Auðvitað er verðbólgan öðrum að kenna Jón Ingi Hákonarson skrifar 31. maí 2023 12:00 Það er umhverfið og fyrri reynsla sem mótar hegðun samningafólks launþegahreyfingarinnar við samningborðið. Umhverfið sem við höfum búið við síðustu öldina er óstöðugleiki í efnahags-, gengis- og peningamálum. Verðbólga og vextir hafa verið töluvert hærri en í Evrópu og Bandaríkjunum og til að ná sambærilegum hækkunum raunlauna og þar hefur launþegahreyfingin talið sig þurfa belti og axlabönd og krefjast mun hærri hækkunar nafnlauna en annars staðar. Vandinn er ekki óhóflegar kröfur launþegahreyfingarinnar, helsta rót vandans er skortur á trausti á gjaldmiðilinn sem hefur ekki náð að halda verðgildi sínu, krónan míglekur verðmætum. Það er eðlilegt að leita að sökudólgum, sumir nefna óraunhæfar launakröfur, aðrir benda á aukinn hagnað fyrirtækja, enn aðrir benda á offjárfestingu atvinnulífsins sem orsök lágrar framleiðni. Ég ætla að halda því fram að efnahagsumhverfið á Íslandi sé í raun hinn eiginlegi skaðvaldur. Krónukerfið leiðir til fákeppni og einokunar á neytendamarkaði. Krónukerfið gengur ekki upp án hafta og verðtryggingar sem hægir á eignamyndun launafólks og hefur skapað fátæktargildru fyrir fólks á efri árum. Verðbólga er einfaldlega það að peningamagn í umferð eykst á meðan að framboð af vöru og þjónustu stendur í stað eða minnkar. Ég vil leyfa mér að nefna nokkrar ástæður verðbólgunnar sem nú geisar. Mikil peningaprentun í Covid Aðfangakeðjan riðlaðist í Covid og hefur ekki enn náð fyrri getu Hækkun orkuverðs í Evrópu hefur hækkað vöruverð en á sama skapi bætt samkeppnisstöðu Íslands Fákeppni ríkir á Íslandi sem leiðir til hærra verðs Mikill hallarekstur ríkissjóðs og sveitarfélaga Ruðningsáhrif ferðaþjónustunnar hefur haft mikil áhrif á fasteignaverð, við höfum ekki náð að byggja nógu mikið og nógu hratt til að halda í við aukna eftirspurn eftir húsnæði. Hækkun stýrivaxta hefur leitt til kælingar á byggingamarkaði og því sett verðþrýsting á fasteignir til framtíðar og viðheldur því verðbólguvæntingum. Krónan hefur ekki náð að hressast þrátt fyrir stýrivaxtahækkanir, fjölgun ferðamanna ásamt hækkandi verðs á fiski og áli. Væntingar um innstreymi erlends gjaldeyris í hávaxtaumhverfið hefur ekki gengið eftir. Gengisáhætta krónunnar er of mikil og í óvissuástandi eins og nú, forðast fjárfestar jaðarmyntir. Krónan er jaðarmynt. Höfrungahlaup vinnumarkaðarins er eðlilegt viðbragð í óstöðugu efnahagsumhverfi þar sem traust á efnahagstjórn og gjaldmiðilinn er lítið. Dæmi um þetta er þegar fjármálaráðherra lýsti því yfir fyrir síðustu kosningar að loksins væri lágvaxtaumhverfi komið til að vera á Íslandi. Það umhverfi entist í nokkra mánuði. Launþegar hafa gert sitt til að vinna gegn verðbólgunni með því að semja til skamms tíma og taka á sig töluverða lækkun kaupmáttar bæði í gegnum hækkun húsnæðiskostnaðar og lækkun raunlauna. Seðlabankastjóri hrósaði launþegahreyfingunni við undirritun síðustu kjarasamninga. Verðbólga geisar víðar en hér en aftur á móti er það merkilegt að íslenska krónukerfið telur sig þurfa allt að þrisvar sinnum hærri vexti til að berjast við jafn mikla verðbólgu og þar geisar. Það eitt og sér segir okkur að vopn okkar í stríðinu við verðbólguna