Er Seðlabankastjórninni sjálfrátt? Ole Anton Bieltvedt skrifar 1. desember 2022 10:01 Eins og þeir vita, sem lesa mínar greinar, hef ég undanfarna mánuði gagnrýnt Seðlabanka harðlega fyrir stefnu bankans í stýrivaxtamálum, sem ég hef talið vera út í hött; alvarlegan afleik í taflinu gegn verðbólgu og stórfellt óréttmæti gagnvart skuldurum landsins. Til viðbótar kemur nú sú veiking gengis krónunnar, sem Seðlabanki hefur leyft, eða látið viðgangast, án mikilla inngripa, síðustu mánuði, en sú þróun, eða það aðgerðarleysi Seðlabanka, verður að teljast til alvarlegra afglapa í peningastjórn. Íslenzka hagkerfið Íslenzka hagkerfið er lítið og einhæft. Í raun eru okkar „framleiðslu- og útflutningsgreinar“ bara 5: 1. Ferðaþjónusta 2. sjávarafurðir 3. ál og kísiljárn 4. iðnaðarvörur og hugvit og 5. flutningsþjónusta, viðskiptaþjónusta og landbúnaðarvörur. Við flytjum því inn mest af daglegum neysluvörum, tólum og tækjum, farartækjum og vinnuvélum, auk járns, timburs og stórss hluta byggingarefna, svo ekki sé talað um benzín og olíur. Þessi snari þáttur innflutts varnings í okkar lífi, veldur því auðvitað, að verðlag, kostnaður, á innfluttum vörum skiptir miklu máli fyrir okkar afkomu og velferð. Hvað ræður kostnaði innflutts varnings? Kostnaður innflutts varnings byggist mikið á tvennu: 1. Söluverði til innflytjenda hér í erlendri mynt, t.a.m. Bandaríkjadal og 2. gengi krónunnar gagnvart þeim erlenda gjaldmiðli. Ef gengi krónunnar er sterkt, lækkar verðlag innflutts varnings, ef krónan er veik, hækkar það. Hvað ræður svo genginu? Hér er frjáls gjaldeyrismarkaður, þar sem framboð og eftirspurn ræður í megin atriðum gengi (styrk) krónunnar. Þegar „útflutningur“okkar er öflugur, styrkist krónan, þegar „útflutningurinn“ dregst saman, veikist hún. Þess utan getur Seðlabanki gripið inn í gjaldeyrismarkaðinn og haft áhrif á gengið, handstýrt því, með kaupum eða sölu á krónum. Seðlabanki hefur feykimikið svigrúm til slíkra inngripa eða áhrifa, vegna þess öfluga gjaldeyrisvarasjóðs, sem til hefur orðið síðustu árin. Stærð hans hefur í seinni tíð oft numið 1.000 milljörðrum. Verðbólgan og orsakir hennar Það vita það flestir, leikir og lærðir, að sú verðbólga, sem ríkir hér, stafar mest af þeim truflunum á framleiðslu og flutningum, sem COVID olli, og, af þeim stóraukna tilkostnaði, sem þær leiddu til. Þessi kostnaðarauki magnaðist svo upp með Úkraínustríðinu. Sú verðbólga, sem við höfum átt við að stríða síðustu misseri, er því mest innflutt verðbólga, vegna þess, að erlendar framleiðsluvörur, innflutningsvarningur okkar, hafa hækkað í verði um 10-20%, sumt meira. Talið er, að alla vega helmingurinn af hækkunum á innfluttum varningi fari inn í verðlag og verðbólgu hér. Þessi verðbólguáhrif geta því numið 5-10%. Gengisstýring Seðlabanka alvarlega broguð Í febrúar sl., um það leyti, sem Úkraínustríðið hófst, kostaði einn Bandaríkadalur 125kr. Nú í seinni tíð, hefur gengið á Bandaríkjadal farið í 140-150kr. Krónan hefur veikst, verið látið veikjast af Seðlabanka, um, að meðaltali, 15-16%. Þessi veiking krónunnar bætist auðvitað ofan á hækkað kostnaðarverð erlendis frá; magnar verðbólguna upp um helming! Hér hefði Seðlabanki átt að grípa inn í gjaldeyrismarkaðinn, kaupa krónur eftir þörfum, verja gengið við ca 125-130kr í Bandaríkjadal. Hefði það verið gert, má