Stefnan „stríðið gegn fíkniefnum“ er stórhættuleg, lærum af Portúgal! Guðni Freyr Öfjörð skrifar 30. apríl 2023 13:30 „Stríðið gegn fíkniefnum“ hefur verið alþjóðleg stefnu í nokkra áratugi, en hún hefur ekki náð markmiðum sínum. Frekar en að draga úr fíkniefnaneyslu og skaða tengt eiturlyfjum hefur það leitt til margvíslegra neikvæðra afleiðinga, þar á meðal fjöldafangelsisvistunnar, aukið ofbeldi, aukin dauðsföll, og útbreiðslu smitsjúkdóma. Ein helsta ástæða þess að stríðið gegn fíkniefnum hefur mistekist er sú að það lítur á eiturlyfjaneyslu og fíkn sem glæpamál frekar en lýðheilsuvandamál. Þessi nálgun hefur leitt til þess að of mikið er treyst á refsiaðgerðir eins og fangelsisvist, frekar en gagnreyndar aðferðir eins og afglæpavæðingu, auknar forvarnir og skaðaminnkun. Fangelsun og önnur refsing tengd fíkniefnavanda hefur haft hrikalegar afleiðingar, haft slæm áhrif á jaðarsett samfélög og aukið félagslegt og efnahagslegt misrétti. Þar að auki hefur stríðið gegn fíkniefnum leitt til útbreiðslu ólöglegra fíkniefnamarkaða, sem oft er stjórnað af ofbeldisfullum og siðlausum glæpasamtökum. Frekar en að draga úr framboði fíkniefna hefur stríðið gegn fíkniefnum í raun gert fíkniefni arðbærara og leitt til aukins ofbeldis og spillingar. Stríð gegnum fíkniefnum hefur leitt til þess að fíkniefnaheimurinn er orðinn að gróður uppsprettu fyrir siðlaust fólk sem nýtur sér neyð fólks í vanda. Þess vegna kalla ég eftir afglæpavæðingu fíkniefna og að ríkið fari í “samkeppni” við undirheimana. Hver er ávinningur afglæpavæðingar? Horfum til Portúgals. Árið 2001 varð Portúgal fyrsta landið í heiminum til að afglæpavæða notkun og vörslu allra fíkniefna, þar á meðal kókaíns og heróíns. Í stað þess að meðhöndla fíkniefnaneyslu sem refsivert brot, lítur stefna Portúgals á það sem lýðheilsumál, með áherslu á forvarnir, meðferð og skaðaminnkun. Þessi róttæka breyting á nálgun hefur haft ýmsar jákvæðar afleiðingar. Einn mikilvægasti ávinningurinn af afglæpavæðingu hefur verið fækkun dauðsfalla af völdum fíkniefna. Á árunum eftir stefnubreytinguna fækkaði dauðsföllum í Portúgal um 85 prósent, úr 369 árið 1999 í aðeins 56 árið 2012. Auk þess hefur nýjum HIV sýkingum meðal fíkniefnaneytenda einnig fækkað, úr 1.016 árið 2001 í aðeins 56 árið 2012. Annar stór ávinningur hefur verið aukinn fjöldi fólks sem leitar sér meðferðar og aðstoðar vegna fíknivanda. Þegar hótun um refsingu er fjarlægð úr kerfinu er líklegra að fólk sem notar fíkniefni leiti sér aðstoðar og stuðnings. Á áratugnum eftir stefnubreytinguna, meira en tvöfaldaðist fjöldi þeirra sem fóru í meðferð vegna fíknivanda, úr 23.654 árið 1998 í 51.645 árið 2008. Ennfremur hefur afglæpavæðing einnig sparað portúgölsku þjóðinni gífurlegt fjármagn. Með því að refsa ekki fíkniefnaneytendum hefur stjórnvöldum tekist að beina fjármagni í átt að forvarnar- og meðferðar áætlunum. Þetta hefur skilað verulegum sparnaði: rannsókn sem birt var í British Journal of Criminology áætlaði að afglæpavæðingarstefna Portúgals hafi sparað stjórnvöldum um það bil 8,8 milljónir evra (10,3 milljónir Bandaríkjadala) á ári. Þrátt fyrir áhyggjur af því að afglæpavæðing myndi leiða