Gambítur Svandísar Haukur Arnþórsson skrifar 24. janúar 2024 09:31 Svandís Svavarsdóttir stillir Kristrúnu í Samfylkingunni og Sjálfstæðismönnunum upp við vegg – og býðst til að leiða og sameina vinstri menn með atkvæðakaupum úr ríkissjóði, vinsælu broti á einni af grundvallareglum vestrænna samfélaga og ákvörðun um áframhaldandi setu í embætti – sem allt færir siðferði stjórnmálanna aftur um áratugi. Ríkið, sem hefur bæði einokun á reglusetningu og þvingunarúrræðum í þjóðfélaginu, má ekki taka ákvarðanir sem takmarka frelsi almennings nema hafa til þess ótvíræðar lagaheimildir. Það er kallað lögmætisregla. Almenningur má hins vegar gera hvaðeina sem ekki er bannað. Lögmætisreglan er ein af meginreglum réttarríkisins og undirstaða vestrænna lýðræðisþjóðfélaga – og hefur í aðalatriðum stöðu stjórnarskrárákvæðis. Þegar ákvörðun stjórnvalds hefur ekki lagastoð – eins og úrskurður Umboðsmanns Alþingis bendir á að hvalveiðibann matvætaráðherra vorið 2023 hafi ekki – er það brot á lögmætisreglunni. Yfirskipuð regla Vegna stöðu sinnar er lögmætisreglan yfirskipuð almennum lögum, m.a. lögum um dýravernd – og þeir lögfræðingar sem halda öðru fram taka pólitísk sjónarmið fram yfir lögfræði. Enda þótt meirihluti íslensku þjóðarinnar sé andvígur hvalveiðum og telji þær ómannúðlegar, munu allir sem vilja búa í regluvæddu þjóðfélagi þar sem geðþóttaákvarðanir koma ekki til greina telja óhjákvæmilegt að veiðibann sé sett með lögmætum hætti. Sífellt færri taka undir gamla slagorðið „tilgangurinn helgar meðalið“, enda skapar það grundvöll fyrir þjóðfélagslega upplausn og opnar stjórnmálamönnum leiðir sem þeim eiga að vera lokaðar. Að leiða vinstri menn En svo vinsæl er hugmyndin um hvalveiðibann að útlit er fyrir að sameina megi vinstri menn, nú þegar gæti dregið að kosningum, um það mál. Og einmitt þetta mál má nota til að slá úr hendi Kristrúnar hjá Samfylkingunni mögulega forystu til vinstri, en færa hana í hendur Svandísar matvælaráðherra. Kristrún getur ekki með góðu móti sett sig upp á móti lögbroti Svandísar og greitt vantrauststillögu atkvæði á Alþingi vegna vinsælda hvalveiðibanns hjá vinstri mönnum. Í þessu máli getur hún ekki haft forystu. Að kaupa atkvæði Með hvalveiðibanninu vorið 2023 reyndi matvælaráðherra – og tekst kannski – að kaupa sér stuðning vinstra fólks, sem þó hefur almennt gefist upp á Vg sem vinstri sinnuðu stjórnmálaafli. Almenningur mun væntanlega þurfa að greiða milljarða úr ríkissjóði vegna bannsins. Munum að atkvæði verða ekki keypt nema út á vinsæl mál. Þetta er í annað sinn sem ráðherra Vg vegur að sjávarútveginum með því að kaupa sér atkvæði fyrir almannafé út á óvinsældir kvótakerfisins; áður var það Jón Bjarnason með reglugerð um makrílveiðar sem kostaði hundruð milljóna. Ómálefnaleg viðbrögð Þær ákvarðanir sem Svandís matvælaráðherra tók mánudaginn 22. janúar s.l., þ.e. að sitja áfram og láta endurskoða lögin um hvalveiðar, passa ekki tilefninu. Annars vegar hefði hvaða annar vestrænn stjórnmálamaður sem er sagt af sér – það eru hið eðlilega svar hennar – og hins vegar verða ný lög, sem mögulega heimila hvalveiðibann á grundvelli dýravelferðarsjónarmiða, aldrei