Hálft líf heimilislausra kvenna Kristín I. Pálsdóttir og Halldóra R. Guðmundsdóttir skrifa 1. desember 2024 09:01 Leið kvenna inn í heimilisleysi er oftar en ekki afleiðing af ofbeldi í nánum samböndum. Erlendar rannsóknir sýna að 40-100% kvenna sem eru heimilislausar hafa búið við ofbeldi í nánum samböndum. [1] Rannsókn í Massachussetts í Bandaríkjunum sýndi að 92% heimilislausra kvenna hefðu orðið fyrir líkamlegu eða kynferðislegu ofbeldi. Ofbeldi er bæði fyrirboði og afleiðing heimilisleysis kvenna. Rannsóknir á lífi heimilislausra kvenna eru af skornum skammti, ekki síst hér á landi. Erlendar rannsóknir sýna að lífslíkur þeirra eru 42-43 ár, eða hátt í helmingi minni en annarra kynsystra þeirra. Þegar heimilislausar konur eru bornar saman við heimilislausa karla kemur í ljós að þær eru í mun meiri sjálfsvígsáhættu en þeir og þá er langt til jafnað þar sem heimilislaust fólk almennt er 35 sinnum líklegra til sjálfsvígs en þau sem ekki eru heimilislaus. [2] Þær eru líka í meiri hættu á að verða fyrir ofbeldi, bæði andlegu, líkamlegu og kynferðislegu, sem ýtir líka undir sjálfsvígshættu þeirra. Þá eru þær í meiri hættu á að verða fyrir ofbeldi ef þær glíma við alvarlegar geðrænar áskoranir. [3] Sjötta grein alþjóðasamnings um borgaraleg og stjórnmálaleg réttindi kveður á um réttinn til lífs: Sérhver maður hefur meðfæddan rétt til lífs. Þennan rétt skal vernda með lögum. Engan mann má svipta lífi að geðþótta. Leilani Farha, sérstakur skýrslugjafi Sameinuðu þjóðanna um ásættanlegt húsnæði sem hluta af réttinum til viðunandi lífskjara og réttinum til að verða ekki fyrir mismunun að þessu leyti, fjallaði um réttinn til lífs, skv. 6. greininni, á fundi með mannréttindanefnd Sameinuðuþjóðanna í júlí 2016.[4] Þar bendir hún á samband réttarins til lífs og réttarins til húsnæðis og hversu þröngt rétturinn til lífs hefur verið skilgreindur innan stofnana Sþ og vöntun á því að horfa á réttinn til viðunandi húsnæðis í samhengi við réttinn til að lifa í friði, öryggi og með reisn. Farha telur nauðsynlegt að horfa til þess að heimilisleysi og óviðandi búsetuaðstæður hafi ekki verið ávörpuð sem mannréttindabrot sem áríðandi sé að bregðast við. Hún bendir á að þetta eigi ekki bara við í fátækum löndum, lífslíkur heimilislausra kvenna í Bretlandi eru t.d. 43 ár. GREVIO – Nefnd Evrópuráðsins um ofbeldi gegn konum og heimilisofbeldi – gaf út skýrslu sína árið 2022 um stöðuna hér á landi en nefndin hefur eftirlit með framkvæmd Istanbúl-samningsins - Samnings um forvarnir og baráttu gegn ofbeldi á konum og heimilisofbeldi. Þar segir að kerfi hérlendis séu ekki nægilega í stakk búin til að bregðast við ofbeldi gegn jaðarsettum hópum, svo sem konum af erlendum uppruna, konum með fötlun eða konum með vímuefnavanda. Þá er bent á að Konukot er ekki viðunandi úrræði fyrir þolendur ofbeldis en konur sem verða fyrir ofbeldi í nánum samböndum með virkan vímuefnavanda hafa ekki í önnur hús að vernda. Ákvæði 4. gr. 