til aukinnar fíkniefnaneyslu hefur Portúgal ekki fundið fyrir neinni marktækri aukningu. Reyndar hefur fíkniefnaneysla ungs fólks í Portúgal minnkað eftir stefnubreytinguna. Samkvæmt skýrslu frá Evrópsku eftirlitsmiðstöðinni fyrir eiturlyf og eiturlyfjafíkn lækkaði hlutfall 15 til 24 ára sem tilkynntu um neyslu á fíkniefnum á síðasta ári úr 16,8 prósentum árið 2001 í aðeins 10,6 prósent árið 2015. Niðurstaðan er sú að afglæpavæðing Portúgals á fíkniefnum hefur haft ýmsar jákvæðar afleiðingar, þar á meðal fækkun fíkniefna tengdra dauðsfalla, fjölgun fólks sem leitar sér meðferðar vegna fíknar og kostnaðarsparnað fyrir stjórnvöld. Með því að meðhöndla fíkniefnaneyslu sem lýðheilsuvandamál frekar en glæpsamlegt, hefur Portúgal sýnt fram á að önnur nálgun á fíkniefnastefnu getur skilað árangri. Heimildir: „Afglæpavæðing eiturlyfja í Portúgal: Lærdómur um að búa til sanngjarna og árangursríka fíkniefnastefnu,“ Open Society Foundations (2015). "A jafnvægi fíkniefnastefna: Dæmi um Portúgal," Drug and Alcohol Findings (2014). "Áhrif afglæpavæðingar á fíkniefnaneyslu og eiturlyfjatengdum skaða: Sönnunargögn frá Portúgal," British Journal of Criminology (2010). „Fíkniefnastefnusnið: Portúgal,“ Evrópsk eftirlitsmiðstöð fyrir eiturlyf og eiturlyfjafíkn (2017). Höfundur er áhugamaður um samfélagsmál. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Fíkn Fíkniefnabrot Guðni Freyr Öfjörð Mest lesið Evrópumet! Háskólamenntun minnst metin á Íslandi Vilhjálmur Hilmarsson Skoðun Ósnertanlegir eineltisseggir og óhæfir starfsmenn Diljá Mist Einarsdóttir Skoðun Þegar ég fékk séns Heiða Ingimarsdóttir Skoðun Opinber skýring til Sigurjóns Þórðarsonar Heiðrún Lind Marteinsdóttir Skoðun Verður greinilega að vera Ísrael Hjörtur J. Guðmundsson Skoðun Ekkert kerfi lifir af pólitískan geðþótta Guðrún Hafsteinsdóttir Skoðun Þegar samfélagið þagnar Benóný Valur Jakobsson Skoðun Þegar þeir sem segjast þjóna þjóðinni ráðast á hana Ágústa Árnadóttir Skoðun Þegar undirskrift skiptir máli – um gervigreind, vottun og verðmæti mannlegra athafna Henning Arnór Úlfarsson Skoðun Hoppað yfir girðingarnar Vilhjálmur Árnason Skoðun Skoðun Skoðun Leiðin til Parísar (bókstaflega) Ólafur St. Arnarsson skrifar Skoðun Ósnertanlegir eineltisseggir og óhæfir starfsmenn Diljá Mist Einarsdóttir skrifar Skoðun Opinber skýring til Sigurjóns Þórðarsonar Heiðrún Lind Marteinsdóttir skrifar Skoðun Ekkert kerfi lifir af pólitískan geðþótta Guðrún Hafsteinsdóttir skrifar Skoðun Þegar undirskrift skiptir máli – um gervigreind, vottun og verðmæti mannlegra athafna Henning Arnór Úlfarsson skrifar Skoðun Hoppað yfir girðingarnar Vilhjálmur Árnason skrifar Skoðun Þegar ég fékk séns Heiða Ingimarsdóttir skrifar Skoðun Verður greinilega að vera Ísrael Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Evrópumet! Háskólamenntun minnst metin á Íslandi Vilhjálmur Hilmarsson skrifar Skoðun Ríkið tekur – landsbyggðirnar fá minna Hjálmar Bogi Hafliðason skrifar Skoðun Snjallasta stefnubreyting Samfylkingarinnar Jóhann Frímann Arinbjarnarson skrifar Skoðun Þegar samfélagið þagnar Benóný Valur Jakobsson skrifar Skoðun Stjórnleysi í íslenskri dýravernd