afturvirk og koma banninu á vorinu 2023 því ekki við. Svör hennar eru ekki efnisleg eðlileg gagnvart þeim spurningum sem að henni var beint. Þá vísaði hún bótakröfum hvalveiðimannanna til ríkislögmanns til að ekki fari á milli mála hver borgar. Á Svandís erindi í ráðuneytið? Það segir sig sjálft að eftir ákvarðanir sínar, bæði á síðasta ári og þessu, á Svandís ekkert erindi í matvælaráðuneytið. Reikna má með að atvinnuvegurinn hafni henni. Því er eðlilegt að hún stígi til hliðar og feli Katrínu Jakobsdóttur, forsætisráðherra, málaflokkinn. Sem hún hefur nú gert. Ef Svandís á ekki erindi í ráðuneytið virðist ljóst að hún stefnir að kosningum innan skamms; kosningum þar sem hún fer fyrir vinstri mönnum í baráttunni við þá höfuðóvini þeirra sem hún hefur skilgreint – og eru kvótakerfið og Sjálfstæðisflokkurinn. Afstaða Vg til kvótakerfisins Það er reyndar sú mótsögn í þessu máli – þar sem Svandís leikur hlutverk refsivandar yfir sjávarútveginum – að Vg, sérstaklega landsbyggðarhluti flokksins, heldur hlífiskildi yfir kvótakerfinu og gerði það í Jóhönnustjórninni. Siðferði stjórnmálamanna Ef við horfum úr aðeins meiri fjarlægð á málin, verður ljóst að hluti menntamannasamfélagsins og er þá ekki síst átt við háskólana, margir fréttamenn, listafólk og síðast en ekki síst allur almenningur, hefur kallað eftir sterkari siðferðiskennd og aukinni ábyrgð stjórnmálamanna á eigin verkum. Hafa sumir talið vinstri menn leiða þá baráttu, en aðrir, að allir stjórnmálaflokkarnir séu undir sömu sök seldir. Nú blasir við hvort heldur er. Hér skal minnt á að ástandið hefur batnað verulega síðustu misseri og ár. Bakslag vinstri manna Ef Svandísi Svavarsdóttur tekst ætlunarverk sitt – að sameina vinstri menn undir sinni forystu með atkvæðakaupum úr ríkissjóði, vinsælu broti á einni af grundvallareglum vestrænna samfélaga og ákvörðun um áframhaldandi setu í embætti – hefur bakslag átt sér stað í baráttunni fyrir bættu stjórnmálasiðferði. Vinstri menn hafa þá gengið viljugir, óviljugir, á höggstokk pólitísks siðrofs og samþykkt gamla Ísland. Að stjórnmálamenn geti gert það sem þeim sýnist. Lokaorð Flestir stjórnsýslufræðingar og lögfræðingar horfa með ugg á gambít Svandísar Svavarsdóttur. Vinstri sinnaður almenningur virðist ekki endilega velja að búa í þjóðfélagi reglusetningar sem veitir stjórnmálamönnum aðhald – ef á móti standa vinsæl sjónarmið. En höfundur þessara orða getur hins vegar ekki hugsað sér að bakslag í siðvæðingu stjórnmálanna eigi sér stað – með stuðningi skoðanasystkina hans í stjórnmálum. Höfundur er stjórnsýslufræðingur. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Haukur Arnþórsson Ríkisstjórn Katrínar Jakobsdóttur Vinstri græn Mest lesið Háskólinn á Bifröst – Öflugur og sjálfstæður fjarnámsskóli Sólveig Hallsteinsdóttir Skoðun Það eru fleiri fiskar í sjónum og fleiri sjónarmið í hafstjórn Guðbjörg Ásta Ólafsdóttir Skoðun Skapandi menntun skilar raunverulegum árangri Bryngeir Valdimarsson Skoðun Sex ára sáttmáli Davíð Þorláksson Skoðun Heiðursgestur Viðreisnar vill heimsveldi Hjörtur J. Guðmundsson Skoðun Af hverju kynjafræði? Og hvaða greinar hafa fengið