Leikskólakerfið á krossgötum: Gæði eða hraði? Svava Björg Mörk skrifar 17. janúar 2025 20:01 Leikskólakerfið á Íslandi stendur frammi fyrir vanda sem kallar á dýpri umræðu og skýrari stefnu. Þrátt fyrir mikilvægi leikskólans sem samfélagslegrar grunnstoðar hefur áherslan oftar en ekki beinst að hraðri útþenslu og skyndilausnum í stað þess að rýna í það sem raunverulega skiptir máli: gæði, fagmennska og farsæld barna. Við sjáum hvernig stór orð og loforð um fleiri leikskólapláss hafa verið gerð að kjarnanum í stefnumótun síðustu ára. En á meðan loforðin hrannast upp, standa leikskólarnir frammi fyrir skorti á fagfólki, ófullnægjandi innviðum og kerfi sem er ekki í stakk búið til að uppfylla það sem leikskólastarf á að vera: umhverfi þar sem börn fá að þroskast, læra og njóta. Hraði umfram gæði: Hvað fór úrskeiðis? Foreldrahópurinn sem skrifaði pistilinn „Í leikskóla er gaman – þegar það má mæta“ vekur athygli á því hvernig stefna stjórnvalda hefur brugðist þeim grunngildum sem leikskólakerfið á að byggja á. Þau benda á ósamræmið í því að Reykjavíkurborg skuli leggja áherslu á að byggja nýjan leikskóla í Elliðaárdal, á meðan hún á í erfiðleikum með að halda úti eðlilegri starfsemi í Brákaborg. Þetta er í samræmi við þá stefnu sem verið hefur í leikskólamálum undan farin ár sem virðist oftar snúast um að uppfylla fjöldatölur en að tryggja gæði og faglegt starf. Foreldrarnir benda jafnframt á að það er skortur á starfsfólki sem hamlar því að leikskólar geti sinnt hlutverki sínu. Kennarasamband Íslands hefur ítrekað varað við því að mikill skortur sé á leikskólakennurum – og það sé afleiðing hraðrar útþenslu kerfisins. Þegar sífellt yngri börn byrja fyrr í leikskóla til að „brúa bilið“ milli fæðingarorlofs og leikskóla, án þess að nægt fagfólk eða innviðir fylgi er hætt við að gæðin þynnist út. Hver ber ábyrgð á því þegar „lausnir“ kerfisins valda því að leikskólinn hættir að vera umhverfi þar sem leikur, menntun og vellíðan eru í forgrunni? Lausnir með börnin í forgrunni Haraldur F. Gíslason, formaður Félags leikskólakennara, hefur komið með tillögur sem snúast um að setja gæði og farsæld í forgang. Hann hefur bent á að það þurfi að hægja á útþenslu kerfisins og skoða raunhæfar lausnir, eins og að lengja fæðingarorlof og innleiða þrepa skipulagða vistun þar sem dvalartími barna lengist í áföngum eftir aldri. Þessar tillögur miða að því að tryggja vellíðan barna og styðja við faglegt starf leikskólanna. Þessar tillögur, sem byggja á faglegum sjónarmiðum og reynslu af leikskólastarfi, hafa þó ekki náð nægri athygli í umræðunni. Þvert á móti virðist sem þarfir vinnumarkaðarins og kröfur um „plássfjölda“ og hagkvæmni séu teknar fram yfir hagsmuni barna. Þetta er áhyggjuefni, ekki síst þegar lausnir á borð við þær sem Haraldur leggur til – lausnir sem miða að því að bæta lífsgæði barna og fjölskyldna – eru hunsaðar. Þetta er ekki aðeins spurning um hvar börn eiga að vera á daginn – þetta er spurning um hvernig leikskólakerfið getur komið til móts við börn og fjölskyldur þeirra til lengri tíma. Lausnir sem miða að hraða uppbyggingu og hámarki plássafjölda eru skammtímalausnir sem líta fram hjá kjarnavandamálum kerfisins: Skort á fagfólki, ófullnægjandi innviðum og stefnu sem virðist einblína á hagkvæmni fremur en samfélagsleg gildi. Hvert stefnum við sem samfélag? Leikskólinn á að vera einn af hornsteinum samfélagsins – ekki bráðabirgðalausn sem þjóni fyrst og fremst þörfum vinnumarkaðarins. Lausnir sem byggja á hraða, útþenslu og aðkomu