3. mgr. Istanbúl-samningsins um vernd þolenda krefst þess að öllum konum sem búa við eða eru í hættu á að verða fyrir ofbeldi sé veitt án nokkurrar mismununar. [5] Kynbundið ofbeldi á sér stað á skala þar sem kvenmorð eru lokastigið. Heimilislausar konur og konur með virkan vímuefnavanda búa við kerfislægt ofbeldi sem viðheldur kynbundnu ofbeldi í lífi þeirra með viðbragða- og úrræðaleysi. Kerfið er svo vanbúið að margar konur telja sig betur settar að fara aftur til ofbeldismanns þegar hitt valið er að vera heimilislaus. Þær þora heldur ekki að kæra þar sem þær fá enga vernd þegar kemur að eftirfylgni. Þá þurfa þær líka að lifa í stöðugum ótta þó svo að þær finni sér samastað. Staða þeirra kvenna sem eru með virkan vímuefnavanda og slæma reynslu af lögreglu er svo margfalt verri. Rétturinn til lífs er grundvöllur annarra mannréttinda og hann ber fortakslaust að virða. Í réttindum til lífs felst bann við því að taka líf og hins vegar skyldan til að vernda réttinn til lífs. Því er mikilvægt að til staðar sé þekking og úrræði til að vinna að því að uppræta ofbeldi áður en það kemst á síðari stig skalans. Allar konur eiga að búa að réttinum til lífs án ofbeldis. Líka þær konur sem kerfislægt ofbeldi hefur hrakið út á ysta jaðar samfélagsins. Kristín I. Pálsdóttir er talskona Rótarinnar og Halldóra R. Guðmundsdóttir er forstöðukona í Konukoti. Greinin er birt í tengslum við alþjóðlegt 16 daga átak gegn kynbundnu ofbeldi. Heimildir: [1] Moss K, Singh P. 2015. Women Rough Sleepers in Europe: Homelessness and Victims of Domestic Abuse. Bristol University Press. [2]Sama heimild, bls. 46 [3]Anju Moni Rabha og Geet Bhuyan. 2024. Suicide Prevention in Homeless Individuals: Review of Current Evidence and Future Directions.Sjá: https://mentalhealthbulletin.org/suicide-prevention-in-homeless-individuals-review-of-current-evidence-and-future-directions/. [4]Sjá: https://www.ohchr.org/sites/default/files/Documents/Issues/Housing/TB/HousingPresentation.pdf. [5] GREVIO’s (Baseline) Evaluation Report on legislative and other measures giving effect to the provisions of the Council of Europe Convention on Preventing and Combating Violence against Women and Domestic Violence (Istanbul Convention) ICELAND. 2020. https://rm.coe.int/grevio-inf-2022-26-eng-final-report-on-iceland/1680a8efae. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein 16 daga átak gegn kynbundnu ofbeldi Málefni heimilislausra Heimilisofbeldi Mest lesið Líf eftir afplánun Eva Sóley Kristjánsdóttir Skoðun Þjónn, það er bakslag í beinasoðinu mínu Hlédís Maren Guðmundsdóttir Skoðun Fáni okkar allra Hörður Lárusson Skoðun Ég hef… Karólína Helga Símonardóttir Skoðun Séríslensk hávaxtastefna Sigurjón Þórðarson Skoðun Þöggun, hroki og afneitun voru móttökur Samfylkingarinnar til okkar Elín A. Eyfjörð Ármannsdóttir Skoðun Leikur að lýðræðinu Ása Valdís Árnadóttir,Björn Kristinn Pálmarsson,Smári Bergmann Kolbeinsson Skoðun Forljót grá hús Hjalti Andrason Skoðun Kvöld