Sérhagsmunafúsk á Al­þingi

Ekki hlustað á samtök fyrirtækja, launþega og neytenda

Breytingartillögur meirihluta atvinnuveganefndar, sem bjuggu í rauninni til nýtt þingmál um víðtæka undanþágu allra afurðastöðva frá samkeppnislögum, vöktu hörð viðbrögð þegar þær komu fram í nefndaráliti meirihlutans. Félag atvinnurekenda, Neytendasamtökin, VR, Alþýðusambandið, Samtök verslunar og þjónustu, Samkeppniseftirlitið og fleiri vöruðu við samþykkt málsins og kröfðust þess að það yrði dregið til baka, í stað þess að það yrði keyrt í gegnum Alþingi eins og raunin varð.

Með breytingartillögum nefndarinnar var í raun orðið til allt annað mál en upphaflegt frumvarp matvælaráðherra, sem búið var að fara í gegnum samráðsferli bæði á vegum stjórnarráðsins og Alþingis. Formaður atvinnuveganefndar hefur sjálfur upplýst að breytingartillögurnar hafi verið unnar með fulltingi lögmanna Samtaka fyrirtækja í landbúnaði, en félagsmenn þeirra, afurðastöðvarnar, áttu beinna hagsmuna að gæta. Við gagnrýnendurnir bentum m.a. á að mat á áhrifum lagasetningarinnar væri ekki í samræmi við reglur ríkisstjórnarinnar sjálfrar um undirbúning og frágang stjórnarfrumvarpa og þingsályktunartillagna. Ekkert var á þessar viðvaranir hlustað.

Ekki hlustað á starfsmenn þingsins

Þórarinn Ingi Pétursson, formaður atvinnuveganefndar Alþingis, hefur eftir að dómurinn féll reynt að fleygja starfsmönnum nefnda- og greiningarsviðs þingsins undir strætisvagninn og sagt að þeir hafi kveðið upp úr um að frumvarpið bryti ekki í bága við stjórnarskrá. Vissulega var unnið minnisblað fyrir nefndarmeirihlutann þar sem niðurstaðan var að samþykkt breytingartillagna „virðist ekki ganga gegn áskilnaði 44. gr. stjskr. um þrjár umræður lagafrumvarps.“ Hins vegar hefur nú einnig komið fram annað minnisblað frá nefnda- og greiningarsviði, þar sem þrjú mikilvæg atriði koma fram:

1. Eftir fundahöld lögfræðinga þingsins um það hvort frumvarpið með breytingartillögum stæðist stjórnarskrána, voru haldnir fundir með formanninum þar sem honum var tjáð að fyrirhugaðar breytingar gengju langt og að „best færi á því að lagt yrði fram sérstakt frumvarp um sama efni og ákvörðun um afgreiðslu nefndarálitsins væri að lokum pólitísks efnis.“
2. Starfsmenn þingsins bentu á að efnisleg umfjöllun nefndar milli 2. og 3. umræðu yrði málinu til framdráttar vegna hinna miklu breytinga. Þá væri hægt að afla nýrra umsagna frá þeim aðilum sem hvað sterkasta skoðun hefðu á afgreiðslu málsins.
3. Nefndarmeirihlutanum var bent á að fulltrúar matvælaráðuneytisins hefðu ekki komið að vinnslu breytingartillagnanna en slíkt væri vanalegt, þegar um væri að ræða jafnmiklar breytingar og lagðar voru til á þingmálinu.

Fyrir liggur að ekkert var heldur hlustað á þessar viðvaranir og ábendingar starfsmanna Alþingis, heldur málið keyrt áfram. Að nefndarformaðurinn reyni að ýta ábyrgð yfir á starfsfólk þingsins verður seint talið stórmannlegt.

Stuðningsmenn breytingarinnar sáu áhrifin ekki fyrir

Án tillits til þess hvort afgreiðsla þingsins var í samræmi við stjórnarskrána eður ei, var hún óvönduð og hroðvirknisleg og málið var keyrt í gegn undir þrýstingi frá sérhagsmunaaðilum í búvörugeiranum. Vegna þess að ekkert mat á áhrifum lagasetningarinnar var unnið, hafa sumar augljósar afleiðingar hennar komið sjálfum þingmönnunum, sem greiddu atkvæði með henni, á óvart. Hér eru þrjú dæmi.