svipaðar mótbárur í gegnum tíðina? Guðrún Elísa Friðbjargardóttir Sævarsdóttir Skoðun Háskólasamfélagið geri skyldu sína strax, stjórnvöld hafa brugðist Auður Magndís Auðardóttir,Elí Hörpu og Önundar,Eyrún Ólöf Sigurðardóttir,Helga Ögmundardóttir,Íris Ellenberger,Inga Björk Margrétar Bjarnadóttir,Katrín Pálmad. Þorgerðardóttir Skoðun Þúsundir kusu Sönnu Anna Bentína Hermansen Einarsdóttir,Ármann Hákon Gunnarsson,Baldvin Björgvinsson,Brynja Guðnadóttir,Haraldur Ingi Haraldsson,Jón Hallur Haraldsson,Kolbrún Erna Pétursdóttir,Ólafur H. Ólafsson,Rakel Hildardóttir,Sigrún Jónsdóttir Skoðun Framtíðarskipulag Keldnalands er ekki útópía – og þaðan af síður dystópía Birkir Ingibjartsson Skoðun Styrkjum stöðu leigjenda Kristján Þórður Snæbjarnarson Skoðun Skoðun Skoðun Háskólinn á Bifröst – Öflugur og sjálfstæður fjarnámsskóli Sólveig Hallsteinsdóttir skrifar Skoðun Það eru fleiri fiskar í sjónum og fleiri sjónarmið í hafstjórn Guðbjörg Ásta Ólafsdóttir skrifar Skoðun Skapandi menntun skilar raunverulegum árangri Bryngeir Valdimarsson skrifar Skoðun Sex ára sáttmáli Davíð Þorláksson skrifar Skoðun Af hverju kynjafræði? Og hvaða greinar hafa fengið svipaðar mótbárur í gegnum tíðina? Guðrún Elísa Friðbjargardóttir Sævarsdóttir skrifar Skoðun Stjórnendur sem mega ekki stjórna Stefán Vagn Stefánsson skrifar Skoðun Stokkhólmseinkenni sem við ættum að forðast Aðalsteinn Júlíus Magnússon skrifar Skoðun Eflum iðnlöggjöfina og stöðvum brotin Hilmar Harðarson skrifar Skoðun Pjattkratar taka til Þorsteinn Sæmundsson skrifar Skoðun Sumt er bara ekki hægt að rökræða Ása Lind Finnbogadóttir skrifar Skoðun Vaxtamunarviðskipti láta aftur á sér kræla Jökull Sólberg Auðunsson skrifar Skoðun Áskorun til ríkisstjórnarinnar: Innleiðum birgðaskyldu á eldsneyti Halla Hrund Logadóttir skrifar Skoðun Rétt skal vera rétt um gatnamót við Höfðabakka og Bæjarháls Dóra Björt Guðjónsdóttir skrifar Skoðun Háskólasamfélagið geri skyldu sína strax, stjórnvöld hafa brugðist Auður Magndís Auðardóttir,Elí Hörpu og Önundar,Eyrún Ólöf Sigurðardóttir,Helga Ögmundardóttir,Íris Ellenberger,Inga Björk Margrétar Bjarnadóttir,Katrín Pálmad. Þorgerðardóttir skrifar Skoðun Þúsundir kusu Sönnu Anna Bentína Hermansen Einarsdóttir,Ármann Hákon Gunnarsson,Baldvin Björgvinsson,Brynja Guðnadóttir,Haraldur Ingi Haraldsson,Jón Hallur Haraldsson,Kolbrún Erna Pétursdóttir,Ólafur H. Ólafsson,Rakel Hildardóttir,Sigrún Jónsdóttir skrifar Skoðun NATO riðar til falls en hvað þýðir það fyrir skilnaðarbarnið Ísland? Steinunn Ólína Þorsteinsdóttir skrifar Skoðun Græðgin í forgrunni Kolbrún Áslaugar Baldursdóttir skrifar Skoðun Greiningar eða lausnir – hvort vegur þyngra? Sigurður Árni Reynisson skrifar Skoðun Sterk staða Hafnarfjarðar Orri Björnsson skrifar Skoðun Bless bless jafnlaunavottun Sigríður Margrét Oddsdóttir skrifar Skoðun Miðstýrt skólakerfi eða fjölbreytni með samræmdu gæðamati? Bogi Ragnarsson skrifar Skoðun Heiðursgestur Viðreisnar vill heimsveldi Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Veðmál barna – hættulegur leikur sem hægt er að stöðva Jóhann Steinar Ingimundarson skrifar Skoðun Allt leikur í umburðarlyndi – eða