ætla, að verðbólgan hér væri á leiðinni niður í 3-5%. Hér tel ég svo sannarlega, að Seðlabanka hafi orðið alvarlega á í messunni. Vaxtastýring bankans litlu skárri Frá því í maí í fyrra hefur Seðlabanki hækkað stýrivexti úr 0,75% í 6%. Gífurleg hækkun. Að sögn Seðlabankastjóra er þetta gert til að hemja verðbólgu. Skoðum, hvort eða hvernig það hefur virkað: - Verðbólgan er, sem sagt, langmest innflutt. Hækkun íslenzkra vaxta hefur því engin áhrif á þennan þátt, erlent vöruverð, verkar engan veginn til lækkunar þess, heldur, þver öfugt, til hækkunar kostnaðar á innfluttum varningi, vegna þess, að hann þarf að fjármagna, og það kostar nú hærri vexti, en áður. - Vaxtahækkanir áttu líka að vera til að hemja húsnæðismarkaðinn, sem var talinn vera í miklu ójafnvægi. Þessi markaður hefur nú jafnað sig, á nokkrum mánuðum, án þess, að séð verði, að hærri stýrivextir hafi ráðið þar miklu um, miklu fremur ákvæði um hærra eigiðfé við kaup og meira framboð húsnæðis. Síðustu vaxtahækkanir Seðlabanka vegna húsnæðismarkaðar virðast því hafa reynzt að mestu óþarfar og tilgangslausar. - Á dögunum sagði svo Seðlabankastjóri, að „Þjóðin sé ...að eyða og spenna“ - reyndar orðalag, sem ég hef aldrei heyrt, hér áður fyrr var talað um „að eyða og spreða“ - og, að síðasta vaxtahækkun hafi verið nauðsynleg vegna þess. Þessi æðsti maður banka- og fjármálakerfis landsins virðist ekki skilja, að þeir, sem skulda og þurfa nú að standa undir stórhækkuðum afborgunum og vaxtagreiðslum, eru ekki þeir, sem eru að „eyða og spenna“, þeir hafa ekkert fé aflögu til þess, heldur eru það þeir, sem lítið eða ekkert skulda og vaxtahækkanir hafa engin áhrif á! Önnur eins endaleysa! Afdrífarík hliðaráhrif vaxtahækkananna Ekki verður þessari umfjöllun lokið án þess að minnst sé á þá, sem hliðaráhrif þessara vaxtahækkana hafa bitnað mest og verst á, þær 50.000 fjölskyldur, sem höfðu keypt húsnæði í fyrra eða fyrr, með lánum, sem fylgja stýrivaxtahækkunum. Margar þessar fjölskyldur þurfa nú að borga 100.000kr. meira á mánuði, af lánum sínum, en áður var, án nokkurs tilgangs. Má líkja þessu við það, að laun þessa fólks hafi verið lækkuð um 120-150.000 á mánuði, því skattar dragast auðvitað frá. Er í lagi, er það ásættanlegt, að ein helzta stofnun íslenzka ríkisins fari svona með um þriðjung þjóðarinnar? Ég segi NEI, en hvað segir Katrín Jakobsdóttir, sem er yfir Seðlabanka? Höfundur er samfélagsrýnir. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Ole Anton Bieltvedt Seðlabankinn Mest lesið Líf eftir afplánun Eva Sóley Kristjánsdóttir Skoðun Þjónn, það er bakslag í beinasoðinu mínu Hlédís Maren Guðmundsdóttir Skoðun Ég hef… Karólína Helga Símonardóttir Skoðun Hvers virði er starfsleyfið okkar? Eva Hauksdóttir,Katrín Sigurðardóttir,Laufey Elísabet Gissurardóttir,Steinunn Bergmann,Þóra Leósdóttir Skoðun Ákall til stjórnvalda - Ekki skattleggja útivist og áhugamál enn frekar Arnar Þór Hafsteinsson Skoðun Er kominn tími til að loka álverinu á Grundartanga og kísilverinu á Húsavík – fyrir framtíð íslands? Sigvaldi Einarsson Skoðun Fáni okkar allra Hörður Lárusson Skoðun Bætum fleiri stólum við borðið Ingibjörg Lilja Þórmundsdóttir Skoðun Mér var sagt að þegja á meðan fréttatíminn var Haukur Brynjarsson Skoðun Séríslensk hávaxtastefna Sigurjón Þórðarson Skoðun Skoðun Skoðun Einu sinni enn