Orkumál - samfélag á krossgötum Finnbjörn A. Hermannsson skrifar 21. febrúar 2024 10:31 Nú um stundir birtist orkan í iðrum jarðar okkur sem eyðingarafl sem ógnar framtíðarbúsetu í Grindavík og ef til vill víðar. Þessi sama orka er hins vegar ein helsta forsenda þess samfélags sem við höfum sameinast um að halda uppi. Án hitaveitu og rafmagns væri enginn nútími í þessu fallega en oft erfiða landi okkar. Þessi frumskilyrði þjóðlífsins geyma þannig ómetanleg verðmæti. Og hvarvetna sem verðmæti er að finna er ágirndin jafnan skammt undan. Nú stendur samfélagið frammi fyrir því að verja þessi verðmæti til framtíðar, almenningi til heilla. Frá því ég tók við embætti forseta Alþýðusambands Íslands hef ég vakið máls á því að samfélag okkar standi á krossgötum. Það á við um margvíslega grunnþjónustu sem í raun varðar samband borgaranna og ríkisvaldsins. Nú er svo komið að ríkið virðist ekki ráða við að starfrækja mörg þeirra kerfa sem samfélagið treystir á. Almenningur heldur uppi kerfum þessum með framlagi sínu til samneyslunnar og þegar ríkisvaldið reynist ekki fært um að standa við sinn hluta sáttmálans og þær tryggingar sem honum fylgja er hætta á ferð. Biðlista í heilbrigðiskerfinu þekkja allir, gamalt fólk sætir hreppaflutningi sökum skorts á hjúkrunarrýmum og vandséð er að samfélag, sem ekki er fært um að halda uppi réttarvörslukerfi með þeim afleiðingum að dómar vegna alvarlegra afbrota fyrnast og fullnusta refsinga fer ekki fram, sé á réttri leið. Einkavædd vindorka Ég tel sýnt að þjóðin standi einnig á krossgötum hvað auðlindir og orkumál varðar; rafmagn, kalt vatn, vind og jarðvarma. Reynist íslenskir stjórnmálamenn ekki færir um að vernda almannahagsmuni verða gríðarleg verðmæti afhent útvöldum en eftir stendur þá þjóðin, hlunnfarin eina ferðina enn. Nærtækt er að horfa til þeirrar einkavæðingar sem fram hefur farið hér á landi á sviði framleiðslu og smásölu raforku í samræmi við tilskipanir Evrópusambandsins (ESB). Nú stendur til að taka næsta skref á braut þeirrar einkavæðingar með nýtingu vindorku. Í fyrirliggjandi frumvarpi um þetta stórmál er ekkert að finna um hvernig ráðstafa eigi arði af þessari auðlind til þjóðarinnar. Ég hef í fyrri grein (Vindorka í þágu hverra?) bent á að greinilega sé stefnt að því að koma hér á sams konar stjórnsýslulegum óskapnaði og tókst að innleiða varðandi sjókvíaeldi. Landið undir risastóru vindmyllurnar verður hins vegar afar verðmætt og þau fyrirtæki sem framleiða þessa orku munu hafa sjálfdæmi um að ráðstafa henni. Þannig verða stigin frekari skref í átt að „markaðsumhverfi” líku því sem þekkist á meginlandi Evrópu þó svo að aðstæður hér á eyju í norðurhöfum séu allt aðrar en þar. Horfið orkuöryggi Vaxandi ásókn í auðlindir þjóðarinnar hlýtur í þessu ljósi að vera áhyggjuefni sem kallar á einarða varðstöðu um almannahag. Hér er ástæða til að staldra við stóraukna spurn eftir raforku í landinu og þá staðreynd að Landsvirkjun ber ekki lengur ábyrgð á orkuöryggi heimila og minni fyrirtækja. Þau öryggismál eru í höndum stjórnmálamanna og verða einungis tryggð með lögum. Með öðrum orðum ógnar vaxandi eftirspurn raforkuöryggi heimila og smærri fyrirtækja á allra næstu árum og engin kerfislæg trygging er fyrir því að stórnotendur gangi ekki fyrir um raforku á kostnað þeirra. Eftir uppgjöf í desember er nú boðuð önnur atlaga á Alþingi að frumvarpi um orkulög til að bregðast við þessari fráleitu stöðu. Verður fróðlegt að fylgjast með þeirri umræðu og hvort