Umboðsmaður barna í 30 ár Salvör Nordal skrifar 7. janúar 2025 10:31 Um áramótin voru 30 ár liðin frá því að embætti umboðsmanns barna var sett á laggirnar, embætti sem ætlað er að vera sérstakur málsvari barna og réttinda þeirra í samræmi við Barnasáttmála Sameinuðu þjóðanna. Frá stofnun embættisins hafa miklar breytingar orðið á stöðu barna og almennur skilningur á réttindum barna og þátttöku þeirra í samfélaginu hefur vaxið. Þá hefur embættið styrkst umtalsvert á liðnum áratugum ekki síst með lagabreytingum sem gerðar voru 2018 sem fólu í sér ný verkefni og aukin tækifæri fyrir embættið. Í tilefni afmælisins verður dagskrá í Hörpu þann 9. janúar n.k. þar sem kynnt verða nokkur þeirra verkefna sem embættið mun leggja sérstaka áherslu á næstu mánuðina. Má þar nefna birtingu upplýsinga um bið barna eftir þjónustu, leiðbeiningar sem embættið hefur unnið um mat á áhrifum á börn í samvinnu við mennta- og barnamálaráðuneytið og drög að skýrslu um barnvæna réttarvörslu. Þessi verkefni, ásamt mörgum öðrum, sýna mikilvægi þess að stjórnvöld vinni mun markvissar að innleiðingu Barnasáttmálans og tryggi að börn fái nauðsynlega þjónustu sem þau eiga rétt á. Bið barna eftir þjónustu Löng bið eftir þjónustu við börn hefur verið viðvarandi vandamál til margra ára. Með það að markmiði að varpa ljósi á raunverulega stöðu barna hefur umboðsmaður, frá því í febrúar 2022, birt upplýsingar, á hálfs árs fresti, um þann fjölda barna sem bíður eftir þjónustu hjá tilteknum aðilum. Birting þessara talna er í samræmi við hlutverk embættisins að afla og miðla gögnum og upplýsingum um stöðu tiltekinna hópa barna. Ljóst er að löng bið eftir þjónustu er ein helsta fyrirstaða þess að börn fái þann stuðning sem þau þurfa á að halda þegar þörf eftir stuðningi skapastog eykur líkurnar á því að vandinn verði umfangsmeiri. Börn og ungmenni hafa sjálf vakið athygli á þessari stöðu og einkum kallað eftir aukinni geðheilbrigðisþjónustu barna. Mat á áhrifum á börn Samkvæmt 3. gr. Barnasáttmálans á það sem er barni fyrir bestu ávallt að hafa forgang þegar ráðstafanir eru gerðar sem varða börn. Eitt mikilvægasta skrefið í átt að innleiðingu Barnasáttmálans er að taka upp formlega framkvæmd mats á áhrifum á börn, við mótun stefnu og ákvarðanatöku, á öllum stigum stjórnkerfisins, en í því felst meðal annars markviss upplýsingagjöf til barna og þátttaka þeirra í ákvarðanatöku. Með það að markmiði að auka þekkingu á 3. gr. Barnasáttmálans og auðvelda stjórnvöldum innleiðingu slíks mats hefur embætti umboðsmanns barna útbúið leiðbeiningar um framkvæmd þess þegar taka á ákvörðun eða ráðast á í aðgerðir sem varða börn. Þær leiðbeiningar eru aðgengilegar á vefsíðu embættisins barn.is og einnig hefur sérstakur leiðarvísir verið unnin af stjórnarráðinu í samvinnu við embættið. Barnvæn réttarvarsla Barnvæn réttarvarsla (e. Child Friendly Justice) tryggir rétt barna til frumkvæðis og þátttöku í réttarkerfi sem tekur mið af þörfum þeirra og er þeim aðgengilegt á allan hátt. Hugmyndafræði barnvænnar réttarvörslu hefur á undanförnum áratugum leitt til grundvallarbreytinga á meðferð mála þar sem börn hafa verið þolendur ofbeldis til dæmis með tilkomu Barnahúss. Að mati umboðsmanns barna er mikilvægt að útvíkka þessa nálgun svo hún nái yfir á önnur svið réttarkerfisins þar sem börn eru aðilar að málum. Á liðnu ári hefur embættið unnið að úttekt og skýrslu um barnvæna réttargæslu og stöðuna hér á landi. Framkvæmd var könnun í því