Á­skorun að vera í loftinu allan sólar­hringinn alla daga ársins

Vísir hefur þannig verið í fararbroddi í þeirri miklu deiglu sem einkennt hefur fjölmiðlun á Íslandi og í veröld víðri; þar sem fréttaflutningur og umfjöllun um allar hliðar mannlífsins hefur verið að færast yfir á netið.

Þó blaðamennska lúti í grunninn sömu faglegu viðmiðum og þeim þegar fréttaflutningur var einungis framsettur í prentmiðlum og svo ljósvakanum hefur formið umtalsverð áhrif á efnistök. Talsvert meiri hraði einkennir fréttamiðlun en áður var og hefur þó hraði einkennt blaðamennsku alla tíð. En fréttir bíða ekki lengur umbrots, prentunar og dreifingar eða þess að taka mið af línulegri dagskrá ljósvakamiðlanna; þær birtast um leið og þær eru tilbúnar, og jafnvel fyrr.

Þá hafa samfélagsmiðlar haft mikil áhrif á fréttaflutning einkum að því leyti til að það er ekki lengur fjölmiðla að ákvarða hvað heyrir til opinberrar birtingar og hvað ekki. Lesendur hafa alltaf ráðið því að verulegu leyti með áhuga sínum hvað er til umfjöllunar í fjölmiðlum – miklu meira en margir vilja gera sér grein fyrir. Vandséð hvernig öðruvísi má vera enda hlýtur það að vera hlutverk fjölmiðla að mæta eftirspurn, áhuga lesenda og upplýsa fremur en vilja hafa vit fyrir þeim. Það hefur verið reynt.

Áhrif lesenda á hvað er til efnis í fjölmiðlum eru nú meiri en nokkru sinni en rauntíma lestrarmælingar eru ávallt fyrirliggjandi. Þetta þýðir ekki, eins og margir sem hafa ekki mikla trú á fólki halda, að fréttirnar verði við þetta lágkúra; eftirspurn eftir „alvöru“ fréttum er ætíð til staðar og ráðandi.

Hlutlægni útgangspunktur

Vísir hefur verið hluti hinnar miklu netbyltingar í fjölmiðlun frá upphafi og er í þeirri öfundsverðu stöðu að erfitt er að klína því á miðilinn  að hann gangi erinda eins hóps fremur en annars; að hann sé handbendi einhvers eins stjórnmálaafls. Hann veitir valdhöfum hverju sinni aðhald burtséð frá því hver er við völd hverju sinni. Það hlýtur að vera illt hlutskipti að vera stjórnarsinnaður blaðamaður.

Kolbeinn Tumi Daðason, fréttastjóri Vísis frá árinu 2014, segir það hafa verið frábært að hafa fengið að vera hluti af vexti Vísis undanfarinn áratug. Ævintýri. 

„Við höfum markvisst reynt að standa okkur vel, vera fyrst með mikilvægar fréttir, þó þannig að ekki sé gefið eftir með gæði fréttaskrifanna. Við viljum sinna landsmönnum á víðum grunni, þó Vísir sé fyrst og fremst fréttamiðill þá er hann jafnframt staður þangað sem fólk getur leitað til að svalað upplýsingaþörf sinni á svo mörgum sviðum öðrum en hörðum fréttum og tíðindum af vettvangi dagsins – svo sem íþróttum, dægurmálum og menningu. Við tökum hlutverk okkar alvarlega en tökum okkur þó ekki hátíðlega. Reynum að hlusta á lesendur okkar og vera í góðu sambandi við þá og fögnum öllum ábendingum, hvort sem það eru skammir eða ávísun á næsta skúbb.“

Kolbeinn Tumi sér fyrir sér að Vísir muni halda áfram að styrkja stöðu sína á þessum viðsjárverðu tímum þegar fólk er farið að efast um hvað eina og viti ekki hverju skal trúa. Og hefðbundir fjölmiðlar eigi í vök að verjast eins og nýjustu tíðindi, frá í gær, þess efnis að Fréttablaðið væri komið í þrot, bera með sér.