þingheimur hafi burði til að leiða málið til farsælla lykta. Sú staðreynd að frumvarpið er talið nauðsynlegt vegna yfirvofandi neyðarástands er tæpast til marks um framsýni og samfélagsvitund. Félagsleg gæði afhent einkaframtakinu Vandséð er að sú einkavæðing sem þegar hefur farið fram á sviði orkumála hafi komið þjóðinni til góða og er nærtækt að horfa til Suðurnesja í því efni. Nú þegar ákveðið hefur verið að halda áfram á þeirri glötunarbraut með vindorkufrumvarpi er mikilvægt að almenningur geri sér ljóst að stefna stjórnvalda er ekki sú að þjóðin njóti afraksturs af auðlindinni. Um leið munu fyrirtæki sem framleiða þessa orku hafa það markmið eitt að hámarka gróða sinn. Vindorkan mun að óbreyttu ekki auka raforkuöryggi eða halda aftur af verðhækkunum til almennings og minni fyrirtækja. Stærðarhagkvæmni á einkamarkaði mun ráða ferð og stórnotendur ganga fyrir. Komi ekki til pólitískra inngripa verða almannahagsmunir fyrir borð bornir. Þau gæði sem þjóðin hefur notið til þessa í formi fremur ódýrrar og öruggrar orku munu heyra sögunni til. Missum ekki sjónar á því grundvallaratriði að stefnan er sú að einkaaðilar taki yfir þau félagslegu gæði sem eru forsenda lífs þjóðarinnar í landinu. „Snjall-mælarnir” sem skrá orkunotkun okkar eru lykilatriði í að unnt sé að selja þessi gæði samkvæmt lögmálum markaðarins. Á meginlandi Evrópu stundar fólk stórþvotta og sturtuböð að næturlagi þegar orkuverð er lægra en ella. Nú eru teknar að birtast auglýsingar hér á landi þar sem athygli er vakin á þeim dásemdum sparnaðar sem standa raforkunotendum til boða leggist þeir í slíkt næturbrölt. Er sjálfgefið að markaðsöflin stýri atferli okkar? „Arðsemiskrafan” og lífsgæðin Landið undir fótum okkar mun ekki einungis margfaldast í verði sökum vindmylluvæðingar. Kalda vatnið sem það geymir mun einnig aukast að verðmæti eftir því sem ásókn í það eykst m.a. sökum landkvíaeldis þar sem fyrir liggja áform á geigvænlegum kvarða. Skipuleg uppkaup fjármagnsafla á landi munu stóraukast. „Arðsemiskrafan” mun hljóma sem aldrei fyrr. Er hún líkleg til að bæta lífið í landinu? Allt ber að sama brunni; samfélag okkar stendur á krossgötum. Munu íslenskir stjórnmálamenn reynast þess megnugir að standa vörð um hagsmuni þjóðarinnar eða bíður hennar lífskjaraskerðing sökum fálætis þeirra? Höfundur er forseti Alþýðusambands Íslands. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Finnbjörn A. Hermannsson Orkumál Vindorka Mest lesið „Ef hún hefði haft val, hefði konan mín þá kosið að láta heilabilunina hafa sinn gang?” Ingrid Kuhlman Skoðun Er sanngjarnt að hækka virðisaukaskatt á mat og gistingu til að láta erlenda ferðamenn borga meira? Þórir Garðarsson Skoðun Vér erum úr sömu sveit Steinþór Logi Arnarsson Skoðun Heiðmörk: Gaddavír og girðingar Auður Kjartansdóttir Skoðun Réttlát leiðrétting veiðigjalda Elín Íris Fanndal Skoðun Að vera eða ekki vera – hvað er raunverulegur árangur? Ásta Kristín Sigurjónsdóttir,Inga Hlín Pálsdóttir Skoðun Stéttarkerfi Halldóra Lillý Jóhannsdóttir Skoðun Hamas og átökin við Ísrael – hvað er ekki sagt upphátt? Einar G Harðarson Skoðun Halldór 24.05.2025 Halldór Tuttugu ár af röddum sem áður voru þaggaðar, og framtíðin er okkar Guðmundur Ingi Þóroddsson Skoðun Skoðun Skoðun Vér erum úr sömu sveit Steinþór Logi Arnarsson skrifar Skoðun „Ef hún hefði haft val, hefði konan mín þá kosið að láta heilabilunina hafa sinn gang?” Ingrid Kuhlman skrifar Skoðun Réttlát leiðrétting veiðigjalda Elín Íris