifar Skoðun Pjattkratar taka til Þorsteinn Sæmundsson skrifar Skoðun Sumt er bara ekki hægt að rökræða Ása Lind Finnbogadóttir skrifar Skoðun Vaxtamunarviðskipti láta aftur á sér kræla Jökull Sólberg Auðunsson skrifar Skoðun Áskorun til ríkisstjórnarinnar: Innleiðum birgðaskyldu á eldsneyti Halla Hrund Logadóttir skrifar Skoðun Rétt skal vera rétt um gatnamót við Höfðabakka og Bæjarháls Dóra Björt Guðjónsdóttir skrifar Skoðun Háskólasamfélagið geri skyldu sína strax, stjórnvöld hafa brugðist Auður Magndís Auðardóttir,Elí Hörpu og Önundar,Eyrún Ólöf Sigurðardóttir,Helga Ögmundardóttir,Íris Ellenberger,Inga Björk Margrétar Bjarnadóttir,Katrín Pálmad. Þorgerðardóttir skrifar Skoðun Þúsundir kusu Sönnu Anna Bentína Hermansen Einarsdóttir,Ármann Hákon Gunnarsson,Baldvin Björgvinsson,Brynja Guðnadóttir,Haraldur Ingi Haraldsson,Jón Hallur Haraldsson,Kolbrún Erna Pétursdóttir,Ólafur H. Ólafsson,Rakel Hildardóttir,Sigrún Jónsdóttir skrifar Skoðun NATO riðar til falls en hvað þýðir það fyrir skilnaðarbarnið Ísland? Steinunn Ólína Þorsteinsdóttir skrifar Skoðun Græðgin í forgrunni Kolbrún Áslaugar Baldursdóttir skrifar Skoðun Greiningar eða lausnir – hvort vegur þyngra? Sigurður Árni Reynisson skrifar Skoðun Sterk staða Hafnarfjarðar Orri Björnsson skrifar Skoðun Bless bless jafnlaunavottun Sigríður Margrét Oddsdóttir skrifar Skoðun Miðstýrt skólakerfi eða fjölbreytni með samræmdu gæðamati? Bogi Ragnarsson skrifar Skoðun Heiðursgestur Viðreisnar vill heimsveldi Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Veðmál barna – hættulegur leikur sem hægt er að stöðva Jóhann Steinar Ingimundarson skrifar Skoðun Allt leikur í umburðarlyndi – eða hvað? Sigurður Eyjólfur Sigurjónsson skrifar Skoðun Lyfjafræðingar - traustur stuðningur í flóknum heimi Sigurbjörg Sæunn Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Þvílíkt „plan“ fyrir íslensk heimili Magnea Gná Jóhannsdóttir skrifar Skoðun Ísland og móðurplanta með erindi Steinunn Ólína Þorsteinsdóttir skrifar Skoðun Háttvirta nýja þingkonan, María Rut Kristinsdóttir Ólafur Grétar Gunnarsson skrifar Skoðun Alþjóðadagur krabbameinsrannsókna – eitthvað sem mig varðar? Halla Þorvaldsdóttir skrifar Skoðun Af hverju ættum við að stunda geðrækt, rétt eins og líkamsrækt? Sigrún Þóra Sveinsdóttir skrifar Sjá meira
Þegar ég var í framhaldssnámi í sálfræði skrifaði ég ritgerð um leiðir sálfræðinnar til að uppræta einelti. Ég lá yfir rannsóknum á sviðinu og varð nokkurs vísari. Þegar ég heyri af alvarlegum eineltismálum spyr ég mig hvort þessi þekking hafi komist til skila. Mér er málið hugleikið því margir sem leita sér meðferðar við kvíða og þunglyndi á fullorðinsárum hafa orðið fyrir einelti í æsku. Þeir sem leggja aðra í einelti eru auk þess líklegri en aðrir að leiðast út í vímuefnaneyslu og afbrot. Tilhneigingin til að ganga á rétt annarra heldur áfram að verða mörgum þeirra til óþurftar fram á fullorðinsár. Á grundvelli þess sem ég hef lært, meðal annars af skrifum Dans Olweusar, miklum fræðimanni á sviðinu, fara hér fimm ráð til að draga úr einelti. Margir skólar og foreldrar eru vafalaust til fyrirmyndar í þessum efnum en þó er iðulega svigrúm til framfara. 1. Skýr stefna skólans Skóli þarf að marka sér skýra stefnu í eineltismálum og kynna stefnuna fyrir foreldrum. Mikilvægt er að einn einstaklingur innan skólans beri ábyrgð á að stefnunni sé framfylgt og fundi reglulega með eineltisteymi skólans. Teymið kemur kennurunum til aðstoðar þegar upp koma eineltismál, fylgir málum eftir og metur árangurinn. Umbuna þarf kennurum fyrir að leggja á sig aukna vinnu á þessu sviði. Annars er hætt við að þeir gefist smám saman upp á því að vinna þetta markvisst enda hafa þeir í mörg horn að líta. 2. Kannanir meðal nemenda Innan við helmingur nemenda sem lagður er í einelti greinir fullorðnum frá ástandinu. Því er mikilvægt að leggja nafnlausar kannanir fyrir með reglulegu millibili þar sem nemendur eru beðnir um að tilgreina gerendur og þolendur eineltis. Nemendur þurfa að geta treyst því að svörin verði ekki rakin til þeirra persónulega. 