hvað? Sigurður Eyjólfur Sigurjónsson skrifar Skoðun Lyfjafræðingar - traustur stuðningur í flóknum heimi Sigurbjörg Sæunn Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Þvílíkt „plan“ fyrir íslensk heimili Magnea Gná Jóhannsdóttir skrifar Skoðun Ísland og móðurplanta með erindi Steinunn Ólína Þorsteinsdóttir skrifar Skoðun Háttvirta nýja þingkonan, María Rut Kristinsdóttir Ólafur Grétar Gunnarsson skrifar Skoðun Alþjóðadagur krabbameinsrannsókna – eitthvað sem mig varðar? Halla Þorvaldsdóttir skrifar Skoðun Af hverju ættum við að stunda geðrækt, rétt eins og líkamsrækt? Sigrún Þóra Sveinsdóttir skrifar Sjá meira
Svandís Svavarsdóttir stillir Kristrúnu í Samfylkingunni og Sjálfstæðismönnunum upp við vegg – og býðst til að leiða og sameina vinstri menn með atkvæðakaupum úr ríkissjóði, vinsælu broti á einni af grundvallareglum vestrænna samfélaga og ákvörðun um áframhaldandi setu í embætti – sem allt færir siðferði stjórnmálanna aftur um áratugi. Ríkið, sem hefur bæði einokun á reglusetningu og þvingunarúrræðum í þjóðfélaginu, má ekki taka ákvarðanir sem takmarka frelsi almennings nema hafa til þess ótvíræðar lagaheimildir. Það er kallað lögmætisregla. Almenningur má hins vegar gera hvaðeina sem ekki er bannað. Lögmætisreglan er ein af meginreglum réttarríkisins og undirstaða vestrænna lýðræðisþjóðfélaga – og hefur í aðalatriðum stöðu stjórnarskrárákvæðis. Þegar ákvörðun stjórnvalds hefur ekki lagastoð – eins og úrskurður Umboðsmanns Alþingis bendir á að hvalveiðibann matvætaráðherra vorið 2023 hafi ekki – er það brot á lögmætisreglunni. Yfirskipuð regla Vegna stöðu sinnar er lögmætisreglan yfirskipuð almennum lögum, m.a. lögum um dýravernd – og þeir lögfræðingar sem halda öðru fram taka pólitísk sjónarmið fram yfir lögfræði. Enda þótt meirihluti íslensku þjóðarinnar sé andvígur hvalveiðum og telji þær ómannúðlegar, munu allir sem vilja búa í regluvæddu þjóðfélagi þar sem geðþóttaákvarðanir koma ekki til greina telja óhjákvæmilegt að veiðibann sé sett með lögmætum hætti. Sífellt færri taka undir gamla slagorðið „tilgangurinn helgar meðalið“, enda skapar það grundvöll fyrir þjóðfélagslega upplausn og opnar stjórnmálamönnum leiðir sem þeim eiga að vera lokaðar. Að leiða vinstri menn En svo vinsæl er hugmyndin um hvalveiðibann að útlit er fyrir að sameina megi vinstri menn, nú þegar gæti dregið að kosningum, um það mál. Og einmitt þetta mál má nota til að slá úr hendi Kristrúnar hjá Samfylkingunni mögulega forystu til vinstri, en færa hana í hendur Svandísar matvælaráðherra. Kristrún getur ekki með góðu móti sett sig upp á móti lögbroti Svandísar og greitt vantrauststillögu atkvæði á Alþingi vegna vinsælda hvalveiðibanns hjá vinstri mönnum. Í þessu máli getur hún ekki haft forystu. Að kaupa atkvæði Með hvalveiðibanninu vorið 2023 reyndi matvælaráðherra – og tekst kannski – að kaupa sér stuðning vinstra fólks, sem þó hefur almennt gefist upp á Vg sem vinstri sinnuðu stjórnmálaafli. Almenningur mun væntanlega þurfa að greiða milljarða úr ríkissjóði vegna bannsins. Munum að atkvæði verða ekki keypt nema út á vinsæl mál. Þetta er í annað sinn sem ráðherra Vg vegur að sjávarútveginum