eru bitlaus, þrátt fyrir að stór hluti þjóðarinnar skipti úr verðtryggðu í óverðtryggð lán þegar fjármálaráðherra lýsti yfir því að hér væri loksins lágvaxtaumhverfið komið til að vera. Það eitt og sér segir manni að orsakir verðbólgunnar séu að miklu leiti heimatilbúnar. Dagar íslensku krónunnar eru liðnir, hún er í öndunarvél og kostnaðurinn við að halda henni á floti er okkur ofviða. Kostnaðurinn birtist okkur fyrst og síðast í hækkun afborgana af óverðtryggðum lánum og hækkun höfuðstóls verðtryggðra lána um hver mánaðamót. Ofan á það hefur matarkarfan hækkað gríðarlega. Venjulegt launafólk með húsnæðislán er að kikna undan kostnaðinum við að halda úti þessari örmynt. Traustið á krónuna er lítið sem ekkert hvað sem hver segir. Hver bendir á annan og kennir hinum um. Það er betra að ráða í það sem fólk gerir frekar en að hlusta á það sem það segir. Hegðun okkar ræðst af umhverfinu og fyrri reynslu. Hegðun okkar sýnir svo ekki verði um villst að traustið á gjaldmiðlinum er ekkert. Nýr gjaldmiðill mun breyta hegðun okkar til hins betra. Sú hegðun mun skapa hér stöðugleika og traust. Mesta kjarabót launþega á Íslandi er upptaka nýs gjaldmiðils. Höfundur er bæjarfulltrúi Viðreisnar í Hafnarfirði. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Jón Ingi Hákonarson Viðreisn Mest lesið 7 milljarða húsnæðisstuðningur afnuminn… en hvað kemur í staðinn? Vilhjálmur Hilmarsson Skoðun Alþjóðlegur dagur þroskaþjálfa – vettvangur á tímamótum Laufey Elísabet Gissurardóttir Skoðun Mest lesnu orð á Íslandi Friðrik Björnsson Skoðun Ónýtir vegir – eina ferðina enn Sigþór Sigurðsson Skoðun „Mér sýnist Inga Sæland fá talsvert út úr þessu“ Sigurjón Arnórsson Skoðun Samræmt gæðanám eða einsleit kerfi? Bogi Ragnarsson Skoðun Þjónusturof hefst í dag Hanna Birna Valdimarsdóttir Skoðun Hallgrímur, málið snýst því miður ekki bara um kebab Snorri Másson Skoðun Hvað með dansinn? Lilja Björk Haraldsdóttir Skoðun Viðhorf sem mótar veruleikann – inngilding á orði og á borði Sóldís Birta Reynisdóttir Skoðun Skoðun Skoðun Hafnarfjörður er bær sem styður við lífsgæði eldra fólks Valdimar Víðisson skrifar Skoðun Samræðulist í heimi gervigreindar Þórdís Hólm Filipsdóttir skrifar Skoðun Samræmt gæðanám eða einsleit kerfi? Bogi Ragnarsson skrifar Skoðun Ónýtir vegir – eina ferðina enn Sigþór Sigurðsson skrifar Skoðun 7 milljarða húsnæðisstuðningur afnuminn… en hvað kemur í staðinn? Vilhjálmur Hilmarsson skrifar Skoðun Alþjóðlegur dagur þroskaþjálfa – vettvangur á tímamótum Laufey Elísabet Gissurardóttir skrifar Skoðun Mest lesnu orð á Íslandi Friðrik Björnsson skrifar Skoðun Tími til kominn að styðja öll framúrskarandi ungmenni Karólína Helga Símonardóttir skrifar Skoðun Hvað með dansinn? Lilja Björk Haraldsdóttir skrifar Skoðun Mótórhjólasamtök á Íslandi – hvers vegna öll þessi læti? Helgi Gunnlaugsson skrifar Skoðun Viðhorf sem mótar veruleikann – inngilding á orði og á borði Sóldís Birta Reynisdóttir skrifar Skoðun „Mér sýnist Inga Sæland fá talsvert út úr þessu“ Sigurjón Arnórsson skrifar Skoðun Árangur hefst hér. Með þér. Guðrún Högnadóttir skrifar Skoðun Þegar lýðheilsa, lýðræði og loftslagið eru í húfi, ekki efla samstarf við Bandaríkin Davíð Aron Routley skrifar Skoðun