skyni að greina hvernig réttarkerfið og stjórnsýslan á Íslandi samræmist kröfum um barnvæna réttarvörslu eins og þær birtast í alþjóðlegum skuldbindingum, einkum Barnasáttmálanum, áliti barnaréttarnefndarinnar og leiðbeiningareglum Evrópuráðsins. Niðurstöður verkefnisins sýna mikla þörf á því að unnið verði í víðara samhengi að innleiðingu barnvænnar réttarvörslu þvert á réttarkerfið. Barnaþing og þátttaka barna Auk ofangreindra verkefna leggur embætti umboðsmanns barna ríka áherslu á samráð við börn og þátttöku þeirra í samfélaginu ekki síst með barnaþingi sem haldið verður í fjórða sinn í nóvember á þessu ári. Unnið hefur verið verklag innan stjórnarráðsins sem á að tryggja að tillögur barnanna fái vandaða umfjöllun innan stjórnkerfisins milli barnaþinga. Þá gegnir ráðgjafarhópur umboðsmanns barna ríku hlutverki í daglegu starfi embættisins og verkefnum. Á undanförnum þremur áratugum hafa miklar framfarir átt sér stað í tengslum við réttindi barna, ekki síst með lögfestingu Barnasáttmálans árið 2013. Eftir sem áður bíða stjórnvöldum stór verkefni í að bæta stöðu barna hér á landi og mun umboðsmaður barna hér eftir sem hingað til, sinna hlutverki sínu sem opinber talsmaður barna, með því að fylgjast með innleiðingu Barnasáttmálans sem og öðrum ákvörðunum stjórnvalda sem varða börn, svo tryggt sé að öll börn hér á landi njóti þeirra réttinda sem Barnasáttmálinn veitir þeim. Höfundur er umboðsmaður barna Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Réttindi barna Salvör Nordal Mest lesið Verri framkoma en hjá Trump Hjörtur J. Guðmundsson Skoðun Ísrael – brostnir draumar og lygar Ingibjörg Þóra Haraldsdóttir Skoðun GPT‑5 kemur í ágúst – áskoranir og tækifæri fyrir Ísland Sigvaldi Einarsson Skoðun Truman-ríkið: Tilraunir raunheimsins að komast í gegnum gervihvelfinguna Svala Magnea Ásdísardóttir Skoðun Við tölum um vöxt — en gleymum því sem vex Þórdís Hólm Filipsdóttir Skoðun Ætla þau að halda áfram að grafa sína eigin gröf? Kolbrún Áslaugar Baldursdóttir Skoðun Þú ert búin að eyðileggja líf mitt!!! Sandra Ósk Jóhannsdóttir Skoðun Landið talar Davíð Arnar Oddgeirsson Skoðun Þegar hið smáa verður risastórt Sigurjón Þórðarson Skoðun Halldór 26.07.2025 Halldór Skoðun Skoðun Truman-ríkið: Tilraunir raunheimsins að komast í gegnum gervihvelfinguna Svala Magnea Ásdísardóttir skrifar Skoðun GPT‑5 kemur í ágúst – áskoranir og tækifæri fyrir Ísland Sigvaldi Einarsson skrifar Skoðun Við tölum um vöxt — en gleymum því sem vex Þórdís Hólm Filipsdóttir skrifar Skoðun Verri framkoma en hjá Trump Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Landið talar Davíð Arnar Oddgeirsson skrifar Skoðun Ætla þau að halda áfram að grafa sína eigin gröf? Kolbrún Áslaugar Baldursdóttir skrifar Skoðun Ísrael – brostnir draumar og lygar Ingibjörg Þóra Haraldsdóttir skrifar Skoðun Ein af hverjum fjórum Silja Höllu Egilsdóttir skrifar Skoðun Vertu drusla! Álfhildur Leifsdóttir,Hólmfríður Jennýjar Árnadóttir skrifar Skoðun Þegar hið smáa verður risastórt Sigurjón Þórðarson skrifar Skoðun Þú ert búin að eyðileggja líf mitt!!! Sandra Ósk Jóhannsdóttir skrifar Skoðun Tekur sér stöðu með Evrópusambandinu Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Feluleikur ríkisstjórnarinnar? Lárus Guðmundsson skrifar Skoðun Ég heiti Elísa og ég er Drusla Elísa Rún Svansdóttir skrifar Skoðun Grindavík má enn bíða Gísli Stefánsson skrifar Skoðun Aðventukerti og aðgangshindranir Kristín María Birgisdóttir skrifar