stórfyrirtækja tryggja ekki gæði eða jafnræði í leikskólum. Þvert á móti grafa þær undan þeim grunngildum sem leikskólinn á að standa fyrir. Ég skora á þá sem hafa fengið umboð almennings til að leiða menntamálin – þar á meðal leikskólamálefnin – að taka þessar ábendingar alvarlega. Rýnið í tillögur Haraldar, ekki til að gleypa þær hráar, heldur til að meta hvort þær samræmist farsældarlögum, Barnasáttmála Sameinuðu þjóðanna og lögum um leikskóla. Þótt tillögur hans verði ekki samþykktar þegjandi og hljóðalaust, gætu þær verið upphafið að mikilvægri umræðu sem byggir á öðrum sjónarmiðum en hagkvæmni og arðbærni. Slík umræða gæti opnað fyrir möguleikann á að finna nýjar lausnir sem taka mið af gæðum, samfélagslegri ábyrgð og farsæld barna. Með því að vanda stefnumótun og horfa til langtímalausna sem setja börnin í fyrsta sæti, getum við lagt grunn að leikskólakerfi sem þjónar samfélagsheildinni – ekki aðeins vinnumarkaðinum. Við verðum því að staldra við og spyrja hvort núverandi stefna, sem leggur áherslu á magn og hraða, geti raunverulega stuðlað að því að leikskólakerfið verði vettvangur gæðastarfs sem byggir undir farsæld barna. Gæði leikskólastarfs verða ekki tryggð með yfirborðslausnum eða skammtímahugsun – þau krefjast markvissrar uppbyggingar þar sem fagfólk er í forgrunni og innviðir styðja við þau gildi sem leikskólinn á að standa fyrir. Höfundur er lektor við Menntavísindasvið Háskóla Íslands Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Leikskólar Skóla- og menntamál Mest lesið Transumræðan og ruglið um fjölda kynja Einar Steingrímsson Skoðun 752 dánir vegna geðheilsuvanda – enginn vegna fjölþáttaógnar Grímur Atlason Skoðun Magga Stína! Helga Völundardóttir Skoðun Foreldrar þurfa bara að vera duglegri Björg Magnúsdóttir Skoðun Leikskólar eru ekki munaður Íris Eva Gísladóttir Skoðun Uppgjöf Reykjavíkurborgar í leikskólamálum Finnbjörn A. Hermannsson,Sonja Ýr Þorbergsdóttir Skoðun Kópavogsmódelið – sveigjanleiki á pappír, en álag á foreldrar í raun og veru Örn Arnarson Skoðun Dýrkeypt eftirlitsleysi Lilja Björk Guðmundsdóttir Skoðun Lykillinn að hamingju og heilbrigði Skoðun Svindl eða sjálfsvernd? Sigurður Árni Reynisson Skoðun Skoðun Skoðun Lykillinn að hamingju og heilbrigði skrifar Skoðun Staða bænda styrkt Hanna Katrín Friðriksson skrifar Skoðun Transumræðan og ruglið um fjölda kynja Einar Steingrímsson skrifar Skoðun Leikskólar eru ekki munaður Íris Eva Gísladóttir skrifar Skoðun Vísindarannsóknir og þróun – til umhugsunar í tiltekt Þorgerður J. Einarsdóttir skrifar Skoðun 752 dánir vegna geðheilsuvanda – enginn vegna fjölþáttaógnar Grímur Atlason skrifar Skoðun Foreldrar þurfa bara að vera duglegri Björg Magnúsdóttir skrifar Skoðun Kópavogsmódelið – sveigjanleiki á pappír, en álag á foreldrar í raun og veru Örn Arnarson skrifar Skoðun Dýrkeypt eftirlitsleysi Lilja Björk Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Uppgjöf Reykjavíkurborgar í leikskólamálum Finnbjörn A. Hermannsson,Sonja Ýr Þorbergsdóttir skrifar Skoðun Svindl eða sjálfsvernd? Sigurður Árni Reynisson skrifar Skoðun Magga Stína! Helga Völundardóttir skrifar Skoðun Mannauðurinn á vinnustaðnum þarf góða innivist til að dafna Ásta Logadóttir skrifar Skoðun Þetta er námið sem lifir áfram Bryngeir Valdimarsson skrifar Skoðun Árborg - spennandi kostur fyrir öll Guðný Björk Pálmadóttir skrifar Skoðun Tökum á glæpahópum af meiri þunga Þorbjörg Sigríður Gunnlaugsdóttir skrifar Skoðun Minntist ekkert á Evrópusambandið Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Hugsum