Árni Stefán Árnason skrifar Skoðun Olíumjólk Sigurður Ingi Friðleifsson skrifar Skoðun Leikskólagjöld í Kópavogi þau hæstu á landinu Örn Arnarson skrifar Skoðun Pólitískur gúmmítékki Jens Garðar Helgason skrifar Skoðun Þegar bændur bregðast dýrum sínum – Valda þeim þjáningu og skelfilegum dauðdaga Ole Anton Bieltvedt skrifar Skoðun Morðæðið á Gaza - Vitfirringin má ekki eyðileggja mennskuna Jón Baldvin Hannesson skrifar Skoðun Orðsins fyllsta merking Eiríkur Kristjánsson skrifar Skoðun Dóru Björt svarað! Jón G. Hauksson skrifar Skoðun Ísland og hafið: viðbrögð við brotum Ísraels á alþjóðalögum Inga Björk Margrétar Bjarnadóttir,Magnús Magnússon skrifar Skoðun Ekki mínir hagsmunir Berglind Hlín Baldursdóttir skrifar Skoðun Ætlar vinstri meirihlutinn að skila auðu? Þórdís Lóa Þórhalldóttir skrifar Skoðun Óásættanleg málsmeðferð Linda Íris Emilsdóttir,Katrín Oddsdóttir skrifar Skoðun Fjárfestavernd sem gengur of langt? Baldvin Ingi Sigurðsson skrifar Skoðun Æfðu þig í virkum og uppbyggilegum viðbrögðum Ingrid Kuhlman skrifar Skoðun Samþjöppunin hefur ekkert að gera með veiðigjöldin Sigurjón Þórðarson skrifar Skoðun Aðför Vinnueftirlits að hagsmunum slasaðra. Steinar Harðarson skrifar Skoðun Þegar þeir sem segjast þjóna þjóðinni ráðast á hana Ágústa Árnadóttir skrifar Skoðun Karlar, piltar og strákar Jón Pétur Zimsen skrifar Sjá meira
„Stríðið gegn fíkniefnum“ hefur verið alþjóðleg stefnu í nokkra áratugi, en hún hefur ekki náð markmiðum sínum. Frekar en að draga úr fíkniefnaneyslu og skaða tengt eiturlyfjum hefur það leitt til margvíslegra neikvæðra afleiðinga, þar á meðal fjöldafangelsisvistunnar, aukið ofbeldi, aukin dauðsföll, og útbreiðslu smitsjúkdóma. Ein helsta ástæða þess að stríðið gegn fíkniefnum hefur mistekist er sú að það lítur á eiturlyfjaneyslu og fíkn sem glæpamál frekar en lýðheilsuvandamál. Þessi nálgun hefur leitt til þess að of mikið er treyst á refsiaðgerðir eins og fangelsisvist, frekar en gagnreyndar aðferðir eins og afglæpavæðingu, auknar forvarnir og skaðaminnkun. Fangelsun og önnur refsing tengd fíkniefnavanda hefur haft hrikalegar afleiðingar, haft slæm áhrif á jaðarsett samfélög og aukið félagslegt og efnahagslegt misrétti. Þar að auki hefur stríðið gegn fíkniefnum leitt til útbreiðslu ólöglegra fíkniefnamarkaða, sem oft er stjórnað af ofbeldisfullum og siðlausum glæpasamtökum. Frekar en að draga úr framboði fíkniefna hefur stríðið gegn fíkniefnum í raun gert fíkniefni arðbærara og leitt til aukins ofbeldis og spillingar. Stríð gegnum fíkniefnum hefur leitt til þess að fíkniefnaheimurinn er orðinn að gróður uppsprettu fyrir siðlaust fólk sem nýtur sér neyð fólks í vanda. Þess vegna kalla ég eftir afglæpavæðingu fíkniefna og að ríkið fari í “samkeppni” við undirheimana. Hver er ávinningur afglæpavæðingar? Horfum til Portúgals. Árið 2001 varð Portúgal fyrsta landið í heiminum til að afglæpavæða notkun og vörslu allra fíkniefna, þar á meðal kókaíns og heróíns. Í stað þess að meðhöndla fíkniefnaneyslu sem refsivert brot, lítur stefna Portúgals á það sem lýðheilsumál, með áherslu á forvarnir, meðferð og skaðaminnkun. Þessi róttæka breyting á nálgun hefur haft ýmsar