Álfhildur Leifsdóttir,Hólmfríður Jennýjar Árnadóttir skrifar Skoðun Skuggahliðar á þéttingu byggðar Þórarinn Hjaltason skrifar Skoðun Er ofbeldi gagnvart eldri borgurum vandamál á Íslandi? Björn Snæbjörnsson,Sigurður Ágúst Sigurðsson skrifar Skoðun Jöfn skipting skulda og eigna í sambúð Sævar Þór Jónsson skrifar Skoðun Samstaða - afl sem breytir samfélaginu Heiða Björg Hilmarsdóttir skrifar Skoðun Er kominn tími til að loka álverinu á Grundartanga og kísilverinu á Húsavík – fyrir framtíð íslands? Sigvaldi Einarsson skrifar Skoðun Ólögleg veðmálastarfsemi á Íslandi Hákon Skúlason skrifar Skoðun Bætum fleiri stólum við borðið Ingibjörg Lilja Þórmundsdóttir skrifar Skoðun Hvers virði er starfsleyfið okkar? Eva Hauksdóttir,Katrín Sigurðardóttir,Laufey Elísabet Gissurardóttir,Steinunn Bergmann,Þóra Leósdóttir skrifar Skoðun Pyrrosar sigur Helgi Tómasson skrifar Skoðun Ákall til stjórnvalda - Ekki skattleggja útivist og áhugamál enn frekar Arnar Þór Hafsteinsson skrifar Skoðun Mér var sagt að þegja á meðan fréttatíminn var Haukur Brynjarsson skrifar Skoðun Allt fyrir Brussel og Nató, hitt reddast einhvern veginn Davíð Bergmann skrifar Skoðun Forljót grá hús Hjalti Andrason skrifar Skoðun Líf eftir afplánun Eva Sóley Kristjánsdóttir skrifar Skoðun Fáni okkar allra Hörður Lárusson skrifar Skoðun Séríslensk hávaxtastefna Sigurjón Þórðarson skrifar Skoðun Leikur að lýðræðinu Ása Valdís Árnadóttir,Björn Kristinn Pálmarsson,Smári Bergmann Kolbeinsson skrifar Skoðun Ég hef… Karólína Helga Símonardóttir skrifar Skoðun Vísindin geta læknað krabbamein en ekki grænmetissafar og kaffistólpípur Dögg Guðmundsdóttir,Guðrún Nanna Egilsdóttir,Vilborg Kolbrún Vilmundardóttir skrifar Skoðun Þöggun, hroki og afneitun voru móttökur Samfylkingarinnar til okkar Elín A. Eyfjörð Ármannsdóttir skrifar Skoðun Er yfirvöldum alveg sama um fólk á bifhjólum? Njáll Gunnlaugsson skrifar Skoðun Ekki mamman í hópnum - leiðtoginn í hópnum Katrín Ásta Sigurjónsdóttir skrifar Skoðun Rannsóknarnefnd styrjalda Gunnar Einarsson skrifar Skoðun Börn eiga ekki heima í fangelsi Tótla I. Sæmundsdóttir skrifar Skoðun Aðförin að einkabílnum eða bara meira frelsi? Kristín Hrefna Halldórsdóttir skrifar Skoðun Kvöld sem er ekki bara fyrir börnin Alicja Lei skrifar Skoðun Verkakonur samtímans – og nýtt skeið í kvennabaráttu! Guðrún Margrét Guðmundsdóttir,Aleksandra Leonardsdóttir skrifar Skoðun Málið er dautt (A Modest Proposal) skrifar Skoðun Femínísk utanríkisstefna: aukin samstaða og aðgerðir Guillaume Bazard skrifar Sjá meira
Eins og þeir vita, sem lesa mínar greinar, hef ég undanfarna mánuði gagnrýnt Seðlabanka harðlega fyrir stefnu bankans í stýrivaxtamálum, sem ég hef talið vera út í hött; alvarlegan afleik í taflinu gegn verðbólgu og stórfellt óréttmæti gagnvart skuldurum landsins. Til viðbótar kemur nú sú veiking gengis krónunnar, sem Seðlabanki hefur leyft, eða látið viðgangast, án mikilla inngripa, síðustu mánuði, en sú þróun, eða það aðgerðarleysi Seðlabanka, verður að teljast til alvarlegra afglapa í peningastjórn. Íslenzka hagkerfið Íslenzka hagkerfið er lítið og einhæft. Í raun eru okkar „framleiðslu- og útflutningsgreinar“ bara 5: 1. Ferðaþjónusta 2. sjávarafurðir 3. ál og kísiljárn 4. iðnaðarvörur og hugvit og 5. flutningsþjónusta, viðskiptaþjónusta og landbúnaðarvörur. Við flytjum