sem er ekki bara fyrir börnin Alicja Lei Skoðun Er loftslagskvíðinn horfinn? Sonja Huld Guðjónsdóttir Skoðun Skoðun Skoðun Mér var sagt að þegja á meðan fréttatíminn var Haukur Brynjarsson skrifar Skoðun Allt fyrir Brussel og Nató, hitt reddast einhvern veginn Davíð Bergmann skrifar Skoðun Forljót grá hús Hjalti Andrason skrifar Skoðun Líf eftir afplánun Eva Sóley Kristjánsdóttir skrifar Skoðun Fáni okkar allra Hörður Lárusson skrifar Skoðun Séríslensk hávaxtastefna Sigurjón Þórðarson skrifar Skoðun Leikur að lýðræðinu Ása Valdís Árnadóttir,Björn Kristinn Pálmarsson,Smári Bergmann Kolbeinsson skrifar Skoðun Ég hef… Karólína Helga Símonardóttir skrifar Skoðun Vísindin geta læknað krabbamein en ekki grænmetissafar og kaffistólpípur Dögg Guðmundsdóttir,Guðrún Nanna Egilsdóttir,Vilborg Kolbrún Vilmundardóttir skrifar Skoðun Þöggun, hroki og afneitun voru móttökur Samfylkingarinnar til okkar Elín A. Eyfjörð Ármannsdóttir skrifar Skoðun Er yfirvöldum alveg sama um fólk á bifhjólum? Njáll Gunnlaugsson skrifar Skoðun Ekki mamman í hópnum - leiðtoginn í hópnum Katrín Ásta Sigurjónsdóttir skrifar Skoðun Rannsóknarnefnd styrjalda Gunnar Einarsson skrifar Skoðun Börn eiga ekki heima í fangelsi Tótla I. Sæmundsdóttir skrifar Skoðun Aðförin að einkabílnum eða bara meira frelsi? Kristín Hrefna Halldórsdóttir skrifar Skoðun Kvöld sem er ekki bara fyrir börnin Alicja Lei skrifar Skoðun Verkakonur samtímans – og nýtt skeið í kvennabaráttu! Guðrún Margrét Guðmundsdóttir,Aleksandra Leonardsdóttir skrifar Skoðun Málið er dautt (A Modest Proposal) skrifar Skoðun Femínísk utanríkisstefna: aukin samstaða og aðgerðir Guillaume Bazard skrifar Skoðun Hagsmunir flugrekstrar á Íslandi eru miklir Jóhannes Bjarni Guðmundsson skrifar Skoðun Þjónn, það er bakslag í beinasoðinu mínu Hlédís Maren Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Samhljómur á meðal ÍSÍ og Íslandsspila um endursköpun spilaumhverfisins Ingvar Örn Ingvarsson skrifar Skoðun Kvennabarátta á tímum bakslags Tatjana Latinovic skrifar Skoðun Líttupp - ertu að missa af einhverju? Skúli Bragi Geirdal skrifar Skoðun Betri hellir, stærri kylfur? Ingvar Þóroddsson skrifar Skoðun Er loftslagskvíðinn horfinn? Sonja Huld Guðjónsdóttir skrifar Skoðun Okur fákeppni og ofurvextir halda uppi verðbólgu Þorsteinn Sæmundsson skrifar Skoðun Óverjandi framkoma við fyrirtæki Ólafur Stephensen skrifar Skoðun Viljum við læra af sögunni eða endurtaka hana? Arndís Anna Kristínardóttir Gunnarsdóttir skrifar Skoðun Réttlæti hins sterka. Þegar vitleysan í dómsal slær allt út Jörgen Ingimar Hansson skrifar Sjá meira