„Við ætlum að halda áfram að vinna okkur inn frekara traust með því að stranda vaktina á hverjum degi, alla daga ársins. Við viljum upplýsa fólk og gera samfélagið þannig vonandi betra.“

Vísir er í eigu fjarskipta- og fjölmiðlafyrirtækisins Sýnar og nýtur þess að starfa á hlutlausum grundvelli. Eigendur eru sér að fullu meðvitaðir um mikilvægi þessa. Það þýðir að ekki þarf að gera neinar málamiðlanir gagnvart faglegum atriðum blaðamennskunnar sem grundvallast á hlutlægni; blaðamenn Vísis starfa samkvæmt siðareglum Blaðamannafélags Íslands og eigin ritstjórnarstefnu. Hlutverk Vísis er að veita aðhald með hlutlægri og traustri upplýsingagjöf sem er ein grundvallarforsenda lýðræðisins – sem hlýtur að byggja á upplýstri afstöðu. Þar skiptir trúverðugleikinn öllu máli.

Fæddist inn í bransann

Nýverið lét Tinni Sveinsson af störfum sem vef- og ritstjóri Vísis. Hann hefur nú stofnað sitt eigið nýsköpunarfyrirtæki sem starfar á hugbúnaðar- og þekkingarsviði. Gráupplagt er að ræða við hann á þessum tímamótum. 

Segja má að Tinni hafi nánast fæðst inn í Vísi sem var fyrsta kastið í eigu fjölmiðlamógúlsins Sveins R. Eyjólfssonar, sem jafnframt var aðaleigandi DV og dagblaðiðsins Dags-Tímans á sínum tíma. Til að byrja með var Vísir í horni þess veldis skömmu fyrir aldamót. Þegar Vísir var uppfærður bar það upp á 19. ára afmæli miðilsins og var þá tekin saman umfjöllun um sögu Vísis sem finna má hér að neðan.

Við byrjum bara á byrjuninni, þú átt langan feril að baki sem blaðamaður og ritstjóri og fæðist í raun inní bransann, ef svo má að orði komast. Hvernig kom það til að þú hefur störf á Vísi?

„Ég hóf formlega störf á Vísi 2010,“ segir Tinni spurður um það hvenær hann mætti til leiks á Vísi fyrir alvöru.

„Ég var þá ráðinn inn sem blaðamaður á Lífinu af Óskari Hrafni Þorvaldssyni, núverandi Íslandsmeistaraþjálfara Breiðabliks, sem þá var yfirmaður fréttastofu Vísis, Stöðvar 2 og Bylgjunnar. Ellý Ármanns hafði þarna verið með Lífið í nokkur ár en var að taka sér pásu og ég var ráðinn inn í hennar stað. Stuttu seinna hætti Óskar Hrafn og Freyr Einarsson tók við fréttastofunni. Þá tók ég við hlutverki vefstjóra og við fórum að huga að fyrstu stóru breytingunni okkar á Vísi. Hún fór í loftið um haustið en þar kynntum við meðal annars til leiks endurbættar sjónvarps- og útvarpssíður og hófum mikla sókn í klippumálum á vefnum sem hefur staðið síðan.“

Hægt er að gleyma sér á fyrrnefndum sjónvarps- og útvarpssíðum. En nóg af því.

Tinni netvæddur

Tinni kom ekki blautur á bak við eyrun til starfa við fjölmiðlunina.

„Nei, þá hafði ég í rúman áratug starfað á ritstjórnum. Ég var í mörg ár undir ritstjórn Jónasar Kristjánssonar á DV sem var frábær skóli. Ég var einnig á Fréttablaðinu og upplifði ævintýrið þegar það var stofnað og því hleypt af stað. Bæði á DV og á Fréttablaðinu var hluti starfsins að miðla efninu yfir og skrifa á Vísi þannig að ég er búinn að vera að vinna að vefnum með hléum í yfir tuttugu ár.“

Tinni hafði auk þess starfað í nokkur ár við að ritstýra tímaritum og þegar Óskar Hrafn kallaði hann til sín var hann ritstjóri Húsa og híbýla.

„Ég var ánægður með að hafa náð undir lok þess að tímaritaútgáfa var rekin af krafti. Það er mikið nákvæmnisstarf. Ég hrífst ennþá af vönduðum tímaritum og góðum prentmiðlum. Allar tækninýjungar sem áttu sér stað á miðlunum þessi ár leituðu í áttina að netinu þannig að það lá beinast við að „go digital“ og einbeita sér að Vísi.“

Áhrif snjalltækjanna mikil

Tinni segir að þegar hann kom til starfa á Vísi hafi staðan og umhverfið allt verði talsvert frábrugðið því sem nú er.

