Jarðakaup í nýjum tilgangi Halla Hrund Logadóttir skrifar 17. mars 2024 12:31 Við sjáum dæmi dæmi um erlend jarðakaup til útflutnings á jarðefnum í undirbúningi á Mýrdalssandi. Lögin í kringum nýtingu jarðefna voru m.a. hönnuð til að bændur og Vegagerðin hefðu auðvelt aðgengi að möl og sandi til að byggja fjárhús og vegi. Lögin voru ekki hönnuð til að flytja út fjöll og fell. Við sjáum dæmi um erlend kaup á landi til að eignast vatn í Ölfusi. Lögin í kringum vatnið voru meðal annars hönnuð til þess að tryggja sveitarfélögum aðgengi að vatni. Þau gerðu ekki ráð fyrir að vatn væri mikilvæg stragedísk verðmæti í hlýnandi heimi sem flest önnur ríki hafa kortlagt út í ystu æsar. Við sjáum áhuga á jarðakaupum í tilgangi orkunýtingar og innviða aukast en dæmi um slíkt má finna í vatnsafli, vindi og jarðhita. Græna orkan er olía framtíðarinnar og eignarhald á slíkum auðlindum þarf að hugsa til langs tíma. Allt eru þetta dæmi um þróun sem Orkustofnun tekur eftir þar sem málefni kalds og heits vatns, jarðefna og orku er á borði stofnunarinnar. Þróunin vekur upp margs konar spurningar um nauðsyn þess að styrkja lagaramma og stjórnsýslu þessara málaflokka. Alþjóðaviðskipti lífæð þjóðarinnar en sala á auðlindum ekki nauðsynleg Vel er vitað að grunnurinn að velmegun Íslands liggur í öflugum alþjóðaviðskiptum. Það sést í útflutningi á áli og sjávarfangi svo dæmi séu tekin. Miklir möguleikar til framtíðar eru einmitt tengdir viðskiptum á ofangreindum auðlindasviðum líkt og þau metnaðarfullu alþjóðlegu verkefni sem hér hafa verið nefnd bera merki um. Alþjóðaviðskipti og fjárfestingar krefjast þó ekki að auðlindir séu seldar út fyrir landsteinana til að stunda þau. Þvert á móti er hægt að laða að erlent fjármagn og stunda öflug viðskipti áöllum ofangreindum sviðum til dæmis með því að veita aðkomu að verkefnum í gegnum nýtingarleyfi til lengri tíma svo að fjárfesting sé arðbær og eftirsótt. Fjárfesting í gegnum nýtingarleyfi er til dæmis nýtt í auðlindaríku landi líkt og Ástralíu. Auðlindin er þá nær því að vera til leigu af eiganda sem fjárfestir í ólíkum verkefnum hverju sinni. Fleiri leiðir eru færar og hægt að greina eftir því sem sýn og markmið stjórnmála eru á málin. Af hverju skiptir þetta máli: Geopólitík og hagsmunir ríkja til langs tíma Þegar fjöldi jarða er þegar í erlendri eigu, og auðlindir því sömuleiðis, er eðlilegt að spyrja hvort þetta sé eitthvað til að taka slaginn fyrir. En yfir langan tíma þegar að einstakir bútar landsins raðast saman upp í stærri heildarmynd þá getur niðurstaðan haft áhrif ástjórn okkar og hagsmuni bæði innan lands og utan. Þess vegna þarf að teikna upp mismunandi sviðsmyndir af eignarhaldi auðlinda og greina hvað þær geta þýtt fyrir landið fyrir komandi kynslóðir. Þannig má taka meðvitaðar ákvarðanir um hvert skal haldið með útfærslu í lögum og reglum og styðja þróun byggða landsins um leið. Barátta fortíðarinnar Við getum verið þakklát ýmsum baráttumálum fortíðarinnar á sviði auðlindamála. Vel er lýst í ævisögu Jóhannesar Nordal þeirri hugsun ríkisins að kaupendur orkunnar gætu verið erlendir fjárfestar og fyrirtæki líkt og álverin, en að framleiðslan á orkunni væri í innlendri eigu. Höfum í huga að slíkt var alls ekki sjálfsagt. Í mörgum ríkjum eiga fyrirtæki virkjanirnar sömuleiðis og svo hefði vel geta farið hér. Þessi langtímahugsun forvera okkar tryggði hins vegar að við eigum gríðarleg verðmæti