stórt í skipulags- og samgöngumálum Hilmar Ingimundarson skrifar Skoðun Eitt eilífðar smáblóm Þorgerður Katrín Gunnarsdóttir skrifar Skoðun Betri mönnun er lykillinn Skúli Helgason,Sabine Leskopf skrifar Skoðun Borgarhönnunarstefna, sú fyrsta sinnar tegundar í Reykjavík Dóra Björt Guðjónsdóttir skrifar Skoðun Hversu oft á að fresta framtíðinni? Erna Magnúsdóttir,Stefán Þórarinn Sigurðsson skrifar Skoðun Getur Ísland staðið fremst í heilsutækni? Arna Harðardóttir skrifar Skoðun Slæm innivist skerðir afköst og hækkar kostnað Ingibjörg Magnúsdóttir skrifar Skoðun Sólheimar í Grímsnesi – að gefnu tilefni Páll Sævar Garðarsson,Sigurður Örn Guðbjörnsson skrifar Skoðun Framtíð Íslands: Frá áli til gervigreindar – Tækifæri fimmtu iðnbyltingarinnar Sigvaldi Einarsson skrifar Skoðun Eiga foreldrar í háskólanámi raunverulega jafnan aðgang að námi? Hrund Steinsdóttir skrifar Skoðun Fjármál framhaldsskóla Róbert Ferdinandsson skrifar Skoðun Mikilvægi lágþröskulda þjónustu fyrir geðheilbrigði ungs fólks Eva Rós Ólafsdóttir skrifar Skoðun Varhugaverð sjónarmið eða raunsæ leið? Eggert Sigurbergsson skrifar Sjá meira
Leikskólakerfið á Íslandi stendur frammi fyrir vanda sem kallar á dýpri umræðu og skýrari stefnu. Þrátt fyrir mikilvægi leikskólans sem samfélagslegrar grunnstoðar hefur áherslan oftar en ekki beinst að hraðri útþenslu og skyndilausnum í stað þess að rýna í það sem raunverulega skiptir máli: gæði, fagmennska og farsæld barna. Við sjáum hvernig stór orð og loforð um fleiri leikskólapláss hafa verið gerð að kjarnanum í stefnumótun síðustu ára. En á meðan loforðin hrannast upp, standa leikskólarnir frammi fyrir skorti á fagfólki, ófullnægjandi innviðum og kerfi sem er ekki í stakk búið til að uppfylla það sem leikskólastarf á að vera: umhverfi þar sem börn fá að þroskast, læra og njóta. Hraði umfram gæði: Hvað fór úrskeiðis? Foreldrahópurinn sem skrifaði pistilinn „Í leikskóla er gaman – þegar það má mæta“ vekur athygli á því hvernig stefna stjórnvalda hefur brugðist þeim grunngildum sem leikskólakerfið á að byggja á. Þau benda á ósamræmið í því að Reykjavíkurborg skuli leggja áherslu á að byggja nýjan leikskóla í Elliðaárdal, á meðan hún á í erfiðleikum með að halda úti eðlilegri starfsemi í Brákaborg. Þetta er í samræmi við þá stefnu sem verið hefur í leikskólamálum undan farin ár sem virðist oftar snúast um að uppfylla fjöldatölur en að tryggja gæði og faglegt starf. Foreldrarnir benda jafnframt á að það er skortur á starfsfólki sem hamlar því að leikskólar geti sinnt hlutverki sínu. Kennarasamband Íslands hefur ítrekað varað við því að mikill skortur sé á leikskólakennurum – og það sé afleiðing hraðrar útþenslu kerfisins. Þegar sífellt yngri börn byrja fyrr í leikskóla til að „brúa bilið“ milli fæðingarorlofs og leikskóla, án þess að nægt fagfólk eða innviðir fylgi er hætt við að gæðin þynnist út. Hver ber ábyrgð á því þegar „lausnir“ kerfisins valda því að leikskólinn hættir að vera umhverfi þar sem leikur, menntun og vellíðan eru í forgrunni? Lausnir með börnin í forgrunni Haraldur F. Gíslason, formaður Félags leikskólakennara, hefur komið með tillögur sem snúast um að setja gæði og farsæld í forgang. Hann hefur bent á að það þurfi að hægja á útþenslu kerfisins og skoða raunhæfar lausnir, eins og að lengja fæðingarorlof og innleiða þrepa skipulagða vistun þar sem dvalartími barna lengist í áföngum eftir aldri. Þessar tillögur miða að því að tryggja vellíðan barna og styðja við faglegt starf leikskólanna. Þessar