„Vefmiðlar voru þarna að fara að springa út í dreifingu en þeir voru ekki enn hátt skrifaðir í virðingarstiganum innan fjölmiðla. Það sem gjörbreytti síðan stöðunni á næstu árum voru snjalltækin, betra net og líka samfélagsmiðlar.“

Tinni segir að þegar hann kom til starfa hafi verið frábær hópur á fréttastofunni en þá var Vísir í eigu fjölmiðlafyrirtækisins 365. Hann var svo seldur Vodafone, nú Sýn, árið 2017 ásamt ljósvakamiðlum 

„Andri Ólafsson, Breki Logason, Guðný Helga Herbertsdóttir, Karen Kjartansdóttir, Sigríður Mogensen, Þorbjörn Þórðarson, Gunnar Reynir Valþórsson, Jón Hákon Halldórsson og fleiri. Þessi hópur hafði staðið vaktina í gegnum hrunið og eftirmála þess en það sem tók við eftir að ég byrjaði var gosið í Eyjafjallajökli og því fylgdi ný met í öllum lestrartölum á vefnum. Þarna eru Vísir og Fréttablaðið einnig systurmiðlar og á þessum árum löguðum við stafræna dreifingu á efninu úr Fréttablaðinu mikið og komum á flug á netinu.“

Þú nefnir að á þessu tímabili hafi Vísir og Fréttablaðið verið systurmiðlar … hvernig spilaðist það saman ritstjórnarlega?

„Einn af sterkustu eiginleikum Vísis er hversu vel hann spilar með öðrum miðlum, þeim sem tengjast honum hverju sinni. Hann getur dreift þeirra efni án þess að karakterinn minnki, hverfi eða velkist. Vísir og Fréttablaðið tengdust sterkum böndum í rúm fimmtán ár. Ritstjórnirnar voru aðskildar lengi vel en unnu samt náið saman. Þá skiptist stundum á samvinna og samkeppni en það er auðvitað alltaf gaman að keppa við aðra miðla.“

Í DNA-inu að spila harðan fréttaleik

En það hlýtur að hafa komið til einhverra árekstra, eins og þeirra að ætlast var til þess að Vísir – fyrstur með fréttirnar – birti ekki fréttir sem Fréttablaðið ætlaði svo að keyra á næsta dag, fréttir sem Vísismenn höfðu pata af?

„Ég man ekki eftir ákveðnu dæmi en jú, þarna er prentið ennþá að verja sitt vígi. Þar af leiðandi gerðist það reglulega að reynt var að halda stórum málum í blaðið daginn eftir. Þá var hvíslað um þau og reynt að koma í veg fyrir að fréttinni yrði skúbbað á Vísi. Þessu fylgdi einstaka sinnum hiti manna á milli en það entist ekki lengi.“

Tinni segir að þetta tímabil hafi öðrum þræði verið skondið. En þessir núningar, sem voru í sátt og samlyndi, sneru ekki aðeins að hinu hlutlæga heldur gat reynst vandasamt að samræma ritstjórnarstefnu.

Fréttablaðið var lagt upp þannig að það væri boðflenna, borið á heimili fólks og yrði því að vera prúðbúið. Það er ekkert endilega ritstjórnarstefna sem gengur í netblaðamennsku. Þar hlýtur Vísir einnig að hafa þurft að stíga einhvers konar línudans?

„Einmitt, það er í DNA-inu hjá Vísi að spila stundum harðan fréttaleik. Þar sem netið er sá miðill sem er fyrstur með fréttirnar þá er hætt við að það sé villtara í framsetningu en prentið, sem gegnir allt öðrum lögmálum hvað varðar dreifingu og býr að aldagamalli hefð hvað framsetningu varðar.“

Netið bylt allri upplýsingaöflun og framsetningu

Tinni segir að það hafi tekið netmiðlana góð fimmtán ár að finna sína rödd og það sé auðvitað verkefni sem sé viðvarandi.

„Ekki bara hérlendis heldur út um allan heim. Þeir gátu ekki bara einbeitt sér að fréttum heldur þurftu einnig að halda í við tækniþróunina hverju sinni. Möguleikum varðandi efnisframboð og dreifingu fjölgaði ár frá ári og þá þurfti að stilla margt upp á nýtt. Svo blandast samfélagsmiðlarnir inn í þetta mengi. Þeim fylgir meðal annars að hver sem er getur komið upplýsingum til fjöldans á örskömmum tíma. Einnig að fyrirtæki og stofnanir sem pældu varla í þessu áður eru farin að reka öfluga upplýsingastefnu. Þetta hefur róast síðustu ár og náð ákveðnu jafnvægi. 

Tækin eru orðin það öflug, allir eru með gott net út um allar trissur og svo virðast stóru samfélagsmiðlarnir vera búnir að ná markaðsráðandi stöðu.“

Og samhliða þessu þá má segja að blaðamennskan hafi hreinlega breyst, eða það hlýtur að vera óhjákvæmilegt?