í virkjunum landsins í dag. Í sjávarútveginum er annað gott dæmi. Þar háðum við endurtekin þorskastríð við Breta til að tryggja að við ættum fiskinn í sjónumvið landið okkar. Þótt ýmis deilumál hafi risið um kvótakerfið má samt segja að flestir séu sammála um að við getum verið þakklát þeirri niðurstöðu að takmarkanir voru settar á erlent eignarhald auðlindarinnar sjálfrar sem skilar miklu í þjóðarbúið. Fyrir framtíðina Áþeim tíma sem Landsvirkjun var stofnuð og barist var fyrir landhelginni voru Íslendingar að leggja grunn að framtíð sinni sem nýlega sjálfstæðu ríki og mikil áhersla var lögð á að byggja til framtíðar. Í dag hefur samfélagið vaxið og dafnað og verðmæti þessara auðlinda okkar – hvort sem er kalt eða heitt vatn, orku og jarðefna – sömuleiðis aukist til muna. Í raun má segja að við höfum aldrei verið með jafn góð spil á hendi og möguleikar okkar eru óteljandi og öfundsverðir í alþjóðlegu samhengi. Við þurfum hins vegar að vera saman að láta okkur málin varða svo að vel sé búið um hnútana og tækifærin fyrir samfélagið nýtt til fulls. Með slíkri langtímahugsun má tryggja að afkomendur okkar geti, líkt og við, litið um öxl og fyllst þakklæti yfir hvernig við spiluðum úr spilunum af kostgæfni; fyrir kynslóðir okkar tíma en ekki síður fyrir framtíðina. Höfundur er Orkumálastjóri og aðjúnkt við Harvard-háskóla. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Halla Hrund Logadóttir Jarða- og lóðamál Námuvinnsla Jarðakaup útlendinga Mest lesið Hvernig hljómar 100.000 kr. mánaðarlegur samgöngustyrkur? Valur Elli Valsson Skoðun Gerræðisleg áform í anda Ráðstjórnarríkjanna Guðmundur Fertram Sigurjónsson Skoðun Opið svar til formanns Samleik- Útsvarsgreiðendur borga leikskólann í Kópavogi! Rakel Ýr Isaksen Skoðun Stóðhryssur ekki moldvörpur Hallgerður Ljósynja Hauksdóttir Skoðun Frá Írak til Gaza: Hvað höfum við lært af lygunum og stríðsbröltinu? Helen Ólafsdóttir Skoðun Staða þorpshálfvita er laus til umsóknar Jón Daníelsson Skoðun Öryggi og varnir Íslands Kristrún Frostadóttir,Þorgerður Katrín Gunnarsdóttir,Inga Sæland Skoðun Tími til að notast við réttar tölur Sigurjón Þórðarson,Eydís Ásbjörnsdóttir,Eiríkur Björn Björgvinsson Skoðun Gerist þetta aftur á morgun? Ísak Hilmarsson Skoðun Við getum gert betur Einar Bárðarson Skoðun Skoðun Skoðun Fasteignagjöld eru lág í Reykjavík Sara Björg Sigurðardóttir skrifar Skoðun Gerræðisleg áform í anda Ráðstjórnarríkjanna Guðmundur Fertram Sigurjónsson skrifar Skoðun Opið svar til formanns Samleik- Útsvarsgreiðendur borga leikskólann í Kópavogi! Rakel Ýr Isaksen skrifar Skoðun Nýbakaðir foreldrar og óbökuð loforð Ingveldur Anna Sigurðardóttir skrifar Skoðun Þegar bráðamóttakan drepur þig hraðar Hólmfríður Ásta Hjaltadóttir skrifar Skoðun Samkeppnin tryggir hag neytenda Hanna Katrín Friðriksson skrifar Skoðun Stóðhryssur ekki moldvörpur Hallgerður Ljósynja Hauksdóttir skrifar Skoðun Við getum gert betur Einar Bárðarson skrifar Skoðun Tími til að notast við réttar tölur Sigurjón Þórðarson,Eydís Ásbjörnsdóttir,Eiríkur Björn Björgvinsson skrifar Skoðun Hvernig hljómar 100.000 kr. mánaðarlegur samgöngustyrkur? Valur Elli Valsson skrifar Skoðun Ábyrg stefna í útlendingamálum Þorbjörg Sigríður Gunnlaugsdóttir skrifar Skoðun Týndu hermennirnir okkar Bryndís Haraldsdóttir skrifar Skoðun Gerist þetta aftur á morgun? Ísak Hilmarsson skrifar Skoðun Frá Írak til Gaza: Hvað höfum við