3. Bekkjarreglur um einelti Skynsamlegt er að kennarar og nemendur koma sér saman um örfáar reglur um einelti í bekknum. Dæmi um slíkar reglur sem eru: Við leggjum aðra nemendur ekki í einelti. Við hjálpum nemendum sem lagðir eru í einelti. Við sjáum til þess að enginn sé skilinn út undan. Mikilvægt er að reglurnar taki líka á óbeinu einelti, sem sé útilokun frá hópnum. Nemendur mega gjarnan taka þátt í því að ákvarða viðurlög við brot á reglunum. Viðurlögin þurfa að hafa tilætluð áhrif, þ.e. vera eitthvað sem nemendum þykir virkilega leiðinlegt eins að sitja fyrir framan skrifstofu skólastjóra í frímínútum eða sitja kennslustund með yngri nemendum. Mikilvægt er að hluti viðurlaga sé að foreldrar verði upplýstir um stöðuna svo þeir fá færi á að taka á málum heima fyrir. Fylgja þarf viðurlögum eftir í öllum tilvikum, að öðrum kosti læra menn að ekkert sé að marka hótanirnar. Gerendur þurfa nefnilega sjaldnast að taka afleiðingum eineltisins og finnst oft að eineltið styrki stöðu þeirra meðal félaga, auki sjálftraust þeirra og dragi úr neikvæðni annarra í garð þeirra. Þeir fá oft athygli, aðdáun og óttablandna virðingu félaganna, auk þeirra forréttinda sem því fylgir að vera foringjar hópsins. Því er kjarninn í flestum inngripum við einelti að fyrirbyggja að gerendum sé umbunað með þessum hætti fyrir eineltið. Koma þarf þeim skilaboðum áleiðis að það sé „zero tolerance“ fyrir einelti. 4. Æskileg hegðun styrkt Fræða þarf börn og unglinga um afleiðingar eineltis því þau hafa ekki þroskann til að skilja til fulls afleiðingar eigin gjörða. Þetta má gera með því að sýna myndbönd í tímum um einelti og ræða eftir á. Koma þarf því til skila að það grípa ekki inn í einelti sé þátttaka í eineltinu. Æfa má með hlutverkaleikum hvað eigi að gera og segja þegar orðið er vitni að einelti en við líklega er að fólk bregðast rétt við hafi það æft það fyrirfram. Svo þarf að verða þolendum eineltis úti um bandamenn innan skólans. Er þá samið við nokkra nemendur sem hafa sterka félagslega stöðu að standa með viðkomandi þegar á reynir. Hrósa þarf nemendum markvisst fyrir vingjarnlega og hjálplega hegðun og fyrir að fylgja bekkjarreglunum, til dæmis að eiga frumkvæði að því að draga einangraða nemendur inn í leikinn. Til dæmis má láta nemendur halda dagbók þar sem þeir skrá hjá sér það sem þeir eru stoltir af í samskiptum yfir daginn, og fá svo hrós fyrir. Sérlega mikilvægt er að hrósa árásargjörnum nemendum fyrir að bregðast ekki við með einelti í aðstæðum þar sem þeir gera það venjulega. 5. Viðbrögð foreldra Við foreldrar berum ábyrgð á börnum okkar og þurfum að varast að fara í vörn verði þau uppvís að einelti. Sýna þarf í verki að slík hegðun verði ekki liðin, hafi afleiðingar og að við stöndum með skólanum í agamálum. Mikilvægt er að ræða áhrif eineltis því þeir sem leggja í einelti geta átt erfitt með að setja sig í spor annarra. Við þurfum sjálf að vera góð fyrirmynd og styrkja vingjarnlega og hjálplega hegðun. Sérlega mikilvægt að hafa eftirlit með því sem börnin okkar gera því að því meira sem eftirlitið er, hvort sem um ræðir á skólalóð eða á netmiðlum, því minna er eineltið. Veltu því fyrir þér hvort þú setir skjátíma viðunandi mörk og fylgist með því sem börnin þín gera þar. Síðast en ekki síst er mikilvægt að vera vakandi fyrir því að börnin okkar geta sætt einelti eða lagt aðra í einelti án þess að við höfum hugmynd um það. Þess ber einnig að geta að skilin milli gerenda og þolenda geta verið óljós því sumir þeirra sem leggja í einelti hafa sjálfir orðið fyrir einelti og öfugt. Höfundur er yfirsálfræðingur við Kvíðameðferðarstöðina.