„Ekki spurning. Netið bætist í hóp annarra miðla sem voru fyrir á fleti; prent, sjónvarp og útvarp. En munurinn er sá að netið sameinar og nýtir alla hina miðlana. 

Það býður því upp á flóknari framsetningu og leiðir til að segja fréttir sem voru ekki til áður. Netið hefur líka bylt upplýsingaöflun og dýpkað aðgengi að upplýsingum sem nýtist blaðamönnum gríðarlega. En það er samt rétt að taka það fram að kjarni fréttar er sá sami þvert á miðla. Eins og Jónas Kristjánsson kenndi okkur á sínum tíma þá er kjarninn þessi: Hver gerði hvað, hvar, hvenær, hvernig, hvers vegna og hvað svo?“

Vandasöm samþætting

Þetta hefur verið hröð og spennandi þróun. Vísir var framan af í horninu hjá öðrum miðlum en Tinni var á staðnum, í lykilhlutverki þegar Vísir rís úr öskustónni og má með góðum rökum halda fram að sé nú mikilvægasti fjölmiðill landsins. Og var í raun orðinn það löngu áður en menn áttuðu sig á því eða vildu kannast við það vegna ýmissa tregðulögmála. 

Þú leiðir Vísi ásamt fleira góðu fólki á þessu tímabili; ég veit þetta er knosuð spurning en hvaða atriði hafa verið erfiðust viðureignar?

„Það er vandasamt að reka svona stóran miðil. Tæknileg atriði geta verið snúin og maður þarf að þekkja lesendur og notendur vel. Vita hvernig þeir haga sér og hvað þeir eru líklegir til að vilja lesa og skoða. En ætli mesta áskorunin sé ekki sú að miðillinn er í loftinu og í notkun allan sólarhringinn allan ársins hring.“

Tinni segir þetta þýða að það verði alltaf að vera plan og góð taktík í gangi um það efni sem er haldið á loft hverju sinni.

„Einnig þarf góðan hóp fólks til að sameinast um verkefnið. Vera alltaf á hálfgerðri bakvakt ef eitthvað kemur upp á, bæði fréttamál eins og til dæmis eldgos um miðja nótt eða tæknilegir hnökrar sem þarf að leysa. Svo þarf maður að tileinka sér ákveðið æðruleysi í þessu því það er auðvelt að tapa sér í smáatriðunum og æsingnum innan dagsins. Það þarf að halda aga til að hafa stóru myndina alltaf í huga og reka áætlun yfir lengri tíma.“

Blaðamennska tekið miklum breytingingum

Og eðli máls samkvæmt gerbreytist fréttaneysla samhliða þessum breytingum. Í hverju felast þær breytingar helst?

„Ætli breytingarnar séu ekki aðallega þær að fréttaneyslan rúllar meira samhliða deginum hjá fólki en áður. Áður fyrr tóku margir fréttaskammtinn afmarkað innan dagsins, til dæmis með morgunblöðum, hádegistímum og kvöldtímum. Það var nóg, þá varstu með allt upp á tíu fyrir spjallið hjá kaffivélinni. Nú eru fréttirnar saumaðar inn í daginn hjá flestum og þeir fylgjast með í smáskömmtum yfir daginn. Ef þú ert ekki búinn að tékka á fréttum í örfáa tíma eru allar líkur á því að næst þegar þú lendir á spjalli verði þér sagt frá einhverju sem var að gerast rétt í þessu.“

Sem svo aftur hlýtur að hafa áhrif á blaðamennsku sem fag? Þeir eru til dæmis ekki í þeirri stöðu að geta haldið upplýsingum frá fólki?

„Blaðamennska hefur heldur betur breyst. Samfélagsmiðlarnir eiga stóran þátt í því að stökkbreyta upplýsinganeyslu og fólk byrjar oftar en ekki á því að skrolla þá til að sjá hvað er í gangi. En aftur á móti koma upplýsingarnar þar filterslaust úr mörgum áttum. Þær geta verið mjög villandi og þegar eitthvað er óljóst hefur fólk ekki alltaf tíma, getu eða nennu til að sannreyna það. Þess vegna eru fréttamiðlar og góð blaðamennska sem tékkar hlutina af ennþá mikilvæg.“

Mikill metnaður og keppnisskap

Og að teknu tilliti til þess sem áður sagði, þá er góð blaðamennska kannski aldrei mikilvægari en einmitt nú?