með því að kaupa sér atkvæði fyrir almannafé út á óvinsældir kvótakerfisins; áður var það Jón Bjarnason með reglugerð um makrílveiðar sem kostaði hundruð milljóna. Ómálefnaleg viðbrögð Þær ákvarðanir sem Svandís matvælaráðherra tók mánudaginn 22. janúar s.l., þ.e. að sitja áfram og láta endurskoða lögin um hvalveiðar, passa ekki tilefninu. Annars vegar hefði hvaða annar vestrænn stjórnmálamaður sem er sagt af sér – það eru hið eðlilega svar hennar – og hins vegar verða ný lög, sem mögulega heimila hvalveiðibann á grundvelli dýravelferðarsjónarmiða, aldrei afturvirk og koma banninu á vorinu 2023 því ekki við. Svör hennar eru ekki efnisleg eðlileg gagnvart þeim spurningum sem að henni var beint. Þá vísaði hún bótakröfum hvalveiðimannanna til ríkislögmanns til að ekki fari á milli mála hver borgar. Á Svandís erindi í ráðuneytið? Það segir sig sjálft að eftir ákvarðanir sínar, bæði á síðasta ári og þessu, á Svandís ekkert erindi í matvælaráðuneytið. Reikna má með að atvinnuvegurinn hafni henni. Því er eðlilegt að hún stígi til hliðar og feli Katrínu Jakobsdóttur, forsætisráðherra, málaflokkinn. Sem hún hefur nú gert. Ef Svandís á ekki erindi í ráðuneytið virðist ljóst að hún stefnir að kosningum innan skamms; kosningum þar sem hún fer fyrir vinstri mönnum í baráttunni við þá höfuðóvini þeirra sem hún hefur skilgreint – og eru kvótakerfið og Sjálfstæðisflokkurinn. Afstaða Vg til kvótakerfisins Það er reyndar sú mótsögn í þessu máli – þar sem Svandís leikur hlutverk refsivandar yfir sjávarútveginum – að Vg, sérstaklega landsbyggðarhluti flokksins, heldur hlífiskildi yfir kvótakerfinu og gerði það í Jóhönnustjórninni. Siðferði stjórnmálamanna Ef við horfum úr aðeins meiri fjarlægð á málin, verður ljóst að hluti menntamannasamfélagsins og er þá ekki síst átt við háskólana, margir fréttamenn, listafólk og síðast en ekki síst allur almenningur, hefur kallað eftir sterkari siðferðiskennd og aukinni ábyrgð stjórnmálamanna á eigin verkum. Hafa sumir talið vinstri menn leiða þá baráttu, en aðrir, að allir stjórnmálaflokkarnir séu undir sömu sök seldir. Nú blasir við hvort heldur er. Hér skal minnt á að ástandið hefur batnað verulega síðustu misseri og ár. Bakslag vinstri manna Ef Svandísi Svavarsdóttur tekst ætlunarverk sitt – að sameina vinstri menn undir sinni forystu með atkvæðakaupum úr ríkissjóði, vinsælu broti á einni af grundvallareglum vestrænna samfélaga og ákvörðun um áframhaldandi setu í embætti – hefur bakslag átt sér stað í baráttunni fyrir bættu stjórnmálasiðferði. Vinstri menn hafa þá gengið viljugir, óviljugir, á höggstokk pólitísks siðrofs og samþykkt gamla Ísland. Að stjórnmálamenn geti gert það sem þeim sýnist. Lokaorð Flestir stjórnsýslufræðingar og lögfræðingar horfa með ugg á gambít Svandísar Svavarsdóttur. Vinstri sinnaður almenningur virðist ekki endilega velja að búa í þjóðfélagi reglusetningar sem veitir stjórnmálamönnum aðhald – ef á móti standa vinsæl sjónarmið. En höfundur þessara orða getur hins vegar ekki hugsað sér að bakslag í siðvæðingu stjórnmálanna eigi sér stað – með stuðningi skoðanasystkina hans í stjórnmálum. Höfundur er stjórnsýslufræðingur.