Af hverju kynjafræði? Og hvaða greinar hafa fengið svipaðar mótbárur í gegnum tíðina? Guðrún Elísa Friðbjargardóttir Sævarsdóttir Skoðun
Framtíðarskipulag Keldnalands er ekki útópía – og þaðan af síður dystópía Birkir Ingibjartsson Skoðun
Háskólasamfélagið geri skyldu sína strax, stjórnvöld hafa brugðist Auður Magndís Auðardóttir,Elí Hörpu og Önundar,Eyrún Ólöf Sigurðardóttir,Helga Ögmundardóttir,Íris Ellenberger,Inga Björk Margrétar Bjarnadóttir,Katrín Pálmad. Þorgerðardóttir Skoðun
Þúsundir kusu Sönnu Anna Bentína Hermansen Einarsdóttir,Ármann Hákon Gunnarsson,Baldvin Björgvinsson,Brynja Guðnadóttir,Haraldur Ingi Haraldsson,Jón Hallur Haraldsson,Kolbrún Erna Pétursdóttir,Ólafur H. Ólafsson,Rakel Hildardóttir,Sigrún Jónsdóttir Skoðun
Skoðun Háskólinn á Bifröst – Öflugur og sjálfstæður fjarnámsskóli Sólveig Hallsteinsdóttir skrifar
Skoðun Það eru fleiri fiskar í sjónum og fleiri sjónarmið í hafstjórn Guðbjörg Ásta Ólafsdóttir skrifar
Skoðun Af hverju kynjafræði? Og hvaða greinar hafa fengið svipaðar mótbárur í gegnum tíðina? Guðrún Elísa Friðbjargardóttir Sævarsdóttir skrifar
Skoðun Áskorun til ríkisstjórnarinnar: Innleiðum birgðaskyldu á eldsneyti Halla Hrund Logadóttir skrifar
Skoðun Rétt skal vera rétt um gatnamót við Höfðabakka og Bæjarháls Dóra Björt Guðjónsdóttir skrifar
Skoðun Háskólasamfélagið geri skyldu sína strax, stjórnvöld hafa brugðist Auður Magndís Auðardóttir,Elí Hörpu og Önundar,Eyrún Ólöf Sigurðardóttir,Helga Ögmundardóttir,Íris Ellenberger,Inga Björk Margrétar Bjarnadóttir,Katrín Pálmad. Þorgerðardóttir skrifar
Skoðun Þúsundir kusu Sönnu Anna Bentína Hermansen Einarsdóttir,Ármann Hákon Gunnarsson,Baldvin Björgvinsson,Brynja Guðnadóttir,Haraldur Ingi Haraldsson,Jón Hallur Haraldsson,Kolbrún Erna Pétursdóttir,Ólafur H. Ólafsson,Rakel Hildardóttir,Sigrún Jónsdóttir skrifar
Skoðun NATO riðar til falls en hvað þýðir það fyrir skilnaðarbarnið Ísland? Steinunn Ólína Þorsteinsdóttir skrifar
Skoðun Af hverju ættum við að stunda geðrækt, rétt eins og líkamsrækt? Sigrún Þóra Sveinsdóttir skrifar
Af hverju kynjafræði? Og hvaða greinar hafa fengið svipaðar mótbárur í gegnum tíðina? Guðrún Elísa Friðbjargardóttir Sævarsdóttir Skoðun
Framtíðarskipulag Keldnalands er ekki útópía – og þaðan af síður dystópía Birkir Ingibjartsson Skoðun
Háskólasamfélagið geri skyldu sína strax, stjórnvöld hafa brugðist Auður Magndís Auðardóttir,Elí Hörpu og Önundar,Eyrún Ólöf Sigurðardóttir,Helga Ögmundardóttir,Íris Ellenberger,Inga Björk Margrétar Bjarnadóttir,Katrín Pálmad. Þorgerðardóttir Skoðun
Þúsundir kusu Sönnu Anna Bentína Hermansen Einarsdóttir,Ármann Hákon Gunnarsson,Baldvin Björgvinsson,Brynja Guðnadóttir,Haraldur Ingi Haraldsson,Jón Hallur Haraldsson,Kolbrún Erna Pétursdóttir,Ólafur H. Ólafsson,Rakel Hildardóttir,Sigrún Jónsdóttir Skoðun