jákvæðar afleiðingar. Einn mikilvægasti ávinningurinn af afglæpavæðingu hefur verið fækkun dauðsfalla af völdum fíkniefna. Á árunum eftir stefnubreytinguna fækkaði dauðsföllum í Portúgal um 85 prósent, úr 369 árið 1999 í aðeins 56 árið 2012. Auk þess hefur nýjum HIV sýkingum meðal fíkniefnaneytenda einnig fækkað, úr 1.016 árið 2001 í aðeins 56 árið 2012. Annar stór ávinningur hefur verið aukinn fjöldi fólks sem leitar sér meðferðar og aðstoðar vegna fíknivanda. Þegar hótun um refsingu er fjarlægð úr kerfinu er líklegra að fólk sem notar fíkniefni leiti sér aðstoðar og stuðnings. Á áratugnum eftir stefnubreytinguna, meira en tvöfaldaðist fjöldi þeirra sem fóru í meðferð vegna fíknivanda, úr 23.654 árið 1998 í 51.645 árið 2008. Ennfremur hefur afglæpavæðing einnig sparað portúgölsku þjóðinni gífurlegt fjármagn. Með því að refsa ekki fíkniefnaneytendum hefur stjórnvöldum tekist að beina fjármagni í átt að forvarnar- og meðferðar áætlunum. Þetta hefur skilað verulegum sparnaði: rannsókn sem birt var í British Journal of Criminology áætlaði að afglæpavæðingarstefna Portúgals hafi sparað stjórnvöldum um það bil 8,8 milljónir evra (10,3 milljónir Bandaríkjadala) á ári. Þrátt fyrir áhyggjur af því að afglæpavæðing myndi leiða til aukinnar fíkniefnaneyslu hefur Portúgal ekki fundið fyrir neinni marktækri aukningu. Reyndar hefur fíkniefnaneysla ungs fólks í Portúgal minnkað eftir stefnubreytinguna. Samkvæmt skýrslu frá Evrópsku eftirlitsmiðstöðinni fyrir eiturlyf og eiturlyfjafíkn lækkaði hlutfall 15 til 24 ára sem tilkynntu um neyslu á fíkniefnum á síðasta ári úr 16,8 prósentum árið 2001 í aðeins 10,6 prósent árið 2015. Niðurstaðan er sú að afglæpavæðing Portúgals á fíkniefnum hefur haft ýmsar jákvæðar afleiðingar, þar á meðal fækkun fíkniefna tengdra dauðsfalla, fjölgun fólks sem leitar sér meðferðar vegna fíknar og kostnaðarsparnað fyrir stjórnvöld. Með því að meðhöndla fíkniefnaneyslu sem lýðheilsuvandamál frekar en glæpsamlegt, hefur Portúgal sýnt fram á að önnur nálgun á fíkniefnastefnu getur skilað árangri. Heimildir: „Afglæpavæðing eiturlyfja í Portúgal: Lærdómur um að búa til sanngjarna og árangursríka fíkniefnastefnu,“ Open Society Foundations (2015). "A jafnvægi fíkniefnastefna: Dæmi um Portúgal," Drug and Alcohol Findings (2014). "Áhrif afglæpavæðingar á fíkniefnaneyslu og eiturlyfjatengdum skaða: Sönnunargögn frá Portúgal," British Journal of Criminology (2010). „Fíkniefnastefnusnið: Portúgal,“ Evrópsk eftirlitsmiðstöð fyrir eiturlyf og eiturlyfjafíkn (2017). Höfundur er áhugamaður um samfélagsmál.
Þegar undirskrift skiptir máli – um gervigreind, vottun og verðmæti mannlegra athafna Henning Arnór Úlfarsson Skoðun
Skoðun Þegar undirskrift skiptir máli – um gervigreind, vottun og verðmæti mannlegra athafna Henning Arnór Úlfarsson skrifar
Skoðun Þegar bændur bregðast dýrum sínum – Valda þeim þjáningu og skelfilegum dauðdaga Ole Anton Bieltvedt skrifar
Skoðun Ísland og hafið: viðbrögð við brotum Ísraels á alþjóðalögum Inga Björk Margrétar Bjarnadóttir,Magnús Magnússon skrifar
Þegar undirskrift skiptir máli – um gervigreind, vottun og verðmæti mannlegra athafna Henning Arnór Úlfarsson Skoðun