Af hverju kynjafræði? Og hvaða greinar hafa fengið svipaðar mótbárur í gegnum tíðina? Guðrún Elísa Friðbjargardóttir Sævarsdóttir Skoðun
Háskólasamfélagið geri skyldu sína strax, stjórnvöld hafa brugðist Auður Magndís Auðardóttir,Elí Hörpu og Önundar,Eyrún Ólöf Sigurðardóttir,Helga Ögmundardóttir,Íris Ellenberger,Inga Björk Margrétar Bjarnadóttir,Katrín Pálmad. Þorgerðardóttir Skoðun
Þúsundir kusu Sönnu Anna Bentína Hermansen Einarsdóttir,Ármann Hákon Gunnarsson,Baldvin Björgvinsson,Brynja Guðnadóttir,Haraldur Ingi Haraldsson,Jón Hallur Haraldsson,Kolbrún Erna Pétursdóttir,Ólafur H. Ólafsson,Rakel Hildardóttir,Sigrún Jónsdóttir Skoðun
Framtíðarskipulag Keldnalands er ekki útópía – og þaðan af síður dystópía Birkir Ingibjartsson Skoðun
Skoðun Háskólinn á Bifröst – Öflugur og sjálfstæður fjarnámsskóli Sólveig Hallsteinsdóttir skrifar
Skoðun Það eru fleiri fiskar í sjónum og fleiri sjónarmið í hafstjórn Guðbjörg Ásta Ólafsdóttir skrifar
Skoðun Af hverju kynjafræði? Og hvaða greinar hafa fengið svipaðar mótbárur í gegnum tíðina? Guðrún Elísa Friðbjargardóttir Sævarsdóttir skrifar
Skoðun Áskorun til ríkisstjórnarinnar: Innleiðum birgðaskyldu á eldsneyti Halla Hrund Logadóttir skrifar
Skoðun Rétt skal vera rétt um gatnamót við Höfðabakka og Bæjarháls Dóra Björt Guðjónsdóttir skrifar
Skoðun Háskólasamfélagið geri skyldu sína strax, stjórnvöld hafa brugðist Auður Magndís Auðardóttir,Elí Hörpu og Önundar,Eyrún Ólöf Sigurðardóttir,Helga Ögmundardóttir,Íris Ellenberger,Inga Björk Margrétar Bjarnadóttir,Katrín Pálmad. Þorgerðardóttir skrifar
Skoðun Þúsundir kusu Sönnu Anna Bentína Hermansen Einarsdóttir,Ármann Hákon Gunnarsson,Baldvin Björgvinsson,Brynja Guðnadóttir,Haraldur Ingi Haraldsson,Jón Hallur Haraldsson,Kolbrún Erna Pétursdóttir,Ólafur H. Ólafsson,Rakel Hildardóttir,Sigrún Jónsdóttir skrifar
Skoðun NATO riðar til falls en hvað þýðir það fyrir skilnaðarbarnið Ísland? Steinunn Ólína Þorsteinsdóttir skrifar
Skoðun Af hverju ættum við að stunda geðrækt, rétt eins og líkamsrækt? Sigrún Þóra Sveinsdóttir skrifar
Af hverju kynjafræði? Og hvaða greinar hafa fengið svipaðar mótbárur í gegnum tíðina? Guðrún Elísa Friðbjargardóttir Sævarsdóttir Skoðun
Háskólasamfélagið geri skyldu sína strax, stjórnvöld hafa brugðist Auður Magndís Auðardóttir,Elí Hörpu og Önundar,Eyrún Ólöf Sigurðardóttir,Helga Ögmundardóttir,Íris Ellenberger,Inga Björk Margrétar Bjarnadóttir,Katrín Pálmad. Þorgerðardóttir Skoðun
Þúsundir kusu Sönnu Anna Bentína Hermansen Einarsdóttir,Ármann Hákon Gunnarsson,Baldvin Björgvinsson,Brynja Guðnadóttir,Haraldur Ingi Haraldsson,Jón Hallur Haraldsson,Kolbrún Erna Pétursdóttir,Ólafur H. Ólafsson,Rakel Hildardóttir,Sigrún Jónsdóttir Skoðun
Framtíðarskipulag Keldnalands er ekki útópía – og þaðan af síður dystópía Birkir Ingibjartsson Skoðun