1. Í hlaðvarpsþætti Félags atvinnurekenda, Kaffikróknum, viðurkenndi Sigurður Ingi Jóhannsson, formaður Framsóknarflokksins, að líklega hefði verið gengið of langt varðandi það að veita afurðastöðvum í alifugla- og svínakjöti undanþágu frá samkeppnislögum. „Hvort í þessari aðgerð hafi verið gengið of langt varðandi hvíta kjötið finnst mér bara sjálfsagt að skoða,“ sagði Sigurður Ingi.
2. Í þættinum Reykjavík síðdegis á Bylgjunni í gær, þar sem við Þórarinn Ingi Pétursson ræddum málið, viðurkenndi formaður atvinnuveganefndar að sömu afleiðingu af lagasetningunni, að það væri opið fyrir að stærstu svínakjötsframleiðendur og -innflytjendur landsins sameinuðust í eitt risafyrirtæki án atbeina samkeppnisyfirvalda, hefði hann ekki séð fyrir. „Ég get tekið undir það sem Ólafur kom hér inn á áðan ... um svínakjötsframleiðsluna,“ sagði hann. Þórarinn Ingi sagði að það hefði líka komið honum á óvart þegar löggjöf, sem var sögð til að styrkja stöðu bænda, leiddi til þess að hann sjálfur og tólf aðrir bændur, sem ekki vildu selja hlut sinn í Kjarnafæði-Norðlenska til Kaupfélags Skagfirðinga, voru þvingaðir til að selja KS hlut sinn. „Ég skal alveg segja það að ég sá það ekki fyrir að það myndi gerast svona hratt. Ég get alveg viðurkennt það,“ sagði Þórarinn.
3. Bergþór Ólason, þingflokksformaður Miðflokksins, flokks sem studdi lagabreytinguna, viðurkenndi í viðtali í Kaffikróknum að hafa ekki séð afleiðingar lagasetningarinnar fyrir, meðal annars ofangreint. Greinarhöfundur spurði hann líka út í þá staðreynd að nú búa fyrirtæki, sem flytja inn kjöt, við tvenns konar lög. Annars vegar geta stjórnendur innflutningsfyrirtækja, sem ekki eru afurðastöðvar, farið í fangelsi fyrir samráðsbrot og eru háðir ströngu eftirliti samkeppnisyfirvalda með samrunum. Keppinautar þeirra, afurðastöðvar sem eru jafnframt umsvifamiklir kjötinnflytjendur, eru undanþegnir öllum slíkum hömlum og refsingum. „Í þessari breytingartillögu sem meirihluti atvinnuveganefndar gerir, er netinu kastað nokkuð víðar – og í raun kom á daginn kannski miklu víðar – heldur en margir áttuðu sig á,“ sagði Bergþór.

Þingmennirnir vissu ekki hvað þeir voru að gera

Allt ber þetta að sama brunni. Alveg burtséð frá því hvort samþykkt þingsins stóðst stjórnarskrá eða ekki, liggur fyrir að málið var illa unnið, samráðs ekki leitað, ekki hlustað á ráðgjöf fagmanna og ekkert áhrifamat unnið. Þingmennirnir vissu einfaldlega ekkert hvað þeir voru að gera, fóru bara eftir því sem lögfræðingar Samtaka fyrirtækja í landbúnaði sögðu þeim að gera og knúðu málið í gegnum þingið. Þess vegna kemur það jafnvel flutningsmönnum hins endanlega frumvarps sjálfum á óvart hverjar afleiðingarnar eru. Breytingin á búvörulögum var fúsk, unnið í þágu og með fulltingi sérhagsmunaaðila í búvörugeiranum. Þingmennirnir sem að henni stóðu ættu að horfast í augu við ábyrgð sína, biðjast afsökunar á þessum hörmulegu vinnubrögðum og reyna að læra af þeim einhverja lexíu.