því inn mest af daglegum neysluvörum, tólum og tækjum, farartækjum og vinnuvélum, auk járns, timburs og stórss hluta byggingarefna, svo ekki sé talað um benzín og olíur. Þessi snari þáttur innflutts varnings í okkar lífi, veldur því auðvitað, að verðlag, kostnaður, á innfluttum vörum skiptir miklu máli fyrir okkar afkomu og velferð. Hvað ræður kostnaði innflutts varnings? Kostnaður innflutts varnings byggist mikið á tvennu: 1. Söluverði til innflytjenda hér í erlendri mynt, t.a.m. Bandaríkjadal og 2. gengi krónunnar gagnvart þeim erlenda gjaldmiðli. Ef gengi krónunnar er sterkt, lækkar verðlag innflutts varnings, ef krónan er veik, hækkar það. Hvað ræður svo genginu? Hér er frjáls gjaldeyrismarkaður, þar sem framboð og eftirspurn ræður í megin atriðum gengi (styrk) krónunnar. Þegar „útflutningur“okkar er öflugur, styrkist krónan, þegar „útflutningurinn“ dregst saman, veikist hún. Þess utan getur Seðlabanki gripið inn í gjaldeyrismarkaðinn og haft áhrif á gengið, handstýrt því, með kaupum eða sölu á krónum. Seðlabanki hefur feykimikið svigrúm til slíkra inngripa eða áhrifa, vegna þess öfluga gjaldeyrisvarasjóðs, sem til hefur orðið síðustu árin. Stærð hans hefur í seinni tíð oft numið 1.000 milljörðrum. Verðbólgan og orsakir hennar Það vita það flestir, leikir og lærðir, að sú verðbólga, sem ríkir hér, stafar mest af þeim truflunum á framleiðslu og flutningum, sem COVID olli, og, af þeim stóraukna tilkostnaði, sem þær leiddu til. Þessi kostnaðarauki magnaðist svo upp með Úkraínustríðinu. Sú verðbólga, sem við höfum átt við að stríða síðustu misseri, er því mest innflutt verðbólga, vegna þess, að erlendar framleiðsluvörur, innflutningsvarningur okkar, hafa hækkað í verði um 10-20%, sumt meira. Talið er, að alla vega helmingurinn af hækkunum á innfluttum varningi fari inn í verðlag og verðbólgu hér. Þessi verðbólguáhrif geta því numið 5-10%. Gengisstýring Seðlabanka alvarlega broguð Í febrúar sl., um það leyti, sem Úkraínustríðið hófst, kostaði einn Bandaríkadalur 125kr. Nú í seinni tíð, hefur gengið á Bandaríkjadal farið í 140-150kr. Krónan hefur veikst, verið látið veikjast af Seðlabanka, um, að meðaltali, 15-16%. Þessi veiking krónunnar bætist auðvitað ofan á hækkað kostnaðarverð erlendis frá; magnar verðbólguna upp um helming! Hér hefði Seðlabanki átt að grípa inn í gjaldeyrismarkaðinn, kaupa krónur eftir þörfum, verja gengið við ca 125-130kr í Bandaríkjadal. Hefði það verið gert, má ætla, að verðbólgan hér væri á leiðinni niður í 3-5%. Hér tel ég svo sannarlega, að Seðlabanka hafi orðið alvarlega á í messunni. Vaxtastýring bankans litlu skárri Frá því í maí í fyrra hefur Seðlabanki hækkað stýrivexti úr 0,75% í 6%. Gífurleg hækkun. Að sögn Seðlabankastjóra er þetta gert til að hemja verðbólgu. Skoðum, hvort eða hvernig það hefur virkað: - Verðbólgan er, sem sagt, langmest innflutt. Hækkun íslenzkra vaxta hefur því engin áhrif á þennan þátt, erlent vöruverð, verkar engan veginn til lækkunar þess, heldur, þver öfugt, til hækkunar kostnaðar á innfluttum varningi, vegna þess, að hann þarf að fjármagna, og það kostar nú hærri vexti, en áður. - Vaxtahækkanir áttu líka að vera til að hemja húsnæðismarkaðinn, sem var talinn vera í miklu ójafnvægi. Þessi markaður hefur nú jafnað sig, á nokkrum mánuðum, án þess, að séð verði, að hærri stýrivextir