Skoðun Lífið í tjaldi á Gaza Viðar Hreinsson,Israa Saed skrifar Skoðun Gaza og sjálfbærni mennskunnar Elva Rakel Jónsdóttir skrifar Skoðun Börnin og hungursneyðin í Gaza Sverrir Ólafsson skrifar Skoðun Kynbundið ofbeldi Sigríður Ingibjörg Ingadóttir,Steinunn Bragadóttir skrifar Skoðun Aðdragandi aðildar þarf umboð Erna Bjarnadóttir skrifar Skoðun Yfirlýsing frá Kára Stefánssyni um hrakfarir hans í samskiptum við íhaldssaman blaðamann Kári Stefánsson skrifar Skoðun Þétting byggðar er ekki vandamálið Dóra Björt Guðjónsdóttir skrifar Skoðun Þrengt að þjóðarleikvanginum Þorvaldur Örlygsson skrifar Skoðun Ert þú drusla? Katrín Sigríður J. Steingrímsdóttir,Elísa Rún Svansdóttir,Lilja Íris Long Birnudóttir,Lísa Margrét Gunnarsdóttir,Margrét Baldursdóttir,Silja Höllu Egilsdóttir skrifar Skoðun Sameiginleg yfirlýsing 28 ríkja um málefni Palestínu, hvers virði er hún? Einar Ólafsson skrifar Skoðun Alltof mörg sveitarfélög á Íslandi! Gunnar Alexander Ólafsson skrifar Skoðun Öryggi betur tryggt – fangelsismál færð til nútímans Þorbjörg Sigríður Gunnlaugsdóttir skrifar Skoðun Lýðheilsan að veði? Willum Þór Þórsson skrifar Skoðun Evrópusambandsaðild - valdefling íslensks almennings Magnús Árni Skjöld Magnússon skrifar Sjá meira
Um áramótin voru 30 ár liðin frá því að embætti umboðsmanns barna var sett á laggirnar, embætti sem ætlað er að vera sérstakur málsvari barna og réttinda þeirra í samræmi við Barnasáttmála Sameinuðu þjóðanna. Frá stofnun embættisins hafa miklar breytingar orðið á stöðu barna og almennur skilningur á réttindum barna og þátttöku þeirra í samfélaginu hefur vaxið. Þá hefur embættið styrkst umtalsvert á liðnum áratugum ekki síst með lagabreytingum sem gerðar voru 2018 sem fólu í sér ný verkefni og aukin tækifæri fyrir embættið. Í tilefni afmælisins verður dagskrá í Hörpu þann 9. janúar n.k. þar sem kynnt verða nokkur þeirra verkefna sem embættið mun leggja sérstaka áherslu á næstu mánuðina. Má þar nefna birtingu upplýsinga um bið barna eftir þjónustu, leiðbeiningar sem embættið hefur unnið um mat á áhrifum á börn í samvinnu við mennta- og barnamálaráðuneytið og drög að skýrslu um barnvæna réttarvörslu. Þessi verkefni, ásamt mörgum öðrum, sýna mikilvægi þess að stjórnvöld vinni mun markvissar að innleiðingu Barnasáttmálans og tryggi að börn fái nauðsynlega þjónustu sem þau eiga rétt á. Bið barna eftir þjónustu Löng bið eftir þjónustu við börn hefur verið viðvarandi vandamál til margra ára. Með það að markmiði að varpa ljósi á raunverulega stöðu barna hefur umboðsmaður, frá því í febrúar 2022, birt upplýsingar, á hálfs árs fresti, um þann fjölda barna sem bíður eftir þjónustu hjá tilteknum aðilum. Birting þessara talna er í samræmi við hlutverk embættisins að afla og miðla gögnum og upplýsingum um stöðu tiltekinna hópa barna. Ljóst er að löng bið eftir þjónustu er ein helsta fyrirstaða þess að börn fái þann stuðning sem þau þurfa á að halda þegar þörf eftir stuðningi skapastog eykur líkurnar á því að vandinn verði umfangsmeiri. Börn og ungmenni hafa sjálf vakið athygli á þessari stöðu og einkum kallað eftir aukinni geðheilbrigðisþjónustu barna. Mat á áhrifum á börn Samkvæmt 3. gr. Barnasáttmálans á það sem er barni fyrir bestu ávallt að hafa forgang þegar ráðstafanir eru gerðar sem varða börn. Eitt mikilvægasta skrefið í átt að innleiðingu Barnasáttmálans er að taka upp formlega framkvæmd mats á áhrifum á börn, við mótun stefnu og ákvarðanatöku, á öllum stigum