Leið kvenna inn í heimilisleysi er oftar en ekki afleiðing af ofbeldi í nánum samböndum. Erlendar rannsóknir sýna að 40-100% kvenna sem eru heimilislausar hafa búið við ofbeldi í nánum samböndum. [1] Rannsókn í Massachussetts í Bandaríkjunum sýndi að 92% heimilislausra kvenna hefðu orðið fyrir líkamlegu eða kynferðislegu ofbeldi. Ofbeldi er bæði fyrirboði og afleiðing heimilisleysis kvenna. Rannsóknir á lífi heimilislausra kvenna eru af skornum skammti, ekki síst hér á landi. Erlendar rannsóknir sýna að lífslíkur þeirra eru 42-43 ár, eða hátt í helmingi minni en annarra kynsystra þeirra. Þegar heimilislausar konur eru bornar saman við heimilislausa karla kemur í ljós að þær eru í mun meiri sjálfsvígsáhættu en þeir og þá er langt til jafnað þar sem heimilislaust fólk almennt er 35 sinnum líklegra til sjálfsvígs en þau sem ekki eru heimilislaus. [2] Þær eru líka í meiri hættu á að verða fyrir ofbeldi, bæði andlegu, líkamlegu og kynferðislegu, sem ýtir líka undir sjálfsvígshættu þeirra. Þá eru þær í meiri hættu á að verða fyrir ofbeldi ef þær glíma við alvarlegar geðrænar áskoranir. [3] Sjötta grein alþjóðasamnings um borgaraleg og stjórnmálaleg réttindi kveður á um réttinn til lífs: Sérhver maður hefur meðfæddan rétt til lífs. Þennan rétt skal vernda með lögum. Engan mann má svipta lífi að geðþótta. Leilani Farha, sérstakur skýrslugjafi Sameinuðu þjóðanna um ásættanlegt húsnæði sem hluta af réttinum til viðunandi lífskjara og réttinum til að verða ekki fyrir mismunun að þessu leyti, fjallaði um réttinn til lífs, skv. 6. greininni, á fundi með mannréttindanefnd Sameinuðuþjóðanna í júlí 2016.[4] Þar bendir hún á samband réttarins til lífs og réttarins til húsnæðis og hversu þröngt rétturinn til lífs hefur verið skilgreindur innan stofnana Sþ og vöntun á því að horfa á réttinn til viðunandi húsnæðis í samhengi við réttinn til að lifa í friði, öryggi og með reisn. Farha telur nauðsynlegt að horfa til þess að heimilisleysi og óviðandi búsetuaðstæður hafi ekki verið ávörpuð sem mannréttindabrot sem áríðandi sé að bregðast við. Hún bendir á að þetta eigi ekki bara við í fátækum löndum, lífslíkur heimilislausra kvenna í Bretlandi eru t.d. 43 ár. GREVIO – Nefnd Evrópuráðsins um ofbeldi gegn konum og heimilisofbeldi – gaf út skýrslu sína árið 2022 um stöðuna hér á landi en nefndin hefur eftirlit með framkvæmd Istanbúl-samningsins - Samnings um forvarnir og baráttu gegn ofbeldi á konum og heimilisofbeldi. Þar segir að kerfi hérlendis séu ekki nægilega í stakk búin til að bregðast við ofbeldi gegn jaðarsettum hópum, svo sem konum af erlendum uppruna, konum með fötlun eða konum með vímuefnavanda. Þá er bent á að Konukot er ekki viðunandi úrræði fyrir þolendur ofbeldis en konur sem verða fyrir ofbeldi í nánum samböndum með virkan vímuefnavanda hafa ekki í önnur hús að vernda. Ákvæði 4. gr. 3. mgr. Istanbúl-samningsins um vernd þolenda krefst þess að öllum konum sem búa við eða eru í hættu á að verða fyrir ofbeldi sé veitt án nokkurrar mismununar. [5] Kynbundið ofbeldi á sér stað á skala þar sem kvenmorð eru lokastigið. Heimilislausar konur og konur með virkan vímuefnavanda búa við kerfislægt ofbeldi sem viðheldur kynbundnu ofbeldi í lífi þeirra með viðbragða- og úrræðaleysi. Kerfið er svo vanbúið að margar konur telja sig betur settar að fara aftur til ofbeldismanns þegar hitt