hafi ráðið þar miklu um, miklu fremur ákvæði um hærra eigiðfé við kaup og meira framboð húsnæðis. Síðustu vaxtahækkanir Seðlabanka vegna húsnæðismarkaðar virðast því hafa reynzt að mestu óþarfar og tilgangslausar. - Á dögunum sagði svo Seðlabankastjóri, að „Þjóðin sé ...að eyða og spenna“ - reyndar orðalag, sem ég hef aldrei heyrt, hér áður fyrr var talað um „að eyða og spreða“ - og, að síðasta vaxtahækkun hafi verið nauðsynleg vegna þess. Þessi æðsti maður banka- og fjármálakerfis landsins virðist ekki skilja, að þeir, sem skulda og þurfa nú að standa undir stórhækkuðum afborgunum og vaxtagreiðslum, eru ekki þeir, sem eru að „eyða og spenna“, þeir hafa ekkert fé aflögu til þess, heldur eru það þeir, sem lítið eða ekkert skulda og vaxtahækkanir hafa engin áhrif á! Önnur eins endaleysa! Afdrífarík hliðaráhrif vaxtahækkananna Ekki verður þessari umfjöllun lokið án þess að minnst sé á þá, sem hliðaráhrif þessara vaxtahækkana hafa bitnað mest og verst á, þær 50.000 fjölskyldur, sem höfðu keypt húsnæði í fyrra eða fyrr, með lánum, sem fylgja stýrivaxtahækkunum. Margar þessar fjölskyldur þurfa nú að borga 100.000kr. meira á mánuði, af lánum sínum, en áður var, án nokkurs tilgangs. Má líkja þessu við það, að laun þessa fólks hafi verið lækkuð um 120-150.000 á mánuði, því skattar dragast auðvitað frá. Er í lagi, er það ásættanlegt, að ein helzta stofnun íslenzka ríkisins fari svona með um þriðjung þjóðarinnar? Ég segi NEI, en hvað segir Katrín Jakobsdóttir, sem er yfir Seðlabanka? Höfundur er samfélagsrýnir.
Hvers virði er starfsleyfið okkar? Eva Hauksdóttir,Katrín Sigurðardóttir,Laufey Elísabet Gissurardóttir,Steinunn Bergmann,Þóra Leósdóttir Skoðun
Ákall til stjórnvalda - Ekki skattleggja útivist og áhugamál enn frekar Arnar Þór Hafsteinsson Skoðun
Er kominn tími til að loka álverinu á Grundartanga og kísilverinu á Húsavík – fyrir framtíð íslands? Sigvaldi Einarsson Skoðun
Skoðun Er ofbeldi gagnvart eldri borgurum vandamál á Íslandi? Björn Snæbjörnsson,Sigurður Ágúst Sigurðsson skrifar
Skoðun Er kominn tími til að loka álverinu á Grundartanga og kísilverinu á Húsavík – fyrir framtíð íslands? Sigvaldi Einarsson skrifar
Skoðun Hvers virði er starfsleyfið okkar? Eva Hauksdóttir,Katrín Sigurðardóttir,Laufey Elísabet Gissurardóttir,Steinunn Bergmann,Þóra Leósdóttir skrifar
Skoðun Ákall til stjórnvalda - Ekki skattleggja útivist og áhugamál enn frekar Arnar Þór Hafsteinsson skrifar
Skoðun Leikur að lýðræðinu Ása Valdís Árnadóttir,Björn Kristinn Pálmarsson,Smári Bergmann Kolbeinsson skrifar
Skoðun Vísindin geta læknað krabbamein en ekki grænmetissafar og kaffistólpípur Dögg Guðmundsdóttir,Guðrún Nanna Egilsdóttir,Vilborg Kolbrún Vilmundardóttir skrifar
Skoðun Þöggun, hroki og afneitun voru móttökur Samfylkingarinnar til okkar Elín A. Eyfjörð Ármannsdóttir skrifar
Skoðun Verkakonur samtímans – og nýtt skeið í kvennabaráttu! Guðrún Margrét Guðmundsdóttir,Aleksandra Leonardsdóttir skrifar
Hvers virði er starfsleyfið okkar? Eva Hauksdóttir,Katrín Sigurðardóttir,Laufey Elísabet Gissurardóttir,Steinunn Bergmann,Þóra Leósdóttir Skoðun
Ákall til stjórnvalda - Ekki skattleggja útivist og áhugamál enn frekar Arnar Þór Hafsteinsson Skoðun
Er kominn tími til að loka álverinu á Grundartanga og kísilverinu á Húsavík – fyrir framtíð íslands? Sigvaldi Einarsson Skoðun