Þjónusturof hefst í dag Hanna Birna Valdimarsdóttir skrifar Skoðun Verjum frelsið og mannréttindin Sigurjón Njarðarson skrifar Skoðun Spilavíti er og verður spilavíti Tryggvi Rúnar Brynjarsson skrifar Skoðun Skortur á metnaði í loftslagsmálum Svandís Svavarsdóttir,Guðmundur Ingi Guðbrandsson skrifar Skoðun Eru stjórnarandstæðingar viljandi að misskilja samsköttun? Þórhallur Valur Benónýsson skrifar Skoðun Orðræða mótar menningu – og menningin mótar okkur öll Jóhanna Bárðardóttir skrifar Skoðun Eitt spilakort, betri spilamenning – er skaðaminnkandi Ingvar Örn Ingvarsson skrifar Skoðun Sameining sem eflir íslenskan landbúnað Egill Gautason skrifar Skoðun Konur sem stinga hvor aðra í bakið Sigríður Svanborgardóttir skrifar Skoðun Fjölbreytileiki er styrkleiki Guðmundur Ingi Kristinsson skrifar Skoðun Það er list að lifa með krabbameini Hlíf Steingrímsdóttir skrifar Skoðun Um kynjafræði og pólítík Hanna Björg Vilhjálmsdóttir skrifar Skoðun Við fylgjum þér frá getnaði til grafar Benedikt S. Benediktsson skrifar Skoðun Mega einhverf hverfa? Ármann Pálsson,Björg Torfadóttir,Sigrún Ósk,Sigurjón Már,Halldóra Hafsteins,Guðlaug Svala Kristjánsdóttir,Mamiko Dís Ragnarsdóttir skrifar Skoðun Ef þið bara hefðuð séð heiminn út frá mínum augum: Börn & ADHD Stefán Þorri Helgason skrifar Skoðun 112. liðurinn í aðgerðaáætlun í menntamálum? Ingólfur Ásgeir Jóhannesson skrifar Sjá meira
Það er umhverfið og fyrri reynsla sem mótar hegðun samningafólks launþegahreyfingarinnar við samningborðið. Umhverfið sem við höfum búið við síðustu öldina er óstöðugleiki í efnahags-, gengis- og peningamálum. Verðbólga og vextir hafa verið töluvert hærri en í Evrópu og Bandaríkjunum og til að ná sambærilegum hækkunum raunlauna og þar hefur launþegahreyfingin talið sig þurfa belti og axlabönd og krefjast mun hærri hækkunar nafnlauna en annars staðar. Vandinn er ekki óhóflegar kröfur launþegahreyfingarinnar, helsta rót vandans er skortur á trausti á gjaldmiðilinn sem hefur ekki náð að halda verðgildi sínu, krónan míglekur verðmætum. Það er eðlilegt að leita að sökudólgum, sumir nefna óraunhæfar launakröfur, aðrir benda á aukinn hagnað fyrirtækja, enn aðrir benda á offjárfestingu atvinnulífsins sem orsök lágrar framleiðni. Ég ætla að halda því fram að efnahagsumhverfið á Íslandi sé í raun hinn eiginlegi skaðvaldur. Krónukerfið leiðir til fákeppni og einokunar á neytendamarkaði. Krónukerfið gengur ekki upp án hafta og verðtryggingar sem hægir á eignamyndun launafólks og hefur skapað fátæktargildru fyrir fólks á efri árum. Verðbólga er einfaldlega það að peningamagn í umferð eykst á meðan að framboð af vöru og þjónustu stendur í stað eða minnkar. Ég vil leyfa mér að nefna nokkrar ástæður verðbólgunnar sem nú geisar. Mikil peningaprentun í Covid Aðfangakeðjan riðlaðist í Covid og hefur ekki enn náð fyrri getu Hækkun orkuverðs í Evrópu hefur hækkað vöruverð en á sama skapi bætt samkeppnisstöðu Íslands Fákeppni ríkir á Íslandi sem leiðir til hærra verðs Mikill hallarekstur ríkissjóðs og sveitarfélaga Ruðningsáhrif ferðaþjónustunnar hefur haft mikil áhrif á fasteignaverð, við höfum ekki náð að byggja nógu mikið og nógu hratt til að halda í við aukna eftirspurn eftir húsnæði. Hækkun stýrivaxta hefur leitt