valið er að vera heimilislaus. Þær þora heldur ekki að kæra þar sem þær fá enga vernd þegar kemur að eftirfylgni. Þá þurfa þær líka að lifa í stöðugum ótta þó svo að þær finni sér samastað. Staða þeirra kvenna sem eru með virkan vímuefnavanda og slæma reynslu af lögreglu er svo margfalt verri. Rétturinn til lífs er grundvöllur annarra mannréttinda og hann ber fortakslaust að virða. Í réttindum til lífs felst bann við því að taka líf og hins vegar skyldan til að vernda réttinn til lífs. Því er mikilvægt að til staðar sé þekking og úrræði til að vinna að því að uppræta ofbeldi áður en það kemst á síðari stig skalans. Allar konur eiga að búa að réttinum til lífs án ofbeldis. Líka þær konur sem kerfislægt ofbeldi hefur hrakið út á ysta jaðar samfélagsins. Kristín I. Pálsdóttir er talskona Rótarinnar og Halldóra R. Guðmundsdóttir er forstöðukona í Konukoti. Greinin er birt í tengslum við alþjóðlegt 16 daga átak gegn kynbundnu ofbeldi. Heimildir: [1] Moss K, Singh P. 2015. Women Rough Sleepers in Europe: Homelessness and Victims of Domestic Abuse. Bristol University Press. [2]Sama heimild, bls. 46 [3]Anju Moni Rabha og Geet Bhuyan. 2024. Suicide Prevention in Homeless Individuals: Review of Current Evidence and Future Directions.Sjá: https://mentalhealthbulletin.org/suicide-prevention-in-homeless-individuals-review-of-current-evidence-and-future-directions/. [4]Sjá: https://www.ohchr.org/sites/default/files/Documents/Issues/Housing/TB/HousingPresentation.pdf. [5] GREVIO’s (Baseline) Evaluation Report on legislative and other measures giving effect to the provisions of the Council of Europe Convention on Preventing and Combating Violence against Women and Domestic Violence (Istanbul Convention) ICELAND. 2020. https://rm.coe.int/grevio-inf-2022-26-eng-final-report-on-iceland/1680a8efae.
Þöggun, hroki og afneitun voru móttökur Samfylkingarinnar til okkar Elín A. Eyfjörð Ármannsdóttir Skoðun
Leikur að lýðræðinu Ása Valdís Árnadóttir,Björn Kristinn Pálmarsson,Smári Bergmann Kolbeinsson Skoðun
Skoðun Leikur að lýðræðinu Ása Valdís Árnadóttir,Björn Kristinn Pálmarsson,Smári Bergmann Kolbeinsson skrifar
Skoðun Vísindin geta læknað krabbamein en ekki grænmetissafar og kaffistólpípur Dögg Guðmundsdóttir,Guðrún Nanna Egilsdóttir,Vilborg Kolbrún Vilmundardóttir skrifar
Skoðun Þöggun, hroki og afneitun voru móttökur Samfylkingarinnar til okkar Elín A. Eyfjörð Ármannsdóttir skrifar
Skoðun Verkakonur samtímans – og nýtt skeið í kvennabaráttu! Guðrún Margrét Guðmundsdóttir,Aleksandra Leonardsdóttir skrifar
Skoðun Samhljómur á meðal ÍSÍ og Íslandsspila um endursköpun spilaumhverfisins Ingvar Örn Ingvarsson skrifar
Skoðun Viljum við læra af sögunni eða endurtaka hana? Arndís Anna Kristínardóttir Gunnarsdóttir skrifar
Þöggun, hroki og afneitun voru móttökur Samfylkingarinnar til okkar Elín A. Eyfjörð Ármannsdóttir Skoðun
Leikur að lýðræðinu Ása Valdís Árnadóttir,Björn Kristinn Pálmarsson,Smári Bergmann Kolbeinsson Skoðun