Fanndal skrifar Skoðun Að vera eða ekki vera – hvað er raunverulegur árangur? Ásta Kristín Sigurjónsdóttir,Inga Hlín Pálsdóttir skrifar Skoðun Er sanngjarnt að hækka virðisaukaskatt á mat og gistingu til að láta erlenda ferðamenn borga meira? Þórir Garðarsson skrifar Skoðun Heiðmörk: Gaddavír og girðingar Auður Kjartansdóttir skrifar Skoðun Tuttugu ár af röddum sem áður voru þaggaðar, og framtíðin er okkar Guðmundur Ingi Þóroddsson skrifar Skoðun #blessmeta - önnur grein Guðrún Hrefna Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Hvers virði er lambakjöt? Hafliði Halldórsson skrifar Skoðun Lífið er eins og konfektkassi, þú veist aldrei hvernig mola þú færð Elín Íris Fanndal skrifar Skoðun Þjóðareign, trú og skattar Svanur Guðmundsson skrifar Skoðun Hamas og átökin við Ísrael – hvað er ekki sagt upphátt? Einar G Harðarson skrifar Skoðun Gjaldfrjálsar máltíðir fyrir leikskólabörn Hólmfríður Jennýjar Árnadóttir skrifar Skoðun Næstu sólarhringar á Gaza skipta sköpum Hlynur Már Vilhjálmsson skrifar Skoðun Hvernig gengur nýjum kennurum í grunnskólakennslu? Ingólfur Ásgeir Jóhannesson,Aðalheiður Anna Erlingsdóttir,Andri Rafn Ottesen,Maríanna Jónsdóttir Maríudóttir,Valgerður S. Bjarnadóttir skrifar Skoðun Huglæg réttlætiskennd og skattar á verðmætasköpun Kristinn Karl Brynjarsson skrifar Skoðun Loksins fær þyrlan heimili fyrir norðan Njáll Trausti Friðbertsson skrifar Skoðun Opið bréf til stjórnvalda Elín Ýr Arnar Hafdísardóttir skrifar Skoðun Við skuldum þeim að hlusta Ólafur Adolfsson skrifar Skoðun „Litla stúlkan og ruddarnir“ - Hugleiðing um stöðu Íslands á alþj.vettv. Flosi Þorgeirsson skrifar Skoðun Mikilvæg gagnrýni eða tilraun til valdayfirtöku í Sósíalistaflokknum? Ása Lind Finnbogadóttir skrifar Skoðun Matvælaverð hefur nær þrefaldast frá stofnun Viðskiptaráðs! Sigríður Ingibjörg Ingadóttir skrifar Skoðun Alvarleg staða í umhverfi fréttamiðla Rósa Guðbjartsdóttir skrifar Skoðun Stéttarkerfi Halldóra Lillý Jóhannsdóttir skrifar Skoðun Stöðvum Hamas. Einungis þannig getum við stöðvað hryllinginn á Gaza BIrgir Finnsson skrifar Skoðun Dagur líffræðilegrar fjölbreytni 2025 Rannveig Magnúsdóttir,Ole Sandberg,Ragnhildur Guðmundsdóttir,Rebecca Thompson,Skúli Skúlason,Sæunn Júlía Sigurjónsdóttir skrifar Skoðun Æfingin skapar meistarann! Sigurjón Már Fox Gunnarsson skrifar Skoðun 140 sinnum líklegra að verða fyrir eldingu Sigurður G. Guðjónsson skrifar Skoðun Konum í afplánun fjölgar: Með flókin áföll á bakinu Tinna Eyberg Örlygsdóttir,Sigríður Ella Jónsdóttir skrifar Skoðun Traust í húfi Eyjólfur Ármannsson skrifar Sjá meira
Nú um stundir birtist orkan í iðrum jarðar okkur sem eyðingarafl sem ógnar framtíðarbúsetu í Grindavík og ef til vill víðar. Þessi sama orka er hins vegar ein helsta forsenda þess samfélags sem við höfum sameinast um að halda uppi. Án hitaveitu og rafmagns væri enginn nútími í þessu fallega en oft erfiða landi okkar. Þessi frumskilyrði þjóðlífsins geyma þannig ómetanleg verðmæti. Og hvarvetna sem verðmæti er að finna er ágirndin jafnan skammt undan. Nú stendur samfélagið frammi fyrir því að verja þessi verðmæti til framtíðar, almenningi til heilla. Frá því ég tók við embætti forseta Alþýðusambands Íslands hef ég vakið máls á því að samfélag okkar standi á krossgötum. Það á við um margvíslega grunnþjónustu sem í raun varðar samband borgaranna og ríkisvaldsins. Nú er svo komið að ríkið virðist ekki ráða við að starfrækja mörg þeirra kerfa sem samfélagið treystir á. Almenningur