lært af lygunum og stríðsbröltinu? Helen Ólafsdóttir skrifar Skoðun Staða þorpshálfvita er laus til umsóknar Jón Daníelsson skrifar Skoðun Að reikna veiðigjald af raunverulegum aflaverðmætum Kristján Þórður Snæbjarnarson skrifar Skoðun Fréttir af baggavélum og lömbum Heiða Ingimarsdóttir skrifar Skoðun Auglýsingaskrum Landsvirkjunar Stefán Georgsson skrifar Skoðun Öryggi og varnir Íslands Kristrún Frostadóttir,Þorgerður Katrín Gunnarsdóttir,Inga Sæland skrifar Skoðun Takk Trump! Trausti Breiðfjörð Magnússon skrifar Skoðun Fíllinn á teikniborði Landsvirkjunar Soffía Sigurðardóttir skrifar Skoðun Tími til að staldra við Heiðrún Lind Marteinsdóttir skrifar Skoðun Hvar er fyrirsjáanleikinn, forsætisráðherra? Monika Margrét Stefánsdóttir skrifar Skoðun 25 metrar í Fannborg Hákon Gunnarsson skrifar Skoðun Krossferðir - Íslamófóbía - Palestína Kristján Þór Sigurðsson skrifar Skoðun Gefum heimild fyrir kyrrð og kærleik Aðalheiður Mjöll Þórarinsdóttir skrifar Skoðun Frumvarp til ólaga Jón Ásgeir Sigurvinsson skrifar Skoðun Hervirki í höfuðborg - Svefngenglar við stjórnvölinn Örn Sigurðsson skrifar Skoðun „Drifkraftur að óöryggi og óvissu“ Hjálmtýr Heiðdal skrifar Skoðun Klerkaveldi, trú og stjórnmál Sigurður Árni Þórðarson skrifar Sjá meira
Við sjáum dæmi dæmi um erlend jarðakaup til útflutnings á jarðefnum í undirbúningi á Mýrdalssandi. Lögin í kringum nýtingu jarðefna voru m.a. hönnuð til að bændur og Vegagerðin hefðu auðvelt aðgengi að möl og sandi til að byggja fjárhús og vegi. Lögin voru ekki hönnuð til að flytja út fjöll og fell. Við sjáum dæmi um erlend kaup á landi til að eignast vatn í Ölfusi. Lögin í kringum vatnið voru meðal annars hönnuð til þess að tryggja sveitarfélögum aðgengi að vatni. Þau gerðu ekki ráð fyrir að vatn væri mikilvæg stragedísk verðmæti í hlýnandi heimi sem flest önnur ríki hafa kortlagt út í ystu æsar. Við sjáum áhuga á jarðakaupum í tilgangi orkunýtingar og innviða aukast en dæmi um slíkt má finna í vatnsafli, vindi og jarðhita. Græna orkan er olía framtíðarinnar og eignarhald á slíkum auðlindum þarf að hugsa til langs tíma. Allt eru þetta dæmi um þróun sem Orkustofnun tekur eftir þar sem málefni kalds og heits vatns, jarðefna og orku er á borði stofnunarinnar. Þróunin vekur upp margs konar spurningar um nauðsyn þess að styrkja lagaramma og stjórnsýslu þessara málaflokka. Alþjóðaviðskipti lífæð þjóðarinnar en sala á auðlindum ekki nauðsynleg Vel er vitað að grunnurinn að velmegun Íslands liggur í öflugum alþjóðaviðskiptum. Það sést í útflutningi á áli og sjávarfangi svo dæmi séu tekin. Miklir möguleikar til framtíðar eru einmitt tengdir viðskiptum á ofangreindum auðlindasviðum líkt og þau metnaðarfullu alþjóðlegu verkefni sem hér hafa verið nefnd bera merki um. Alþjóðaviðskipti og fjárfestingar krefjast þó ekki að auðlindir séu seldar út fyrir landsteinana til að stunda þau. Þvert á móti er hægt að laða að erlent fjármagn og stunda öflug viðskipti áöllum ofangreindum sviðum til dæmis með því að veita aðkomu að verkefnum í gegnum nýtingarleyfi til lengri tíma svo að fjárfesting sé arðbær og eftirsótt. Fjárfesting í gegnum nýtingarleyfi er til dæmis nýtt í auðlindaríku landi líkt og Ástralíu. Auðlindin er þá nær því að vera til leigu af eiganda sem fjárfestir í ólíkum verkefnum hverju sinni. Fleiri leiðir eru færar og hægt að greina eftir því sem sýn og markmið stjórnmála eru á málin. Af hverju skiptir