stjórnkerfisins, en í því felst meðal annars markviss upplýsingagjöf til barna og þátttaka þeirra í ákvarðanatöku. Með það að markmiði að auka þekkingu á 3. gr. Barnasáttmálans og auðvelda stjórnvöldum innleiðingu slíks mats hefur embætti umboðsmanns barna útbúið leiðbeiningar um framkvæmd þess þegar taka á ákvörðun eða ráðast á í aðgerðir sem varða börn. Þær leiðbeiningar eru aðgengilegar á vefsíðu embættisins barn.is og einnig hefur sérstakur leiðarvísir verið unnin af stjórnarráðinu í samvinnu við embættið. Barnvæn réttarvarsla Barnvæn réttarvarsla (e. Child Friendly Justice) tryggir rétt barna til frumkvæðis og þátttöku í réttarkerfi sem tekur mið af þörfum þeirra og er þeim aðgengilegt á allan hátt. Hugmyndafræði barnvænnar réttarvörslu hefur á undanförnum áratugum leitt til grundvallarbreytinga á meðferð mála þar sem börn hafa verið þolendur ofbeldis til dæmis með tilkomu Barnahúss. Að mati umboðsmanns barna er mikilvægt að útvíkka þessa nálgun svo hún nái yfir á önnur svið réttarkerfisins þar sem börn eru aðilar að málum. Á liðnu ári hefur embættið unnið að úttekt og skýrslu um barnvæna réttargæslu og stöðuna hér á landi. Framkvæmd var könnun í því skyni að greina hvernig réttarkerfið og stjórnsýslan á Íslandi samræmist kröfum um barnvæna réttarvörslu eins og þær birtast í alþjóðlegum skuldbindingum, einkum Barnasáttmálanum, áliti barnaréttarnefndarinnar og leiðbeiningareglum Evrópuráðsins. Niðurstöður verkefnisins sýna mikla þörf á því að unnið verði í víðara samhengi að innleiðingu barnvænnar réttarvörslu þvert á réttarkerfið. Barnaþing og þátttaka barna Auk ofangreindra verkefna leggur embætti umboðsmanns barna ríka áherslu á samráð við börn og þátttöku þeirra í samfélaginu ekki síst með barnaþingi sem haldið verður í fjórða sinn í nóvember á þessu ári. Unnið hefur verið verklag innan stjórnarráðsins sem á að tryggja að tillögur barnanna fái vandaða umfjöllun innan stjórnkerfisins milli barnaþinga. Þá gegnir ráðgjafarhópur umboðsmanns barna ríku hlutverki í daglegu starfi embættisins og verkefnum. Á undanförnum þremur áratugum hafa miklar framfarir átt sér stað í tengslum við réttindi barna, ekki síst með lögfestingu Barnasáttmálans árið 2013. Eftir sem áður bíða stjórnvöldum stór verkefni í að bæta stöðu barna hér á landi og mun umboðsmaður barna hér eftir sem hingað til, sinna hlutverki sínu sem opinber talsmaður barna, með því að fylgjast með innleiðingu Barnasáttmálans sem og öðrum ákvörðunum stjórnvalda sem varða börn, svo tryggt sé að öll börn hér á landi njóti þeirra réttinda sem Barnasáttmálinn veitir þeim. Höfundur er umboðsmaður barna
Truman-ríkið: Tilraunir raunheimsins að komast í gegnum gervihvelfinguna Svala Magnea Ásdísardóttir Skoðun
Skoðun Truman-ríkið: Tilraunir raunheimsins að komast í gegnum gervihvelfinguna Svala Magnea Ásdísardóttir skrifar
Skoðun Yfirlýsing frá Kára Stefánssyni um hrakfarir hans í samskiptum við íhaldssaman blaðamann Kári Stefánsson skrifar
Skoðun Ert þú drusla? Katrín Sigríður J. Steingrímsdóttir,Elísa Rún Svansdóttir,Lilja Íris Long Birnudóttir,Lísa Margrét Gunnarsdóttir,Margrét Baldursdóttir,Silja Höllu Egilsdóttir skrifar
Skoðun Sameiginleg yfirlýsing 28 ríkja um málefni Palestínu, hvers virði er hún? Einar Ólafsson skrifar
Skoðun Öryggi betur tryggt – fangelsismál færð til nútímans Þorbjörg Sigríður Gunnlaugsdóttir skrifar
Truman-ríkið: Tilraunir raunheimsins að komast í gegnum gervihvelfinguna Svala Magnea Ásdísardóttir Skoðun