heldur uppi kerfum þessum með framlagi sínu til samneyslunnar og þegar ríkisvaldið reynist ekki fært um að standa við sinn hluta sáttmálans og þær tryggingar sem honum fylgja er hætta á ferð. Biðlista í heilbrigðiskerfinu þekkja allir, gamalt fólk sætir hreppaflutningi sökum skorts á hjúkrunarrýmum og vandséð er að samfélag, sem ekki er fært um að halda uppi réttarvörslukerfi með þeim afleiðingum að dómar vegna alvarlegra afbrota fyrnast og fullnusta refsinga fer ekki fram, sé á réttri leið. Einkavædd vindorka Ég tel sýnt að þjóðin standi einnig á krossgötum hvað auðlindir og orkumál varðar; rafmagn, kalt vatn, vind og jarðvarma. Reynist íslenskir stjórnmálamenn ekki færir um að vernda almannahagsmuni verða gríðarleg verðmæti afhent útvöldum en eftir stendur þá þjóðin, hlunnfarin eina ferðina enn. Nærtækt er að horfa til þeirrar einkavæðingar sem fram hefur farið hér á landi á sviði framleiðslu og smásölu raforku í samræmi við tilskipanir Evrópusambandsins (ESB). Nú stendur til að taka næsta skref á braut þeirrar einkavæðingar með nýtingu vindorku. Í fyrirliggjandi frumvarpi um þetta stórmál er ekkert að finna um hvernig ráðstafa eigi arði af þessari auðlind til þjóðarinnar. Ég hef í fyrri grein (Vindorka í þágu hverra?) bent á að greinilega sé stefnt að því að koma hér á sams konar stjórnsýslulegum óskapnaði og tókst að innleiða varðandi sjókvíaeldi. Landið undir risastóru vindmyllurnar verður hins vegar afar verðmætt og þau fyrirtæki sem framleiða þessa orku munu hafa sjálfdæmi um að ráðstafa henni. Þannig verða stigin frekari skref í átt að „markaðsumhverfi” líku því sem þekkist á meginlandi Evrópu þó svo að aðstæður hér á eyju í norðurhöfum séu allt aðrar en þar. Horfið orkuöryggi Vaxandi ásókn í auðlindir þjóðarinnar hlýtur í þessu ljósi að vera áhyggjuefni sem kallar á einarða varðstöðu um almannahag. Hér er ástæða til að staldra við stóraukna spurn eftir raforku í landinu og þá staðreynd að Landsvirkjun ber ekki lengur ábyrgð á orkuöryggi heimila og minni fyrirtækja. Þau öryggismál eru í höndum stjórnmálamanna og verða einungis tryggð með lögum. Með öðrum orðum ógnar vaxandi eftirspurn raforkuöryggi heimila og smærri fyrirtækja á allra næstu árum og engin kerfislæg trygging er fyrir því að stórnotendur gangi ekki fyrir um raforku á kostnað þeirra. Eftir uppgjöf í desember er nú boðuð önnur atlaga á Alþingi að frumvarpi um orkulög til að bregðast við þessari fráleitu stöðu. Verður fróðlegt að fylgjast með þeirri umræðu og hvort þingheimur hafi burði til að leiða málið til farsælla lykta. Sú staðreynd að frumvarpið er talið nauðsynlegt vegna yfirvofandi neyðarástands er tæpast til marks um framsýni og samfélagsvitund. Félagsleg gæði afhent einkaframtakinu Vandséð er að sú einkavæðing sem þegar hefur farið fram á sviði orkumála hafi komið þjóðinni til góða og er nærtækt að horfa til Suðurnesja í því efni. Nú þegar ákveðið hefur verið að halda áfram á þeirri glötunarbraut með vindorkufrumvarpi er mikilvægt að almenningur geri sér ljóst að stefna stjórnvalda er ekki sú að þjóðin njóti afraksturs af auðlindinni. Um leið munu fyrirtæki sem framleiða þessa orku hafa það markmið eitt að hámarka gróða sinn. Vindorkan mun að óbreyttu ekki auka raforkuöryggi eða halda aftur af verðhækkunum til almennings og minni fyrirtækja. Stærðarhagkvæmni á einkamarkaði mun ráða ferð og stórnotendur ganga fyrir. Komi ekki til pólitískra inngripa verða almannahagsmunir fyrir borð bornir. Þau gæði sem