„Jájá. Þetta sjáum við líka þegar stórviðburðir gerast, þá spila fréttamiðlarnir lykilhlutverk. Svo getur það líka gerst að viðkvæmar upplýsingar sem hefðu ekki endilega verið fréttamál á þessu stigi málsins fara á flug manna á milli. Þá geta fjölmiðlarnir oft ekki setið á hliðarlínunni og verða að stíga inn í málið eftir kúnstarinnar reglum. Þetta getur ýtt þeim í átt að tabloid-legri nálgun og þá reynir á góða ritstjórn. Nýir tímar kalla á nýja nálgun og við erum langt frá því búin að sjá fyrir endann á þessum breytingum.“

Meðan öllu þessu vindur fram á blaðamannastéttin í vök að verjast. Stéttin hefur dregist saman bókstaflega á undanförnum árum eða um helming samkvæmt tölum frá Hagstofunni. 

Kjör blaðamanna eru léleg og atgervisflótti hefur verið úr stéttinni. Fjölmargir blaðamenn hafa horfið úr stéttinni til hins opinbera og í störf upplýsingafulltrúa – starfa þá við að koma hlutdrægum upplýsingum á framfæri. Samt hefur tekist að halda alveg frábærri ritstjórn á Vísi undanfarinn áratuginn eða svo. Hvað vegur þar þyngst, heldurðu?

„Við höfum verið á réttri braut og Vísir er rísandi miðill í íslenskri fjölmiðlaflóru. Það eru mörg krefjandi verkefni og engin stöðnun. Þetta er spennandi vinnustaður með mörgu skemmtilegu og hæfileikaríku fólki. Það er góður andi á ritstjórninni, jákvætt keppnisskap og mikill metnaður. Samspilið við hina miðlana; útvarpið, sportið og Stöð 2, er líka gefandi. Þar vinnur einnig gott fólk og þaðan kemur mikið af góðu efni fyrir okkur að moða úr.“

Merkilega góð áhöfn um langt skeið

En þú hlýtur að hafa velt því fyrir þér hvað það er sem gerir að mórallinn hefur verið svona góður og svona lengi? Það hefur til þess að gera ekki verið svo mikil starfsmannavelta sem er afrek aðteknu tilliti til ytri aðstæðna?

„Vissulega. Þetta er samspil margra þátta og alls ekki sjálfsagt mál að ná að halda svona góðum hópi saman þetta lengi.“

Nú er oft gasprað um blaðabörn en Vísir hefur fengið til liðs við sig framúrskarandi duglegt og hæft ungt fólk á umliðnum árum?

„Já, okkur hefur gengið mjög vel að ráða til okkar framúrskarandi hæft fólk á Vísi síðustu ár. Ekki nóg með það, heldur hefur okkur einnig gengið vel að halda í þetta góða fólk, þrátt fyrir að í starfinu felist gríðarlegt álag. Þó það mætti nefna marga til sögunnar verð ég að hrósa Kolbeini Tuma í því samhengi, hann hefur unnið ótrúlega gott starf í því að halda hópnum á fréttstofunni saman og keyra dagana áfram á góðum móral.“

Vísir aldrei óttast breytingar

Eins og áður kom fram var tekin saman sérstök afmælisgrein þegar Vísir varð 19 ára. Svolítið sérstakt en tilefnið var þá að nýjum vef var hleypt af stokkunum. 

Hvernig hefur það gengið, svona á mannamáli, að taka upp nýtt kerfi og keyra það?

„Það hefur gengið ansi vel. Á þessum tíma rifum við vefinn algjörlega upp með rótum og skiptum um alla vélapartana. Stilltum honum þannig upp að hann væri tilbúinn í að vaxa hratt og það gekk eftir.“

Tinni segir að Vísisfólk hafi aldrei verið hrætt við það í gegnum árin að tileinka sér ný vinnubrögð og skipta um hin og þessi kerfi þegar nýir tímar kalla á nýja nálgun.

„Við höfum jafnvel smíðað nokkur kerfi sjálf þegar ekkert sem hentar er í boði. Það þarf skýra sýn og úthald þegar skipta á um mikilvæga tækniinnviði. Það getur líka tekið á hópinn sem starfar daglega við að framleiða efni á vefinn. En þá er mikilvægt að muna að ef breytingunum er fylgt eftir til enda er uppskeran oftar en ekki gríðarleg.“

Tilfallandi ýmsar myndir frá starfinu á Vísi og fréttastofunni í heild í gegnum tíðina má sjá hér neðar.