tillögur, sem byggja á faglegum sjónarmiðum og reynslu af leikskólastarfi, hafa þó ekki náð nægri athygli í umræðunni. Þvert á móti virðist sem þarfir vinnumarkaðarins og kröfur um „plássfjölda“ og hagkvæmni séu teknar fram yfir hagsmuni barna. Þetta er áhyggjuefni, ekki síst þegar lausnir á borð við þær sem Haraldur leggur til – lausnir sem miða að því að bæta lífsgæði barna og fjölskyldna – eru hunsaðar. Þetta er ekki aðeins spurning um hvar börn eiga að vera á daginn – þetta er spurning um hvernig leikskólakerfið getur komið til móts við börn og fjölskyldur þeirra til lengri tíma. Lausnir sem miða að hraða uppbyggingu og hámarki plássafjölda eru skammtímalausnir sem líta fram hjá kjarnavandamálum kerfisins: Skort á fagfólki, ófullnægjandi innviðum og stefnu sem virðist einblína á hagkvæmni fremur en samfélagsleg gildi. Hvert stefnum við sem samfélag? Leikskólinn á að vera einn af hornsteinum samfélagsins – ekki bráðabirgðalausn sem þjóni fyrst og fremst þörfum vinnumarkaðarins. Lausnir sem byggja á hraða, útþenslu og aðkomu stórfyrirtækja tryggja ekki gæði eða jafnræði í leikskólum. Þvert á móti grafa þær undan þeim grunngildum sem leikskólinn á að standa fyrir. Ég skora á þá sem hafa fengið umboð almennings til að leiða menntamálin – þar á meðal leikskólamálefnin – að taka þessar ábendingar alvarlega. Rýnið í tillögur Haraldar, ekki til að gleypa þær hráar, heldur til að meta hvort þær samræmist farsældarlögum, Barnasáttmála Sameinuðu þjóðanna og lögum um leikskóla. Þótt tillögur hans verði ekki samþykktar þegjandi og hljóðalaust, gætu þær verið upphafið að mikilvægri umræðu sem byggir á öðrum sjónarmiðum en hagkvæmni og arðbærni. Slík umræða gæti opnað fyrir möguleikann á að finna nýjar lausnir sem taka mið af gæðum, samfélagslegri ábyrgð og farsæld barna. Með því að vanda stefnumótun og horfa til langtímalausna sem setja börnin í fyrsta sæti, getum við lagt grunn að leikskólakerfi sem þjónar samfélagsheildinni – ekki aðeins vinnumarkaðinum. Við verðum því að staldra við og spyrja hvort núverandi stefna, sem leggur áherslu á magn og hraða, geti raunverulega stuðlað að því að leikskólakerfið verði vettvangur gæðastarfs sem byggir undir farsæld barna. Gæði leikskólastarfs verða ekki tryggð með yfirborðslausnum eða skammtímahugsun – þau krefjast markvissrar uppbyggingar þar sem fagfólk er í forgrunni og innviðir styðja við þau gildi sem leikskólinn á að standa fyrir. Höfundur er lektor við Menntavísindasvið Háskóla Íslands
Uppgjöf Reykjavíkurborgar í leikskólamálum Finnbjörn A. Hermannsson,Sonja Ýr Þorbergsdóttir Skoðun
Kópavogsmódelið – sveigjanleiki á pappír, en álag á foreldrar í raun og veru Örn Arnarson Skoðun
Skoðun Kópavogsmódelið – sveigjanleiki á pappír, en álag á foreldrar í raun og veru Örn Arnarson skrifar
Skoðun Uppgjöf Reykjavíkurborgar í leikskólamálum Finnbjörn A. Hermannsson,Sonja Ýr Þorbergsdóttir skrifar
Skoðun Borgarhönnunarstefna, sú fyrsta sinnar tegundar í Reykjavík Dóra Björt Guðjónsdóttir skrifar
Skoðun Sólheimar í Grímsnesi – að gefnu tilefni Páll Sævar Garðarsson,Sigurður Örn Guðbjörnsson skrifar
Skoðun Framtíð Íslands: Frá áli til gervigreindar – Tækifæri fimmtu iðnbyltingarinnar Sigvaldi Einarsson skrifar
Skoðun Eiga foreldrar í háskólanámi raunverulega jafnan aðgang að námi? Hrund Steinsdóttir skrifar
Uppgjöf Reykjavíkurborgar í leikskólamálum Finnbjörn A. Hermannsson,Sonja Ýr Þorbergsdóttir Skoðun
Kópavogsmódelið – sveigjanleiki á pappír, en álag á foreldrar í raun og veru Örn Arnarson Skoðun