þjóðin hefur notið til þessa í formi fremur ódýrrar og öruggrar orku munu heyra sögunni til. Missum ekki sjónar á því grundvallaratriði að stefnan er sú að einkaaðilar taki yfir þau félagslegu gæði sem eru forsenda lífs þjóðarinnar í landinu. „Snjall-mælarnir” sem skrá orkunotkun okkar eru lykilatriði í að unnt sé að selja þessi gæði samkvæmt lögmálum markaðarins. Á meginlandi Evrópu stundar fólk stórþvotta og sturtuböð að næturlagi þegar orkuverð er lægra en ella. Nú eru teknar að birtast auglýsingar hér á landi þar sem athygli er vakin á þeim dásemdum sparnaðar sem standa raforkunotendum til boða leggist þeir í slíkt næturbrölt. Er sjálfgefið að markaðsöflin stýri atferli okkar? „Arðsemiskrafan” og lífsgæðin Landið undir fótum okkar mun ekki einungis margfaldast í verði sökum vindmylluvæðingar. Kalda vatnið sem það geymir mun einnig aukast að verðmæti eftir því sem ásókn í það eykst m.a. sökum landkvíaeldis þar sem fyrir liggja áform á geigvænlegum kvarða. Skipuleg uppkaup fjármagnsafla á landi munu stóraukast. „Arðsemiskrafan” mun hljóma sem aldrei fyrr. Er hún líkleg til að bæta lífið í landinu? Allt ber að sama brunni; samfélag okkar stendur á krossgötum. Munu íslenskir stjórnmálamenn reynast þess megnugir að standa vörð um hagsmuni þjóðarinnar eða bíður hennar lífskjaraskerðing sökum fálætis þeirra? Höfundur er forseti Alþýðusambands Íslands.
„Ef hún hefði haft val, hefði konan mín þá kosið að láta heilabilunina hafa sinn gang?” Ingrid Kuhlman Skoðun
Er sanngjarnt að hækka virðisaukaskatt á mat og gistingu til að láta erlenda ferðamenn borga meira? Þórir Garðarsson Skoðun
Að vera eða ekki vera – hvað er raunverulegur árangur? Ásta Kristín Sigurjónsdóttir,Inga Hlín Pálsdóttir Skoðun
Skoðun „Ef hún hefði haft val, hefði konan mín þá kosið að láta heilabilunina hafa sinn gang?” Ingrid Kuhlman skrifar
Skoðun Að vera eða ekki vera – hvað er raunverulegur árangur? Ásta Kristín Sigurjónsdóttir,Inga Hlín Pálsdóttir skrifar
Skoðun Er sanngjarnt að hækka virðisaukaskatt á mat og gistingu til að láta erlenda ferðamenn borga meira? Þórir Garðarsson skrifar
Skoðun Tuttugu ár af röddum sem áður voru þaggaðar, og framtíðin er okkar Guðmundur Ingi Þóroddsson skrifar
Skoðun Lífið er eins og konfektkassi, þú veist aldrei hvernig mola þú færð Elín Íris Fanndal skrifar
Skoðun Hvernig gengur nýjum kennurum í grunnskólakennslu? Ingólfur Ásgeir Jóhannesson,Aðalheiður Anna Erlingsdóttir,Andri Rafn Ottesen,Maríanna Jónsdóttir Maríudóttir,Valgerður S. Bjarnadóttir skrifar
Skoðun „Litla stúlkan og ruddarnir“ - Hugleiðing um stöðu Íslands á alþj.vettv. Flosi Þorgeirsson skrifar
Skoðun Mikilvæg gagnrýni eða tilraun til valdayfirtöku í Sósíalistaflokknum? Ása Lind Finnbogadóttir skrifar
Skoðun Matvælaverð hefur nær þrefaldast frá stofnun Viðskiptaráðs! Sigríður Ingibjörg Ingadóttir skrifar
Skoðun Dagur líffræðilegrar fjölbreytni 2025 Rannveig Magnúsdóttir,Ole Sandberg,Ragnhildur Guðmundsdóttir,Rebecca Thompson,Skúli Skúlason,Sæunn Júlía Sigurjónsdóttir skrifar
Skoðun Konum í afplánun fjölgar: Með flókin áföll á bakinu Tinna Eyberg Örlygsdóttir,Sigríður Ella Jónsdóttir skrifar
„Ef hún hefði haft val, hefði konan mín þá kosið að láta heilabilunina hafa sinn gang?” Ingrid Kuhlman Skoðun
Er sanngjarnt að hækka virðisaukaskatt á mat og gistingu til að láta erlenda ferðamenn borga meira? Þórir Garðarsson Skoðun
Að vera eða ekki vera – hvað er raunverulegur árangur? Ásta Kristín Sigurjónsdóttir,Inga Hlín Pálsdóttir Skoðun