þetta máli: Geopólitík og hagsmunir ríkja til langs tíma Þegar fjöldi jarða er þegar í erlendri eigu, og auðlindir því sömuleiðis, er eðlilegt að spyrja hvort þetta sé eitthvað til að taka slaginn fyrir. En yfir langan tíma þegar að einstakir bútar landsins raðast saman upp í stærri heildarmynd þá getur niðurstaðan haft áhrif ástjórn okkar og hagsmuni bæði innan lands og utan. Þess vegna þarf að teikna upp mismunandi sviðsmyndir af eignarhaldi auðlinda og greina hvað þær geta þýtt fyrir landið fyrir komandi kynslóðir. Þannig má taka meðvitaðar ákvarðanir um hvert skal haldið með útfærslu í lögum og reglum og styðja þróun byggða landsins um leið. Barátta fortíðarinnar Við getum verið þakklát ýmsum baráttumálum fortíðarinnar á sviði auðlindamála. Vel er lýst í ævisögu Jóhannesar Nordal þeirri hugsun ríkisins að kaupendur orkunnar gætu verið erlendir fjárfestar og fyrirtæki líkt og álverin, en að framleiðslan á orkunni væri í innlendri eigu. Höfum í huga að slíkt var alls ekki sjálfsagt. Í mörgum ríkjum eiga fyrirtæki virkjanirnar sömuleiðis og svo hefði vel geta farið hér. Þessi langtímahugsun forvera okkar tryggði hins vegar að við eigum gríðarleg verðmæti í virkjunum landsins í dag. Í sjávarútveginum er annað gott dæmi. Þar háðum við endurtekin þorskastríð við Breta til að tryggja að við ættum fiskinn í sjónumvið landið okkar. Þótt ýmis deilumál hafi risið um kvótakerfið má samt segja að flestir séu sammála um að við getum verið þakklát þeirri niðurstöðu að takmarkanir voru settar á erlent eignarhald auðlindarinnar sjálfrar sem skilar miklu í þjóðarbúið. Fyrir framtíðina Áþeim tíma sem Landsvirkjun var stofnuð og barist var fyrir landhelginni voru Íslendingar að leggja grunn að framtíð sinni sem nýlega sjálfstæðu ríki og mikil áhersla var lögð á að byggja til framtíðar. Í dag hefur samfélagið vaxið og dafnað og verðmæti þessara auðlinda okkar – hvort sem er kalt eða heitt vatn, orku og jarðefna – sömuleiðis aukist til muna. Í raun má segja að við höfum aldrei verið með jafn góð spil á hendi og möguleikar okkar eru óteljandi og öfundsverðir í alþjóðlegu samhengi. Við þurfum hins vegar að vera saman að láta okkur málin varða svo að vel sé búið um hnútana og tækifærin fyrir samfélagið nýtt til fulls. Með slíkri langtímahugsun má tryggja að afkomendur okkar geti, líkt og við, litið um öxl og fyllst þakklæti yfir hvernig við spiluðum úr spilunum af kostgæfni; fyrir kynslóðir okkar tíma en ekki síður fyrir framtíðina. Höfundur er Orkumálastjóri og aðjúnkt við Harvard-háskóla.
Opið svar til formanns Samleik- Útsvarsgreiðendur borga leikskólann í Kópavogi! Rakel Ýr Isaksen Skoðun
Tími til að notast við réttar tölur Sigurjón Þórðarson,Eydís Ásbjörnsdóttir,Eiríkur Björn Björgvinsson Skoðun
Skoðun Opið svar til formanns Samleik- Útsvarsgreiðendur borga leikskólann í Kópavogi! Rakel Ýr Isaksen skrifar
Skoðun Tími til að notast við réttar tölur Sigurjón Þórðarson,Eydís Ásbjörnsdóttir,Eiríkur Björn Björgvinsson skrifar
Skoðun Frá Írak til Gaza: Hvað höfum við lært af lygunum og stríðsbröltinu? Helen Ólafsdóttir skrifar
Skoðun Öryggi og varnir Íslands Kristrún Frostadóttir,Þorgerður Katrín Gunnarsdóttir,Inga Sæland skrifar
Opið svar til formanns Samleik- Útsvarsgreiðendur borga leikskólann í Kópavogi! Rakel Ýr Isaksen Skoðun
Tími til að notast við réttar tölur Sigurjón Þórðarson,Eydís Ásbjörnsdóttir,Eiríkur Björn Björgvinsson Skoðun