til kælingar á byggingamarkaði og því sett verðþrýsting á fasteignir til framtíðar og viðheldur því verðbólguvæntingum. Krónan hefur ekki náð að hressast þrátt fyrir stýrivaxtahækkanir, fjölgun ferðamanna ásamt hækkandi verðs á fiski og áli. Væntingar um innstreymi erlends gjaldeyris í hávaxtaumhverfið hefur ekki gengið eftir. Gengisáhætta krónunnar er of mikil og í óvissuástandi eins og nú, forðast fjárfestar jaðarmyntir. Krónan er jaðarmynt. Höfrungahlaup vinnumarkaðarins er eðlilegt viðbragð í óstöðugu efnahagsumhverfi þar sem traust á efnahagstjórn og gjaldmiðilinn er lítið. Dæmi um þetta er þegar fjármálaráðherra lýsti því yfir fyrir síðustu kosningar að loksins væri lágvaxtaumhverfi komið til að vera á Íslandi. Það umhverfi entist í nokkra mánuði. Launþegar hafa gert sitt til að vinna gegn verðbólgunni með því að semja til skamms tíma og taka á sig töluverða lækkun kaupmáttar bæði í gegnum hækkun húsnæðiskostnaðar og lækkun raunlauna. Seðlabankastjóri hrósaði launþegahreyfingunni við undirritun síðustu kjarasamninga. Verðbólga geisar víðar en hér en aftur á móti er það merkilegt að íslenska krónukerfið telur sig þurfa allt að þrisvar sinnum hærri vexti til að berjast við jafn mikla verðbólgu og þar geisar. Það eitt og sér segir okkur að vopn okkar í stríðinu við verðbólguna eru bitlaus, þrátt fyrir að stór hluti þjóðarinnar skipti úr verðtryggðu í óverðtryggð lán þegar fjármálaráðherra lýsti yfir því að hér væri loksins lágvaxtaumhverfið komið til að vera. Það eitt og sér segir manni að orsakir verðbólgunnar séu að miklu leiti heimatilbúnar. Dagar íslensku krónunnar eru liðnir, hún er í öndunarvél og kostnaðurinn við að halda henni á floti er okkur ofviða. Kostnaðurinn birtist okkur fyrst og síðast í hækkun afborgana af óverðtryggðum lánum og hækkun höfuðstóls verðtryggðra lána um hver mánaðamót. Ofan á það hefur matarkarfan hækkað gríðarlega. Venjulegt launafólk með húsnæðislán er að kikna undan kostnaðinum við að halda úti þessari örmynt. Traustið á krónuna er lítið sem ekkert hvað sem hver segir. Hver bendir á annan og kennir hinum um. Það er betra að ráða í það sem fólk gerir frekar en að hlusta á það sem það segir. Hegðun okkar ræðst af umhverfinu og fyrri reynslu. Hegðun okkar sýnir svo ekki verði um villst að traustið á gjaldmiðlinum er ekkert. Nýr gjaldmiðill mun breyta hegðun okkar til hins betra. Sú hegðun mun skapa hér stöðugleika og traust. Mesta kjarabót launþega á Íslandi er upptaka nýs gjaldmiðils. Höfundur er bæjarfulltrúi Viðreisnar í Hafnarfirði.
Skoðun 7 milljarða húsnæðisstuðningur afnuminn… en hvað kemur í staðinn? Vilhjálmur Hilmarsson skrifar
Skoðun Alþjóðlegur dagur þroskaþjálfa – vettvangur á tímamótum Laufey Elísabet Gissurardóttir skrifar
Skoðun Viðhorf sem mótar veruleikann – inngilding á orði og á borði Sóldís Birta Reynisdóttir skrifar
Skoðun Þegar lýðheilsa, lýðræði og loftslagið eru í húfi, ekki efla samstarf við Bandaríkin Davíð Aron Routley skrifar
Skoðun Eru stjórnarandstæðingar viljandi að misskilja samsköttun? Þórhallur Valur Benónýsson skrifar
Skoðun Mega einhverf hverfa? Ármann Pálsson,Björg Torfadóttir,Sigrún Ósk,Sigurjón Már,Halldóra Hafsteins,Guðlaug Svala Kristjánsdóttir,Mamiko Dís Ragnarsdóttir skrifar